Mẹo vặt
Hội nghị trung ương 6 kết thúc buồn tẻ. Bài diễn văn bế mạc của ông Tổng bí thư rời rạc, trống rỗng. Chuyện kiểm điểm tình hình kinh tế là chuyện muôn thuở, chả phải đợi đến Hội nghị trung ương để thảo luận, mà có đến Đại hội lần sau, thì cũng chỉ có "ba khâu đột phá", nhưng chẳng làm được gì khác. "Định hướng" nhưng lại muốn thiên hạ nhận là "Thị trường", có đến vài ngàn Hội nghị trung ương nữa thì vẫn vậy.
Thâu tóm quyền lực, tập trung khả năng điều hành trực tiếp, tạo dựng các công cụ trấn áp, nhưng được tiến hành một cách mờ ám, quanh co. Rõ ràng, đây là hành vi của người có động cơ đen tối.
Giữa lúc ngân sách thiếu hụt triền miên, "nợ công nếu tính đủ đã vượt trần", nền tài chính quốc gia có triệu chứng sụp đổ, chuyện bảo vệ và chăm sóc sức khỏe dân chúng chỉ là chuyện nói cho vui, lừa bịp mị dân hoặc tung khói che đậy việc gì đó khuất tất, kiểu dương Đông kích Tây.
Nội dung chính, nội dung chủ yếu được Bộ chính trị giao thành "Đề án để báo cáo Hội nghị trung ương 6" từ tháng 10 năm 2016 là đề án "cải cách tổ chức nhằm tăng cường hiệu lực và hiệu quả sự lãnh đạo của đảng" mà nhiều người gọi toạc ra tên của nó là "Nhất thể hóa thể chế", loại bỏ các tầng nấc trung gian, đưa đảng tới trực tiếp với quyền lực. Nhưng cuối cùng lại được đưa vào chương tình ở vị trí thứ tư, với cái tên "Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị" như một việc xưa nay vẫn đang làm, chả mấy quan trọng, và được ghép thêm vào chương trình, như kiểu tiện thể, tranh thủ.
Trong lời bế mạc, ông Trọng cũng nói lấp lửng : "...Ví dụ như : Kết thúc hoạt động của các Ban chỉ đạo Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ. Tổ chức lại Đảng bộ ngoài nước và Đảng bộ Bộ ngoại giao. Sắp xếp lại tổ chức bộ máy, đổi mới hoạt động của các ban bảo vệ, chăm sóc sức khoẻ cán bộ. Đẩy mạnh xây dựng tổ chức đảng và phát triển đảng viên trong các doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp ngoài nhà nước. Cơ bản thực hiện mô hình bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch Hội đồng nhân dân ; thực hiện bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện, cấp xã những nơi có đủ điều kiện. Tăng cường phân cấp, phân quyền hợp lý đi đôi với xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực và kiểm tra, giám sát chặt chẽ. Rà soát, sắp xếp giảm các ban chỉ đạo, ban quản lý dự án và các cơ quan phối hợp liên ngành cho phù hợp. Các bộ, cơ quan thuộc chính phủ rà soát, chuyển giao một số nhiệm vụ và dịch vụ công cho doanh nghiệp, người dân đảm nhiệm. Tiếp tục hoàn thiện thể chế về chính quyền địa phương theo hướng phân định rõ hơn tổ chức chính quyền đô thị, nông thôn, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt. Đổi mới mạnh mẽ nội dung và phương thức hoạt động gắn với việc sắp xếp tổ chức bộ máy, tinh gọn đầu mối, tinh giản biên chế, cơ cấu lại đội ngũ cán bộ chuyên trách của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị-xã hội, xã hội-nghề nghiệp…".
"Cấp ủy đồng thời là chủ tịch Hội đồng nhân dân, bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch huyện, xã". Đây chính là linh hồn của đề án Nhất thể hóa, nhưng lại chỉ được nhắc đến như một việc vặt trong hàng loạt công việc khác, thậm chí rất quan trọng, như việc "Kết thúc hoạt động của các Ban chỉ đạo Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ".
Hội nghị trung ương 6, với nội dung chờ đợi là Hội nghị Nhất thể hóa, đã bị biến dạng. Người ta đã tưởng ông Trọng thất bại. Nhưng không. Cho dù Nhất thể hóa đợt này mới chỉ hai phần, nhưng là hai phần mấu chốt, hai phần quyết định. Nó chứa đựng một cuộc cải cách có thể làm đảo lộn bản chất chế độ. Ông Trọng đã "dụng mẹo" để vẫn đúng như ý mà không hề nói đến hai chữ "nhất thể", vì hai chữ này đã bị lộ là chiến dịch đảng tràn sang chính quyền.
Sẽ không còn Hội Đồng nhân dân
Dù ông Trọng lập lờ với những từ "những gì đã chín", "ở những nơi đủ điều kiện", nhưng ai cũng biết, khi đã đưa vào kết luận của Hội nghị trung ương, thì tính chính danh đã đượic giải quyết. Những gì sẽ xảy ra tới đây, coi như trung ương đã nhất trí.
Tới đây, bí thư cấp ủy, nghĩa là từ tỉnh ủy, thành ủy sẽ đương nhiên là chủ tịch Hội Đồng nhân dân - một loại cơ quan giống như Quốc hội nhưng của địa phương. Đại biểu của dân không phải bầu ra chủ tịch hội đồng của mình nữa. Cho dù dưới chế độ dân chủ giả hiệu, Hội đồng thực chất chỉ là vật trang trí, bù nhìn, nhưng bây giờ, ngay cả việc khoác chiếc áo giả dân chủ ấy cũng thành thứ khó chịu, nó làm cho đảng cứ phải qua ông Hội đồng mới nắm nà nắn được chính quyền.
Từ nay, quyết định của bí thư không phải là đề nghị Hội đồng xem xét và bỏ phiếu nữa. Nghĩa là cơ cấu các cơ quan hành pháp của chính quyền địa phương, từ chủ tịch, phó chủ tịch Ủy ban tới các Ban, Sở, sẽ do bí thư trực tiếp bổ nhiệm, phân công hoặc chỉ định. Cũng có nghĩa rằng, nếu chủ tịch Ủy ban nhân dân buộc phải là một người khác bí thư, thì quyền lực thực tế vẫn nằm trong tay bí thư, vì đã bổ nhiệm được thì phế truất được, đó là quy tắc. Ông chủ tịch theo cơ cấu là phó bí thư, nguyên tắc tập trung dân chủ không cho phép ông làm khác nghị quyết hay chỉ thị của bí thư, một dạng nghị quyết "sống", nghị quyết chưa được viết thành văn bản.
Hội đồng nhân dân cấp Huyện, Xã xưa nay chỉ để làm vì, bầu ra chỉ để có người ngồi chơi ăn lương, hầu hết các địa phương dù không tuyên bố nhưng trên thực tế đã từ lâu, không còn hoạt động.
Như vậy, sau Hội nghị trung ương 6, một tầng nấc trung gian giữa đảng và chính quyền từ cấp tỉnh trở xuống sẽ chính thức biến mất. Sẽ không có chuyện đảng ủy cấp tỉnh phải đề cử cán bộ và giới thiệu qua Hội đồng nhân dân để được bầu theo kết quả hiệp thương với Mặt trận tổ quốc cấp tỉnh.
Cán bộ thuộc khối hành pháp sẽ do đảng ủy trực tiếp sắp xếp và phân công. Không còn loại quan chức dân cử, dù giả hiệu. Điều này có ý nghĩa là bớt đi được một loại Đại hội đại biểu không ít tốn kém và xóa bỏ một bộ phận quan chức vô công rồi nghề. Ý chí của đảng, hay sự lãnh đạo của đảng sẽ không còn phải qua tầng nấc trung gian nào, sẽ có hiệu lực trực tiếp. Nhưng điều này cũng có nghĩa rằng, nếu người cầm đầu bộ máy, tức là ông bí thư tỉnh ủy yêu ai và ghét ai, thì toàn bộ hệ thống hành pháp tỉnh biến dạng theo tinh thần đó. Và trường hợp ông tha hóa, ông sẽ biến bộ máy thành hệ thống tham nhũng toàn phần, chẳng hạn nếu cần tiền, thì ông có thể lập ra một hệ thống biển thủ khép kín, bất khả phát hiện, bất khả công phá, giống Sài Gòn thời ông Lê Thanh Hải.
Không có cơ chế tư pháp độc lập, nếu kết luận của Hội nghị này mở rộng ra cho toàn quốc, tình trạng tham nhũng, không nghi ngờ gì, sẽ lan ra toàn hệ thống và sẽ không một thế lực nào ngăn chặn được.
Hai kịch bản
Tuy vậy, có hai cách để đi đến nhất thể hóa các chức danh bên đảng với chức danh tương ứng bên chính quyền.
Bỏ cơ quan dân cử trung gian, bí thư đảng trực tiếp kiêm chức chủ tịch Ủy ban nhân dân. Các ban ngành thuộc ủy ban sẽ do Ban chấp hành đảng bộ bầu hay phân công trong nội bộ đảng. Đại hội đảng bộ sẽ theo chức năng quản lý hành chính và hành pháp bên chính quyền để bầu ra các vị trí tương ứng cho Ban chấp hành. Mỗi thành viên của ban chấp hành trúng cử đều đương nhiên đảm nhận chức vụ bên chính quyền. Hai bộ máy đã thành một.
Ở cấp trung ương, tổng bí thư không bầu theo tiêu chí lý luận mà theo chương trình hành động. Người trúng cử tổng bí thư tất yếu kiêm chức nguyên thủ quốc gia, đứng đầu Nhà nước. Đại hội đảng bầu ra Ban chấp hành có cơ cấu phù hợp tương ứng với các nhiệm vụ do chương trình của Tổng bí thư - Chủ tịch nước đặt ra. Ban chấp hành gồm tất cả các thành viên của chính phủ. Thủ tướng đồng thời là phó tổng bí thư, do tổng bí thư giới thiệu và Ban chấp hành bầu.
Đây là phương án độc đảng toàn trị. Quốc hội sẽ dần biến mất như Hội đồng nhân dân các cấp. Chế độ chính trị là một chế độ độc tài độc đảng chuyên chế. Đại hội đảng là cơ quan quyền lực cao nhất của Quốc gia, thay thế và kiêm nhiệm chức năng của Đại hội Quốc dân (Quốc hội).
Kịch bản thứ hai theo chiều ngược lại. Tất cả các cơ quan dân cử, như Hội đồng nhân dân xã, huyện, tỉnh và Quốc hội bầu ra các chủ tịch Ủy ban nhân dân cùng cấp và chủ tịch nước ở cấp trung ương. Theo lý thuyết đảng của toàn dân cộng với một chế độ bầu cử trung thực, các thành viên trúng cử do chiếm uy tín và tin cậy của dân, đương nhiên trở thành người giữ chức vụ cao nhất tương ứng trong đảng. Chủ tịch xã đương nhiên kiêm chức bí thư xã. Chủ tịch huyện, chủ tịch tỉnh đồng thời là bí thư huyện, và bí thư đảng bộ tỉnh. Quốc hội cả nước bẩu ra chủ tịch nước, và chủ tịch nước, tự động giữ chức tổng bí thư đảng.
Theo phương án này, tất cả mọi cơ quan đều thông qua dân cử. Đại hội công dân từ cấp xã tới trung ương bầu ra tấ cả các cơ quan cần thiết của chính quyền các cấp và của chính phủ trung ương. Đại hội đảng trở thành một hoạt động có tính tượng trưng tinh thần, chuyển chương trình hành động của chủ tịch nước đắc cử, thành nghị quyết trung ương đảng, chuyển các chức danh do Quốc hội bầu thành các chức danh tương ứng trong đảng. Đây là chế độ Dân chủ nhất nguyên. Một đảng nhưng lãnh đạo quốc gia thông qua dân cử.
Điều đáng phải lo sợ
Thực chất, Hội trung ương 6 đã quyết định bỏ Hội đồng nhân dân tới cấp tỉnh, nhưng ông Trọng lấp lửng với cách gọi chung chung "cấp ủy". Với cấp Huyện, Xã thì "thực hiện" nhưng cao hơn tức là cấp Tỉnh, Thành, thì "Cơ bản thực hiện mô hình".
Tại sao Nhất thể hóa là một chủ trương lớn được nghiên cứu từ nhiều kỳ đại hội, đến đại hội lần thứ XI đã được chỉ đạo thí điểm tới cấp tỉnh tại Quảng Ninh, và tới Đại hội XII đã được giao thành Đề án quốc gia, do Bộ chính trị trực tiếp chỉ đạo, nhưng không được tổng kết, không có nghị quyết trước khi đưa ra thảo luận và kết luận tại Hội nghị trung ương ?
Ngày 27/3/2017, đoàn giám sát của Quốc hội về cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước giai đoạn 2011–2016, đã có chuyến kiểm tra, đã trực tiếp nghe báo cáo của lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh, nhưng đoàn kiểm tra của Quốc hội khi đó đã không đưa ra được kết luận, và phản ánh của Quốc hội chắc chắn đã không được Bộ chính trị đồng tình.
Có hai vấn đề bị bỏ lửng sau đợt kiểm tra :
1. Kiểm soát quyền lực như thế nào khi gộp mọi quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp vào trong tay một người ?
2. Khi bí thư và chủ tịch do một người nắm, thì chủ tịch được dân bầu sẽ kiêm bí thư, hay bí thư do đảng bầusẽ kiêm chủ tịch ?
Hai câu hỏi này không thấy được giải đáp, đồng thời việc Tổng kết chương trình thí điểm không được nhắc đến nữa. Điều này cho thấy, những người chủ trương nhất thể hóa không quan tâm tới chuyện trong tình trạng không có cải cách tư pháp, nhất thể quyền lực tất yếu dẫn đến tham nhũng, mà họ chỉ lấy việc nắm quyền trực tiếp của đảng làm mục đích.
Ngày 4/8/2017, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Quy định số 89 và 90-QĐ/TW với tham vọng nhốt quyền lực vào khuôn khổ đạo đức để đảng kiểm soát. Với Quy định này, đảng viên giống như đàn chuột bị nhốt trong lồng, quyền giám sát và sinh sát nằm trong tay Bộ chính trị và Ban bí thư.
Ngày 7/10, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Quy định số 98-QĐ/TW của Bộ Chính trị về luân chuyển cán bộ. Từ nay, tất cả mọi sự luân chuyển cán bộ, nghĩa là lên hay xuống, ở trung ương hay ở địa phương, không còn do cơ sở quyết định, tự tung tự tác nữa. Quyền luân chuyển, bố trí, đề bạt, thay đổi, thuộc về cấp quản lý trực tiếp, nghĩa là từ cấp viên ủy viên trung ương, sẽ do Bộ chính trị và Ban bí thư quyết định.
Hai văn bản này được cho là hai cái gậy để xử lý Nhất thể hóa. Bất cứ sự phản kháng nào đều sẵn sàng bị vô hiệu hóa.
Như vậy, ông Trọng và những người cùng cánh với ông trong Ban bí thư, đặc biệt là ông Phạm Minh Chính, hoàn toàn ý thức được tầm quan trọng dẫn đến chuyển đổi chế độ và tính chất vi phạm nghiêm trọng các quy chế dân chủ, nếu đào thải Hội đồng nhân dân. Nó sẽ khởi đầu cho một thể chế độc tài toàn trị không che đậy, và bắt đầu cho một hệ thống tham nhũng quốc gia.
Có thể thấy, ít nhất là ông Trọng và ông Phạm Minh Chính đã tính hết mọi chuyện để Nhất thể hóa trót lọt.
Thâu tóm quyền lực, tập trung khả năng điều hành trực tiếp, tạo dựng các công cụ trấn áp, nhưng được tiến hành một cách mờ ám, quanh co. Rõ ràng, đây là hành vi của người có động cơ đen tối.
Đó là điều đáng phải lo sợ.
Paris, 13/10/2017
Bùi Quang Vơm
