Thăm Mariupol, đón Tập Cận Bình : Putin cố lên gân trước lệnh tầm nã của ICC
Sự kiện Vladimir Putin lần đầu đi thăm các vùng đất chiếm được của Ukraine ngay sau hôm Tòa án Hình sự Quốc tế phát lệnh truy nã vì tội ác chiến tranh, được các báo rất chú ý. Le Figaro cho rằng hành động này "cứ như để thách thức", La Croix coi đây là "trò lên gân". Muốn tỏ ra không sợ hãi, nhưng đó là một tổng thống bị thế giới tẩy chay, đang hết sức cần đến Tập Cận Bình – vị khách đến Moskva với tư thế của kẻ mạnh.
Tổng thống Nga Vladimir Putin lắng nghe những người được cho là cư dân Mariupol, thành phố của Ukraine đang dưới sự kiểm soát của Moskva. Ảnh chụp từ video do điện Kremlin cung cấp đêm 19/03/2023 via Reuters – Kremlin.ru
Mariupol, chuyến thăm "thậm thụt như đi ăn trộm" của Putin
Rốt cuộc Vladimir Putin cũng ra khỏi boong-ke và ngôi nhà nghỉ ở ngoại ô Moskva. Lần đầu tiên, không chỉ từ đầu cuộc xâm lăng hôm 24/02/2022 mà kể cả từ năm 2014, Putin mới đến Mariupol, thành phố Ukraine bị rơi vào tay Moskva mùa xuân năm ngoái, sau khi đã bị vây hãm và bị bom đạn của quân Nga san bằng thành bình địa. Đây cũng là lần đầu tổng thống Nga đến gần vùng chiến sự, bằng cách "đi nhẹ, nói khẽ" - theo nhận xét của Libération.
Ông đến vào ban đêm bằng trực thăng, theo lịch trình được sắp xếp kỹ, với những người dân "tình cờ gặp được", thực chất là các "diễn viên". Văn phòng báo chí Kremlin công bố hình ảnh Putin lái xe hơi chạy một vòng thành phố trong bóng tối, bên cạnh một người hướng dẫn giới thiệu kế hoạch tái thiết lại thành phố mà quân của ông đã phá tan tành. Cũng rất "tình cờ", chiếc xe dừng lại trước một tòa nhà mới được xây trên đống gạch vụn, những người dân chờ sẵn để bắt tay và cảm ơn Putin, thậm chí còn nói đây là "góc thiên đường". Tờ báo không quên nhắc nhở, Mariupol đã bị hủy hoại đến 90% và ít nhất 20.000 cư dân thành phố đã thiệt mạng.
Chuyến đi của Vladimir Putin bị Bộ quốc phòng Ukraine mỉa mai là thậm thụt "cứ như một tên ăn trộm". Sô trình diễn này được thực hiện vào ban đêm vì "an toàn hơn, và đêm tối giúp ông ta chỉ nhấn mạnh đến những gì muốn trưng ra, tránh những cái nhìn tò mò". Cố vấn tổng thống Ukraine, Mykhailo Podoliak nhấn mạnh : "Những tên tội phạm luôn quay lại hiện trường. Kẻ sát hại hàng ngàn gia đình ở Mariupol đến để chiêm ngưỡng những tàn tích và những ngôi mộ, một cách cay độc và không hề hối hận". Ủy ban hành chánh Mariupol của Ukraine tố cáo "tên tội phạm quốc tế Putin đến Mariupol bị chiếm đóng trong đêm tối để khỏi phải thấy thành phố đã chết vì bị "giải phóng" phô ra giữa ánh sáng ban ngày".
Nga-Trung : bằng hữu hay chư hầu ?
Gắn liền với sự kiện này là chuyến thăm Moskva cấp Nhà nước kéo dài ba ngày của chủ tịch Trung Quốc. Les Echos cho rằng "Tập Cận Bình thăm Moskva để chống lại Hoa Kỳ", Libération nhận thấy "Với Tập Cận Bình, một thế giới mới thông qua Moskva", Le Monde nói về "Âm mưu toàn cầu của Tập Cận Bình".
Chủ tịch Trung Quốc nhấn mạnh quan hệ đôi bên bước vào một "kỷ nguyên mới", nhưng xem chừng kỷ nguyên này khởi đầu có phần trắc trở, với lệnh bắt giữ Putin của Tòa án Hình sự Quốc tế. Từ khi mới lên ngôi tháng 3/2013, Tập Cận Bình đã đến thăm Putin đầu tiên, và từ đó đến nay đã gặp gỡ khoảng bốn chục lần. Năm 2001, Nga và Trung Quốc lập ra Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (OCS) để đối đầu với Hoa Kỳ. Tuy nhiên quan hệ Nga-Trung đang rất mất cân bằng, nhất là sau cuộc xâm lăng Ukraine.
Cho dù hôm qua Vladimir Putin xuất hiện trên đường phố Mariupol để thách thức ICC, tỏ vẻ tư lệnh chiến trường ; nhưng đó là một tổng thống bị thế giới tẩy chay, bị cô lập, đang hết sức cần đến sự hỗ trợ về thương mại và công nghệ của Bắc Kinh. Còn Tập đến Moskva với tư thế của kẻ mạnh, sau khi tại vị thêm nhiệm kỳ thứ ba, và khẳng định vị thế nước lớn ở Trung Đông sau vụ hòa giải Saudi Arabia với Iran.
Một trật tự thế giới mới phục vụ cho lợi ích Trung Quốc
Nhưng không thể hy vọng gì về hồ sơ Ukraine : trong suốt 13 tháng chiến tranh, Tập Cận Bình không hề liên lạc với tổng thống Volodymyr Zelensky, chưa hề lên án Nga. Và đưa ra một kế hoạch chung chung, không thể so sánh với những nỗ lực khá hiệu quả của Thổ Nhĩ Kỳ.
Trung Quốc liên tục đưa ra sách trắng, những tuyên bố, sáng kiến tại các định chế quốc tế, tổ chức tư vấn để cạnh tranh với phương Tây được cho là đang suy tàn, với tham vọng chưa từng thấy nhằm nhào nặn một thế giới mới "theo kiểu Trung Hoa" - nhà nghiên cứu Moritz Rudolf của đại học Yale ghi nhận. Chuyên gia Alice Ekman lưu ý theo Bắc Kinh, phương Tây phải thích ứng với Trung Quốc chứ không phải ngược lại.
Ngoại giao "chiến lang" đã bộc lộ bộ mặt thật của một Trung Quốc hiếu chiến, xách động. Tập Cận Bình hôm 06/03 đã thẳng thừng tuyên bố không dung thứ cho chính sách "ngăn chặn, bao vây và trấn áp" của phương Tây. Libération đặt câu hỏi, phải chăng đây là từ ngữ và giọng điệu của "kỷ nguyên mới ? Le Monde nhắc lại câu nói của ông Tập hôm 13/03 "cần phải tạo ra một môi trường quốc tế thuận lợi cho việc phát triển của Trung Quốc". Không còn gì rõ ràng hơn nữa !
Về phía Mỹ, Libération nhận thấy tâm lý chống Trung Quốc ngày càng tăng lên nơi đảng Cộng hòa lẫn Dân chủ, trở thành chủ đề đồng thuận hiếm hoi giữa hai đảng. Những con diều hâu cố hữu như John Bolton, cựu cố vấn an ninh của tổng thống Donald Trump tuyên bố Trung Quốc là "mối đe dọa cho sự tồn vong trong thế kỷ 21". Mike Gallagher, chủ tịch ủy ban về "cạnh tranh chiến lược giữa Hoa Kỳ và Đảng cộng sản Trung Quốc" vừa mới được thành lập ở Hạ Viện cũng có những phát biểu tương tự. Tổng thống Joe Biden thì vẫn giữ nguyên những biện pháp trừng phạt Bắc Kinh từ thời Trump.
Toàn bộ quyền hành ở Hoa lục trong tay Tập Cận Bình
Le Monde nhận thấy chuyến công du trong khuôn khổ mối quan hệ song phương "quan trọng nhất thế giới" - theo cách nói của Bắc Kinh - diễn ra trong bối cảnh ông Tập thâu tóm toàn bộ quyền lực ở Trung Quốc. Những người đứng đầu các bộ liên quan đến kinh tế trở nên ít quan trọng hơn. Bộ trưởng giao thông Lý Tiểu Bằng (Li Xiaopeng) và thống đốc Ngân hàng Trung ương Dịch Cương (Yi Gang), hai nhân vật được thị trường đánh giá cao, tuy không mất ghế nhưng không còn là ủy viên trung ương, nên ảnh hưởng bị sút giảm. Tương tự, bộ trưởng tài chánh Lưu Côn (Liu Kun) không còn là thành viên Ủy ban Thanh tra Kỷ luật đáng gờm của đảng.
Ngược lại, Hà Lập Phong (He Lifeng) được thăng chức phó thủ tướng dù đã 68 tuổi, để lại chức vụ chủ tịch Ủy ban Phát triển Cải cách quốc gia cho Trịnh Sách Khiết (Zheng Shanjie). Cả hai người này từng làm việc với Tập Cận Bình ở Hạ Môn (Phúc Kiến) trong thập niên 80, là những đồ đệ trung thành ngay từ đầu. Nhất là hôm 16/03 ông Tập loan báo thành lập 5 ủy ban trung ương trực thuộc đảng cộng sản, cho thấy đảng đang siết lại việc kiểm soát tài chánh, công nghệ, củng cố vai trò trong các doanh nghiệp tư nhân và hiệp hội.
Về mặt xã hội, Le Figaro nói về "Tâm trạng bi quan nơi giai cấp trung lưu Trung Quốc". Đây là thách thức lớn cho Tập Cận Bình. Phía sau tình trạng u ám của thị trường địa ốc, xây dựng (chiếm 1/4 GDP), là tiêu thụ giảm sút, cho thấy ưu tư của lớp người mà số lượng đã tăng gấp bốn lần kể từ 2010. Lo sợ cho tương lai, họ thắt lưng buộc bụng. Số bán xe hơi và điện thoại di động chững lại, tiền gởi tiết kiệm tăng 39%. Giới trẻ có bằng đại học đổ xô xin vào làm công chức (tăng 25%), bỏ lại phía sau giấc mộng doanh nhân đã từng đưa Trung Quốc thành người khổng lồ Châu Á trong thế kỷ qua.
Mỹ-Trung đối mặt trên các châu lục
Về cuộc đối đầu Mỹ-Trung, Libération kể ra những "sàn đấu" chính. Từ vài tháng qua, Tập Cận Bình áp dụng một dạng ngoại giao truyền thống thay vì đơn thuần thương mại, khiến người Mỹ thêm bực tức. Ngoài nước Nga mà nay Trung Quốc đóng vai đàn anh, Bắc Kinh còn vươn vòi ra khắp nơi.
Trước hết là "tâm chấn" Đài Loan. Tháng tới, tổng thống Thái Anh Văn sẽ gặp chủ tịch Hạ Viện Mỹ Kevin McCarthy tại California, một chọn lựa nhằm hạ nhiệt thay vì một chuyến thăm Đài Bắc đầy sóng gió như bà Nancy Pelosi năm ngoái. Chuyên gia Marc Julienne của IFRI phân tích : "Đài Loan là vấn đề trọng tâm của đảng cộng sản, là mảnh đất cuối cùng cần chinh phục để "thống nhất" Trung Quốc. Tập Cận Bình sắp 70 tuổi, muốn đạt được trong lúc sinh thời". Ông Tập đả kích các "thế lực bên ngoài" can thiệp vào Đài Loan, Tần Cương kêu gọi Hoa Kỳ "không vượt qua lằn ranh đỏ", trong khi Joe Biden hai lần cam đoan sẽ bảo vệ Đài Loan nếu bị tấn công.
Tại Ấn Độ-Thái Bình Dương, thỏa thuận AUKUS giúp tăng cường sự hiện diện quân sự của phương Tây tại khu vực trong suốt nhiều thập niên, nếu các chính phủ kế nhiệm đều tôn trọng và Úc có khả năng chi trả. Hải quân Hoa Kỳ có thể gia tăng sự hiện diện để đối phó với việc Bắc Kinh quân sự hóa Hoàng Sa và Trường Sa.
Ở Trung Đông, việc Trung Quốc đứng ra hòa giải Saudi Arabia và Iran là thắng lợi ngoại giao ngay trong vùng ảnh hưởng của Mỹ, đồng thời bảo đảm được nguồn dầu khí. Hai quốc gia thù địch bắt tay với nhau vì những ưu tiên chính trị, kinh tế mới. Ông hoàng Mohammed ben Salmane (MBS) qua đó củng cố được chiếc ghế và bảo đảm an toàn cho kế hoạch nhiều tỉ đô la "Tầm nhìn 2030". Đối với Iran, thỏa thuận này là chiếc phao cứu sinh trong bối cảnh bị dân chúng phản đối dữ dội, kinh tế lao dốc. Còn tại Châu Phi, Bắc Kinh rõ ràng ghi điểm trước Washington với lượng xuất nhập khẩu cao gấp ba lần, lá phiếu của 54 nước Châu Phi cũng tạo lợi thế nơi các định chế quốc tế.
Dư âm cuộc chiến tranh Iraq sau 20 năm
Le Figaro nhận thấy "Hai mươi năm sau khi Mỹ can thiệp, Iraq trở thành một Nhà nước chia rẽ, dưới ảnh hưởng của Iran", và "Nước Mỹ vẫn phải trả giá". Không hề chuẩn bị cho việc quản lý đất nước sau khi Saddam Hussein bị lật đổ, người Mỹ phải đối mặt với sự nổi dậy của cả phe Hồi giáo Sunni lẫn Shia, và một cuộc nội chiến. Có ít nhất 235.000 thường dân Iraq thiệt mạng, trên 9 triệu người di tản, 9.000 quân nhân Mỹ hy sinh và 32.000 bị thương.
Iran, kẻ thù bất cộng đáy thiên của Iraq không hề chờ đợi một món quà như thế từ Washington. Sự sụp đổ của chế độ Saddam Hussein tại một đất nước thù địch theo hệ phái Sunni, khiến ảnh hưởng của chế độ Shia của Tehran lớn hẳn ở Iraq, gây bất ổn cho cả khu vực. Phong trào thánh chiến nổi lên, và Trung Quốc tranh thủ lúc Mỹ loay hoay ở Iraq để tăng tốc quân sự hóa trên Biển Đông. Việc đưa quân sang Iraq mà không cần nghị quyết nào của Liên Hiệp Quốc, khiến nay Washington khá vất vả khi vận động lên án cuộc xâm lăng Ukraine của Nga. Hơn cả Việt Nam, chiến tranh Iraq dường như đánh dấu hồi kết cho tâm lý lạc quan ở Hoa Kỳ.
La Croix cho biết "Bom Mỹ bị cáo buộc tiếp tục làm chết người ở Iraq". Tại Fallujah có 300.000 dân, những quả bom phốt-pho, bom nhiệt áp, hỏa tiễn có thành phần uranium làm nghèo được thả xuống thành phố nổi loạn chống lại lính Mỹ năm 2004, tỉ lệ những ca ung thư và thai nhi dị dạng cao hơn hẳn những nơi khác.
Cải cách hưu trí vẫn là thời sự nổi bật tại Pháp
Trang nhất các báo Pháp hôm nay tập trung cho những vấn đề nội tình đất nước. Libération dẫn lời lãnh đạo nghiệp đoàn CFDT "Cải cách hưu trí không phải là thất bại mà là một vụ đắm tàu", Les Echos lo lắng về khả năng phong trào chống cải cách hưu trí trở nên cực đoan hơn. Le Figaro chạy tựa "Người dân Paris phản đối cách quản trị của đô trưởng Anne Hidaldo", Le Monde đưa tít lớn "Macron và những nguy cơ của một nhiệm kỳ bị cản trở". Nói về chống biến đổi khí hậu, La Croix cho rằng "Mỗi một độ C giảm được đều quý báu".
Thụy My