Việt Nam : Khoảng trống quyền lực nguy hiểm sau thời tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng
Courrier International nhận định sự kiện tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng qua đời hôm thứ Sáu 19/07/2024 ở tuổi 80, đã để lại "một khoảng trống khó lấp đầy" trong đời sống chính trị Việt Nam.
Ảnh tư liệu : Tổng bí thư Việt Nam Nguyễn Phú Trọng phát biểu nhân buổi tiếp đón tổng thống Mỹ Joe Biden tại Hà Nội ngày 10/09/2023. AP - Evan Vucci
Ông Nguyễn Phú Trọng qua đời và khủng hoảng kế nhiệm
Một ngày trước đó, Đảng cộng sản Việt Nam đã ra thông cáo cho biết chủ tịch nước Tô Lâm sẽ "tạm thời" điều hành Trung ương Đảng, Bộ Chính trị để có thể "tập trung điều trị tích cực cho tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng". Bộ Chính trị trao cho ông Trọng huân chương Sao Vàng, "huân chương cao quý nhất của nước Cộng Hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam" - theo tờ Le Courrier du Vietnam, và Asia Sentinel nói thêm huân chương này "thường chỉ để truy tặng".
Hôm thứ Sáu, Asia Sentinel cũng là tờ báo ngoại quốc đầu tiên loan tin tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng qua đời, trước khi báo chí nhà nước nhìn nhận. Cơ quan truyền thông đặt ở Hồng Kông nhận xét, "Sau khi đẩy lui được một đối thủ trước đại hội đảng năm 2016, và dù bị đột quỵ vào giữa năm 2019, ông Nguyễn Phú Trọng vẫn nắm trọn quyền hành cho đến những tháng gần đây".
The Diplomat nhắc lại, hồi tháng Giêng, ông Trọng đã không thể gặp thủ tướng Lào và tổng thống Indonesia. Việc tổng bí thư không xuất hiện công khai khiến người ta đồn đoán sức khỏe của ông diễn biến xấu. Năm 2023, Nguyễn Phú Trọng đã phải hủy chuyến công du Hoa Kỳ. Và theo Asia Sentinel, "Vào mùa xuân, đã có những tin tức là ông Trọng làm việc trong một phòng dành riêng của khu hồi sức ở bệnh viện quân đội 108 Hà Nội, ông thường qua đêm ở đó trong trường hợp cần chăm sóc khẩn cấp".
Ngày 20/06, khi Vladimir Putin đến Hà Nội, một tấm ảnh của Sputnik News cho thấy tổng bí thư phải ngồi dựa hẳn vào ghế, mà Nikkei Asia cho rằng "có thể do tác dụng phụ của thuốc". Báo chí Việt Nam không nói gì về tình trạng này.
Ông Tô mới Lâm sẽ kiêm nhiệm hay Bộ Chính trị bầu tổng bí thư ?
Cũng theo Nikkei Asia, từ nay đấu tranh quyền lực trong đảng sẽ gia tăng mạnh mẽ. Hai nhà nghiên cứu Việt Nam trong một bài viết đăng trên trang web Singapore Fulcrum khẳng định ông Trọng qua đời "sẽ dẫn đến hậu quả nặng nề cho tương lai chính trị Việt Nam", với "cuộc khủng hoảng kế nhiệm".
Lên làm tổng bí thư từ năm 2011, ông Nguyễn Phú Trọng có "quyền lực chưa từng thấy" trong gần 15 năm qua, và một trong những lý do là ông "không hề có tai tiếng gì". Đặc biệt ông tung ra chiến dịch chống tham nhũng được mệnh danh là "Đốt lò", khiến hàng ngàn quan chức bị bắt hoặc cách chức, kể cả những nhà lãnh đạo cao cấp. Nay ông Trọng mất đi, để lại một khoảng trống lớn.
Nhiệm kỳ tổng bí thư của ông còn kéo dài đến năm 2026, tức đại hội đảng lần tới. Fulcrum tự hỏi, từ nay cho tới lúc đó, chủ tịch nước Tô Lâm có tạm thời kiêm nhiệm, hay Bộ Chính trị sẽ bầu ra một tổng bí thư mới ? Ông Tô Lâm vốn là bộ trưởng công an cho đến tháng 5, đã đóng vai trò trung tâm trong chiến dịch chống tham nhũng của Nguyễn Phú Trọng, và chiến dịch này "giúp ông có cơ hội loại bỏ các đối thủ trong cuộc đua thay thế ông Trọng", theo The Diplomat.
Tô Lâm lên thay ông Võ Văn Thưởng bị buộc phải từ chức hồi tháng 3 với cáo buộc vi phạm các quy định của đảng. Một tháng sau, chủ tịch quốc hội Vương Đình Huệ cũng phải từ chức tương tự. Asia Sentinel nhận định : "Bây giờ chỉ còn mỗi một chướng ngại vật trên con đường trở thành tổng bí thư của ông Tô Lâm : thủ tướng Phạm Minh Chính".
Nhà văn Mỹ Douglas Kennedy và chợ nổi miền Tây
Cũng về Việt Nam nhưng trên lãnh vực xã hội, Le Figaro Magazine tiếp tục loạt bài du ký "Một người Mỹ ở Việt Nam" của nhà văn Douglas Kennedy, phần hai nói về chuyến đi Đồng bằng sông Cửu Long. Sau khi thăm Sài Gòn, Đà Lạt, Ban Mê Thuột và Huế, nhà văn Mỹ tìm đến với vựa lúa của Việt Nam.
Ông tự hỏi bà Marguerite Duras sẽ nghĩ sao khi khung cảnh được miêu tả trong cuốn "Người tình" (L’Amant, được giải Goncourt năm 1984) đã được hiện đại hóa, với những tòa nhà bê-tông, ánh đèn nê-ông của các cửa tiệm, siêu thị, máy rút tiền, và rác thải nhựa trôi nổi dọc khắp bờ sông. Ông Nhân, tốt nghiệp đại học ngành thương mại quốc tế nhưng về quê mở một khu nhà nghỉ đơn sơ, đưa ông đến thăm khu chợ trên sông, một trong những chợ nổi hiếm hoi còn sót lại trên thế giới. Người chủ trọ sinh năm 1968, khi quân Bắc Việt bất ngờ tấn công trên 100 thành phố của Việt Nam Cộng Hòa đúng vào ngày Tết, ngại ngùng khi được hỏi cảm tưởng về chiến tranh.
Nhà văn Mỹ thưởng thức phở và cà phê sữa pha theo kiểu Việt Nam ngay trên xuồng – những chiếc xuồng gỗ cũ kỹ có từ thế kỷ trước. Chợ nổi xuất hiện từ thế kỷ 19, khi vùng đất này được bao phủ bằng một mạng lưới sông ngòi, kênh rạch và chưa có nhiều đường lộ, người ta di chuyển bằng đường sông. Theo người hướng dẫn, chợ nổi được cư dân ưa chuộng vì rẻ hơn các cửa tiệm trên đất liền, nhất là siêu thị đang ngày càng phát triển.
Một chiếc tàu du lịch lớn đến gần, với khoảng hai chục người đồng hương của Douglas Kennedy cùng lứa tuổi, trong đó có người mặc chiếc áo thun với dòng chữ gây bối rối cho nhà văn "Hãy luôn coi chừng một cựu chiến binh Việt Nam". Người này nói lớn với người bên cạnh : "Thật khó tin khi thấy khung cảnh đẹp như vậy, sau hàng tấn bom chúng ta thả xuống năm 1968 !". Quay về nhà nghỉ, một chiếc xe tải nhẹ chạy qua với loa phóng thanh tuôn ra những tràng dài, mà nhà văn đoán là khẩu hiệu tuyên truyền đại loại như "Ủng hộ kế hoạch năm năm", "Đoàn kết gây sức mạnh". Nhưng ông Nhân nói rằng "Họ rao bán giấy vệ sinh".
Donald Trump : Chủ đề được bàn tán nhiều nhất tuần này
Sau vụ ám sát hụt, Donald Trump là đề tài chính được tất cả các báo bàn luận. Le Point tuần này đăng ảnh cựu tổng thống Mỹ với miếng gạc trên vành tai phải, nhấn mạnh "Trump, hơn bao giờ hết". The Economist ghép ảnh hai ông Donald Trump và J.D. Vance đang nhìn về phía trước, đặt câu hỏi "Họ sẽ đưa nước Mỹ đến đâu". L’Express đưa hình vẽ một chiếc đồng hồ cát mà phần dưới bắt đầu nhiều hơn phần trên, than thở "Và trong khi đó nước Pháp đi xuống".
Courrier International chạy tít lớn "Paris lại là lễ hội" : Còn một tuần nữa khai mạc Thế vận hội, báo chí ngoại quốc hoan nghênh sự đổi mới của thủ đô nước Pháp. Le Nouvel Obs nghỉ hè sớm với số đúp mùa hè, trang bìa là một hòn đảo giữa biển xanh bát ngát, với dòng tít "Thay đổi không khí".
Thoát chết, cựu tổng thống thành người hùng trong mắt dân Mỹ
L’Express nhận thấy viên đạn sượt qua vành tai phải của ứng cử viên Nhà Trắng đã biến ông thành một người hùng, giảm thiểu cơ hội của đối thủ. Tổng thống trước đó từng bị bắn là Ronald Reagan, một cựu diễn viên hạng B, cựu thống đốc California. Vụ tấn công ở Washington hôm 30/03/1981 làm ba người bị thương, trong đó có Reagan. Tổng thống 70 tuổi bị trúng đạn ở ngực nhưng chỉ sau 15 ngày đã rời bệnh viện trở về Nhà Trắng, uy tín đang xuống thấp bỗng tăng vọt. Donald Trump chưa phải là tổng thống nhưng rất có thể lại trở thành ông chủ Nhà Trắng ngày 05/11 tới. Chỉ suýt soát vài milimet nữa là hung thủ Thomas Matthew Crooks có thể giết chết nhà tỉ phú.
Tuy không phải là diễn viên chuyên nghiệp, nhưng Donald Trump một lần nữa tại Butler, chỉ vài giây sau bi kịch, đã chứng tỏ khả năng truyền thông : đứng dậy với khuôn mặt loan báo, giơ nắm tay lên hô "Chiến đấu ! Chiến đấu". Thoát chết, điểm tín nhiệm của Trump vượt lên ngay 3 điểm so với Joe Biden, được cảm tình cả từ những người không thuộc phe ông. Tuần báo nhắc lại lời của dân biểu đảng Dân chủ Tip O’Neill về Ronald Reagan sau vụ ám sát : "Tổng thống đã trở thành người hùng, chúng ta không thể tranh chấp với một nhân vật được yêu mến như vậy".
Nở rộ thuyết âm mưu
Trong bài xã luận "Số hên của ông Trump", Le Point nhận định nay ông Joe Biden khó mà vượt lên nổi. Một bên là ứng cử viên Cộng hòa mạnh mẽ, bên kia là tổng thống đương nhiệm vẫn chưa xóa mờ được những tranh cãi về cuộc tranh luận với đối thủ, phải chăng cuộc bầu cử tháng 11 đã có sẵn kết quả ? Cú sốc mới càng làm rung chuyển một nước Mỹ vốn đang chia rẽ, căng thẳng lên cao chưa từng thấy kể từ sau cuộc nội chiến đã làm hơn 600.000 người chết từ 1861 đến 1865.
Theo Pew Research Center, cử tri của mỗi bên đều coi bên kia là vô đạo đức. Hoa Kỳ tuy là đại cường kinh tế, quân sự và công nghệ của thế giới đương đại, nhưng truyền thống làm chính trị không thay đổi mấy kể từ cuối thế kỷ 18. Hai trăm năm mươi năm sau độc lập, các chính khách cần phải biết rằng người dân có thể diễn dịch những tuyên bố khiêu khích của họ như một sự cổ vũ bạo lực. Thuyết âm mưu đang nở rộ hơn bao giờ hết, và cần làm rõ sự việc, dù tay súng đã mang theo xuống mồ lý do đã ra tay hành động.
Phát súng can thiệp vào cuộc bầu cử quan trọng nhất thế giới
Cũng trên Le Point, triết gia Bernard-Henri Lévy cho biết, có lẽ do lúc nghe tin ông đang ở Ukraine, ý nghĩ đầu tiên không phải như các vụ ám sát trước đó của Lincoln, Roosevelt, Kennedy, Reagan - nhẹ nhõm sau khi một người vừa thoát được tử thần do một kẻ khủng bố mang đến - mà là "ru-lét Nga", hình ảnh mô tả sự may rủi. Đó là sự điên khùng của một thế giới mà định mệnh được đánh cược trong tầm ngắm của một kẻ sát nhân với động cơ chưa rõ, phát súng can thiệp vào cuộc bầu cử quan trọng nhất thế giới.
Một giây trước đó, Donald Trump đối với nhiều người là cái tên tệ hại nhất nước Mỹ và một giây sau đó, là một người sống sót nhờ phép lạ - và đối với các fan của ông, là một sự thiêng liêng, một người chiến thắng. Vài ngày sau quốc khánh Mỹ 04/07 và vài giờ trước quốc khánh Pháp 14/07, hình ảnh vành tai đẫm máu của Trump lan truyền trên toàn cầu.
Phải nói là ứng cử viên Trump đã rất khôn ngoan, sau khi sờ lên tai để xem mình còn sống hay không, đã có động tác thách thức rất được hoan nghênh. Nhưng theo tác giả bài viết, đó là một thái độ cao bồi, của một nhân vật ủng hộ Putin, nói không với tổng thống Ukraine, phản bội người Kurdistan, đe dọa sẽ không bảo vệ Châu Âu nếu không trả đủ tiền vào ngân sách NATO. Donald Trump nếu đắc cử sẽ là tin rất xấu cho nước Mỹ và cho thế giới.
Với cặp Trump-Vance, nước Mỹ đi về đâu ?
The Economist băn khoăn "Donald Trump và J.D. Vance sẽ đưa nước Mỹ đi về đâu ?". Nếu Thomas Matthew Crooks bắn chệch sang phải vài centimet, nếu Donald Trump không quay đầu thì có lẽ ông đã chết. May mắn là Trump không bị thương nặng, và một điều may nữa là một thẩm phán Florida đã không truy tố ông. Các đại biểu trong đại hội đảng Cộng hòa ở Milwaukee đội những chiếc nón kết mang con số "45/47", tin rằng Trump sẽ là tổng thống nhiệm kỳ tới.
Donald Trump nay đang thống trị đảng Cộng hòa. Việc ông chọn J.D. Vance làm ứng cử viên phó tổng thống cho thấy Trump vô cùng tự tin vào chiến thắng. Một nhân vật chống toàn cầu hóa, chống các tập đoàn, chống nhập cư và ít kinh nghiệm chính trường không thể mở rộng số cử tri cho Trump.Trên phương diện đối ngoại, Đài Loan và Ukraine sẽ là các trắc nghiệm đối với công chúng Cộng Hòa truyền thống kiểu Reagan, theo đó tôn trọng trật tự thế giới và các đồng minh là có lợi cho Hoa Kỳ.
Về Đài Loan, ông Vance không rõ ràng, còn ông Trump khẳng định Đài Bắc phải chi trả cho việc được Mỹ bảo vệ chống lại Trung Quốc. Về Ukraine, Vance đi xa hơn cả Trump, khi nói rằng không quan tâm tới việc ai sẽ thắng. Nếu trở thành phó tổng thống, quan điểm của Vance không hẳn sẽ trở thành người của chính phủ Donald Trump. Tuy nhiên ông Trump đã già, nếu thắng cử ông sẽ trở thành tổng thống lớn tuổi hơn cả Biden vào lúc kết thúc nhiệm kỳ, và nếu ông Vance kế tục sẽ rất đáng ngại.
Nga : Kho vũ khí khổng lồ của Liên Xô sắp cạn
Liên quan đến cuộc xâm lăng Ukraine, The Economist cho biết "Số lượng vũ khí khổng lồ do Liên Xô để lại đang sắp cạn kiệt". Theo ước tính của nhiều cơ quan tình báo, sau hai năm chiến tranh Nga đã mất khoảng 3.000 xe tăng và 5.000 xe thiết giáp. Trang Oryx thu thập thông tin từ các nguồn mở đếm được 3.235 xe tăng Nga bị phá hủy, nhưng số thiệt hại thực tế còn lớn hơn nhiều.
Nhà phân tích Aleksandr Golts ở Stockholm nói rằng Vladimir Putin phải cảm ơn các nhà lãnh đạo Liên Xô cũ, vì biết trang bị của phương Tây tối tân hơn, nên đã lo sản xuất hàng ngàn chiến xa trong thời bình để chuẩn bị. Trước khi sụp đổ, Liên Xô sở hữu số thiết giáp bằng con số của toàn thế giới cộng lại. Nhưng nguồn vũ khí này dù rất lớn không phải là vô tận.
Bị Ukraine tiêu diệt quá nhiều, Moskva phải chắp vá các thiết bị, và do không sản xuất được máy công cụ nhưng lại bị cấm vận, chiến xa của Nga sắp cạn. Khi Sergey Shoigu cuối năm ngoái khoe đã đưa sang chiến trường 1.530 xe tăng trong năm qua, ông ta đã "quên" một chi tiết : đó không phải là những xe tăng mới mà chủ yếu là T-72 hay T-62 tân trang. Khi Ukraine chiếm được những xe tăng được gọi là T-90M mới, họ phát hiện đại bác của xe này sản xuất từ 1992. Và phần lớn số T-72 tồn trữ ngoài trời từ thập niên 90 không thể có chất lượng tốt.
Chuỗi sản xuất vũ khí thời Liên Xô cũng không còn. Vào thời đó, Ukraine, Georgia (Gruzia), Đông Đức là các trung tâm quan trọng, và điều mỉa mai là Kharkiv chính là nhà sản xuất tháp pháo cho xe tăng T-72. Số công nhân tại các nhà máy vũ khí Nga từ 10 triệu chỉ còn 2 triệu, mà không có khả năng tự động hóa. Nhờ đạn pháo của Bắc Triều Tiên, quân Nga có thể áp đảo Ukraine nhưng bắn nhiều thì cứ vài tháng phải thay nòng đại bác. Trong khi chỉ có hai nhà máy sở hữu thiết bị cần thiết do Áo sản xuất, không thể đáp ứng nhu cầu. Nga chưa bao giờ sản xuất được loại máy này, mà nhập từ Mỹ trong thập niên 30 và cướp được của Đức sau chiến tranh.
Vì sao Moskva gây áp lực "để tiến đến hòa bình" ?
Quá thiếu xe tăng, tân bộ trưởng quốc phòng Andrei Belusov dường như phải tập trung cho sản xuất drone. Theo các chuyên gia từ nay đến cuối năm nếu tình hình không thay đổi, Nga sẽ phải chuyển sang thế thủ thậm chí ngay trong mùa hè này. Như vậy Vladimir Putin sẽ có lợi khi tạm thời ngưng bắn.
Phải chăng vì vậy mà khi tổng thống Volodymyr Zelensky loan báo trong hội nghị vì hòa bình sắp tới, đại diện Moskva có thể được mời dự, mạng xã hội Nga vội vã chộp lấy cơ hội ? Tờ Vyssokiy Zamok của Ukraine được Courrier International dịch lại, tỏ ra nghi ngờ sự hăng hái này. Nga huy động hàng loạt đội ngũ gây ảnh hưởng ngầm trong dư luận, từ dân biểu, blogger có nhiều người theo dõi, các "nhà phân tích" đều lặp đi lặp lại rằng phải chấp nhận mọi điều kiện để có hòa bình, và được các "bot" lan truyền trên mạng xã hội.
Rằng tình hình Ukraine rất bi đát, không có điện, tỉ giá đô la tăng, người dân di tản, trẻ em trong bệnh viện ở ngay thủ đô cũng bị sát hại… cứ như là Kiev đang đứng trước ngưỡng cửa địa ngục. Nếu đúng như vậy, Kremlin chi hàng trăm triệu đô la cho tuyên truyền trên internet để làm gì ? Sao quân Nga không tiến thêm ở mặt trận miền đông lẫn miền bắc mà cứ dậm chân tại chỗ ? Cả một nghịch lý, theo tờ báo !
Thụy My