Cuộc tấn công đẫm máu của phe Hamas nhắm vào lãnh thổ Israel hôm 07/10/2023 đã phô bày một sự yếu kém nhất thời chưa từng thấy của người Do Thái. Các nhà lãnh đạo Cộng hòa Hồi giáo Iran muốn nắm bắt cơ hội hiếm có này để làm suy yếu thêm đối thủ Israel, nhưng vẫn tìm cách tránh một cuộc đối đầu trực diện.
Giáo chủ Ali Khamenei (giữa) tại học viện quân sự Iran ngày 10/10/2023. via Reuters – Wân News Agency
Hiện tại, sau cuộc tấn công bất ngờ của Hamas, quân đội Israel dường như đang sẵn sàng đổ bộ lên dải Gaza. Ở phía bắc, nhiều cuộc va chạm giữa lực lượng Israel và nhóm dân quân vệ Hezbollah được Iran hậu thuẫn cũng đã nổ ra. Tại nhiều thành phố trên thế giới đã diễn ra các cuộc biểu tình ủng hộ người Palestine.
Iran : Lời lẽ cứng rắn và nỗi lo "mất khả năng kiểm soát"
Hoa Kỳ lập tức điều hai cụm tàu sân bay đến vùng Đông Địa Trung Hải. Thứ Năm 19/10, một tầu chiến Mỹ đã bắn hạ nhiều tên lửa và drone được bắn đi từ Yemen, mà theo quân đội Mỹ, dường như nhắm hướng Israel. Ngày 23/10/2023, Hoa Kỳ cáo buộc Iran "tích cực hậu thuẫn" các cuộc tấn công bằng drone và rốc-kết nhằm vào nhiều căn cứ quân sự của Mỹ tại Iraq và Syria trong vòng một tuần, tính từ hôm 17/10, làm khoảng 24 lính Mỹ bị thương.
Dấu hiệu cho thấy Lầu Năm Góc dự báo khả năng sẽ có nhiều cuộc tấn công tương tự trong thời gian sắp tới : quân đội Mỹ thông báo nâng cao năng lực phòng không khi cho triển khai thêm nhiều hệ thống tên lửa bắn chặn THAAD và Patriot trong vùng để bảo vệ các lực lượng Mỹ. Chủ nhật 22/10, Washington cảnh cáo Iran và các tổ chức vũ trang đồng minh của nước này về mọi ý định mở rộng cuộc xung đột ở vùng Cận Đông, và cho biết "sẽ có hành động" trong trường hợp tấn công các lợi ích của Mỹ và Israel.
Về phía Iran, ba ngày sau vụ tấn công đẫm máu, ngày 10/10, lãnh đạo tối cao, giáo chủ Ali Khamenei, đã hoan nghênh chiến dịch quân sự của Hamas, một thành phần trong mạng lưới các nhóm vũ trang phi chính phủ được Iran sử dụng để củng cố tầm ảnh hưởng trong khu vực.
Tuy nhiên, một mặt, Iran phủ nhận mọi sự can dự trong cuộc tấn công, giới chức Mỹ và Israel thừa nhận hiện không có "bằng chứng trực tiếp" để chứng minh điều ngược lại. Nhưng mặt khác, trước khả năng Israel mở chiến dịch tấn công quy mô lớn vào dải Gaza, chế độ Tehran không ngừng đưa ra những lời cảnh cáo "không ai có thể ngăn cản được các lực lượng kháng chiến" và những lời dọa dẫm "đáp trả" hay "mở rộng nhiều mặt trận".
Theo báo Pháp Le Monde, trong chiến lược răn đe của kẻ yếu trước kẻ mạnh, từ ba thập niên qua, Iran đã âm thầm xây dựng một mạng lưới các nhóm vũ trang, tập hợp các kẻ thù của Israel và Mỹ từ Hezbollah Lebanon, phe nổi dậy người Huthi ở Yemen, cho đến các đơn vị Huy động quần chúng ở Iraq, hay đội quân lê dương, quy tụ nhiều sư đoàn người Afghanistan và Pakistan, những đội quân thường xuyên được Iran triển khai ở Syria để bảo vệ chế độ Damascus.
Theo giới quan sát, giọng điệu đầy tính dọa dẫm này của Iran đang che giấu một nỗi lo "mất kiểm soát" trong trường hợp xung đột lan rộng. Trả lời báo Le Monde, nhà nghiên cứu Hamidreza Azizi, Viện Nghiên cứu về Quan hệ Quốc tế của Đức phân tích :
"Ngoại trưởng Iran Hossein Amir Abdollahian tìm cách khẳng định vị thế như là phát ngôn viên của trục kháng chiến khi cùng lúc nhắc rằng những nhóm vũ trang này sẽ đưa ra các quyết định một cách độc lập. Điều làm Iran lo lắng là khả năng Hoa Kỳ can thiệp quân sự và gia tăng hậu thuẫn Israel, và như vậy có thể khuyến khích Israel đánh cả các nhóm thân Iran bên ngoài dải Gaza. Đương nhiên, Iran không muốn can dự vào một cuộc chiến diện rộng, nhưng nguy cơ này mỗi ngày một lớn".
Những mục tiêu của Iran
Trong trước mắt, cuộc xung đột bùng lên tại dải Gaza, đang đáp ứng nhiều mục tiêu của Iran trước "kẻ thù truyền kiếp" Israel. Thứ nhất, tuy không thể ngăn chặn một cách "không thể vãn hồi" sự xích lại gần giữa nhà nước Do Thái với các nước Ả rập trong khuôn khổ thỏa thuận Abraham (được ký kết giữa Israel với Các Tiểu vương quốc ả rập thống nhất, Bahrein, Morocco và Sudan), nhưng cuộc xung đột ở dải Gaza không những đẩy lùi triển vọng bình thường hóa quan hệ giữa Aviv và Riyadh, mà còn củng cố tạm thời tiến trình hòa giải giữa Saudi Arabia và Iran, được thông báo tại Bắc Kinh hồi tháng 3/2023.
Georges Malbrunot, phóng viên báo Pháp Le Figaro, chuyên gia về Trung Đông, trên kênh truyền hình France 24 nhận định :
"Mối quan hệ giữa Riyadh và Tehran có khả năng được củng cố đến mức cả Iran và Saudi Arabia cùng lên án các cuộc oanh kích của Israel nhằm vào thường dân trên dải Gaza. Nhưng tôi nghĩ rằng, đằng sau việc tỏ lập trường cứng rắn, thông báo tạm hoãn các cuộc đàm phán mà nước này đang tiến hành với Mỹ nhằm hướng đến việc bình thường hóa quan hệ với Israel, còn có những tính toán của hoàng thái tử Mohamed Bin Salman. Ông ấy sợ bị Iran qua mặt trong vai trò quốc gia bảo vệ chính người dân Ả rập. Bởi vì đối với nhiều nước Ả rập, trong Vùng Vịnh, Saudi Arabia dẫu sao cũng là quốc gia hùng mạnh nhất".
Thứ hai, Iran xem cuộc tấn công của Hamas hôm 07/10 là một "thất bại không thể khắc phục" cho Israel. Vì vậy, giáo chủ Khamenei đặt cược nhiều vào sự xấu đi hình ảnh và danh tiếng của Israel trên trường quốc tế, với chuỗi hình ảnh thường dân bị quân đội Israel giết chết ở Gaza, những lời kêu gọi tấn công trên bộ ngày càng nhiều. Một lằn ranh chia rẽ mới giữa khối phương Tây, vốn dĩ không tiếc lời ủng hộ Israel và phương Nam toàn cầu, lên án mạnh mẽ các cuộc oanh kích trên dải Gaza. Tất cả những điều đó đều phục vụ cho các lợi ích của Iran.
"Trục kháng chiến" : Công cụ đối ngoại và an ninh của Iran
Colin P. Clarke, giám đốc nghiên cứu tại Soufan Group, một cơ quan tư vấn về tình báo và an ninh, trụ sở tại New York, trên trang mạng New York Times (23/10/2023) còn nhắc đến một mục tiêu khác của Iran trong sự kiện này. Vị chuyên gia này trước hết nhắc lại, việc đào tạo và trang bị các nhóm khủng bố, các phe nổi dậy và dân quân là một yếu tố trung tâm trong chính sách đối ngoại và an ninh của Iran tại Trung Đông. Mỗi năm, nước Cộng hòa Hồi giáo này chi ra hàng trăm triệu đô la để nâng cao năng lực chiến đấu cho Hezbollah, Hamas và nhiều nhóm khác.
Iran sử dụng những lực lượng này theo cách "ủy nhiệm" để thúc đẩy các mục tiêu an ninh quốc gia : Đẩy lui các đối thủ như Mỹ, có đến hơn 30 ngàn quân trú đóng tại nhiều căn cứ khác nhau ở Trung Đông, ngoài khu vực, đồng thời mở rộng vùng ảnh hưởng của riêng mình. Các lực lượng "ủy nhiệm" này giúp Iran từ trong hậu trường can dự vào các cuộc xung đột đang diễn ra nhưng vẫn có được một sự phủ nhận nào đó, cũng như là tránh bị lôi vào một cuộc đối đầu quân sự trực diện.
Giờ đây, xung đột ngày càng gia tăng, người ta lo sợ Israel hướng đến một cuộc đối đầu trực diện với Iran. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng, lằn ranh đỏ thực sự của Iran hiện nay là mặt trận phía nam Lebanon. Nếu Hezbollah quyết định lợi dụng thời cơ các lực lượng phòng thủ Israel bị quá tải và chính thức mở thêm mặt trận thứ hai ở phía bắc Israel, tình hình có nguy cơ trở nên tồi tệ hơn và xuống cấp nhanh chóng. Mọi tính toán sai lầm từ phía Iran từ hay một trong số các lực lượng "ủy nhiệm" đều có thể dẫn đến một hành động trả đũa dữ dội từ Israel và sự can dự của Hoa Kỳ, mở đường cho một cuộc xung đột toàn khu vực.
Ali Vaez, điều hành nhóm nghiên cứu về Iran, thuộc International Crisis Group, trên kênh truyền hình Euronews, cho rằng Iran hiện đang trong thế lưỡng nan : "Tôi nghĩ rằng nguy cơ chính ở đây là, để bảo vệ uy tín và năng lực răn đe của mình, Iran rất có thể khuyến khích các đồng minh tại Lebanon, nhất là phe Hezbollah, vốn dĩ hùng mạnh hơn Hamas, mở thêm một mặt trận mới chống Israel ở phía bắc. Nếu Iran can dự vào cuộc xung đột này, các nước Iraq, Syria và Lebanon cũng có thể bị lôi kéo vào cuộc chiến chống Israel và Mỹ, với nhiều hệ quả có thể dẫn đến một thảm họa, không những cho khu vực, mà cho toàn thế giới".
Trung Quốc : Trung gian hòa giải "lý tưởng" ?
Trước một viễn cảnh u ám, nhiều nhà quan sát cho rằng, trong cuộc xung đột này, không có một giải pháp nào khác ngoài con đường ngoại giao, mà trước hết là một lệnh ngừng bắn càng sớm càng tốt cả về mặt chiến lược và nhân đạo.
Trong lĩnh vực này, cường quốc nào có vị trí tốt nhất để làm trung gian hòa giải ? Hoa Kỳ và Châu Âu không thể làm được, vì đã chọn phe. Nước Nga của ông Vladimir Putin tuy có nền ngoại giao vững mạnh, nhưng do trọng lượng kinh tế yếu cũng như do lập trường của Nga trong hồ sơ Syria nên Moskva chưa đủ sức để gây ảnh hưởng.
Chỉ còn lại Trung Quốc, với tầm ảnh hưởng mạnh mẽ về kinh tế và gần đây là ngoại giao trong tiến trình hòa giải giữa Iran và Saudi Arabia. Về điểm này, trả lời RFI tiếng Việt, ông Didier Chaudet, chuyên gia về Nam – Trung Á nhận định : "Trong cuộc xung đột Israel – Palestine, lúc này, Israel chưa hẳn muốn có cuộc thảo luận. Trừ khi đến một lúc nào đó, tình hình chuyển hướng, chiến tranh có nguy cơ xảy ra, thì lúc ấy, Hoa Kỳ và Trung Quốc có thể phối hợp với nhau để ngăn chặn một cuộc chiến tranh cục bộ".
Minh Anh
Nguồn : RFI, 26/10/2023