Thượng đỉnh BRICS : Manh nha một trật tự thế giới mới phi phương Tây
Hội nghị thượng đỉnh nhóm các nền kinh tế mới trỗi dậy BRICS, mở ra tại Johanesburg, Nam Phi từ ngày thứ 22 đến 24/08/2023 là sự kiện được dư luận quốc tế quan tâm đặc biệt, trong bối cảnh tình hình địa chính trị trên thế giới có nhiều biến động. Thượng đỉnh BRICS được các báo Pháp ra hôm nay dành nhiều bài khai thác ở các góc độ khác nhau.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa trong lễ khai mạc thượng đỉnh BRICS, Pretoria, Nam Phi, ngày 22/08/2023. Reuters – Alet Pretorius
Nếu như nhật báo Le Figaro tập trung vào khía cạnh Trung Quốc và Nga muốn biến BRICS thành một mặt trận chống phương Tây thì Les Echos quan tâm đến việc mở rộng của nhóm nước hiện vẫn chỉ có 5 thành viên chính thức : Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi. La Croix cũng như Le Monde nhìn vào một hồ sơ chính của thượng đỉnh là tìm cách hạn chế sử dụng cũng như sự chi phối của đồng đô la Mỹ.
Trang quốc tế của Le Figaro có bài : "Nga và Trung Quốc muốn nâng tầm BRICS đối chọi với phương Tây". Tờ báo nhận thấy tại hội nghị thượng đỉnh Johannesburg, Bắc Kinh và Moskva đang tìm cách khai thác nỗi bất bình của các nước Nam bán cầu để tính toán cho ý đồ riêng của họ. Theo Le Figaro, Nga -Trung đang đoàn kết trong cuộc đối đầu kịch liệt với phương Tây, lần này đều quyết tâm tạo dựng tại BRICS hình hài của một không gian địa chính trị chống phương Tây. Cuộc chiến tranh tại Ukraine và sự gia tăng đối đầu càng là khiến hai nước mong muốn tìm kiếm các đồng minh ở những nước "Nam bán cầu", để tạo cảm giác họ cũng có thể gây dựng được một mặt trận cô lập phương Tây.
Tờ báo nhận xét : "Sự hiện diện của chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại hội nghị, cũng như của thủ tướng Ấn Độ, Narendra Modi, và tổng thống Brazil, Luiz Inacio Lula da Silva, minh chứng cho tầm quan trọng của sự kiện này. Ông Putin, do bị Tòa án Hình sự Quốc tế truy nã, đành hài lòng tham gia cuộc họp qua video. Tuy nhiên, tổng thống Nga coi đây là cơ hội để đánh bóng lại hình ảnh quốc tế của mình", để chứng tỏ Nga đứng về những nước đại diện cho tương lai thế giới, đồng thời để mô tả phương Tây là một thế giới đang suy sụp.
Tuy nhiên theo tờ báo, mong muốn của Moskva và Bắc Kinh không phải dễ dàng thực hiện được. Bởi vì dù năm quốc gia chủ chốt BRICS đều có cùng khát vọng thay đổi một trật tự thế giới đang ở dưới sự thống trị của phương Tây, thì cách tiếp cận của họ rất khác nhau.
Tờ báo phân tích : Cả Ấn Độ, Nam Phi và Brazil đều không muốn đối đầu trực tiếp Mỹ và Châu Âu, ngay cả khi mối bất bình của họ rất mạnh mẽ. Tờ báo trích dẫn tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa cho biết : "Chúng tôi sẽ không cho phép mình bị lôi kéo vào cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc thế giới, đất nước chúng tôi cam kết thực hiện chính sách không liên kết". Một yếu tố gây tê liệt quan trọng khác là Ấn Độ và Trung Quốc là những đối thủ địa chính trị lớn của nhau. Ấn Độ thực hiện chính sách đang phương, đa dạng, phát triển mối quan hệ chặt chẽ với Mỹ và các nước Châu Âu để chống lại ảnh hưởng của Bắc Kinh.
Le Figaro cho thấy mục tiêu BRICS đặt ra ở thượng đỉnh Johannesburg này rất nhiều tham vọng. Mặc dù nhiều bất định, tổ chức chiếm 40% dân số và một phần tư của cải thế giới này đang thu hút nhiều sự quan tâm về chính trị, kinh tế. Bằng chứng là năm chục nước đã cử đại diện tham dự thượng đỉnh và gần 40 quốc gia đã thông báo muốn gia nhập BRICS, trong đó 23 nước đã chính thức nộp đơn.
Tờ báo kết luận, "cơn sốt BRICS đang có đó, Nga và Trung Quốc đã thành công, mặc dù kết quả khá mơ hồ, trong việc biến tổ chức thành cờ hiệu mang tính ý thức hệ cho một thế giới mới, phi phương Tây hóa".
Bắt đầu từ phi đô la Mỹ
Một trong những chủ đề được báo chí nói nhiều đến tại thượng đỉnh Johannesburg là tham vọng "lật đổ", nếu có thể, hay hạn chế sự thống trị của đồng đô la Mỹ và hệ thống trừng phạt của phương Tây, bằng cách đẩy mạnh trao đổi buôn bán bằng các đồng tiền riêng của các nước.
Về chủ đề này, nhật báo công giáo La Croix chạy tựa chính trang nhất "BRICS, một liên minh chống đồng đô la". Mục đích là nhằm lập lại trật tự kinh tế quốc tế mới, chống lại sự thống trị của đồng tiền Mỹ.
Theo La Croix, chiến lược phi đô la trong giao dịch buôn bán quốc tế không phải là mới. Ý tưởng này đã xuất hiện từ những năm 1970 khi thế giới nổ ra cuộc khủng hoảng dầu mỏ hay khủng hoảng tài chính năm 2008. Ở vào những thời điểm đó sự hạn chế của hệ thống kinh tế dựa trên tờ bạc xanh của Mỹ đã lộ rõ.
Tại sao lại có mong muốn cải tổ hệ thống tài chính quốc tế như vậy ? Trước hết vì lý do độc lập về kinh tế. Vì đồng đô la là đồng tiền dự trữ chính của các ngân hàng trung ương trên thế giới nên chính sách tiền tệ do Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ thực hiện sẽ gây ra hệ quả cho toàn thế giới. Sau đó vì lý do địa chính trị. Bởi vì Hoa Kỳ đang ngày càng sử dụng sức mạnh vô đối của đồng đô la làm vũ khí. Nó đã trở thành một công cụ cho hầu hết các biện pháp trừng phạt đối với các nước thứ ba.
Việc sử dụng đồng đô la làm vũ khí đã gia tăng đáng kể kể từ khi Nga bắt đầu xâm lược Ukraine vào tháng 2 năm 2022, khi các nước G7 áp dụng chương trình trừng phạt chưa từng có đối với Nga. Vào đầu năm 2023, Nga, hơn 70 chương trình trừng phạt của Mỹ ảnh hưởng đến 10.000 người và công ty trên toàn thế giới. Điều này chỉ thúc đẩy các chủ trương chống đồng đô la của các cường quốc mới trỗi dậy, để tìm cách tự bảo vệ mình khỏi các lệnh trừng phạt.
Tờ báo cho hay, đầu năm nay, Trung Quốc và Brazil, rồi Ấn Độ và Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất đã lần lượt ký các thỏa thuận trao đổi thương mại song phương bằng các đồng nội tệ của họ
La Croix kết luận : "Về cơ bản, kêu gọi phi đô la hóa của BRICS trước hết nhằm đề xuất thoát khỏi mô hình phương Tây. Chiến lược này chủ yếu nhằm khẳng định tham vọng địa chính trị, xa hơn các vấn đề kinh tế".
Cũng trong hồ sơ thượng đỉnh BRICS, nhật báo La Croix có bài phỏng vấn giáo sư danh dự trường Khoa học Chính trị Paris (Sciences Po) Bertran Badie nhận định, các nước BRIC đang tìm cách tạo các điều kiện cho sự xuất hiện một trật tự quốc tế mà ở đó sự thống trị của phương Tây sẽ không còn đóng vai trò trung tâm nữa.
Để đạt được mục tiêu đó, một trong những điều kiện đó là nhóm nước này sẽ phải mở rộng các thành viên. Đây cũng là một phần quan trọng của chương trình nghị sự tại thượng đỉnh lần này. Les Echos ghi nhận qua bài viết : "Các nước BRICS định mở cửa cho các quốc gia mới". Trên thực tế, từ khi Nam Phi gia nhập năm 2010, BRICS chưa đón nhận thêm thành viên mới nào, dù các nước dự các kỳ họp của nhóm vẫn tăng dần đều. Theo tổng thống Nam Phi, tại thượng đỉnh lần này có hơn hai chục nước nộp đơn chính thức xin gia nhập tổ chức. Các ứng viên thuộc các khu vực địa lý rất đa dạng, từ Châu Phi, Trung Đông, Châu Á và Châu Mỹ La tinh. Chuyên gia Pryal Singh, thuộc viện nghiên cứu an ninh (ISS) được Les Echos trích dẫn giải thích : "Từ khi Nga xâm lược Ukraine, tình hình địa chính trị thế giới rất căng thẳng, khiến các nước Nam bán cầu rất lo lắng, họ muốn phòng xa và họ chỉ có thể tìm được điều đó bằng cách hòa nhập vào một nhóm nước có trọng lượng và ảnh hưởng trên thế giới".
Liên quan đến thời sự Châu Á, trang quốc tế báo Le Monde có bài đáng chú ý mang tiêu đề : "Bắc Kinh tiếp tục quân sự hóa các đảo trên Biển Đông".
Thông tín viên của Le Monde tại Thượng Hải, trở lại các hành vi của Trung Quốc trong vùng Biển Đông để cho thấy nước này đang cố gắng mở rộng kiểm soát vùng biển chiến lược này của Châu Á-Thái Bình Dương.
Theo Le Monde, Trung Quốc đang cắm chân từng bước trên Biển Đông. Theo các hình ảnh vệ tinh của công ty Mỹ Planet Labs, Bắc Kinh đã bắt đầu xây dựng các hạ tầng cơ sở trên một hòn đảo nhỏ thuộc quần đảo Hoàng Sa, (quần đảo của Việt Nam bị Trung Quốc chiếm từ 1974). Ngoài một nhà máy xi măng, các hình ảnh cho thấy rõ giữa đảo là một đường băng. Theo Le Monde, việc xây dựng và quân sự hóa đảo trên Biển Đông của Trung Quốc đã bị phát hiện từ 2015 nhưng Bắc Kinh vẫn bí mật tiếp tục song song với các hành động công khai. Gần đây nhất là các hoạt động xây dựng tương tự trên đảo Tri Tôn thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam được phát lộ từ năm 2020.
Bài viết ghi nhận, hiện tại Việt Nam không có phản ứng chính thức nào trước các hành động xác quyết chủ quyền kiểu như vậy của Trung Quốc tại Hoàng Sa hay Trường Sa. Hà Nội ở vào thế tế nhị, dù rất tha thiết gắn bó với chủ quyền lãnh thổ đất nước nhưng tiềm lực quân sự lại yếu kém hơn so với Bắc Kinh. Đặc biệt là kinh tế ngày càng bị lệ thuộc vào Trung Quốc. Việt Nam buộc phải theo đuổi chính sách ngoại giao thăng bằng.
Tờ báo nhận thấy trong khi Mỹ thất bại trong việc ngăn chặn hành động quân sự hóa Biển Đông của Trung Quốc, chiến lược cậy sức mạnh của Bắc Kinh đã đẩy các quốc gia trong khu vực đến gần Washington hơn. Đó là trường hợp của Philippines dưới thời tổng thống Marcos Jr và gần đây, Hàn Quốc, Nhật Bản đã gác lại những khác biệt lịch sử để đến với nhau dưới sự bảo trợ của Washington với hy vọng đối phó với mối đe dọa đến từ Trung Quốc. Theo báo chí Mỹ, ông Joe Biden hôm 08/08 thông báo sẽ"sớm" đến thăm Việt Nam và hy vọng nâng quan hệ hai nước lên thành đối tác chiến lược.
Các cường quốc chạy đua lên mặt trăng
Một thời sự khác cũng được báo Pháp quan tâm nhiều. Đó là việc tàu thăm dò Luna-25 của Nga đã bị vỡ tan khi hạ xuống Mặt trăng hôm Chủ nhật 20/08/2023, Đây là một thất bại lớn của Nga sau những nỗ lực trở lại chinh phục Mặt trăng sau 47 năm vắng bóng.
Nhật báo Le Figaro nhân sự kiện này đề cập đến "Cuộc chạy đua toàn cầu trong cuộc chinh phục Mặt trăng", tựa trang nhất của tờ báo. Tờ báo nhận thấy, hàng loạt các cường quốc giờ đều nhắm tới Mặt trăng. Mỹ và Trung Quốc đang lao vào cuộc chạy đua để đưa người lên Mặt trăng trước.
Về sự kiện tàu Luna 25, tờ báo nhấn mạnh thất bại lần này của Nga có thể sẽ đè nặng lên các kế hoạch chinh phục Mặt trăng của Nga. Nên nhớ là trong những năm 1960-1970, chỉ có Liên Xô (chủ chốt là Nga) và Mỹ là hai cường quốc duy nhất có khả năng chinh phục vũ trụ. Gần đây, nhiều nước cũng có tham vọng trong lĩnh vực này như Ấn Độ, Nhật Bản, Israel... nhưng giờ đây Trung Quốc đã thay thế Nga trong lĩnh vực này. Trong tương lai, Mỹ và Trung Quốc sẽ trở thành hai siêu cường trong lĩnh vực không gian. Trung Quốc có một mục tiêu rất rõ ràng, đặt chân lên Mặt trăng vào năm 2029 nhân dịp kỉ niệm 80 năm Cộng hòa nhân dân Trung Hoa. Kế hoạch đó rất có khả quan vì ba chương trình thăm dò lên Mặt trăng của Trung Quốc đều đã thành công.
Về phía Mỹ, sau thắng lợi trong cuộc đua lên mặt trăng năm 1969, Washington tiếp tục tham vọng của mình nhưng là cuộc đua với người khổng lồ Châu Á. Le Figaro nhận định trong bài viết có tựa đề : "Mỹ muốn đặt chân trở lại lên Mặt trăng trước Trung Quốc". Để đạt mục tiêu này, Washington phải tăng ngân sách cho NASA, khởi động một loạt dự án có sự tham gia của các công ty tư nhân. Cuộc chạy đua không gian mới này sẽ diễn trong hai năm tới với chương trình đưa lên Mặt trăng tàu Artémis 2 có người vào năm 2024 và tiếp đó sẽ là Artemis 3 và 4 để xây dựng một trạm nghiên cứu cố định ngay trên Mặt trăng. Dường như các dự án của Mỹ đang bị chậm lại.
Trong một bài viết khác Le Figaro ghi nhận, "Trung Quốc từng bước khẳng định như là cường quốc không gian" với một loạt các chương trình tham vọng lớn. Le Figaro cho hay, năm 2022, một báo cáo của Bộ Quốc phòng Mỹ còn nhận định Trung Quốc có thể đuổi kịp Hoa Kỳ trong lĩnh vực không gian trước năm 2045. Như vậy, không gian đang trở thành đấu trường cạnh tranh mới giữa hai đối thủ lớn khác là Trung Quốc và Hoa Kỳ
Anh Vũ – Thanh Hiếu