Tục ngữ Việt Nam mới có câu “tư tưởng không thông vác bình không cũng nặng“ điều đó nói lên tầm quan trọng của tư tưởng đối với ngay cả với việc nhỏ nhất là ‘vác cái bình không‘. Trước những vấn đề quá lớn như cuộc chiến tranh Nga - Ukraine đang làm thay đổi đời sống và sinh mạng của hàng triệu con người và cuộc chiến tranh đó lại quá xa đối với mỗi cá nhân, mặc dù ai cũng cảm thấy cuộc chiến tranh đó qua túi tiền của mình hàng ngày nhưng người ta dễ bị ảnh hưởng bởi hệ thống tuyên truyền, chạy theo các quan điểm dễ dãi của đám đông. Chính vì vậy chúng ta cần phải có một thái độ cảm thông và cố gắng mổ xẻ cuộc chiến Nga - Ukraine về mặt tư tưởng.
Dự án chính trị Khai Sáng Kỷ Nguyên Thứ Hai có viết, vào thời đại này mỗi một con người sinh ra trước khi là công dân của một quốc gia nào đó đã là một công dân thế giới. Toàn cầu hóa là một xu thế chuyển biến xã hội mang tính quy luật. Quốc gia, một thành tố quan trọng trong nền chính trị thế giới đã thay đổi theo thời gian và đang bị xu thế toàn cầu hóa công phá dữ dội. Dù vậy theo quan điểm của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên thì trong hiện tại lẫn tương lai gần, quốc gia vẫn là chìa khóa để giải quyết mọi vấn đề chính trị thế giới. Chính vì vậy việc có được một khái niệm quốc gia phù hợp với thực tiễn và xu thế phát triển chung của nền chính trị thế giới là một điều quan trọng.
Cuộc chiến tranh Nga - Ukraine chính là một hình thức của sự khủng hoảng khái niệm quốc gia. Tôi là ai? Là người Nga, là người Ukraina hay là người Xô Viết? Đó là một câu hỏi lớn mà không phải ai cũng có câu trả lời. Trong rất nhiều người, họ có đầy đủ cả ba yếu tố đó, vậy cái gì là quan trọng nhất?
Quốc gia là một tình cảm, một không gian liên đới và một dự án tương lai chung.
Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên định nghĩa: Quốc gia là một tình cảm, một không gian liên đới và một dự án tương lai chung. Điểm đặc biệt quan trọng là mọi người cùng chia sẻ một tương lai chung. Thiếu yếu tố này quốc gia không còn ý nghĩa gì.
Theo con số thống kê mới đây của cơ quan an ninh Nga, sau ngày 24/02/2022 (ngày Nga tấn công Ukraine) đã có trên 4 triệu người Nga rời khỏi đất nước trong đó có vợ chồng ca sĩ nổi tiếng Ala Pugachova với tuyên bố sẽ không trở lại nước Nga nữa. Không chỉ bà mà rất nhiều người nổi tiếng của nước Nga không chỉ rời bỏ nước Nga mà còn hứa dành thời gian còn lại của cuộc đời mình cống hiến cho đất nước Ukraine.
Quốc gia là một tình cảm
Sự chia tay với đất nước của cả triệu con người hơn nữa đó là những con người tinh hoa của đất nước trong sự tuyệt vọng và đau khổ báo hiệu sự đổ vỡ không tránh khỏi của nước Nga. Tương lai khó tránh khỏi là nước Nga sẽ vỡ ra thành nhiều mảnh.
Sự tàn bạo của Putin và bè lũ tay sai đã chà đạp, xúc phạm đến tình cảm của hàng triệu con người. Không thể tưởng tượng được giữa thế kỷ 21, ngay giữa lòng Châu Âu, cái nôi của sự tiến bộ của nền văn minh nhân loại, thay cho thuyết phục bằng tình cảm, thay cho khát vọng sống chung trong những giá trị văn minh tiến bộ...Putin đã áp đặt một trật tự mới bằng sự khủng bố, tàn phá và hủy diệt. Putin đã chạy theo một quan điểm phát xít sai lầm, một quan điểm quốc gia bệnh hoạn đó là “ở đâu có người Nga ở đó là nước Nga“. Putin không thừa nhận quyền độc lập, quyền sống và quyền tự quyết của các dân tộc khác.
Nguyên nhân của cuộc chiến
Cuộc chiến hiển nhiên là hậu quả của nhiều vấn đề. Ngoài sự hoang tưởng và vĩ cuồng của Putin ra thì một vấn đề quan trọng khác là Ukraine đã thiếu vắng một Dự án chính trị xây dựng đất nước sau khi giành được độc lập. Thiếu tư tưởng chính trị, thiếu một viễn kiến cho tương lai chung của các lực lượng chính trị dẫn đến sự thiếu vắng cho mọi nỗ lực xây dựng tương lai chung đó.
Không có tư tưởng chính trị dẫn đến tình trạng cơ hội của những khát vọng cá nhân. Tham nhũng, chia rẽ, tranh giành quyền lực bằng mọi giá kể cả bán nước là hệ quả tất yếu. Putin đã dễ dàng đầu tư và mua chuộc được những kẻ đặt lợi ích bản thân lên trên quyền lợi của quốc gia như cựu tổng thống Yanukovich hay chính trị gia Medvedchuk...Ukraine bị tàn phá bởi thiếu vắng một giấc mơ chung. Chiến tranh và chia cắt là cái giá phải trả quá đắt cho sự phân tâm này.
Giấc mơ chung ‘chiến thắng quân Nga xâm lược’ đã đoàn kết người dân Ukraine lại với nhau. (Ảnh: Người dân Ukraine biểu tình với khẩu hiệu 'Người Ukraine sẽ kháng cự')
Giấc mơ chung
Cuộc xâm lược dẫn đến chia cắt và mất mát năm 2014 như là vết thương găm sâu vào lòng người Ukraine. Cơn đau nhức 8 năm qua và nguy cơ bị xóa bỏ tư cách một quốc gia độc lập và chỉ là còn là một phiên thuộc của đế chế Nga đã thức tỉnh người dân Ukraine. Dù đất nước Ukraine chưa hoàn toàn dân chủ, dù chính quyền vẫn còn tham nhũng nhưng người dân không còn bị áp đặt bởi độc quyền chân lý. Họ không bị tẩy não để trở thành những zombie (thây ma –lời phóng viên truyền hình Nga) hay ORC (quỷ đội lốt người – cách người dân Ukraine gọi Putin và bè lũ xâm lược).
Trong sự bạo tàn của cuộc chiến người dân Ukraine đã hun đúc nên một ý chí và quyết tâm: ‘Đoàn kết chúng ta sẽ chiến thắng’ (разом до перемоги) hay ‘Là một chúng ta sẽ chiến thắng’. Giấc mơ chung ‘chiến thắng quân Nga xâm lược’ đã đoàn kết từ cháu bé 5 tuổi thổi kèn quyên tiền cho những người lính nơi tiền tuyến đến những thanh niên tàn tật rời nơi tạm dung là nước Đức trở về cầm súng, từ những người già cho đến những người phụ nữ. Chính tình cảm và lòng yêu nước của mọi người dân Ukraine đã làm nên Ukraine ngày nay.
Từ một đất nước không đáng kể về mặt kinh tế, chìm đắm trong tham nhũng và chia rẽ, có nguy cơ bị nuốt chửng bởi phát xít Putin, ngay trong những ngày đau thương hiện tại và gian nan phía trước…Ukraine đã vươn mình đứng dậy. Ukraine đã trở thành lương tâm của nhân loại. Việc Ukraine trụ vững và kiên cường chiến đấu chống lại đội quân hùng mạnh thứ hai trên thế giới không phải nhờ tên lửa siêu thanh, từ sức mạnh hủy diệt của đầu đạn hạt nhân. Ukraine làm được điều kỳ diệu mà không ai ngờ tới đó bằng lòng yêu nước và khát khao được sống trong một xã hội dân chủ và văn minh như các nước EU. Đó là niềm vui của những con người khi cứu được người bạn bốn chân sau những ngày đêm đào bới đống bê tông đổ nát. Hơn bao giờ hết người dân Ukraine cảm nhận và khát khao các giá trị của EU, nó không phải là phần thưởng, không phải món quà mà là cố gắng và nỗ lực để được sống trong sự văn minh tiến bộ.
EU là cộng đồng các nước dân chủ đa sắc tộc, đa văn hóa, họ tôn trọng các giá trị dân chủ và nâng đỡ nhau trong tình nhân loại.
EU không áp đặt và không có ý định hòa tan hay đồng hóa Ukraine như Putin rêu rao. EU là cộng đồng các nước dân chủ đa sắc tộc, đa văn hóa, họ tôn trọng các giá trị dân chủ và nâng đỡ nhau trong tình nhân loại. Sự ủng hộ vô điều kiện và hết sức lớn lao của EU dành cho Ukraine xuất phát từ tình liên đới giữa các quốc gia dân chủ. Sự ủng hộ đó cũng là một thông điệp mạnh mẽ gửi đến các chế độ độc tài muốn tước đoạt quyền tự do và quyền được sống như những con người văn minh của các dân tộc khác. Thế kỷ 21 sẽ không còn chỗ cho những kẻ độc tài, hoang tưởng sẵn sàng chà đạp lên công pháp quốc tế.
Một lần nữa, qua cuộc chiến này khái niệm Quốc Gia đã được thể hiện và minh chứng một cách rõ ràng nhất: Quốc gia là một tình cảm, một không gian liên đới và một dự án tương lai chung!
Praha, Đỗ Xuân Cang
(17/07/2022)