Donald Trump là người trong đó ông Hyde mạnh hơn bác sĩ Jekyll. Ông đã đánh thức và giải phóng nhân vật Hyde nơi nhiều người. Những người cuồng Trump khó có thể thay đổi vì trong họ, nhân vật Hyde đã khuất phục bác sĩ Jekyll. Họ giận dữ khi có người phê phán Trump bởi vì Trump đang thể hiện một phần bản chất của chính họ và họ thấy như chính mình bị xúc phạm.
Hiện tượng cuồng Trump là có thực
Hiện tượng cuồng Trump có thực và chính tôi có thể làm chứng.
Tôi có viết một vài bài phê phán Trump trong đó tôi chỉ bình luận dựa trên những sự kiện có thực. Ngay sau đó một số người từ trước vẫn là bạn của tôi, có người còn thường xuyên bày tỏ cảm tình, phản ứng một cách dữ dội.
Một cô viết : "Thằng già lẩm cẩm, mày chết đi cho rồi !". Vài người khác chửi tôi là "đồ chó !", hay "càng già càng ngu!", hay "bài viết hoang tưởng, chẳng ra đâu vào đâu", hay "Fake News !" v.v. Nhiều lắm.
Những "bình luận" khác tuy không đến nỗi hung bạo như vậy nhưng cũng không kém quả quyết : "Nguyễn Gia Kiểng vì tuổi già nên đã mất sáng suốt", hoặc : "Tôi đã từng đồng ý với anh trên nhiều điểm trước đây nhưng bây giờ thì phải nói anh sai hoàn toàn, anh đừng viết gì nữa thì hơn". Phản ứng thân thiện nhất là "với lòng ưu ái tôi khuyên bác nên dừng lại ở cuốn Tổ Quốc Ăn Năn, bác đã mất sáng suốt rồi".
Lời lẽ khi không dữ tợn cũng vẫn nhắm đánh cho thật đau. Cũng có những người biện luận rất dài và rất nhiều nhưng với những sự kiện hoàn toàn không có thực trong mục đích phá đám. Tôi đã bất đắc dĩ phải chặn một số người để tránh làm phiền lòng những người muốn thảo luận nghiêm chỉnh.
Tại sao vì một khác biệt quan điểm về một chính khách Mỹ lại có thể khiến người Việt Nam căm thù nhau đến thế ? Tại sao vì một khác biệt quan điểm người ta có thể quên văn hóa truyền thống Việt Nam để lấy tuổi già làm một lý do thóa mạ ? Phải mê cuồng mới ứng xử như vậy.
Hơn nữa điều đáng ngạc nhiên và đáng sợ là 2/3 người Việt Nam trong cũng như ngoài nước ủng hộ Trump (theo một thăm dò cách đây vài tháng, bây giờ có thể đã thay đổi chút đỉnh) trong khi tất cả mọi dân tộc trên thế giới được thăm dò đều chống Trump trong tuyệt đại đa số. Ngay tại chính nước Mỹ đa số cũng không tán thành Trump. Có một cái gì đó rất không bình thường cần phải được quan tâm và tìm hiểu.
Không thể thảo luận
Điều hiển nhiên mà tôi nhận thấy là tất cả những người công kích tôi đều không đọc, hoặc chỉ đọc rất qua loa, những gì tôi viết về Trump. Đa số chỉ mượn cớ bình luận để hùng hổ cãi cọ và mạt sát. Thảo luận với họ vô ích vì họ nhất định giữ quan điểm. Những người lý luận nhiều nhất cũng chỉ vận dụng mọi lý cớ để bênh vực một lập trường đã có sẵn. Khi một lập luận bị chứng minh là sai vì dựa trên một sự kiện không có hoặc không đúng thì họ đi tìm một lập luận khác chứ không thay đổi ý kiến.
Thí dụ như khi Trump mới đắc cử, họ nói là Trump có chính sách kinh tế hiệu lực bằng cớ là đã khiến chỉ số chứng khoán Dow Jones tăng vọt, nhưng sau đó, trong năm 2018 khi chỉ số này tụt xuống thì họ vẫn ủng hộ Trump như trước. Khi Trump phản bội, bỏ rơi đồng minh Kurk (Lực Lượng Dân Chủ Syria) thì họ biện luận là Trump muốn chuyển quân qua Biển Đông để đánh Trung Quốc mặc dù chính Trump và bộ tham mưu của ông không bao giờ nói như vậy. Họ còn nói đó là một cao kiến mà mọi người đều thán phục trong khi thực tế là mọi người, kể cả bộ trưởng quốc phòng James Mattis, đều phản đối và lên án. Họ ca tụng Trump đã khiến Kim Jong-un khiếp sợ dù Trump không ngừng nói là ông ta nể phục và yêu Kim. Họ tôn vinh Trump chống Trung Quốc quyết liệt – và vì thế sẽ đánh sập chế độ cộng sản Việt Nam - dù Trump không ngừng nói là ông ta yêu Trung Quốc và kính trọng Tập Cận Bình, ông ta chỉ muốn một thỏa ước thương mại công bình hơn. Và khi Trump ca tụng chế độ cộng sản Việt Nam thì họ nói rằng đó là ngôn ngữ ngoại giao.
Như vậy thay vì thảo luận với họ, cần cố gắng tìm hiểu lý do thực sự đã khiến họ gắn bó với Trump.
Con người Donald Trump
Trước hết Donald Trump là con người như thế nào ?
Dr Trump và Mr Trump
Điều rõ rệt nhất trong suốt cuộc đời ông, từ lúc sinh ra trong một gia đình tỷ phú đến khi lớn lên kinh doanh bất động sản và các sòng bài rồi trở thành tổng thống Mỹ, Trump chưa bao giờ bày tỏ bất cứ một ưu tư nào cho sự trang nhã và các giá trị đạo đức, dân chủ, nhân quyền. Trái lại ông ta ăn nói và đối xử tàn nhẫn đối với những người nghèo khổ và những người di dân muốn tới Mỹ để tìm cuộc sống mới. Ông ta gọi các nước nghèo ở Nam Mỹ và Châu Phi là những hố phân, gọi những người di dân là bọn buôn lậu, trộm cướp, hiếp dâm, coi họ là những đe dọa cho an ninh Mỹ, nhưng lại ủng hộ việc buôn bán súng, mối nguy cụ thể hàng ngày của nước Mỹ. Đây không phải là cách ăn nói bạt mạng mà là cách ăn nói phải bị lên án một cách tuyệt đối và dứt khoát vì vừa là một xúc phạm lớn đối với loài người vừa phơi bày một tâm hồn cực kỳ xấu xa. Ông ta phỉ báng các nước dân chủ và ca tụng những tên độc tài sát nhân như Putin, Tập Cận Bình, Kim Jong-un.
Những con người như Donald Trump cũng có quyền được sống theo ý muốn trong xã hội bởi vì không thể đòi hỏi thế giới phải hoàn hảo nhưng chắc chắn phải bị loại bỏ trong sinh hoạt chính trị. Đây là lý do chính và đủ để không thể chấp nhận một cấp lãnh đạo chính trị như Trump. Tất cả các lý do khác đều là phụ.
Tại sao ?
Đó là vì chính trị là một cố gắng thể hiện, qua pháp luật, lẽ phải và các giá trị đạo đức trong xã hội. Để khiến đất nước phồn vinh, con người ngày càng được quý trọng hơn, dân tộc ngày càng hòa hợp hơn, thế giới ngày càng hòa bình và ổn vững hơn, các dân tộc ngày càng thân thiện hơn, môi trường ngày càng sạch đẹp hơn. Trump không quan niệm chính trị như thế.
Đó là vì những đức tính bắt buộc phải có nơi một cấp lãnh đạo chính trị là sự hiểu biết về quốc gia và thế giới, về cơ cấu bộ máy nhà nước và các định chế quốc tế, là sự dũng cảm, lòng thương yêu, sự lương thiện và nhất là lý tưởng phục vụ con người và xã hội. Những đức tính này Trump hoàn toàn không có.
Trong những yếu tố phụ có thể kể Trump thiếu hẳn giáo dục và đào tạo về chính trị. Chính trị mở cửa cho mọi người vì đó là việc chung (politics), nhưng điều này không có nghĩa là ai cũng có khả năng chính trị. Việc mọi người đều có quyền làm chính trị, như bầu cử và ứng cử, không có lý do kỹ thuật. Nó có lý do triết học. Đó là niềm tin, hay đúng hơn quy ước, rằng con người là giá trị cao nhất. Nhưng quyền không đồng nghĩa với khả năng, và Trump là người không có khả năng vì không có giáo dục và đào tạo chính trị. Ông đã chia rẽ các nước dân chủ như chưa bao giờ thấy. Ông chia rẽ và làm suy yếu nước Mỹ đến nỗi không giúp giải quyết nổi một vấn đề đáng lẽ phải có giải pháp dễ dàng như việc chấm dứt chế độ Maduro tại Venezuela.
Tệ hơn nữa Trump không chỉ thiếu kiến thức chính trị mà còn không thể cải tiến. Chính bác sĩ Dunning, một trong hai người khám phá ra hội chứng Dunning – Kruger đã xác nhận Trump mắc hội chứng này. Đó là một bệnh tâm thần khiến bệnh nhân mất khả năng nhìn thấy những yếu kém và thiếu sót của mình để cải tiến. Đúng là trường hợp của Trump. Ông ta nói một cách rất tự nhiên rằng mình giỏi về quân sự hơn các tướng lĩnh, giỏi về kinh tế hơn các kinh tế gia, nhất là nói mình là tổng thống lỗi lạc nhất trong lịch sử nước Mỹ. Mới đây luật sư George Conway, chồng của Kellyanne Conway cố vấn của Trump, cũng lên tiếng tố giác Trump là mắc bệnh tâm thần narcissism, bệnh tự sùng bái mình.
Trump là Mr Hyde trong mỗi người
Vậy tại sao vẫn có nhiều người cuồng nhiệt ủng hộ Trump ? Đây là câu hỏi quan trọng nhất và đáng quan tâm nhất.
Cuốn tiểu thuyết nổi tiếng The strange case of Dr Jekyll and Mr Hyde của Robert Louis Stevenson
Cách đây gần một thế kỷ rưỡi, vào năm 1886, đã xuất hiện cuốn tiểu thuyết nổi tiếng Trường hợp lạ lùng của bác sĩ Jekyll và ông Hyde (The strange case of Dr Jekyll and Mr Hyde) của Robert Louis Stevenson. Cuốn sách đã rất thành công và được nhiều lần lên phim vì nói lên một bản chất của con người. Đó là trong hầu hết mọi con người, nếu chưa hẳn là tất cả, đều có hai nhân vật trái ngược nhau do mâu thuẫn giữa xấu và tốt, thiện và ác, đúng và sai. Tất cả vấn đề chỉ là nhân vật nào mạnh hơn và thể hiện thường hơn. Bác sĩ Jekyll là một người tốt và hiền, tận tụy chăm sóc và giúp đỡ mọi người nhưng ban đêm, khi không còn bị ánh mắt của người chung quanh kiểm soát, ông biến thành Hyde, một con người của bản năng, gian ác và hung bạo. Đó là hai mặt của cùng một con người.
Donald Trump là người trong đó ông Hyde mạnh hơn bác sĩ Jekyll. Ông đã đánh thức và giải phóng nhân vật Hyde nơi nhiều người. Những người cuồng Trump khó có thể thay đổi vì trong họ nhân vật Hyde, nhờ Trump, đã khuất phục bác sĩ Jekyll. Họ giận dữ khi có người phê phán Trump bởi vì Trump đang thể hiện một phần bản chất của chính họ và họ thấy như chính mình bị xúc phạm. Không thể thuyết phục họ bởi vì ta lý luận để chứng tỏ rằng Trump sai và xấu nhưng đó chính là lý do khiến họ thích Trump, dù đôi khi họ biện luận loanh quanh. Ta tưởng mình nói chuyện với bác sĩ Jekyll trong khi trước mắt chúng ta là ông Hyde.
Cái tốt cũng như cái xấu đều có dấu ấn của thời đại. Nhân vật Hyde của Donald Trump trong thế kỷ 21 cũng có những nét đậm riêng so với nhân vật Hyde của bác sĩ Jekyll trong thế kỷ 19. Chúng ta có thể nhận diện hai nét chính.
Một là tâm lý chống tiến hóa. Không gì nghịch lý bằng việc tuyệt đại đa số tín đồ của hệ phái Tin Lành Phúc Âm (Evangelical) khá đông đảo tại Mỹ ủng hộ Trump (70% theo một thăm dò gần đây). Những gì Trump nói và làm hoàn toàn trái ngược với phúc âm của Giê Su Kitô, dù là Bài Giảng Trên Núi hay kinh Lạy Cha. Lý do là vì những người của hệ phái này phẫn nộ trước đà tiến hóa đang khiến con người xa dần với các tôn giáo kể cả tôn giáo của họ. Con người hôm nay ngày càng chỉ nhìn các tôn giáo như những cỗ xe chuyên chở các tư tưởng, ngày càng ít tin vào các phép lạ và những ân sủng do lời cầu nguyện. Hệ phái Phúc Âm, cũng như một số đông đảo những người Công Giáo da trắng, cảm thấy tôn giáo của họ đang bị đe dọa. Cũng tương tự như những người da trắng cảm thấy địa vị ưu đãi của họ đang bị đà tiến hóa của nhân quyền phủ nhận, hay các công nhân trong một số ngành sản xuất truyền thống cảm thấy bị tụt hậu do những tiến bộ về truyền thông, tự động, robot và trí khôn nhân tạo. Họ muốn quay lại quá khứ dù thực ra cuộc sống hiện nay của họ khá hơn trước nhiều.
Cũng không khác một số người Việt muốn quay lại với chế độ Việt Nam Cộng Hòa dù nó đã vĩnh viễn thuộc vào quá khứ và Việt Nam chắc chắn sẽ có một tương lai tươi đẹp hơn nhiều với dân chủ đa nguyên trên cả nước. Những người chống tiến hóa này ủng hộ Donald Trump vì ông ta cũng muốn đảo ngược thời gian và quay về với quá khứ như họ. Ông ta chống phong trào toàn cầu hóa, chủ trương trở lại chính sách cô lập của Monroe cách đây hai thế kỷ, phục hồi kỹ nghệ than, v.v. Họ nhìn thấy ở Trump tâm lý phản tiến hóa mà cho tới nay họ không dám mạnh dạn nói ra.
Hai là bản năng vị kỷ và gian ác. Điều cũng nghịch lý không kém là những người da trắng tương đối thoải mái lại ganh ghét những người di dân nghèo khổ mới tới thay vì tranh đua với những người thành đạt để vươn lên. Vô lý hơn nữa là nhiều người Việt Nam vừa mới nhập cư vào nước Mỹ cách đây không lâu lại ủng hộ một cách cuồng nhiệt một ông tổng thống ghét người di dân. Đó là sự thể hiện của nhân vật Hyde cổ điển trong mỗi con người. Đó là cái bản năng nhỏ mọn, vị kỷ, độc ác, đội trên đạp dưới mà mỗi người chúng ta phải phấn đấu để kềm chế nếu chưa tiêu diệt hẳn được. Chính vì thế mà thảo luận với những người cuồng Trump rất khó. Người ta chỉ có thể giúp họ vượt thoát bằng gương mẫu.
Di sản Donald Trump và người Việt
Trái với sự lo âu (hay hy vọng ?) của nhiều người tôi tin rằng Trump sẽ thất cử năm 2020 nếu không bị bãi nhiệm trước đó.
Trump là một ngoặc đơn đang khép lại trong lịch sử nước Mỹ. Cũng trái với nhiều người thiện chí, tôi tin là Donald Trump đỡ tệ hơn Hillary Clinton. Hillary Clinton nếu đắc cử chỉ kéo dài thêm một tình trạng xuống cấp của tư tưởng và văn hóa chính trị đã rõ rệt từ khi chồng bà đắc cử tổng thống với sự đồng lõa của bà. Trump ít nhất, một mặt, báo động với nước Mỹ và thế giới rằng chế độ tổng thống là vùng đất mầu mỡ cho chủ nghĩa dân túy và, mặt khác, phải khởi động lại cuộc thảo luận về tư tưởng chính trị trong cả chiều sâu lẫn bề mặt, bổ sung và tăng cường các giá trị nền tảng.
Lý do khiến tôi tin Trump không có tương lại rất giản dị : cái xấu và cái tồi chỉ có sức thu hút khi vừa mới xuất hiện. Khi chúng trở thành quen thuộc cũng là lúc chúng phơi bày bản chất nhảm nhí và trở thành đáng ghét. Tôi vừa nói là hiện có 70% tín đồ hệ phái Phúc Âm ủng hộ Trump. Con số này trước đây một năm là trên 80%.
Còn đối với Việt Nam ?
Tôi nghĩ tất cả những ai quan tâm tới tương lai đất nước đều phải rất cánh giác. Dù biết trước nhiều đặc tính của dân tộc ta, tôi đã rất bàng hoàng khi thấy 2/3 người Việt Nam ủng hộ Donald Trump. Trong số những dân tộc được thăm dò, chúng ta là dân tộc duy nhất ủng hộ Trump và, không những thế, ủng hộ một cách điên cuồng với một đa số áp đảo. Tại Châu Âu và Châu Á, tỷ lệ những người chống và ghét Trump là trên 70%, tại Châu Phi và Châu Mỹ La Tinh trên 80%.
Vậy chúng ta là một dân tộc như thế nào ?
Phải nói cái ác và cái xấu thể hiện một cách lộ liễu trong ngôn ngữ Việt Nam. Chúng ta mạt sát những người đáng lẽ phải được thương hại và giúp đỡ, những người "khốn nạn", "ăn mày ăn nhặt", "bần tiện", "chết đường chết chợ", v.v. Nhưng ủng hộ Trump với tỷ lệ 2/3 thì quả là khó tưởng tượng. Không lẽ cả thế giới lầm chỉ có chúng ta là đúng ? Phải nói thẳng chúng ta là một dân tộc bị chấn thương tâm thần rất nặng. Đó có lẽ chính là lý do khiến chúng ta vẫn chưa rũ bỏ được một chế độ đã chứng tỏ sự tồi dở một cách quá rõ ràng trên mọi mặt.
Ở một góc độ nào đó Donald Trump đã giúp chúng ta hiểu rằng phải nâng tâm hồn lên để xứng đáng với một tương lai khác.
Nguyễn Gia Kiểng
(22/03/2019)
