Đồng euro mất giá so với đô la Mỹ chỉ là một trong những yếu tố gây thêm khó khăn cho kinh tế Châu Âu. Châu Âu có nhiều mối lo : nguy cơ thiếu hụt năng lượng làm tê liệt cỗ máy sản xuất ; hiểm họa Đức - đầu tàu kinh tế của Liên Hiệp Châu Âu, suy thoái ; viễn cảnh lạm phát kéo dài, vượt ngoài tầm kiểm soát dẫn tới bất ổn trong xã hội và một lần nữa đẩy khu vực đồng tiền chung Châu Âu vào vùng "bất ổn định".
Đồng euro, ảnh minh họa ngày 25/04/2014. Reuters - Dado Ruvic
Trên thị trường hối đoái ngày 11/07/2022, một euro đổi lấy một đô la. Truyền thông Châu Âu rầm rộ đưa tin và bình luận về hiện tượng "chưa từng xảy ra từ năm 2002". Nhiều tờ báo hốt hoảng vì đồng euro "lao dốc", "mất giá" và nói đến một sự "sụp đổ đột ngột" so với đô la, "một đòn đau tấn thêm vào các doanh nghiệp và công dân Châu Âu".
Euro mất giá hay đô la tăng giá ?
Những nhận xét trên đây của báo giới không hoàn toàn đúng và đôi khi bị chỉ trích là vơ đũa cả nắm. Trước hết chênh lệch về giá cả giữa hai đơn vị tiền tệ của Mỹ và Châu Âu khiến "kẻ được người thua" : các hóa đơn hàng nhập khẩu phải thanh toán bằng đô la thêm nặng. Trái lại, với các công ty xuất khẩu, euro mất giá là một tin vui : hàng của Châu Âu sẽ rẻ hơn và sẽ hấp dẫn hơn. Kim ngạch xuất khẩu nhờ đó tăng lên. Từ ngành thời trang hạng sang đến các nhà xuất khẩu rượu bán sang Hoa Kỳ hay Châu Á đều chờ đợi đơn đặt hàng từ nay đến cuối năm thêm dầy đặc. Tập đoàn sản xuất máy bay Airbus của Châu Âu, các hãng xuất khẩu gan ngỗng béo của Pháp có lợi khi mà euro bằng giá hay thấp hơn so với đô la Mỹ.
Những quốc gia trong khu vực đồng euro nổi tiếng là những điểm du lịch hấp kỳ vọng với một đơn vị tiền tệ "mềm giá", du khách Mỹ, Canada và những nước không dùng euro sẽ chi tiêu thoải mái hơn trong những ngày nghỉ hè. Ngược lại, dân Châu Âu dùng đồng euro sẽ ngại sang Mỹ chơi. Đi nghỉ ở Châu Á, khu vực luôn chuộng đô la hơn euro, sẽ tốn kém hơn.
Điểm không chính xác thứ nhì là khi truyền thông nói tới hiện tượng euro "sụp đổ đột ngột" so với đơn vị tiền tệ Mỹ : từ khi chính thức được hàng trăm triệu công dân Châu Âu sử dụng từ ngày 01/01/2002, tỷ giá euro và đô la đã nhiều lần trồi sụt, dao động từ 1 euro đổi lấy 0,83 đến 1,6 đô la. Đây không là lần đầu tiên hai đơn vị tiền tệ quốc tế này bằng giá nhau, hay đồng euro thấp hơn đô la.
Đúng là từ tháng Giêng 2022 đến nay, euro mất giá khoảng 15% so với đô la Mỹ. Nhưng đây không là một sự "trượt giá đột ngột" bởi vì từ hơn một năm nay, đơn vị tiền tệ Mỹ liên tục tăng giá không chỉ so với đô la mà cả với đồng yen của Nhật, franc của Thụy Sĩ và kể cả với nhân dân tệ của Trung Quốc, vốn không lưu hành một cách tự do và không tuân thủ luật cung cầu như các đơn vị tiền tệ tại các nền kinh tế tự do khác.
Chuyên gia kinh tế Pierre Jaillet, viện nghiên cứu Châu Âu Jacques Delors và Viện Quan Hệ Quốc Tế và Chiến Lược IRIS giải thích vì sao giới trong ngành nói đến hiện tượng "đô la tăng giá hơn là euro mất giá". Đó là hai khái niệm khác nhau :
"Theo tôi, không nên tập trung quá nhiều vào tỷ giá giữa đô la và euro nhưng đúng là giá hai đơn vị tiền tệ này đang ngang bằng với nhau vì nhiều lý do : Ngân Hàng Trung Ương Mỹ tăng lãi suất, đầu tư vào Hoa Kỳ có lợi hơn cho nên mọi người mua vào đô la Mỹ, ủy thác tiền vào ngân hàng Mỹ. Thứ hai là phần lớn các hóa đơn năng lượng được thanh toán bằng đô la. Dầu hỏa và khí đốt đang tăng giá. Người ta cần mua vào nhiều đô la hơn để trả cho các nhà xuất khẩu. Điểm thứ ba là khi tình hình địa chính trị căng thẳng, mọi người có khuynh hướng mua đô la hay vàng để tích trữ. Cả ba yếu tố này đẩy giá đô la lên cao. Bảo rằng euro mất giá là không chính xác bởi vì đơn vị tiền tệ chung Châu Âu không mất giá so với các đơn vị tiền tệ khác trên thế giới. Thành thử tôi nghĩ rằng chúng ta nên nói đến hiện tượng đô la tăng giá thì đúng hơn là euro mất giá. Cuối cùng cần nhắc lại là Ngân Hàng Trung Ương Châu Âu không có nhiệm vụ phải giữ giá đồng euro. BCE chỉ quan tâm đến tỷ giá của đồng tiền chung nếu như tỷ giá hối đoái đó ảnh hưởng đến các điều kiện thực thi chính sách tiền tệ và tài chính của toàn khối mà thôi".
Clémentine Gallès kinh tế trưởng nhóm SGPB thuộc ngân hàng Pháp Société Générale trên báo tài chính La Tribune (số ra ngày 11/07/2022) thẩm định đô la tăng giá 15% so với euro, so với đồng bảng Anh và đã tăng hơn 22% so với đồng yen Nhật Bản trong sáu tháng đầu 2022.
"Một cây che khuất cánh rừng"
Trong khi đó thì khu vực đồng euro gây lo ngại. Lạm phát đáng lo hơn euro "mất giá". Lo ngại Châu Âu phải nhập khẩu năng lượng mà Nga là một nguồn cung cấp chính. Do căng thẳng địa chính trị và nhất là vì chiến tranh Ukraine giá dầu thô đã tăng hơn 40% trong nửa đầu năm nay. Đô la tăng giá, các quốc gia dùng đồng euro phải mua vào dầu hỏa với giá đắt hơn đến 60% so với những ngày đầu 2022.
Chính dưới tác động của giá năng lượng tăng lên cộng thêm với chênh lệch hối đoái bất lợi cho euro, cho nên lạm phát tại Châu Âu càng là một gánh nặng. Trong tháng 7/2022 lạm phát trong khu vực euro tăng 8,9% so với cùng thời kỳ năm ngoái. Đây là hậu quả từ việc cùng lúc giá năng lượng, lương thực thực phẩm, hàng hóa đều bị đẩy lên cao. Theo thẩm định của Viện Thống kê Châu Âu, năng lượng tăng gần 40% trong tháng 7/2022 so với một năm trước đây ; thực phẩm tăng gần 10% trong một năm.
Trong số 19 nước sử dụng đồng euro, ba nước vùng Baltic bị nặng hơn cả : Litva chẳng hạn đội bảng với hơn 22% lạm phát trong vòng một năm. Ý và Pháp tương đối dễ thở hơn với theo thứ tự 6,5và 6,8% trong tháng 7/2022. Đức là 8,5%. Nhà kinh tế Henri Sterdyniak, Đài Quan Sát Tình Hình Kinh Tế Pháp OFCE ghi nhận :
"Euro sụt giá so với đô la càng đẩy giá năng lượng lên cao, một số nông phẩm cũng đắt đỏ hơn. Trong bối cảnh đời sống đã đắt đỏ, đô la tăng giá là nguyên nhân đội lạm phát lên thêm khoảng 0,5 điểm".
Nguy cơ suy thoái
Kèm theo đó là nguy cơ kinh tế Châu Âu suy thoái. Henri Sterdyniak phân tích thêm về cái vòng luẩn quẩn chờ đợi khu vực đồng euro :
"Chiến tranh Ukraine ảnh hưởng đến nhiều nước trong khu vực đồng euro, bởi vì khu vực này lệ thuộc nhiều vào khí đốt của Nga. Căng thẳng trên thị trường năng lượng có nguy cơ đẩy toàn khối vào suy thoái. Điều đó có nghĩa là lãi suất chỉ đạo của Ngân Hàng Trung Ương Châu Âu không thể tăng lên nhiều và tăng nhanh như ở Mỹ. Các nhà đầu tư và đầu cơ sẽ tiếp tục chuyển các luồng vốn sang thị trường Hoa Kỳ. Cục Dự Trữ Liên Bang Mỹ đã phản ứng nhanh hơn Châu Âu và mạnh tay hơn BCE trong việc tăng lãi suất ngân hàng. Các thị trường tài chính trên thế giới chuộng đô la hơn euro. Đương nhiên đồng tiền Mỹ tăng giá".
GDP của Bồ Đào Nha và Litva trong quý 2/2022 sụt giảm so với ba tháng đầu năm. Tỷ lệ tăng trưởng tại Đức tăng 0%. Pháp bất ngờ với đà bật dậy mạnh hơn mong đợi : GDP tăng 0,5% trong giai đoạn từ tháng 4 đến tháng 6/2022. Tỷ lệ đó cao gấp đôi so với sự phóng của chính phủ và Ngân Hàng Trung Ương Pháp - Banque de France.
Dù vậy, các viện nghiên cứu e rằng khu vực euro đang bước vào một vùng "bão táp" trong 6 tháng cuối năm và Đức có thể là tâm bão : lần đầu tiên từ 1991, cán cân thương mại của Đức bị thâm hụt. Xuất khẩu sang hai thị trường lớn là Trung Quốc và Nga giảm mạnh. Hóa đơn năng lượng của Berlin tăng thêm 12% trong lúc dầu khí nhập vào Đức giảm đi mất 2%. Đó là chưa kể đe dọa Nga cắt khí đốt, làm tê liệt ngành sản xuất của Đức. Theo Viện Nghiên Cứu Kinh Tế Berlin chỉ vì yếu tố năng lượng, GDP của Đức có thể bị "giảm đi mất 5%".
Bài toán của Liên Hiệp Châu Âu để thoát khỏi lạm phát và đình đốn kinh tế lại càng thêm khó khi phải cạnh tranh với Hoa Kỳ : chính vì tại Mỹ vật giá tăng nhanh hơn cả so với Châu Âu nên Ngân Hàng Trung Ương Mỹ (Fed) đã phải nhanh chóng can thiệp, tăng lãi suất chỉ đạo.
Fed từ cuối 2021 đã bắt đầu tăng lãi suất chỉ và đề ra mục tiêu nâng lãi suất ngân hàng từ nay đến cuối năm 2022 lên thành 3,5%. Để so sánh, Ngân Hàng Trung Ương Châu Âu mãi đến hôm 21/07 mới tăng lãi suất lên thành 0,5%.
Pierre Jaillet thuộc viện IRIS và trung tâm nghiên cứu Châu Âu Jacques Delors nói đến một sự chậm trễ từ phía BCE :
"Tình trạng này đặt các ngân hàng trung ương trong thế không thoải mái chút nào. Các định chế tài chính đótrong thế tiến thoái lưỡng nan : một mặt phải đối phó với lạm phát, giữ uy tín, nhất là về chính sách tiền tệ của các ngân hàng trung ương, nhưng mặt khác thì không được can thiệp quá mạnh tay, làm phương hại đến tăng trưởng kinh tế. Nhiều ngân hàng trung ương đã tăng lãi suất chỉ đạo. Ngân hàng Anh từ đầu năm đến nay đã 5 lần điều chỉnh lãi suất này. Canada nâng lãi suất chỉ đạo lên thành 1%. Cục Dự Trữ Liên Bang Hoa Kỳ dự báo từ nay đến cuối năm, lãi suất phải được đẩy lên đến 3,5%. Như vậy có nghĩa là nội trong 9 tháng, lãi suất ngân hàng ở Mỹ đã từ 0% tăng lên thành 3%. Chưa khi nào chỉ số này lại tăng mạnh như vậy".
Sáng lập viên cơ quan tư vấn tài chính ACDEFI, Marc Touati đánh giá tất cả các dấu hiệu cho thấy khu vực đồng tiền chung Châu Âu sẽ bước vào một chu kỳ Stagflation tức vừa suy thoái kinh tế và bị lạm phát hoành hành.
Đó là chưa kể đến những bất ổn có thể xuất phát từ những xung khắc trong nội bộ 19 nước sử dụng đồng euro về một chính sách chung để vực dậy kinh tế, về một tiếng nói chung trước nhà cung cấp dầu khí chính của toàn khối là Nga, về chủ trương tiết kiệm năng lượng.
Thêm vào đó còn phải tính đến yếu tố xã hội. Tại Ý, chính phủ liên minh đã tan rã, đảng cực hữu dân túy được cho là có nhiều triển vọng điều hành đất nước sau cuộc bầu cử vào tháng 10 tới đây. Pháp cũng đang lo một làn sóng bất mãn khác sẽ bùng lên tương tự như phong trào Áo vàng hồi 2018. Tương lai kinh tế của Đức khá mập mờ tạo điều kiện cho phong trào cực hữu bùng lên trở lại.
2022 là một năm khó khăn. Các dự báo cho 6 tháng cuối năm và kể cả cho năm 2023, tình hình có thể còn khó khăn hơn nữa.