Trong hai ngày, từ 23 đến 24/6/2023 đã xảy ra một sự kiện vô tiền khoáng hậu tại Liên bang Nga, Yevgeny Prigozhin thủ lĩnh của nhóm lính đánh thuê Wagner đã làm một cuộc binh biến khi kéo đội quân của mình từ Ukraine về Nga, bao vây trụ sở Bộ quốc phòng Nga tại tỉnh Rostov sau đó kéo quân về Moscow. Khi còn cách Moscow 200 km thì Prigozhin được Lukashenko, tổng thống Belarus, đứng ra làm trung gian 'hòa giải' và Prigozhin đồng ý lui binh sau đó rút quân về Belarus.
Sự kiện này đã làm rúng động nước Nga và tất nhiên là cả dư luận thế giới. Các chuyên gia tình báo và quân sự đã phân tích rất nhiều về sự kiện này, đa số đều cho rằng Prigozhin đã phản lại Putin và chỉ dừng lại khi thấy không đủ sức để làm một cuộc đảo chính. Sự kiện này cho thấy nước Nga rất mong manh và dễ vỡ, uy tín của Putin xuống rất thấp trong mắt người dân Nga…
Tất cả những ý kiến đều có lý, tuy nhiên có nhiều câu hỏi và thắc mắc vẫn chưa được giải đáp. Có thật Prigozhin làm cuộc binh biến để chống lại Putin hay không ? Vì sao một kẻ làm loạn động trời như vậy mà không bị trừng phạt, các cáo buộc của tư pháp Nga đối với Prigozhin nhanh chóng bị gỡ bỏ và, không những thế, Prigozhin cùng các chỉ huy của Wagner còn đàng hoàng quay lại điện Kremli họp với Putin và sau đó Prigozhin còn tham dự thượng đỉnh Nga - Châu Phi tổ chức tại Saint-Petersburg hôm 27/7/2023.
1
Đại sứ Freddy Mapouka, cố vấn tổng thống Cộng hòa Trung Phi, bắt tay với Yevgeny Prigozhin tại Thượng đỉnh Nga – Châu Phi ngày 27/07/2023 - Ảnh Dmitry Sytvy
Putin không phải là một người nhân từ, khoảng 40 nhà tài phiệt, tỉ phú Nga đã thiệt mạng một cách bí ẩn trong hơn một năm qua. Nhiều nhà đối lập và bất đồng chính quyền Nga dù đã chạy trốn ra nước ngoài nhưng vẫn bị tình báo Nga sát hại bằng những thứ cực độc như chất phóng xạ. Nhà đối lập hàng đầu của Nga Navalny cũng bị đầu độc suýt chết trên một chuyến bay, may nhờ các bác sĩ Đức kịp thời cứu chữa nên mới thoát chết, ông bị bắt ngay và tống vào tù ngay khi vừa đặt chân đến một sân bay ở Moscow. Việc Prigozhin không hề hấn gì dù đã gây ra một cuộc binh biến động trời và duy nhất trong mấy chục năm cầm quyền của Putin là một dấu hỏi lớn.
Trong các cuộc trao đổi và thảo luận của anh em Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên về tình hình của Ukraine và Nga, chúng tôi cố gắng đi tìm câu trả lời cho sự kiện này và một giả thiết được đưa ra đó là Prigozhin gây ra cuộc binh biến vừa qua không phải để chống lại Putin mà là để ủng hộ Putin. Cuộc binh biến ‘thuận buồm xuôi gió’, không hề gặp một phản ứng nào của quân đội Nga vì họ biết Prigozhin là tay chân thân tín của Putin và khi Putin chưa có lệnh thì không ai dám hành động chứ không phải quân đội Nga yếu đến mức không làm gì được Prigozhin. Sở dĩ Prigozhin dừng lại và lui quân vì đó là lệnh của ông chủ Putin được gửi tới qua một trung gian, cũng là một tay chân khác của Putin, đó là Lukashenko, tổng thống Belarus.
Để hiểu vì sao như vậy, chúng ta cần biết Prigozhin là ai và Wagner sinh ra để làm gì. Đến giờ thì ai cũng đã biết Prigozhin vốn là một tay trùm du đãng, từng nhiều lần vào tù ra tội, y mở một nhà hàng và rất thành công tại Saint Petersburg (thành phố lớn thứ hai của Nga, trước đây là Leningrad). Putin là khách hàng thường xuyên tại đây và sau đó kết thân với Prigozhin, sự nghiệp của Prigozhin lên như diều gặp gió khi Putin trở thành tổng thống Nga. Prigozhin còn được biết đến với biệt danh ‘đầu bếp của Putin’, một người cực kỳ thân tín và gần gũi với Putin.
Wagner là một đội quân đánh thuê tư nhân được Prigozhin lập ra theo chỉ đạo của Putin để thực hiện những nhiệm vụ mà quân đội chính quy Nga không thể thực hiện như bảo kê cho các nhà độc tài tại Châu Phi, Trung Đông và Nam Mỹ. Wagner tham gia khai thác vàng, kim cương, gỗ quí, dầu mỏ ở Châu Phi. Wagner hậu thuẫn cho các cuộc đảo chính quân sự tại Mali và Cộng hòa Trung Phi. Trước cuộc chiến tranh xâm lược Ukraine, Putin luôn từ chối mọi quan hệ với Wagner và còn hứa với tổng thống Pháp Macron là sẽ trừng trị nhóm Wagner. Tuy nhiên khi cuộc chiến với Ukraine diễn ra thì Putin không còn giấu diếm về thân phận của Wagner nữa. Đội quân của Wagner đã được điều động tham chiến tại Ukraine và cuộc chiến thảm khốc nhất mà Wagner tham gia là tại chiến trường Bakhmut, nơi 2/3 số quân của Wagner đã bỏ mạng để chiếm được trung tâm thị trấn. Putin đã chi cho Wagner hơn một tỉ USD trong một năm tham chiến tại Ukraine.
Trong suốt thời gian tham chiến tại Ukraine và nhất là mấy tháng trước cuộc binh biến, Prigozhin đã công khai chửi bới và nhục mạ Bộ quốc phòng Nga và các tướng lĩnh hàng đầu, như Bộ trưởng quốc phòng Shoigu và Tổng tham mưu trưởng Gerasimov mà không ai nói gì ? Tại sao Prigozhin dám làm như vậy ? Câu trả lời, vì đó cũng là ý muốn của Putin. Putin xuất thân từ KGB, tức là cơ quan an ninh chứ không phải bên quân đội, cho nên luôn có cái nhìn nghi ngờ các tướng lĩnh, thứ hai Putin cũng rất tức giận khi quân đội Nga đã không chiếm được Kyiv trong 3, hay 7 ngày như kỳ vọng. Sự thất bại của quân đội Nga trên chiến trường Ukraine đã khiến Putin giận dữ và phải điều đội quân Wagner vào mặt trận Bakhmut với mong muốn có một chiến thắng để khoe khoang với dân chúng Nga.
Quân đội Nga là một đội quân chuyên nghiệp nên không thể chấp nhận sự có mặt của Wagner. Mặc dù những người lãnh đạo quân đội là tay chân thân tín và trung thành của Putin, nhưng các tướng lĩnh Nga đã công khai phản đối Wagner. Họ đã để mặc Wagner tham chiến tại Bakhmut, không những thế họ còn cắt cả tiếp viện lương thực và vũ khí khiến Prigozhin nổi điên và chửi bới Bộ quốc phòng không tiếc lời. Giọt nước đã tràn ly khi Shoigu thay mặt Bộ quốc phòng đưa ra một tối hậu thư cho Prigozhin, hoặc là tham gia vào quân đội chính qui hoặc là sẽ bị tiêu diệt. Trước tình thế đó và do không thấy Putin có ý kiến gì nên Prigozhin đã chọn giải pháp nổi loạn. Cuộc nổi loạn của Prigozhin là chống lại Bộ quốc phòng Nga chứ không hề chống lại Putin.
Cuộc binh biến của Prigozhin bất thành khiến đội quân Wagner bị trục xuất khỏi Nga, không còn được tham chiến ở Ukraine.
Cuộc hành quân của Prigozhin rất thuận lợi khi không gặp bất cứ sự chống đối nào, vì các tướng lĩnh chưa nhận được lệnh của Bộ quốc phòng. Trong 2 ngày đó, các tướng lĩnh Nga đã gây sức ép, buộc Putin lên tiếng và cuối cùng Putin cũng phải lên đài truyền hình lên án cuộc binh biến và hứa sẽ trừng trị Prigozhin. Đó là trên mặt truyền thông công khai, trong hậu trường thì chính Putin đã gọi điện cho một đệ tử thân tín khác là Lukashenko để chuyển lời đến Prigozhin, yêu cầu dừng cuộc binh biến lại, và Prigozhin vui vẻ chấp thuận mệnh lệnh của ông chủ.
Ai cũng biết Lukashenko chỉ là con rối của Putin, y lấy đâu ra uy tín để thuyết phục và chấm dứt một cuộc binh biến gây chấn động như vậy. Ngoài ra Lukashenko còn phải làm một việc mà y không hề muốn đó là thu nhận đội quân Wagner. Y đâu dám cãi lệnh của Putin dù biết rằng sự xuất hiện của Wagner tại Belarus sẽ gây ra nhiều bất lợi. Sẽ không có chuyện Wagner gây chiến với Ba Lan, Putin đâu còn sức để tấn công ngay cả Ukraine huống hồ gì với Ba Lan và NATO.
Uy tín của Putin đang bị đổ vỡ ?
Tất nhiên là như vậy và thậm chí còn nhiều hơn những gì chúng ta đã biết. Nếu cuộc binh biến của Prigozhin là chống lại Putin thì uy tín của Putin có mất nhưng sẽ mất ít hơn và không gây nguy hiểm cho Putin. Nếu giả thuyết của Tập Hợp đưa ra là đúng thì không những uy tín của Putin đã sụp đổ mà ngay cả tính mạng của Putin cũng đang bị đe dọa.
Việc Putin phải dùng đến đội quân riêng của mình để gây sức ép lên Bộ quốc phòng Nga là một bước lùi rất nghiêm trọng. Putin không những không bảo vệ được đệ tử ruột của mình là Prigozhin mà ngay cả đội quân ‘con cưng’ Wagner còn bị trục xuất khỏi Nga, đây là một báo hiệu xấu cho Putin. Quân đội Nga đã dần dần lấy lại vị thế của mình trước Putin, họ đang chuyển từ thế bị động sang thế chủ động khi cuộc chiến ngày càng kéo dài và khốc liệt. Hơn ai hết họ hiểu rằng cuộc chiến này chỉ có thất bại chứ không thể chiến thắng.
Ưu tư quan trọng hàng đầu của các nước dân chủ là chế độ hậu Putin. Nước Nga phải là một nước dân chủ. Không ai muốn Nga trở thành một chư hầu của Trung Quốc.
Quyết tâm đánh bại chế độ Putin và cuộc xâm lược ngang ngược của Nga vào Ukraine từ các nước dân chủ và nhất là người dân Ukraine là không thay đổi. Giới tướng lĩnh và tinh hoa Nga hiểu rất rõ điều đó và họ đang chạy đua với thời gian, bí mật bàn bạc kế hoạch để thay thế chế độ Putin.
Chúng ta cần phải hiểu ưu tư hàng đầu của các nước dân chủ không phải là đánh bại quân đội Nga trong cuộc chiến này như thế nào mà là chế độ hậu Putin sẽ ra sao ? Không ai muốn đánh bại dân tộc Nga. Nên biết nước Nga chia thành hai khối, một bên ủng hộ dân chủ và một bên ủng hộ Putin. Nga vẫn là một dân tộc lớn và có nhiều ảnh hưởng trên thế giới. Nếu hậu Putin vẫn là một chế độ độc tài thì đó vẫn là một nguy cơ cho hòa bình thế giới. Cũng không ai muốn Nga rơi vào vòng tay của Trung Quốc vì Trung Quốc mới là mối đe dọa lớn nhất cho thế giới. Trung Quốc rất cần đến nguồn nhiên liệu và khoáng sản khổng lồ của Nga và Mỹ lẫn EU đều không muốn Nga trở thành một chư hầu của Trung Quốc. Cũng không ai muốn kho vũ khí hạt nhân lớn nhất thế giới của Nga rơi vào tay một nhà độc tài hay một kẻ theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan.
Chính người Nga, cụ thể là giới trí thức Nga phải giải quyết Putin và xây dựng một nhà nước dân chủ. Trong những ngày này các cuộc gặp gỡ, thảo luận về chế độ hậu Putin đang được các chuyên gia quân sự và ngoại giao hàng đầu thế giới tiến hành một cách khẩn trương và nghiêm túc. Không một đội quân nào có thể tiến vào Moscow để giải tán chế độ Putin ngoài người dân Nga. Cuộc chiến giữa Nga và Ukraine vì thế không thể kết thúc một cách nhanh chóng và quá đột ngột khi chưa có phương án thay thế Putin. Đó mới là lý do khiến Mỹ và EU chưa cung cấp các loại vũ khí hiện đại như máy bay F16 cho Ukraine.
Cuộc binh biến của Prigozhin là một phép thử quan trọng cho chính trường Nga và nó cho thấy Putin không còn là một nhà độc tài tối cao bất khả xâm phạm.
Việt Hoàng
(4/8/2023)