 | Tổng quan: | 3101116 |
Tình hình Afghanistan tiếp tục chiếm hết trang quốc tế của các báo Pháp ra ngày 19/08/2021. Nhật báo Le Monde chạy tựa lớn trang nhất : "Taliban tìm cách phá thế đơn độc". Tờ báo báo dành nhiều bài viết cho thấy, chỉ hai ngày sau khi chiếm chính quyền ở Afghanistan, phong trào Taliban đã cố gắng thể hiện một bộ mặt khác nhằm trấn an dư luận quốc tế, xa hơn nữa là nhằm tránh bị cô lập.
Mullah Baradar Akhund (giữa), một quan chức cấp cao của Taliban, phát biểu trong một đoạn video không rõ địa điểm và ngày tháng. Ảnh trích từ video ngày 16/08/2021. © Reuters – Social Media
Le Monde trở lại cuộc họp báo đầu tiên của lực lượng Taliban tại Kabul hôm 17/08 và nhận xét, "lực lượng nổi dậy đưa ra những bảo đảm nhằm thoát khỏi thế cô lập, nhưng Mỹ và các nước Liên Hiệp Châu Âu cho biết là sẽ đánh giá trên hành động của Taliban" chứ không phải lời nói. "Chiến tranh đã kết thúc, chúng tôi sẽ không tìm cách trả thù", đó là cam kết quan trọng nhất của Taliban đưa ra trong cuộc họp báo ngày 17/08. Trước đó, Taliban đã thông báo "ân xá toàn bộ" các công chức chính quyền cũ.
Theo Le Monde, những tuyên bố của Taliban không xóa được hết nỗi lo sợ chế độ này sẽ trở lại với chính sách ngu dân tàn bạo. Những bảo đảm như vậy chủ yếu gửi đến các nước phương Tây. Thế nhưng, dường như đa số các nước phương Tây sẵn sàng công nhận Taliban như là một bên đối thoại.
Về quan điểm của phương Tây, tờ báo nhận thấy hầu hết các nước đều thống nhất với nhau là chế độ Kabul mà họ ủng hộ từ 20 năm qua đã chết, việc bây giờ là tiếp cận với các ông chủ mới của nước này. Biểu hiện rõ nét là tuyên bố của phó tổng thống Afghanistan, Amrullah Saleh, cam kết tiếp tục cầm quyền theo quy định của Hiến pháp Afghanistan, đã không có được hồi âm từ các nước phương Tây. Trong khi đó, Nga, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ đã khen ngợi những tuyên bố đầu tiên của Taliban.
Hầu hết các nước phương Tây đều coi việc quân nổi dậy nắm quyền ở Afghanistan là việc đã rồi, chỉ cố vớt vát bằng tuyên bố để xem thực tế ra sao rồi sẽ quyết định hình thái quan hệ với Taliban.
Trên bình diện quốc tế, một bài viết khác của Le Monde cũng nêu bật thái độ "ngờ vực và thực dụng trong Liên Hiệp Châu Âu". Le Monde cho hay, sau một cuộc họp ngoại trưởng các nước thành viên EU ngày 17/08, lãnh đạo ngoại giao Châu Âu, Josep Borrell đã tuyên bố : "Taliban đã thắng cuộc chiến tranh. Vậy nên chúng ta phải nói chuyện với họ". Sau cú sốc Afghanistan rơi vào tay quân nổi dậy, Châu Âu cố gắng khẩn trương thích nghi với ván bài mới, tờ báo nhận xét.
Về vấn đề quan hệ chính trị mà các nước thành viên sẽ thiết lập với chế độ mới ở Afghanistan, Liên Hiệp Châu Âu tỏ ra thận trọng, nhấn mạnh việc Afghanistan phải tôn trọng các nghĩa vụ quốc tế. Châu Âu cũng ý thức được khả năng gây ảnh hưởng của EU hiện nay với Taliban rất là hạn chế.
Nhật báo Le Figaro quan tâm đến những người Afghanistan có quan hệ với phương Tây đang "mòn mỏi trong sợ hãi và tìm đường đi tị nạn", cho dù đã có những tuyên bố trấn an của Taliban. Các báo đều nhận thấy, sắp tới các nước phương Tây sẽ phải đối mặt với vấn đề đón tiếp làn sóng người tị nạn Afghanistan, những người mà trong hai chục năm qua làm việc cho các nước phương Tây.
Theo Libération, với khoảng 1 triệu rưỡi người Afghanistan sẽ phải rời bỏ đất nước, cộng đồng quốc tế, chủ yếu là các nước phương Tây chuẩn bị đối mặt với một cuộc khủng hoảng di dân mới.
La Croix nhìn vào sự kiện Afghanistan trở lại tay Taliban dưới góc độ kinh tế với bài : "Taliban trở lại làm kinh tế Afghanistan thêm khốn đốn". Theo La Croix, bị ảnh hưởng bởi nhiều năm xung đột, bị tàn phá vì nạn tham nhũng, Afghanistan là một trong những nước nghèo nhất hành tinh. Việc Taliban trở lại nắm quyền có nguy cơ khiến tình hình thêm trầm trọng.
Trong khi kinh tế Afghanistan đến giờ sống nhờ phần nhiều vào viện trợ quốc tế, nguồn này có thể sẽ không còn nữa với chính quyền Taliban. Sự thay đổi chế độ ở Afghanistan có thể đẩy đất nước này vào cơn bão tài chính. Thứ Sáu tuần trước, khi Taliban mới ngấp nghé ở cửa ngõ Kabul, Bộ Tài chính Mỹ đã đóng cửa không cho Ngân hàng Trung ương Afghanistan tiếp cận thanh khoản bằng đô la. Ngay lập tức đồng tiền quốc gia Afghanistan mất giá.
Taliban có thu nhập hàng năm từ 300 triệu đến 1,5 tỷ đô la, theo một báo cáo của ủy ban trừng phạt của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, công bố hồi tháng 5/2020. Nguồn tiền của Taliban chủ yếu từ trồng thuốc phiện, tiền chuộc bắt cóc người và thu thuế các doanh nghiệp, hoặc các mặt hàng nhập khẩu trong vùng lãnh thổ dưới sự kiểm soát của họ. Phát ngôn viên Taliban bảo đảm trong tương lai "Afghanistan sẽ không còn là nước trồng thuốc phiện nữa". Để xem Taliban có giữ được lời hứa này hay không.
Ở một góc độ khác của sự kiện, Le Monde có bài mang tựa đề : "Bắc Kinh muốn khai thác thất bại của Mỹ". Ngay sau khi Afghanistan thất thủ về tay phe Taliban, Trung Quốc đã tìm được lá bài để chơi trong cuộc đối đầu với Mỹ và nhất là trong công cuộc tái thiết Afghanistan, theo Le Monde.
Việc người Mỹ vội vã rút đi và thủ đô Kabul thất thủ trước quân nổi dậy Taliban ngày 15/08 là cơ hội bất ngờ cho bộ máy tuyên truyền của Trung Quốc. Dưới mắt Bắc Kinh, không có gì hùng hồn hơn sự kiện này để chứng minh "áp dụng máy móc một mô hình của nước ngoài vào một đất nước có lịch sử, văn hóa và hoàn cảnh khác biệt chỉ có thể dẫn tới thất bại", như phát biểu của ngoại trưởng Vương Nghị trong cuộc điện đàm với đồng nghiệp Mỹ Antony Blinken hôm thứ Hai 16/08.
Trong bài xã luận số báo ngày 17/08, nhật báo Trung Quốc China Daily nhấn mạnh vào "di sản tai họa Hoa Kỳ để lại ở Afghanistan". Tờ báo bình luận "chết chóc, đổ máu và một thảm họa nhân đạo lớn là những gì mà Hoa Kỳ thực sự để lại đằng sau họ ở Afghanistan".
Trong khi đó tờ Hoàn Cầu Thời Báo trong số ra hôm 16/08 thì cảnh báo trường hợp Afghanistan sẽ là bài học cho Đài Loan. Cũng như Afghanistan, Đài Loan cũng có nguy cơ "bị bỏ rơi". "Nếu một cuộc chiến tranh nổ ra trong eo biển, hệ thống phòng thủ của hòn đảo sẽ đổ sụp trong vòng vài giờ, quân đội Mỹ sẽ không đến giúp họ. Hậu quả là chính quyền của đảng Dân Tiến sẽ nhanh chóng đầu hàng, một số quan chức cao cấp có thể sẽ lên máy bay chạy trốn", nhật báo Trung Quốc nhấn mạnh.
Nhưng sâu xa hơn nữa, Trung Quốc đã nhìn thấy khoảng trống mà Mỹ để lại ở Afghanistan để nhảy vào đó phục vụ mục đích làm ăn kinh tế, cũng như để bình định người Hồi giáo Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương. Tờ báo nhắc lại, dù chưa bao giờ công nhận Taliban khi còn cầm quyền ở Afghanistan (1996-2001), từ năm 2015, Bắc Kinh đã nhiều lần gặp gỡ thương lượng với các thủ lĩnh nổi dậy này tại Trung Quốc. Gần đây nhất là cuộc gặp giữa nhân vật số 2 của Taliban với ngoại trưởng Trung Quốc tại Thiên Tân hôm 28/07/2021.
Theo Le Monde, giờ đây Bắc Kinh cảm thấy có được lá bài để chơi trong một đất nước Afghanistan ổn định, mở cửa ; đó là quá trình tái thiết đất nước, lôi kéo Afghanistan vào chiến lược gây ảnh hưởng kinh tế trong vùng.
Vẫn liên quan đến Trung Quốc - Mỹ - Đài Loan. Trang quốc tế của La Croix có bài : "Trung Quốc không ngừng hăm dọa Đài Loan".
Bài báo đề cập đến sự kiện ngày 18/08, quân đội Trung Quốc tiến hành một cuộc tập trận quy mô lớn, huy động hải quân và không quân, ở phía nam đảo Đài Loan vào sâu trong vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) của hòn đảo. Hành động này nằm trong chiến lược răn đe thường trực để nhắc nhở Đài Loan là một phần của Trung Quốc và một tuyên bố độc lập sẽ làm khởi phát chiến tranh.
La Croix nhắc lại, dưới mắt Trung Quốc, Đài Loan không phải là một quốc gia độc lập có chủ quyền, mà chỉ là một tỉnh của Trung Quốc, bằng mọi giá sẽ phải trở về trong sự cai quản của đất mẹ Hoa lục. Sau khi thu hồi Hồng Kông năm 1997, Macao năm 1999, mục tiêu ưu tiên của Bắc Kinh giờ là trói buộc hòn đảo cùng 23 triệu dân vào với Hoa lục. Nếu cần thì sử dụng cả chiến tranh trong trường hợp Đài Bắc tuyên bố độc lập.
Các hành động hăm dọa quân sự với Đài Loan mang quy mô mới sau khi Joe Biden vào Nhà Trắng. Tổng thống Mỹ hiện nay là người kiên quyết ủng hộ nền dân chủ Đài Loan. Sau thông báo tổ chức một hội nghị thượng đỉnh về dân chủ vào tháng 12 tới, ngay lập tức Đài Loan đã ngỏ mong muốn được tham dự. Nếu điều này xảy ra thì sẽ gây ra một cuộc khủng hoảng ngoại giao Trung-Mỹ mới.
Trở lại với trang báo Le Figaro. Hồ sơ chính của tờ báo dành cho chiến dịch tiêm chủng ngừa Covid-19 của nước Pháp.
Le Figaro chạy tựa lớn trang nhất : Tiêm chủng : Nước pháp đã khắc phục sự chậm trễ thế nào. Le Figaro cho biết, sau khi chiến dịch tiêm chủng khởi đầu khá chậm chạp, nước Pháp đã bứt tốc trong mùa hè này. Mục tiêu đến hết tháng 8, có 50 triệu dân Pháp được tiêm mũi vac-xin đầu tiên là có thể đạt được.
Tờ báo ghi nhận : Từ đầu Pháp luôn đứng ở top cuối trong những nước giàu trên mặt trận tiêm ngừa Covid. Nhưng chỉ trong vài tuần qua, Pháp đã có cuộc lội ngược dòng ngoạn mục, vượt lên trên những nước luôn được lấy làm gương như Đức và Ý. Đến ngày 17/08, hơn 46,5 triệu người Pháp đã được chích liều vac-xin đầu tiên, tức khoảng 69% dân số. Từ nay đến hết mùa hè, khả năng số người đi tiêm chủng sẽ còn tăng mạnh khi chiến dịch tiêm phòng sẽ được triển khai rộng tại các trung tâm thương mại, nơi làm việc và cả các trường học phổ thông.
Cũng trong chủ đề tiêm chủng, Le Figaro nhìn ra bên ngoài Châu Âu với các bài viết về việc Hoa Kỳ sau khi khởi đầu khá tốt, chiến dịch tiêm chủng trong dân đang bị chững lại, không vượt qua được ngưỡng 70% dân tiêm đủ 2 liều. Thế nhưng, chính quyền liên bang đang chuẩn bị cho tiến hành tiêm liều vac-xin thứ 3 để ngăn dịch tiếp tục lây lan.
Trong khi đó tại Israel, mặc dù đã đạt tỷ lệ tiêm chủng cao, tới trên dưới 70%, nhưng vẫn không có dấu hiệu đẩy lùi dịch. Nước này đang lo sợ sẽ phải tái phong tỏa.
Còn tại Úc, vì biến thể Delta, chính quyền đang cố gắng đẩy nhanh tiến độ tiêm vac-xin. Hiện mới có 27% dân Úc được tiêm đủ 2 liều, gần một nửa dân số được tiêm mũi đầu tiên. Như vậy vẫn còn khá xa so với ngưỡng để đạt miễn dịch cộng đồng là trên 70% tiêm đủ 2 liều.
Anh Vũ
Thu Hằng, RFI, 17/08/2021
Hỗn loạn ở Afghanistan buộc Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc họp khẩn ngày 16/08/2021. Tổng thư ký Antonio Guterres phát biểu trực tiếp trước 15 nước thành viên rằng những ngày tới sẽ mang tính quyết định, bằng mọi cách không được bỏ rơi người dân Afghanistan và cộng đồng quốc tế cần đoàn kết trên hồ sơ này.
Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc ngày 16/08/2021 họp khẩn về tình hình Agghanistan. © AP - Mary Altaffer
Dù Hội đồng Bảo an ra được thông cáo chung kêu gọi chấm dứt hành động thù địch và thành lập một chính phủ đoàn kết dân tộc ở Afghanistan, cuộc họp cho thấy bất đồng, chia rẽ lên đến đỉnh điểm ở Liên Hiệp Quốc.
Thông tín viên Carrie Nooten tường trình từ New York :
"Đây là một trong những phiên họp của Hội đồng Bảo an xác nhận thế cân bằng mới về tương quan lực lượng địa chính trị đã thay đổi trong những năm gần đây. Trước tiên, người ta nghe Hoa Kỳ bày tỏ lo lắng, yêu cầu di tản êm xuôi tất cả các nhà ngoại giao và công dân Mỹ. Đại sứ Hoa Kỳ bên cạnh Liên Hiệp Quốc cũng nhấn mạnh đến khả năng di tản tất cả công dân Afghanistan muốn rời khỏi nước họ.
Đối diện với Mỹ là Nga, Moskva cũng thừa nhận là bị bất ngờ vì tốc độ tấn công thần tốc của quân Taliban, nhưng lại hoan nghênh là mọi chuyện đã diễn ra mà "không có biển máu". Phía Nga cũng xác nhận vẫn duy trì cơ quan đại diện ngoại giao tại Afghanistan.
Tiếp theo đến lượt Trung Quốc. Đại sứ Trung Quốc thẳng thừng khẳng định : "Chúng tôi sẽ tôn trọng nguyện vọng và những lựa chọn của người dân Afghanistan" vì đối với ông, việc Kabul thất thủ gần như đồng nghĩa với một tiến trình dân chủ. Người ta vẫn biết là Bắc Kinh tìm cách tận dụng thời cơ quân Mỹ rút khỏi Afghanistan và lập trường rõ ràng của Trung Quốc ở Liên Hiệp Quốc cho thấy họ đã thắng ván cờ.
Moskva và Bắc Kinh cũng yêu cầu chế độ mới ở Kabul phải bảo đảm an ninh, làm mọi việc để ngăn chận làn sóng di cư sang các nước láng giềng. Cả Nga và Trung Quốc cũng yêu cầu quân Taliban không được nhân nhượng khủng bố, được cho là có thể tìm cách mở rộng sang Trung Á và gây bất ổn cho khu vực".
Lịch sử sẽ lưu lại bức ảnh của hãng thông tấn AP sáng Chủ nhật : một trực thăng vận tải Chinook phía trên nóc tòa nhà tua tủa những ăng-ten của đại sứ quán Mỹ. Sài Gòn 30/04/1975, Kabul 15/08/2021. Điểm khác biệt : lần này là ảnh màu chứ không phải đen trắng. Trong khi chỉ mới cách đây một tháng, Joe Biden từng khẳng định "không thể nào có chuyện di tản bằng trực thăng từ tòa đại sứ Mỹ" như Sài Gòn trước đây.
Hàng ngàn người dân tràn vào phi trường Kabul, leo cả lên máy bay, cố gắng đào thoát khỏi Afghanistan đang trong tay quân Hồi giáo Taliban, 16/08/2021. Wakil Kohsar AFP
Tình hình Afghanistan là chủ đề chính của tất cả báo Pháp ra ngày hôm nay 16/08/2021. Le Figarochạy tít "Kabul trong tay phe Taliban", Les Echoscho rằng đây là "Thất bại đáng sợ của phương Tây", Le Mondegiải thích "Vì sao quân đội Afghanistan gục ngã". Ảnh bìa củaLibérationlà chiếc trực thăng cất cánh phía trên tòa đại sứ Mỹ, nhắc đến thất bại ở Việt Nam, với dòng tựa "Afghanistan : Lại sụp đổ" ? Đặc biệt hôm nay Le Figaro, Libération, Le Point, L’Express đều mở mục tường thuật trực tiếp trên trang web, cập nhật từng diễn biến tại Afghanistan.
Libération nhận định lịch sử sẽ lưu lại bức ảnh của hãng thông tấn AP sáng Chủ nhật : một trực thăng vận tải Chinook trên nóc tòa nhà tua tủa những ăng-ten của đại sứ quán Mỹ. Sài Gòn 30/04/1975, Kabul 15/08/2021.
So sánh rất ấn tượng cho dù Nhà Trắng nhất định bác bỏ : một chính quyền sụp đổ, một quân đội tan rã, những người ngoại quốc khẩn cấp di tản, người dân không có chọn lựa nào khác là phải ở lại. Điều khác biệt : lần này là ảnh màu chứ không phải đen trắng. Trong khi chỉ mới cách đây một tháng, Joe Biden từng khẳng định "không thể nào có chuyện di tản bằng trực thăng từ tòa đại sứ Mỹ" như Sài Gòn trước đây. Le Point cho rằng tấm ảnh này sẽ ám ảnh nhiệm kỳ của ông Biden.
Kabul đã thất thủ chỉ trong vài tiếng đồng hồ mà không chiến đấu. Từ sáng hôm qua, thủ đô bất ngờ bị bao vây, quân Taliban xuất hiện tại nhiều khu ngoại ô. Tất cả đều đóng cửa ở Kabul, từ ngân hàng cho đến chợ búa, thủ đô chật ních hàng triệu người chạy loạn từ các tỉnh. Công chức rời bỏ sở làm, quân nhân, cảnh sát thay thường phục, tù nhân được Taliban thả khỏi các trại giam.
Từ sáu giờ sáng nay, dòng người xếp hàng trước các máy rút tiền nhưng máy không còn tiền để nhả ra. Le Figaro ghi nhận tại Kabul, người ta chuẩn bị tinh thần quay trở lại với cuộc sống địa ngục. Trên đường phố, chủ các cửa hàng lo tháo gỡ hoặc xóa bằng sơn trắng những quảng cáo có hình ảnh phụ nữ, các dịch vụ làm đẹp tự đóng cửa.
Edris, người đồng sáng lập một công ty truyền thông chuyên quảng bá nhân quyền và nữ quyền vội vã chạy đến văn phòng để thu gom các đĩa cứng, máy tính, ảnh và tài liệu, để không thể nhận diện được ai. Bởi vì trong thời kỳ Taliban ngự trị từ 1996 đến 2001, phụ nữ phải che kín mặt, không được trang điểm, chỉ được ra khỏi nhà khi có người thân là nam giới đi kèm ; âm nhạc, điện ảnh, truyền hình bị cấm. Những ai vi phạm bị trừng phạt công khai : đánh đòn, ném đá, treo cổ…
Le Mondera từ chiều hôm trước thuật lại, các cửa hàng bán đồ cũ ở Kabul chật ních vật dụng người dân bán tống bán tháo để ra đi. Một chủ tiệm nói rằng mỗi ngày phải từ chối hai, ba chục người vì không thể mua hết. Một câu chuyện ở Herat khiến người ta lo sợ : một người đàn ông sống với vợ và con gái, khi thấy quân Taliban bất ngờ xuất hiện, để tránh cho con khỏi bị cưỡng hôn, ông ta cố gắng bảo vệ bằng cách khẳng định cả hai đều là vợ mình (đa thê được chấp nhận ở Afghanistan). Nhưng Taliban nói rằng một vợ là đủ, và bắt đi người vợ.
Một biển người đổ về phi trường quốc tế Hamid Karzai, lối thoát duy nhất. Các video trên mạng xã hội cho thấy những cảnh vô cùng hỗn loạn, hàng ngàn người chực chờ trên phi đạo, các thanh niên bám vào cầu thang để cố leo lên máy bay. Lính Mỹ phải bắn chỉ thiên để lập lại trật tự. Cơ quan hàng không dân dụng tuyên bố không phận chỉ dành cho phi cơ quân sự, các máy bay dân sự được yêu cầu chuyển hướng. Các hãng Lufthansa, Air France, British Airway, Virgin Atlantic thông báo không bay ngang Afghanistan.
Le Monde cho biết bản thân Taliban cũng ngạc nhiên vì chiến thắng nhanh chóng này. Chẳng hạn đầu tháng Tám, tại một ngôi làng lớn ở tỉnh Badakhchan miền đông bắc, ba chiến binh Taliban đến bằng taxi, nói với chính quyền địa phương là hàng trăm quân sẽ đổ tới, thế là các viên chức ngoan ngoãn trao lại quyền hành. Thực tế họ chỉ có ba người !
Hôm 12/08, Dawood Laghmani, thống đốc tỉnh Ghazni chuyển giao thành phố cho Taliban sau khi thương lượng để được tự do ra đi cùng với thân nhân. Tại Herat, thủ lãnh huyền thoại Ismail Khan, từng chiến đấu chống Hồng quân và Taliban trong thập niên 90 đã buông vũ khí hôm 13/08. Kandahar, thành phố lớn thứ nhì và là cố đô Afghanistan, cũng thất thủ ngày 13/08 mà không có trận đánh đáng kể nào. Theo Le Monde, chính quyền Afghanistan phải trả giá cho sự tập trung quyền lực, và thường xuyên thay đổi các chỉ huy quân sự.
Ngược lại, theo Libération, Taliban có chiến thuật hẳn hoi, vừa thỏa hiệp vừa đe dọa. Họ gia tăng sức ép từ cuối tháng Sáu, và kể từ cuối tháng Bảy thay vì bao vây các thủ phủ đã chuyển sang tiến đánh vào ba thành phố lớn. Trong khi trước khi Taliban đã thỏa thuận ngầm với Mỹ là không tấn công trước 31/08. Hậu quả là Washington cho B-52 oanh tạc quân tăng viện và các kho vũ khí của Taliban, dẫn đến việc phe này tự cho rằng không cần tuân thủ thỏa thuận Doha.
Lý giải cho sự sụp đổ của quân đội Afghanistan, Le Monde cho là sự rút lui nhanh chóng của Mỹ đã làm lộ rõ các khiếm khuyết của một tổ chức bị tham nhũng hoành hành. Về mặt chính thức thì chính phủ có 300.000 quân trong đó mũi nhọn là lực lượng đặc biệt gần 50.000 người. Nhưng theo một nguồn tin quân sự cao cấp của Mỹ, Kabul đã thổi phồng con số để nhận được viện trợ nhiều hơn. Một nhà ngoại giao phương Tây ở Kabul ước tính "có 46 tiểu đoàn ma, mỗi tiểu đoàn có 800 quân". Tiền lương của những người lính ma này được chỉ huy bỏ túi. Những quân nhân thật thì không được tăng viện và hậu cần thiếu thốn.
Theo Le Figaro, đây là thất bại khủng khiếp của của tình báo Mỹ, trong vô số các thất bại khác. Nhiều tiếng nói đã cảnh báo hậu quả của việc đơn phương triệt thoái, và sự yếu kém về chính trị, quân sự của chính quyền Afghanistan. Nhưng ông Joe Biden vẫn làm ngơ.
Từ khi bắt đầu rút quân, nhiều nhà phân tích của các cơ quan tình báo Mỹ đã bày tỏ nghi ngờ về khả năng chống chọi của chính quyền Afghanistan trước Taliban, nhưng không ai đoán được chế độ sụp đổ ngay cả trước khi người Mỹ ra đi.
Các chuyên gia này cho rằng chính phủ Ashraf Ghani có thể trụ được hai năm sau khi Mỹ rút, như chính phủ Việt Nam Cộng Hòa đã chống chọi được sau khi những toán lính Mỹ cuối cùng rút khỏi Việt Nam năm 1973. Chế độ cộng sản của Najibullah mà Liên Xô để lại sau khi rời khỏi Afghanistan năm 1989 cũng kiểm soát được các thành phố lớn trong hai năm, cho đến khi không còn được viện trợ vì Liên Xô sụp đổ, mới bị quân Hồi giáo đánh đổ năm 1992.
Nhưng cả những đánh giá bi quan nhất vẫn còn xa so với thực tế. Cuối tháng Sáu, tình báo Mỹ đánh giá lại thời gian kháng cự của chính quyền Kabul từ 6 tháng đến một năm. Ngày 08/07, Biden bác bỏ giả thiết chính phủ Kabul sẽ sụp đổ. Một tháng sau, 8 thủ phủ các tỉnh bị thất thủ chỉ trong vòng một tuần, nên thứ Tư tuần trước tình báo Mỹ nhìn nhận Taliban có thể bao vây Kabul trong một tháng và sẽ chiếm được trong vòng ba tháng. Bốn ngày sau, quân Hồi giáo đã tiến vào thủ đô, nhắc nhở rằng chiến tranh không tuân theo các quy tắc thuần túy toán học, mà vấn đề tâm lý vô cùng quan trọng.
Phải vội vã tiêu hủy các tài liệu mật của tòa đại sứ Kabul, không thể di tản những người Afghanistan làm việc cho mình và đã hứa sẽ cấp visa, người Mỹ vừa kết thúc cuộc phiêu lưu Afghanistan bằng một thảm họa do chính họ đã tạo ra. Việc di tản vô điều kiện và thiếu chuẩn bị, lẽ ra là điều phải tránh trước tiên.
Nhà chính trị học Dominique Moise nhận định trên Les Echos "Chiến thắng của Taliban, một bước ngoặt trong trật tự thế giới". Ông nhắc lại câu "What Went Wrong ?" của nhà sử học Mỹ gốc Anh Bernard Lewis về các vụ khủng bố ngày 11/9 - điều gì đã diễn ra để mọi thứ tệ hại đến thế. Câu hỏi này lại được đặt ra trước thất bại ở Afghanistan, người Mỹ và NATO sao lại hoàn toàn thất bại một cách nhanh chóng như thế ?
Bao nhiêu là mạng sống đã hy sinh vô nghĩa, bao nhiều tiền bạc được chi ra cho một quân đội không muốn chiến đấu, để lập lại một chính quyền yếu kém và cố gắng thống nhất một quốc gia dễ dàng tan rã trước mọi cú sốc. Và phát súng ân huệ cuối cùng là việc đơn phương triệt thoái vô điều kiện. Những đội quân phương Tây được gởi đến với nhiệm vụ duy nhất là kiểm soát phi trường Kabul nhằm bảo đảm di tản công dân khỏi Afghanistan.
Một số người nói rằng sự kết hợp giữa một đất nước được mệnh danh là "nghĩa trang của các đế quốc" với nước Mỹ vốn hay thay đổi, chỉ có thể dẫn đến thảm họa. Điều ngạc nhiên duy nhất không phải là thất bại, mà là diễn biến quá nhanh. Tương quan lực lượng, đã hẳn là trên giấy tờ, nghiêng về phía chính quyền Afghanistan, nhưng trước hết là quyết tâm chính trị. Và người Afghanistan biết rằng ngược với Taliban, phương Tây không có ý định ở lại.
Các nhà lãnh đạo chính trị và quân sự Afghanistan không được lòng dân, đất nước chia rẽ. Người dân nông thôn không sẵn lòng hy sinh cho điều kiện sống của phụ nữ, cũng như người phương Tây không sẵn sàng chết cho Kabul. Vào thời buổi đại dịch, biến đổi khí hậu và Trung Quốc đang bành trướng, sự hiện diện tại Afghanistan dường như đã lỗi thời.
Theo bước Donald Trump, Joe Biden chỉ đáp ứng mong muốn của "nhân dân", nhưng điều này mang lại hậu quả đáng kể cho khu vực và thế giới. Cuộc nội chiến Afghanistan kết thúc bằng chiến thắng của phe bóng tối mà phương Tây đã cố chống lại.
Các tuyên bố của Taliban rất nhập nhằng, nhưng có thể tin vào lời các thủ lãnh chiến tranh phe này : sẽ áp dụng luật Hồi giáo khắc nghiệt. Ấn Độ lo ngại những người Hồi giáo cực đoan trong nước mình sẽ được khích lệ, Pakistan cũng tương tự. Trung Quốc vốn đầy mưu mô, đã thương lượng với Taliban từ nhiều tháng qua để phe này đừng cổ vũ cho người Duy Ngô Nhĩ.
Theo tác giả, Taliban trở lại nắm quyền không chỉ là một bước ngoặt trong lịch sử Afghanistan, mà còn là cú đá giò lái nặng nề nhất cho phương Tây kể từ cuộc khủng hoảng kênh đào Suez năm 1956. Sự kiện này diễn ra vào lúc chuẩn bị kỷ niệm 20 năm các vụ khủng bố ngày 11 tháng Chín và đúng 10 năm sau Mùa Xuân Ả Rập.
Hồi năm 1975, sau khi Sài Gòn sụp đổ, Liên Xô của Brejnev lẫn Trung Quốc của Mao Trạch Đông không thể lợi dụng hoàn toàn sự nhục nhã của Mỹ. Nhưng Trung Quốc của Tập Cận Bình ngày nay thì khác. Bắc Kinh sẽ không ngần ngại nhấn mạnh đến những nghịch lý của Mỹ.
Les Echos cho rằng cuộc khủng hoảng Afghanistan cũng mang lại nguy cơ cao cho ông Joe Biden. Chỉ còn chưa đầy một tháng nữa là đến kỷ niệm 11/09, nguyên nhân khiến Washington can thiệp vào Afghanistan, phe Cộng Hòa lớn tiếng chỉ trích quyết định của Biden. Cựu tổng thống Donald Trump tố cáo "sự hỗn loạn đầy bi kịch", đòi ông Joe Biden từ chức, còn thủ lãnh Cộng Hòa ở Thượng Viện Mitch McConnell chỉ trích "thảm họa được báo trước". Rúng động trước cuộc khủng hoảng đầu tiên kể từ khi đắc cử tổng thống, Joe Biden đến hôm nay vẫn giữ im lặng, trong khi nhiều tờ báo như New York Times, Washington Post nặng lời đả kích ông.
