Thông Luận

Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo trong thời gian gần đây đã dấy lên nhiều câu hỏi về tương lai của nghề sáng tạo. Liệu Trí tuệ nhân tạo (A.I) có thể thay thế con người cũng như sáng tạo nghệ thuật của giới nghệ sĩ ? Đâu là viễn cảnh nguy hiểm nhất nếu như AI ngày càng phát triển hơn nữa ?

Hình ảnh minh họa Trí tuệ nhân tạo (AI). © canva

RFI tiếng Việt đã đặt câu hỏi này với ChatGPT là một phần mềm trò chuyện thông minh, với công nghệ A.I, cho phép đối đáp giống như con người và đưa ra những câu trả lời sơ khai nhưng cũng có thể phức tạp. Sau đây là câu trả lời của ChatGPT : "Trí tuệ nhân tạo có thể thay thế sự sáng tạo của con người để trở thành nguồn sáng tạo chủ đạo trên thế giới. Tuy nhiên, cũng có thể trí tuệ nhân tạo sẽ làm gia tăng khả năng sáng tạo của con người. Trong cả hai trường hợp, viễn cảnh nguy hiểm nhất là nếu trí tuệ nhân tạo loại bỏ hoàn toàn khả năng sáng tạo của con người".

Được ra mắt vào tháng 11/2022, ứng dụng robot chat trực tuyến ChatGPT do công ty Open AI tại Thung lũng Silicon ở Hoa Kỳ phát triển, đã thu hút sự chú ý của hàng triệu người qua các bài tiểu luận, bài thơ hay cả những lời khuyên cá nhân. Công cụ này đã gây náo động khi chính thức được công nhận là tác giả của một số bài đăng trên các tạp chí khoa học danh giá. Ví dụ như vào tháng Giêng, tạp chí Education in Practice đã công nhận AI là đồng tác giả trong một bài xã luận với nhà nghiên cứu công nghệ y tế, bà Siobhan O’Connor tại đại học, Manchester, Vương quốc Anh.

ChatGPT không phải là công cụ Trí tuệ nhân tạo duy nhất làm mưa làm gió từ năm 2022. Tại Đức, phầm mềm sử dụng Trí tuệ nhân tạo đã hoàn thiện bản nhạc Symphony số 10 còn dang dở của nhà soạn nhạc Beethoven . Tại Hoa Kỳ, một chương trình máy tính đã viết một cuốn tiểu thuyết từ đầu đến cuối, lấy cảm hứng từ tác phẩm Sur la route của Jack Kerouac. Các phần mềm trí tuệ nhân tạo vẽ tranh như Dall-E2, Midjourney hoặc Stable Diffusion đã tạo tiếng vang với khả năng tạo ra những hình ảnh chân thực, nhanh chóng và chất lượng cao chỉ từ một mô tả bằng văn bản đơn giản. Ví dụ như bức chân dung của Edmond de Belamy được vẽ bởi trí tuệ nhân tạo và được bán ra với giá hàng trăm ngàn euro tại sàn đấu giá Christie’s, hay tác phẩm Théatre d’opéra spatial giành giải cao nhất trong một cuộc thi nghệ thuật ở Colorado, Hoa Kỳ.

Công nghệ kiểm soát con người ?

Tuy nhiên, nếu như một số người coi sự phát triển vũ bão của công nghệ đặc biệt là về trí tuệ nhân tạo, mở ra một tương lai tốt đẹp hơn với vô số tiện ích, thì một số khác lại tin rằng loài người đang dần mất kiểm soát giống như trong những bộ phim khoa học viễn tưởng (Matrix) : Công nghệ "vượt mặt", kiểm soát con người. Sự xuất hiện của A.I được xem như là một cuộc cách mạng trong giới sáng tạo, khơi dậy một làn sóng gây mê hoặc người dùng bởi những tiện ích mà chúng đem lại nhưng đồng thời cũng gây lo ngại.

Đối với sự xuất hiện của ChatGPT, nhiều nhà xuất bản cũng như các nhà phát hành tạp chí đã cấm hoặc hạn chế việc sử dụng A.I vì lo ngại rằng có thể ảnh hưởng đến các tài liệu học thuật do những thiết sót trong nghiên cứu, hoặc bịa đặt thông tin hay vấn đề về đạo văn.

Nghề sáng tạo bị mai một 

Theo trang Equaltimes của Bỉ, những lo ngại đối với A.I không phải là không có lý do. 56 % công việc ngày nay vốn đã bị đe dọa bởi tự động hóa, liệu các nghệ sĩ, nhà thiết kế hay các chuyên gia làm về sáng tạo có thể là những người tiếp theo ? Liệu rằng sáng tạo từ trí tuệ nhân tạo có khiến cho sáng tạo của con người trở nên mai một hay không ?

Trong giới hội họa, AI art generators - các công cụ sáng tạo nghệ thuật từ AI được coi là anti-artist : phản nghệ sĩ. Các công cụ như DeviantArt hay Midjourney và Dall-E đã gặp phải vô số bê bối vì các tranh được tạo ra mang hơi hướng phân biệt chủng tộc, giới tính. Nhiều nghệ sĩ đã thực hiện các thủ tục tố tụng chống lại các công ty xây dựng phần mềm vẽ tranh AI vì vi phạm bản quyền. 

Họa sĩ vẽ tranh nhưng bị nhầm là do A.I vẽ

Một vụ việc thu hút sự quan tâm của công luận khi một tác phẩm tranh kỹ thuật số (Digital Art) của một họa sĩ Việt bị coi là do A.I vẽ. Trên một diễn đàn thảo luận về nghệ thuật - r/Art, trên Reddit với hơn 20 triệu thành viên, Nguyễn Hoàng Minh Anh, với nghệ danh Ben Moran làm việc tại studio Kart ở Hà Nội, đã đăng tải một tác phẩm tranh kỹ thuật số. Bài đăng của anh đã bị gỡ bỏ vì cho rằng đó là tác phẩm của A.I. Diễn đàn này cấm tác phẩm do A.I tạo ra. Sau khi liên lạc với quản trị viên để giải trình về tác phẩm tiêu tốn hàng trăm giờ của mình qua Photoshop, tài khoản của Ben Moran đã bị chặn. Quản trị của diễn đàn này đưa ra lý do : "Nếu là nghệ sĩ thực thụ, bạn nên tìm một phong cách sáng tạo khác. Bởi vì không ai sẽ tin khi nói rằng tác phẩm này không phải do AI tạo ra. Trong vài giây, máy móc có thể làm tốt hơn việc mà bạn đã tiêu tốn hàng giờ để thực hiện". 

Theo họa sĩ Việt, đây thực ra đây không phải là lỗi của Trí tuệ nhân tạo mà là do việc bài trừ trí tuệ nhân tạo một cách hơi cực đoan. Với sức mạnh của trí tuệ nhân tạo ngày càng lớn như hiện nay, khó kiểm soát và có thể dẫn đến những tình huống không hay, như là trường hợp của anh. Về vụ việc này RFI Tiếng Việt đã có dịp trao đổi với họa sĩ kỹ thuật số, giáo viên dạy vẽ bộ môn nghệ thuật kỹ thuật số - digital Art Nguyễn Hoàng Minh Anh.

Xin cảm ơn anh Nguyễn Hoàng Minh Anh đã dành thời gian chia sẻ với qúy thính giả của RFI Tiếng Việt trong mục tạp chí xã hội tuần này.

RFI : Trước tiên, anh có thể cho biết cảm nhận của mình về việc một tác phẩm sáng tạo của mình lại bị coi là sản phẩm của Trí tuệ nhân tạo ? 

Nguyễn Hoàng Minh Anh : Thực ra thì tôi thấy vừa vui vừa buồn, vì sức mạnh của trí tuệ nhân tạo rất lớn, các sản phẩm của A.I cũng rất đẹp. Khi được so sánh như vậy, vui là bởi vì tác phẩm của tôi được công nhận nhưng buồn là vì những cố gắng, tâm huyết đặt vào tác phẩm lại bị nhầm với một sản phẩm do máy móc tạo ra. 

RFI : Là một nghệ sĩ, lập trường của anh đối với việc các sáng tạo của AI là gì ?

Nguyễn Hoàng Minh Anh : Theo quan điểm của tôi, thì tôi không đồng ý với cách sử dụng hiện tại của Trí tuệ nhân tạo. Theo mình được hiểu thì A.I nên sinh ra là để phục vụ con người và việc A.I sinh ra để phục vụ nghệ sĩ khi giúp họa sĩ giảm thời gian vẽ tranh và tạo ra nhiều tác phẩm hơn. Còn hiện tại, A.I đang đi lệch hướng đấy. 90 % số họa sĩ mà tôi biết đều không ủng hộ sự xuất hiện của AI. Khi A.I được sử dụng quá đại trà và dễ sử dụng nên là bất kỳ ai có thể sao chép và tạo ra một sản phẩm của riêng mình nhưng lại dựa trên phong cách sáng tác của người khác, do vậy nên hiện đang xảy ra rất nhiều lùm xùm về bản quyền ở nước ngoài, và cũng có nhiều vụ kiện cáo.

RFI : Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo có thể thay đổi cách hoạt động trong thế giới sáng tạo nghệ thuật hay không ? 

Nguyễn Hoàng Minh Anh : Theo tôi dự đoán, A.I vẫn sẽ có một chỗ đứng cho riêng mình và Digital Art sẽ chuyển sang một hướng khác. Các họa sĩ máy móc như mình sẽ rất dễ bị nhầm với các nghệ sĩ sử dụng A.I. Đây là một cơ hội để các họa sĩ truyền thống có chỗ đứng lớn hơn.

RFI : Nói như vậy thì nghề của bạn có phải đang bị đe dọa ?

Nguyễn Hoàng Minh Anh : Có thể là như vậy. A.I có thể lấp nhiều chỗ trống của các Digital Artist như tôi nếu như mà mình không đủ giỏi. Tính cạnh tranh đang bị đẩy lên quá cao và vượt quá tầm với của con người. Chung quy lại, dù là digital art hay hội họa truyền thống, trước khi A.I xuất hiện, cả hai đều được thực hiện phần lớn là dựa vào kỹ thuật và hiểu biết của họa sĩ. Tuy nhiên khi A.I xuất hiện, nó sẽ làm thay gần như đến 90 % công việc. Nghề Digital artist này đang bị lung lay.

RFI : Các họa sĩ sẽ phải thích ứng ra sao ?

Nguyễn Hoàng Minh Anh : Hiện tại thì tôi cũng khá là bế tắc. Cách đây một năm rưỡi, chúng tôi biết đến trí tuệ nhân tạo, ví dụ như phần mềm Midjourney, nó không mạnh như là bây giờ. Lúc đó chúng tôi nghĩ là có thể tăng số lượng và chất lượng tranh của studio chúng tôi. Nhưng hiện tại, AI rất mạnh, làm hết mọi thứ và các họa sĩ gần như không cần động tay vào. Sai số là quá nhỏ. Hiện tại chắc không chỉ riêng tôi mà giới Digital cũng đang rất là bế tắc và đang tìm cách chống lại bằng việc sử dụng bản quyền, chứ gần như là không có cách nào để thích ứng với một công cụ đang làm mưa làm gió như vậy cả. 

RFI Tiếng Việt xin cảm ơn anh Nguyễn Hoàng Minh Anh đã dành thời gian chia sẻ về lập trường của mình đối với A.I.

***

Hiện tại A.I vẫn còn khá mới mẻ nên khó có thể xác định được tác động của loại công nghệ này với giới làm nghề sáng tạo nói chung. Trên Facebook, nhà thiết kế trang sức Trần Thị Thanh Nga cho rằng A.I được sinh ra là để hỗ trợ cũng như thử thách nhà thiết kế : "A.I thật tuyệt vời để chơi cho vui, chứ nếu chỉ tập trung vào từ khóa rồi chờ kết quả, chọn một vài mẫu đổi tí sửa tí thành thiết kế thì lâu dần tôi sẽ mất đi trí tưởng tượng và khả năng tư duy thiết kế. Chưa kể quá trình sáng tạo, thử nghiệm và trải nghiệm là quá trình thú vị nhất đối với một nhà thiết kế và một người yêu sáng tạo. Nó sẽ là một điều ngược đãi với bản thân nếu mất đi quá trình này." 

Trên trang The Conversation, giáo sư tại đại học Michigan của Hoa Kỳ, ông Kentaro Toyama đặt câu hỏi "trí tuệ và óc sáng tạo của con người sẽ được đánh giá ra sao khi máy móc trở nên thông minh hơn và sáng tạo hơn những người thông minh nhất ?». Trong một số lĩnh vực, công việc do con người làm vẫn được coi trọng ngay cả khi máy tính có thể làm tốt hơn. Trong lĩnh vực khác, ví dụ như về ngành minh họa (illustration), người xem không quan tâm liệu hình ảnh đó là do người vẽ hay máy vẽ mà chỉ xét đến liệu nó có phù hợp hay không và có thể mang tính giải trí. Nếu máy tính vẽ tốt hơn thì sao, độc giả trên thực tế cũng không để ý ai là tác giả.

Giáo sư Tomaya khẳng định rằng lịch sử cho thấy gần như chắc chắn rằng A.I sẽ làm biến mất nhiều công việc hơn, số lượng người làm những việc mà chỉ con người có thể cũng sẽ giảm dần. Tuy nhiên, những công việc đòi hỏi những kỹ năng mới cũng xuất hiện.

Về phần mình, giáo sư triết học tại đại học Carlos III ở Tây Ban Nha, trả lời trang Equal Times rằng : "cuộc sống là ví dụ điển hình nhất về sự sáng tạo vẫn tồn tại. Nếu một cơn bão có thể thay đổi môi trường thì nó cũng có thể tạo ra một thứ gì đó mới mẻ. Tuy nhiên, chính loài người - xã hội mới mang lại giá trị và quyết định làm gì với sự sáng tạo. Do vậy, chúng ta không nên tập trung vào sự khác biệt của con người với máy móc và mà thay vào đó là điều gì chúng ta muốn làm với máy móc". 

Theo trang Equal Times, giống như bộ não của con người, các phần mềm được phát triển dựa trên trí tuệ nhân tạo có mạng lưới tế bào thần kinh riêng, hay còn gọi là tế bào thần kinh nhân tạo. Chúng lưu trữ một lượng lớn dữ liệu và sau đó phân tích, phân loại và tổng hợp lại với nhau. Đây cũng là cách mà các ý tưởng được ấp ủ.

Theo bà Karina Gibert, giám đốc của trung tâm nghiên cứu trí tuệ nhân tạo IDEAL-UPC, Tây Ban Nha. "Trí tuệ nhân tạo không chỉ có thể phân tích dữ liệu mà còn có thể học hỏi từ kinh nghiệm của chính nó. A.I có thể phân loại các thông tin và kết hợp chúng để tạo ra một thứ gì khác mới".

Ví dụ như trường hợp về bức chân dung của một nhân vật giả tưởng Edmond de Belamy, được AI tạo ra sau khi phân tích 15 000 bức chân dung được vẽ từ thế kỷ 14 và 20. Một tác phẩm khác "The next rembrandt project", được tạo ra sau khi nghiên cứu 300 tác phẩm của một danh họa người Hà Lan, A.I đã vẽ một bức mới và bắt chước theo phong cách của họa sĩ này. 

Chi Phương

Nguồn : RFI, 01/02/2023

Một tháng, 500.000 khuôn mặt được quét nhận dạng : Trung Quốc đã sử dụng trí tuệ nhân tạo để lập hồ sơ sắc tộc như thế nào.

Paul Mozur, VNTB, 18/05/2019

Chính phủ Trung Quốc đã bị dư luận quốc tế rộng rãi lên án vì đã đàn áp khốc liệt những người Hồi giáo thiểu số ở khu vực miền tây Trung Quốc, bao gồm cả việc giam giữ khoảng 1 triệu người Hồi giáo trong các trại tập trung.

SenseTime là một trong những công ty trí tuệ nhân tạo Trung Quốc đang phát triển công nghệ nhận dạng khuôn mặt. Ảnh Gilles Sabrié - Thời báo New York

Giờ đây, các tài liệu và các cuộc phỏng vấn cho thấy rằng các nhà chức trách Trung Quốc cũng đang sử dụng một hệ thống rộng lớn, bí mật của công nghệ nhận dạng khuôn mặt tiên tiến để theo dõi và kiểm soát người Duy Ngô Nhĩ, một cộng đồng sắc tộc thiểu số khá lớn theo đạo Hồi. Đây là ví dụ đầu tiên được biết đến của việc một chính quyền cố tình sử dụng trí tuệ nhân tạo để lập hồ sơ chủng tộc, các chuyên gia cho biết như vậy.

Công nghệ nhận dạng khuôn mặt, được tích hợp vào các mạng lưới camera giám sát được mở rộng nhanh chóng, chỉ nhắm tới riêng người Duy Ngô Nhĩ dựa trên ngoại hình của họ và lưu giữ các hồ sơ đi lại của họ để tìm kiếm và xem xét. Thực tiễn này đã khiến cho Trung Quốc trở thành quốc gia đi đầu trong việc áp dụng công nghệ của thế hệ tiếp theo để theo dõi người dân, có khả năng mở ra một kỷ nguyên mới của tệ phân biệt chủng tộc tự động hóa.

Công nghệ và công dụng nhằm lưu giữ các hồ sơ của cộng đồng 11 triệu người Duy Ngô Nhĩ ở Trung Quốc được mô tả bởi 5 người có những hiểu biết trực tiếp về các hệ thống này, 5 người này yêu cầu được giấu tên vì họ sợ bị trả thù. Thời báo New York cũng đã xem xét các cơ sở dữ liệu được cảnh sát sử dụng, các tài liệu về việc mua sắm của chính quyền và các tài liệu quảng cáo được phân phối bởi các công ty trí tuệ nhân tạo đã kiến tạo các hệ thống này.

Chính quyền Trung Quốc đã duy trì một mạng lưới giám sát rộng lớn, bao gồm cả việc truy tìm DNA của nhiều người, ở Tân Cương - khu vực miền tây Trung Quốc, nơi nhiều người Duy Ngô Nhĩ gọi là quê hương. Nhưng quy mô của các hệ thống mới chưa từng được biết đến, đã mở rộng giám sát sang nhiều khu vực khác của quốc gia này.

Người mua hàng xếp hàng để kiểm tra nhận dạng bên ngoài Kashgar Bazaar mùa thu năm ngoái. Các thành viên của nhóm thiểu số người Duy Ngô Nhĩ theo đạo Hồi đã chịu sự giám sát và đàn áp của Trung Quốc trong nhiều năm. Ảnh Paul Mozur

Cảnh sát Trung Quốc hiện đang sử dụng công nghệ nhận dạng khuôn mặt để nhắm vào người Duy Ngô Nhĩ hiện đang sinh sống tại các thành phố giàu có thuộc miền đông Trung Quốc như Hàng Châu và Ôn Châu và trên khắp tỉnh duyên hải Phúc Kiến, có 2 người (trong số 5 người được đề cập trên đây) đã cho biết như vậy. Cơ quan thực thi pháp luật của thành phố Tam môn hiệp (Sanmenxia = 三 门 峡) , ​​miền trung Trung Quốc, dọc theo sông Hoàng Hà, trong năm nay (2019), đã vận hành một hệ thống tới 500.000 lần trong một tháng trời để sàng lọc xem ai là người Duy Ngô Nhĩ .

Các tài liệu của cảnh sát cho thấy nhu cầu đối với các khả năng như vậy đang lan rộng. Bắt đầu vào năm 2018, các tài liệu mua sắm cho biết gần hai chục sở cảnh sát của 16 tỉnh và khu vực khác nhau trên khắp Trung Quốc đã tìm kiếm loại công nghệ như vậy. Chẳng hạn, hồi năm ngoái, cơ quan thực thi pháp luật của tỉnh Thiểm Tây thuộc miền trung Trung Quốc, đã nhắm tới việc trang bị một hệ thống camera thông minh mà "sẽ hỗ trợ việc nhận dạng khuôn mặt để xác định các đặc điểm chủng tộc của người Duy Ngô Nhĩ và người không thuộc sắc dân Duy Ngô Nhĩ.

Một số sở cảnh sát và các công ty công nghệ mô tả hoạt động thực tiễn này là "nhận dạng thiểu số", mặc dù có 3 người (trong số 5 người được đề cập trên đây) nói rằng cụm từ đó là một uyển ngữ để ám chỉ một công cụ được sử dụng để tìm cách xác định nhân dạng của riêng những người Duy Ngô Nhĩ. Người Duy Ngô Nhĩ thường trông khác biệt với cộng đồng người Hán của Trung Quốc, người Duy Ngô Nhĩ trông giống với người Trung Á hơn. Sự khác biệt như vậy giúp cho phần mềm dễ dàng hơn trong việc phát hiện, định dạng người Duy Ngô Nhĩ.

Trong nhiều thập kỷ, các quốc gia dân chủ đã có một sự gần như độc quyền về công nghệ tiên tiến. Ngày nay, một thế hệ các công ty khởi nghiệp mới phục vụ cho nhu cầu độc đoán, toàn trị của Bắc Kinh đang bắt đầu thành lập dựa trên công nghệ mới nổi bật như trí tuệ nhân tạo. Các công cụ tương tự có thể tự động hóa đặc điểm nhân dạng ​​dựa trên màu da và sắc tộc các vùng khác.

Clare Garvie, cộng tác viên của Trung tâm bảo mật và công nghệ tại Georgetown Law cho biết "Hãy nhìn nhận việc ứng dụng rủi ro nhất của công nghệ này, có một khả năng lớn là sẽ có một người nào đó sẽ thử dùng nó. Nếu quý vị tạo ra một công nghệ mà có thể phân loại con người theo các đặc điểm sắc tộc, thì sẽ có người sử dụng nó để đàn áp sắc tộc đó".

Từ quan điểm công nghệ, việc sử dụng thuật toán để định dạng một con người dựa trên chủng tộc hoặc sắc tộc đã trở nên tương đối dễ dàng. Các công ty như IBM đã quảng cáo các phần mềm có thể phân loại con người thành các nhóm lớn.

Ảnh chụp màn hình từ trang web CloudWalk chi tiết có thể sử dụng cho công nghệ nhận dạng khuôn mặt của nó. Một trong số đó : công nhận các nhóm người nhạy cảm trên mạng xã hội.

Bản dịch tài liệu tiếp thị cho công nghệ nhận dạng khuôn mặt của CloudWalk - Nguồn : The New York Times

Nhưng Trung Quốc đã phá vỡ nền tảng mới bằng cách xác định một nhóm sắc tộc phục vụ cho các mục đích thực thi pháp luật. Một công ty mới khởi nghiệp Trung Quốc, Công ty CloudWalk, đã phác thảo một kinh nghiệm mẫu trong việc tiếp thị các hệ thống giám sát của riêng mình. Công ty này cho biết rằng công nghệ này có thể nhận ra "các nhóm người nhạy cảm".

Trên trang web của mình, công ty này cho biết rằng "Nếu ban đầu, một người Duy Ngô Nhĩ sống trong một khu phố, và trong vòng 20 ngày tiếp theo, có sáu người Duy Ngô Nhĩ khác xuất hiện, ngay lập tức, hệ thống sẽ ngay lập tức báo động" cho các cơ quan thực thi pháp luật.

Có hai người nói rằng "Trong thực tế, các hệ thống này là không hoàn hảo. Thông thường, độ chính xác của chúng phụ thuộc vào các yếu tố môi trường như ánh sáng và vị trí các camera".

Tại Hoa Kỳ và Châu Âu, tranh luận trong cộng đồng trí tuệ nhân tạo tập trung vào những định kiến vô thức của người thiết kế ra công nghệ này. Các thử nghiệm gần đây cho thấy các hệ thống nhận dạng khuôn mặt được thực hiện bởi các công ty như IBM và Amazon kém chính xác hơn trong việc xác định đặc điểm nhân dạng của những người có màu da sẫm.

Những nỗ lực của Trung Quốc đặt ra nhiều vấn đề gai góc hơn. Mặc dù công nghệ nhận dạng khuôn mặt sử dụng các đặc điểm như tông màu da và hình dạng khuôn mặt để phân loại hình ảnh trong các bức ảnh hoặc các băng video theo yêu cầu của con người nhằm phân dựa trên các định nghĩa xã hội về chủng tộc hoặc sắc tộc. Cảnh sát Trung Quốc, với sự giúp đỡ của các công ty khởi nghiệp, đã làm được điều đó.

Ông Jennifer Lynch, giám đốc kiện tụng giám sát tại Quỹ Biên giới Điện tử (Electronic Frontier Foundation) cho biết "có một thứ gì đó có vẻ gây sốc xuất phát từ Hoa Kỳ, nơi mà có nhiều khả năng nhất là tệ phân biệt chủng tộc đã được ấn định trong việc ra quyết định thuật toán của chúng tôi, nhưng không phải theo cái cách công khai như thế này. Ví dụ, chẳng có một hệ thống được thiết kế để nhận dạng một người nào đó là người Mỹ gốc Phi".

Các công ty trí tuệ nhân tạo của Trung Quốc đứng đằng sau các phần mềm này bao gồm Yitu, Megvii, SenseTime và CloudWalk, mỗi công ty trị giá hơn 1 tỷ đô la. Một công ty khác, Hikvision, bán máy ảnh và phần mềm để xử lý hình ảnh, đã cung cấp chức năng nhận dạng (sắc tộc) thiểu số, nhưng đã bắt đầu loại bỏ nó vào năm 2018, một người cho biết như vậy.

Giá trị của các công ty đã tăng vọt trong năm 2018 khi Bộ Công an Trung Quốc, cơ quan cảnh sát hàng đầu, đã dành riêng hàng tỷ đô la cho hai kế hoạch của chính quyền, được gọi là Skynet và Sharp Eyes, để vi tính hóa việc theo dõi, giám sát, và thu thập tin tức tình báo.

Trong một tuyên bố, một nữ phát ngôn viên của SenseTime cho biết rằng người này "đã kiểm tra các đội có liên quan", những người mà không biết rằng công nghệ của họ đang được sử dụng để lập hồ sơ. Megvii tuyên bố rằng họ tập trung vào "các giải pháp thương mại không chính trị", và rằng "chúng tôi quan tâm đến an sinh và an toàn của từng công dân, chứ không theo dõi, giám sát các nhóm người". Cloud CloudWalk và Yitu không trả lời các yêu cầu bình luận.

Bộ Công an Trung Quốc cũng không trả lời các câu hỏi được fax tới.

Trong lúc bán các sản phẩm có tên như Fire Eye, Sky Eye và Dragonfly Eye, các công ty khởi nghiệp hứa hẹn sẽ sử dụng trí tuệ nhân tạo để phân tích các cảnh quay từ các camera giám sát của Trung Quốc. Công nghệ này vẫn chưa được phát triển hoàn toàn - năm 2017 Yitu mới đạt tỷ lệ thành công là một phần ba khi cảnh sát phản ứng với báo động ở nhà ga xe lửa - và nhiều camera của Trung Quốc không đủ mạnh để phần mềm nhận dạng khuôn mặt có thể hoạt động một cách hiệu quả.

Tuy nhiên, họ đã giúp thúc đẩy một cấu trúc Trung Quốc để kiểm soát xã hội. Để giúp cho các thuật toán hoạt động tốt, cảnh sát Trung Quốc đã tập hợp các cơ sở dữ liệu hình ảnh khuôn mặt của những người có hồ sơ tội phạm, mắc bệnh tâm thần, sử dụng ma túy và những người khiếu kiện chính quyền vì bất bình. Một cơ sở dữ liệu quốc gia về tội phạm hiện chưa bị bắt (hiện còn tại đào) gồm khoảng 300.000 khuôn mặt, trong khi danh sách những người có tiền sử sử dụng ma túy ở thành phố Ôn Châu có tổng cộng 8.000 khuôn mặt, họ cho biết như vậy.

Một camera an ninh trong một khu vực được xây dựng lại của Thành phố cổ ở Kashgar, Tân Cương. Ảnh Thomas Peter / Reuters

Trong khi sử dụng một quá trình gọi là học máy, các kỹ sư đã cung cấp dữ liệu cho các hệ thống trí tuệ nhân tạo để đào tạo họ trong việc nhận ra các mô thức, dạng loại, hoặc các đặc điểm. Trong trường hợp thanh lọc, họ sẽ cung cấp hàng ngàn hình ảnh được định rõ của cả những người thuộc sắc tộc Duy Ngô Nhĩ lẫn những người không thuộc sắc tộc Duy Ngô Nhĩ. Điều đó sẽ giúp tạo ra chức năng phân biệt các nhóm sắc tộc.

Các công ty trí tuệ nhân tạo nhận tiền từ các nhà đầu tư lớn. Fidelity International và Qualcomm Ventures thuộc một tập đoàn đã đầu tư 620 triệu đô la vào SenseTime. Sequoia đầu tư vào Yitu. Megvii được hỗ trợ bởi Sinovation Ventures, quỹ của nhà đầu tư công nghệ nổi tiếng Trung Quốc Kai-Fu Lee.

Một phát ngôn viên của Sinovation cho biết rằng gần đây Quỹ này đã bán một phần cổ phần của mình tại Megvii và từ bỏ vị trí trong hội đồng quản trị. Fidelity từ chối bình luận. Sequoia và Qualcomm đã không trả lời thư qua email.

Lee, một người thúc đẩy ngành trí tuệ nhân tạo của Trung Quốc, đã lập luận rằng Trung Quốc có lợi thế trong việc phát triển ngành trí tuệ nhân tạo vì các nhà lãnh đạo của họ ít bị làm phiền bởi "những rắc rối pháp lý" hoặc "những đồng thuận đạo đức".

Hồi năm ngoái, Lee đã viết rằng "Chúng tôi không phải là những khán giả thụ động trong câu chuyện về trí tuệ nhân tạo - chúng tôi là các tác giả của nó. Điều đó có nghĩa là các giá trị làm nền tảng cho tầm nhìn của chúng ta về một tương lai trí tuệ nhân tạo cũng hoàn toàn có thể trở thành những lời tiên tri tự trở thành hiện thực". Ông từ chối bình luận về công việc đầu tư của quỹ của ông vào Megvii hoặc các hoạt động thực tế của nó.

Một người (trong số 5 người được đề cập trên đây) cho biết rằng việc lập hồ sơ sắc tộc trong ngành công nghiệp công nghệ Trung Quốc không phải là một bí mật. Nó đã trở nên phổ biến đến nỗi một (trong 5 người được đề cập trên đây) đã so sánh nó với công nghệ không dây tầm ngắn Bluetooth. Các nhân viên tại Megvii đã được cảnh báo về sự nhạy cảm của việc thảo luận công khai nhắm tới mục đích sắc tộc, một người khác cho biết.

Viện cớ bạo lực sắc tộc trong các cuộc tấn công khủng bố ở Tân Cương và những cuộc tấn công khủng bố của người Duy Ngô Nhĩ ở nhiều những nơi khác, Trung Quốc đã dành những nguồn lực lớn lao cho việc theo dõi người Duy Ngô Nhĩ. Bắc Kinh đã tống giam hàng trăm ngàn người Duy Ngô Nhĩ và những người khác ở Tân Cương vào các trại cải tạo.

Các phần mềm này đã mở rộng các khả năng của nhà nước Trung Quốc trong việc định dạng người Duy Ngô Nhĩ đối với phần còn lại của quốc gia này. Một cơ sở dữ liệu quốc gia đã lưu trữ hình ảnh khuôn mặt của tất cả những người Duy Ngô Nhĩ rời khỏi Tân Cương, hai người (trong số 5 người được đề cập trên đây) cho biết như vậy.

Các tài liệu mua sắm của chính quyền Trung Quốc từ hai năm qua cũng cho thấy nhu cầu này đã lan rộng. Theo một tài liệu, tại thành phố Vĩnh Châu, phía nam tỉnh Hồ Nam, các quan chức thực thi pháp luật đã tìm kiếm phần mềm "để mô tả và tìm kiếm xem ai đó có phải là người Duy Ngô Nhĩ hay không".

Trong hai quận thuộc tỉnh Quý Châu, cảnh sát liệt kê một nhu cầu phân loại người Duy Ngô Nhĩ. Một quận yêu cầu về khả năng nhận dạng người Duy Ngô Nhĩ dựa trên các tấm ảnh chứng minh thư với độ chính xác cao là hơn 97 phần trăm. Trong một đại đô thị ở trung tâm của thành phố Trùng Khánh và khu vực Tây Tạng, cảnh sát đã đặt hàng các nhà thầu những phần mềm tương tự. Và một tài liệu mua sắm của tỉnh Hà Bắc đã mô tả cách thức cảnh sát cần phải được thông báo như thế nào khi có nhiều người Duy Ngô Nhĩ cùng đặt vé cho một chuyến bay trong cùng một ngày.

Năm 2018, các nhà chức trách đã tiến hành một nghiên cứu mô tả việc sử dụng các loại cơ sở dữ liệu khác. Được hoàn thành cùng với một quan chức cảnh sát Thượng Hải, nghiên cứu này cho biết các hệ thống nhận dạng khuôn mặt được lắp đặt gần các trường học có thể sàng lọc những người có hồ sơ trong cơ sở dữ liệu của những người mắc bệnh tâm thần hoặc các nghi phạm.

Một cơ sở dữ liệu được xây dựng bởi phần mềm Yitu mà The New York Times đã được nhìn thấy cho thấy rằng cảnh sát ở thành phố Tam môn hiệp (Sanmenxia) đã sử dụng phần mềm chạy trên các camera để cố gắng xác định các cư dân đến hơn 500.000 lần trong khoảng thời gian một tháng bắt đầu vào giữa tháng Hai.

Trong bộ mã cùng với các đuôi như "rec_gender" và "rec_sunglasses" là "rec _uygur", đuôi này sẽ hiển thị hồi đáp số 1, nếu phần mềm này tin rằng nó đã tìm thấy một người Duy Ngô Nhĩ. Trong nửa triệu nhận dạng mà các camera đã cố gắng ghi lại, phần mềm này cho rằng nó nhìn thấy những người Duy Ngô Nhĩ 2.834 lần. Các hình ảnh được lưu trữ cùng với bộ mã có các đuôi như trên sẽ cho phép cảnh sát kiểm tra lại.

Yitu và các đối thủ của nó có tham vọng mở rộng ra nước ngoài. Một sự thúc đẩy như vậy có thể dễ dàng đưa phần mềm định dạng sắc tộc vào tay các chính quyền khác, Jonathan Frankle, nhà nghiên cứu về trí tuệ nhân tạo tại Viện Công nghệ Massachusetts cho biết như vậy.

Một sĩ quan cảnh sát bí mật ở Kashgar.CreditPaul Mozur

Frankle nói "Tôi không nghĩ rằng đó là một sự thổi phồng khi nhìn nhận rằng đây là một mối đe dọa hiện hữu đối với nền dân chủ. Một khi một quốc gia áp dụng mô hình này theo một cách thức chuyên chế độc đoán nặng nề, nó sẽ sử dụng dữ liệu để cưỡng bức suy nghĩ và các quy tắc theo cách thức sâu rộng hơn nhiều so với những gì mà 70 năm trước đây Liên Xô đã thực hiện. Theo nghĩa này, thì đây là một cuộc khủng hoảng khẩn cấp mà trong đó chúng ta đang dần dần chìm vào cơn mộng du".

Paul Mozur

One Month, 500,000 Face Scans : How China Is Using A.I. to Profile a Minority, The New York Times, 14/04/2019

Mai Hưng dịch

Nguồn : VNTB, 18/05/2019

Paul Mozur là một phóng viên công nghệ có trụ sở tại Thượng Hải. Ông viết về các công ty công nghệ lớn nhất châu Á, cũng như an ninh mạng, văn hóa internet mới nổi, kiểm duyệt và sự giao thoa giữa địa chính trị và công nghệ ở châu Á. Trước đây ông làm việc cho Tạp chí Phố Wall. @paulmozur

Trung Quốc không còn thua kém Hoa Kỳ về mặt công nghệ, đã trở thành đối thủ cạnh tranh và có thể qua mặt Mỹ, theo cảnh báo từ một cuộc nghiên cứu.

Seeing AI có thể dùng máy thu hình hay trí tuệ nhân tạo để nhận diện nơi chốn, vật thể, người và loan báo để người sử dụng biết.

Một tổ chức nghiên cứu thuộc cộng đồng tình báo Mỹ vừa kết thúc cuộc tranh tài xem ai có thể phát triển được công nghệ nhận diện khuôn mặt tốt nhất. Thách thức là nhận diện được càng nhiều hành khách càng tốt khi những người này đi lên máy bay.

Trong số các công ty tranh tài, công ty mới thành lập của Trung Quốc có tên là Yitu Tech đã đoạt giải trị giá 25.000 đô la trong tháng này, cao nhất trong số 3 giải thưởng bằng tiền mặt.

Cuộc thi này là một trong nhiều ví dụ được nêu trong phúc trình của một cơ quan nghiên cứu tại Mỹ, trong đó cho thấy quân đội Trung Quốc có thể làm đòn bẩy để phát triển nhanh chóng trí tuệ nhân tạo nhằm hiện đại hóa lực lượng vũ trang Trung Quốc và có khả năng có nhiều lợi thế chống lại Hoa Kỳ.

Bà Elsa Kania thuộc Trung tâm Tân An ninh Mỹ, tác giả cuộc nghiên cứu, nói những cuộc tranh tài về trí tuệ nhân tạo Mỹ-Trung trong tương lai "có thể làm thay đổi sự cân bằng quyền lực kinh tế và quân sự trong tương lai".

Một tài liệu của Ngũ Giác Đài trong năm nay mà Reuters được dịp tham khảo cảnh báo rằng những công ty Trung Quốc đã vượt qua sự giám sát của Hoa Kỳ và tiếp cận công nghệ trí tuệ nhân tạo nhạy cảm của Mỹ với tiềm năng ứng dụng vào quân sự bằng cách mua cổ phần của các công ty Mỹ.

Để chống lại việc này, một nhóm các nhà lập pháp thuộc hai đảng tại Thượng viện và Hạ viện Mỹ trong tháng này đã đưa ra một dự luật thắt chặt hơn nữa các qui định về đầu tư của nước ngoài tại Mỹ.

Phúc trình của Trung tâm Tân An ninh Mỹ lưu ý tới những vụ mua bán cổ phần của các công ty Mỹ và cho biết Bắc Kinh gặp những trở ngại trong việc thành lập ngành công nghiệp trí tuệ nhân tạo nội địa để đối đầu với Mỹ trong đó có việc tuyển dụng tài năng.

Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc đang đầu tư vào một loạt các dự án trí tuệ nhân tạo và các viện nghiên cứu của quân đội cũng đang hợp tác với công nghiệp quốc phòng Trung Quốc, phúc trình cho biết căn cứ vào những tài liệu được công bố.

Việt Nam - Trung Quốc diễn tập hải quân chung tại Vịnh Bắc Bộ (RFA, 01/12/2017)

Hải quân Việt Nam và hải quân Trung Quốc sẽ tổ chức cuộc tuần tra chung lần thứ 23 tại vùng biển Bắc Bộ vào thượng tuần tháng 12 sắp tới.

Hình minh họa - Courtesy of canhsatbien.vn

Phát ngôn nhân Bộ Quốc Phòng Trung Quốc, Ngô Khiêm, cho biết như vừa nêu vào ngày 30 tháng 11 và được Thông tấn xã Việt Nam loan đi vào ngày 1 tháng 12.

Theo thông tin được đưa ra thì trong cuộc tuần tra chung lần này, hai phía còn dự kiến tiến hành diễn tập về hiệu chỉnh thông tin và tìm kiếm cứu hộ chung.

Hoạt động tuần tra chung tại Vịnh Bắc Bộ được tiến hành theo thỏa thuận song phương giữa Bắc Kinh và Hà Nội. Người phát ngôn Bộ Quốc Phòng Trung Quốc, Ngô Khiêm, cho rằng Bắc Kinh sẵn sàng cùng duy trì sự ổn định và trật tự ở Vịnh Bắc Bộ và vùng biển đánh cá chung, phát triển các mối quan hệ quân sự song phương lành mạnh và ổn định.

Vào đầu tháng 11 vừa qua, Trung Quốc cùng sáu nước thuộc Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á- ASEAN, tiến hành cuộc diễn tập chung cứu hộ tại Biển Đông. Việt Nam cùng Malaysia, Indonesia, Singapore không tham gia hoạt động diễn tập chung đó.

*******************

Can thiệp từ bên ngoài làm phức tạp tình hình Biển Đông (VOA, 30/11/2017)

Một phát ngôn viên quân đội Trung Quốc hôm thứ Năm 30/11 cảnh cáo các nước bên ngoài Biển Đông làm rối tình hình, khi ông bình luận về bạch thư chính sách đối ngoại của chính phủ Australia phổ biển trước đây trong tháng 11.

Chiến hạm HMAS Adelaide của Hải quân Hoàng gia Australia thao dượt cứu hộ với sự tham gia của Thủy quân Lục chiến Philippines ở Vịnh Subic, tây bắc Philippines (ảnh tư liệu ngày 15/10/2017)

Tân Hoa Xã trích lời ông Ngô Khiêm, phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Trung Quốc, nói tại cuộc họp báo thường kỳ rằng Australia, một bên không trực tiếp liên quan đến vấn đề Biển Nam Trung Hoa, không có tư cách chỉ tay vào vấn đề.

Ông Ngô nói : "Chúng tôi lưu ý và phản đối tuyên bố vô trách nhiệm về vấn đề Biển Nam Trung Hoa trong sách trắng của Australia".

Người phát ngôn quốc phòng Trung Quốc nói tiếp rằng tình hình Biển Nam Trung Hoa thời gian gần đây đã cải thiện vững vàng, điều đó cho thấy các nước trong khu vực có thể đàm phán với nhau về một giải pháp hòa bình cho các tranh chấp.

Ông Ngô nói Australia nên giữ lời hứa không ngả về một bên nào trong vấn đề Biển Đông.

(Theo Tân Hoa Xã)

Facebook ngày 27/11/2017 loan báo triển khai một hệ thống trí tuệ nhân tạo nhằm nhận diện nhanh chóng và kịp thời ngăn cản các thành viên có ý định tự tử.

Ảnh minh họa. Pixabay.com

Công nghệ này tự động tìm kiếm các dấu hiệu từ các bài viết và video phát trực tiếp trên Facebook Live, để nhanh chóng báo động cho các nhân viên của mạng xã hội và các tổ chức chuyên môn hỗ trợ. Trí thông minh nhân tạo sẽ xem xét kỹ các bài viết của những thành viên, và cả các câu trả lời của bạn bè họ.

Facebook đã đưa vào các công cụ giúp người sử dụng có thể báo hiệu nếu một người bạn có dấu hiệu muốn tự tử. Nhưng trí tuệ nhân tạo giúp báo động nhanh hơn, thậm chí còn phát hiện những dấu hiệu mà cư dân mạng không nhận ra.

Mark Zuckerberg, ông chủ Facebook tuyên bố : "Nhiều sự kiện bi thảm đã diễn ra, trong đó có các vụ tự tử, một số được phát trực tiếp, lẽ ra có thể tránh được nếu có ai đó nhận ra vào báo động sớm. Trí tuệ nhân tạo sẽ giúp sức một cách đắc lực".

Sau khi thử nghiệm tại Hoa Kỳ, Facebook sẽ triển khai hệ thống này sang các nước khác, trừ Liên Hiệp Châu Âu vì vấp phải các quy định bảo vệ dữ liệu cá nhân chặt chẽ của Châu lục này.

Thụy My

Nguồn : RFI, 28/11/2017