Cuộc chiến Ukraine những ngày đầu năm 2023 khởi đầu với tâm điểm là trận chiến ác liệt ở Soledar, một thị trấn nằm cách Bakhmut khoảng 15km về hướng Đông Bắc. Trong tiếng Ukraine, Soledar có nghĩa là "món quà muối". Mỏ muối ở đây được khai thác hàng triệu tấn mỗi năm ; quá trình khai thác đã tạo ra hệ thống đường hầm dài đến 200km ở độ sâu hơn 100m. Thị trấn này trước đó, trong gần một năm qua, không được chú ý cho đến khi trở thành chiến địa "đẫm máu nhất từ đầu cuộc chiến" do các đợt tấn công từ phía quân Nga.
Điều khiến các nhà quan sát ban đầu bối rối là phía quân Nga đã phải chịu cái giá nhân mạng rất lớn chỉ để chiếm một thị trấn nhỏ, có dân số khoảng 10.000 trước cuộc chiến và không có vị trí chiến lược quan trọng. Lối đánh quen thuộc của quân Nga là luôn pháo kích tan tành mục tiêu trước khi tiến quân đã khiến Soledar bị phá hủy hoàn toàn. Vậy Nga quyết chiếm một thị trấn nhỏ tan hoang vì điều gì ?
Nét đậm của cuộc chiến trước trận Soledar
Theo ước tính của quân đội Anh và Mỹ, tính đến cuối năm 2022, quân Nga đã bị loại khỏi vòng chiến đấu khoảng 100.000 binh lính ; con số của phía Ukraine là tương đương và có phần ít hơn. Những tổn thất này là khủng khiếp cho cả hai bên trong một thời gian giao tranh chỉ hơn 10 tháng. Cả hai phía đều tranh thủ sự khắc nghiệt của mùa đông để ghìm chân đối phương và ổn định lại quân lực.
Lần gần đây nhất mà quân Nga chiếm được một thành phố của Ukraine là vào tháng 7/2022 với thành phố Lysychansk thuộc tỉnh Luhansk. Trong 6 tháng qua, quân Nga chỉ đi từ thất bại này đến thảm bại khác : rút khỏi tỉnh Kharkiv ở đông bắc vào tháng 9 và phải triệt thoái khỏi thành phố chiến lược Kherson hồi tháng 11.
Quân Nga đã phải triệt thoái trong hoảng loạn ra khỏi nhiều vùng đất chiến lược và buộc phải xây dựng các hệ thống phòng thủ trong những phần đất chiếm được còn lại để ngăn chặn đà tiến của quân Ukraine. Từ một đội quân viễn chinh, quân Nga giờ đây phải ở vào thế phòng thủ trên vùng đất của địch và chịu đựng những điều kiện khắc nghiệt của trong mùa đông. Tinh thần của quân Nga đã xuống rất thấp.
Putin đang cố gắng tìm kiếm một chiến thắng để xoa dịu tình hình trong nước và lấy lại tinh thần cho binh lính. Đó là lý do chính dẫn đến việc quân Nga cố gắng chiếm thị trấn Bakhmut và Soledar.
Những lý giải được đưa ra
Một lý do được nhắc đến là nếu chiếm được Soledar thì mỏ muối sẽ là chiến lợi phẩm. Lý do này chưa thật sự thuyết phục bởi trong tình cảnh chiến tranh đang chuẩn bị bước vào giai đoạn khốc liệt mang tính quyết định, với mọi triển vọng thất bại cho phía quân Nga thì hoạt động khai thác muối không thể thực hiện và duy trì.
Có nhận định cho rằng, chiếm được Soledar thì sẽ có bàn đạp để tấn công thành phố Bakhmut, nơi mà quân Nga đã cố gắng chiếm lấy qua các đợt tấn công từ hồi tháng 5/2022 đến nay. Điều này có thể xem là hiển nhiên về mặt vị trí gần Bakhmut của Soledar nhưng không quá quan trọng ; bởi theo Bộ Quốc phòng Anh, Bakhmut vẫn còn có thể trông cậy vào "nhiều tuyến phòng thủ sâu và ổn định". Ngay cả Bakhmut, thành phố bị tàn phá hơn 80%, cũng không quá quan trọng về mặt chiến lược.
Lý giải được nhiều người đồng ý là quân Nga cần một chiến thắng để lấy lại tinh thần cho binh sĩ. Một chiến thắng lúc này là điều cần thiết để xoa dịu những chỉ trích ngày càng lớn ở trong nước và vực dậy tinh thần cho binh lính. Quân Nga chọn đánh Soledar vì đây là một thị trấn nhỏ không có vị trí chiến lược quan trọng nên số quân đồn trú của Ukraine ở đây ít, quân Nga nghĩ rằng có thể giành được một trận thắng dễ dàng. Dẫu vậy, phía Ukraine đã điều động thêm quân để ngăn không cho Nga có được một chiến thắng, mục đích là tiếp tục làm mất mặt Putin. Phía quân Nga đã không dễ dàng có được chiến thắng như mong muốn và phải trả những cái giá rất lớn về nhân mạng. Có lẽ phía Ukraine cũng nhân dịp này là để tiêu hao quân lực phía Nga ; nhưng điều trớ trêu là giới lãnh đạo Nga chưa bao giờ xem trọng tính mạng của binh lính.
Tuy vậy, nếu chỉ với những lý do trên thì trận Soledar sẽ chỉ có cường độ giao tranh như những trận đánh nhỏ khác. Sự khốc liệt của trận đánh với những thiệt hại cho cả hai bên được mô tả là "khủng khiếp" này, sẽ phải có những nguyên nhân sâu xa mà chỉ có thể lý giải bởi mục tiêu chính trị. Nguyên nhân này có thể được làm sáng tỏ với nhân tố có vai trò chủ chốt trong trận Soledar : Đội quân lính đánh thuê Wagner.
Theo như một thông cáo vào ngày 9/1/2023, ông chủ của Wagner là Yevgeny Prigozhin đã khẳng định mặt trận Soledar do quân Wagner hoàn toàn đảm nhiệm, đội quân Chechnya và quân Nga chỉ tham chiến hạn chế. Như vậy, trận đánh này chủ yếu là giữa quân đội Ukraine và đội quân Wagner của Prigozhin.
Điều cần được chú ý là đội quân này mặc dù cùng chung chiến tuyến với quân chính quy Nga, nhưng lại không được lòng giới chỉ huy quân đội Nga, trong đó có cả Tổng tham mưu trưởng Gerasimov vừa được giao trọng trách Tư lệnh "Chiến dịch quân sự đặc biệt" của Nga. Chính Prigozhin đã nhiều lần chỉ trích quân Nga kém cỏi, không những vậy mà còn làm mất mặt giới chỉ huy quân đội Nga khi dành lời khen cho quân đội Ukraine. Bản thân Yevgeny Prigozhin cũng nôn nóng có một chiến thắng để cố gắng chứng tỏ lính đánh thuê Wagner hiệu quả hơn quân đội chính quy Nga.
Sự có mặt của đội quân đánh thuê Wagner trong đoàn quân viễn chinh Nga đánh chiếm Ukraine sẽ gây ra mâu thuẫn và bất mãn cho quân đội Nga. Nếu có ai đó cung cấp tọa độ đóng quân của Wagner để Ukraine tiêu diệt thì cũng không có gì làm lạ.
Đội quân Wagner trước cuộc chiến tranh Ukraine có khoảng 10.000 quân. Sau những thất bại liên tiếp của quân Nga và được sự tiếp tay ngầm của Putin, ông Prigozhin đã tuyển mộ khoảng 30.000 đến 40.000 tù nhân để bổ sung vào đội quân đánh thuê này. Sự lớn mạnh của đội quân này đi cùng với thái độ hống hách của Prigozhin đã khiến giới lãnh đạo Nga cảm thấy khó chịu. Bản thân ông chủ của Wagner cũng không che giấu tham vọng chính trị khi nổi lên như một nhân vật trung tâm của cuộc chiến bên cạnh các Tư lệnh chiến trường của Nga ; qua đó xây dựng hình ảnh một nhân vật quyền lực cho kịch bản "hậu Putin". Tâm lý bất an vì mối hiểm họa ngày càng khó kiểm soát từ Wagner đã thật sự hiện hữu trong giới lãnh đạo Nga.
Một mũi tên trúng nhiều đích
Quân Ukraine, theo tất cả mọi dự đoán đều đang chuẩn bị cho một đợt tổng tấn công lớn vào mùa xuân nhằm chiếm lại toàn bộ lãnh thổ đã bị chiếm đóng ở phía nam ; muc tiêu trước hết là chiếm lại Zaporizhzhia và lấy lại toàn bộ tỉnh Kherson. Chiếm đươc toàn bộ tỉnh Kherson sẽ mở được đường vào bán đảo Crimea, cô lập bán đảo và khiến tình hình của Nga ở Crimea trở nên tuyệt vọng.
Trước tình hình này, Nga sẽ phải có những suy tính chiến lược để quấy rối quá trình chuẩn bị này của Ukraine. Giới chỉ huy quân sự Nga nhận thấy rằng Prigozhin đang khao khát có một chiến thắng để khẳng định khả năng chiến đấu của Wagner. Vì vậy, quyết định để cho đội quân Wagner đảm nhiệm chính cho trận đánh này sẽ đạt được nhiều mục đích : Wagner giành một trận thắng sẽ giúp Nga có chiến tích để tuyên truyền trong nước ; lôi kéo một phần quân Ukraine vào trận đánh trong khi quân đội chính quy Nga được nghỉ ngơi. Không những vậy, cường độ ác liệt của trận đánh cũng là dịp để giới lãnh đạo Nga mượn tay quân Ukraine nhằm tiêu hao bớt quân lực của Wagner ; qua đó làm giảm mối đe dọa từ đội quân bất kham này. Đội quân Wagner vẫn được tạo điều kiện để củng cố nhưng phải trong tầm kiểm soát của chóp bu điện Kremlin. Có thể thấy rằng, trận đánh Soledar đã là trận đánh ác liệt với lý do thật sự là phục vụ cho những mưu toan chính trị của giới lãnh đạo Nga.
Xung đột nội bộ, tranh giành ảnh hưởng giữa đội quân Wagner và quân đội Nga trong bối cảnh chiến trường đang gặp nhiều bất lợi, đã chỉ làm nổi bật thêm một kết cục thảm bại không thể tránh khỏi của đội quân xâm lược. Một đội quân đã chỉ bao gồm liên minh giữa những đại diện của độc tài, bạo ngược và vô pháp.
Ở bên kia chiến tuyến, sự đoàn kết của khối các nước dân chủ với Ukraine được củng cố với những cam kết mạnh mẽ cùng trang bị quân sự ngày càng tối tân hơn. Sự đoàn kết này thể hiện tình liên đới giữa những quốc gia dân chủ, chuyên chở khát vọng tự do và đại diện cho lẽ phải. Chiến thắng cho Ukraine, vì thế sẽ là tất yếu.
Kỷ Nguyên
(12/02/2023)