Ngày 02/10/1018, nhà báo tự do Jamal Khashoggi người Saudi Arabia, 60 tuổi biến mất sau khi đến tòa lãnh sự của Saudi Arabia ở Thổ Nhĩ Kỳ xin giấy tờ làm đám cưới với người yêu. Sự mất tích của Khashoggi khiến cho truyền thông thế giới xôn xao, ngoại trưởng của các nước Mỹ, Đức... đều lên tiếng.
Thái tử Mohammad bin Salman
Jamal Khashoggi là ai mà sự mất tích của ông lại khiến cho Mỹ, Đức phải quan tâm, nhiều nước theo giõi cuộc điều tra ? Khashoggi là một nhà báo tự do có uy tín, được nể trọng ở Saudi Arabia, đã có những bài viết phê bình chế độ độc tài của nước mình.
Là người ủng hộ sự cải cách của chế độ ở Saudi Arabi, ông phải rời khỏi nước sau khi thái tử Mohammad bin Salman lên nắm quyền lực. Chạy trốn qua Mỹ nhưng Khashoggi không hề nghĩ rằng mình có thể bị bắt giữ, dẫn độ hay sát hại. Chính vì suy nghĩ ngây thơ như vậy, đầu tháng 10 vừa qua Khashoggi đến tòa lãnh sự của Saudi Arabi ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ để xin giấy tờ kết hôn, rồi mất tích một cách bí ẩn.
Khashoggi từng du học ở Mỹ lúc còn trẻ, đồng thời cũng là phóng viên theo chân Osama bin Laden trong cuộc chiến du kích chống sự chiếm đóng của người Nga ở Afghanistan. Tôn trọng giá trị của tự do, là người có niềm tin vào đạo Hồi, ông dứt khoát nói không với sự khủng bố bằng bạo lực của Osama bin Laden.
Nhờ vào gốc gác, vị thế của gia đình, xây dựng được những liên hệ với các nhân vật quyền lực trong hoàng gia, Khashoggi trở thành ký giả nổi tiếng của nhiều tờ báo ở Riyadh, cùng lúc là phóng viên ở nhiều nước, ngoài ra thỉnh thoảng còn là cố vấn và phát ngôn viên không chính thức cho hoàng gia trong nhiều vấn đề, dù những bài phê bình của ông cũng làm cho chế độ cai trị ở Riyadh khó chịu, bực bội. Hai lần, năm 2003 và 2010 ông bị cách chức chủ bút của tờ báo Al-Watan, xuất bản ở Riyadh vì những bài phê bình của mình.
Tuy nhiên, từ khi thái tử Mohammad bin Salman trở thành người nắm giữ quyền lực ở Saudi Arabia năm 2015 mọi chuyện đều thay đổi. Mohammad bin Salman tìm cách thâu tóm quyền lực, triệt hạ tất cả các tiếng nói đối kháng, sự cân bằng của thể chế ở Saudi Arabia nghiêng hẳn về khuynh hướng độc tài.
Sợ bị bắt giữ, Khashoggi bỏ trốn qua Mỹ vì ông biết rằng không thể tiếp tục viết phê bình, chỉ trích đường lối chính trị của chế độ nếu còn ở trong nước.
Việc Khashoggi nắm giữ chuyên mục phê bình ở tờ Washington Post với hơn 1,7 triệu người theo dõi trên mạng Twitter là một cái gai trong mắt Mohammad bin Salman. Tuy nhiên Khashoggi vô tình, không nhận ra được sự nguy hiểm này, ngay khi nhiều thân nhân, bạn bè của ông bị bắt giữ. Trong tháng sáu, Khashoggi còn tuyên bố, thái tử Mohammad bin Salman không có gì phải lo ngại, không hề có đối kháng trong nước.
Ngày 02/10/2018, Khashoggi đến tòa lãnh sự Saudi Arabia xin giấy tờ để kết hôn với vị hôn thê Hatice Cengiz rồi mất tích không để lại dấu vết.
Việc mất tích của Khashoggi gây ra chấn động về ngoại giao giữa Saudi Arabia với Mỹ, Đức... Người ta nhắc đến những loại vũ khí của Đức, Mỹ bán cho Saudi Arabia đã từ lâu không hề được nghe nói tới, không ai biết những vũ khi này đã đi về đâu, được chuyển giao cho ai, đặc biệt là bom và hỏa tiễn. Liệu Khashoggi có bị Mohammad bin Salman thủ tiêu vì có thể đã có những tiết lộ liên quan đến số vũ khí này ?
Dưới áp lực của quốc tế, tòa tổng lãnh sự Saudi Arabia đã đồng ý cho một toán điều tra đặc biệt của Thổ Nhĩ Kỳ vào tòa tổng lãnh sự của họ điều tra về sự mất tích của Khashoggi. Chính phủ Đức cũng đã suy nghĩ, xem xét lại hợp đồng bán vũ khí cho Saudi Arabia, chỉ những vũ khi không bị chính quyền lên án mới được bán qua Saudi Arabia .
Sau cuộc điều tra, căn cứ vào báo cáo của toán đặc nhiệm, truyền thông Thổ Nhĩ Kỳ cho biết vào ngày Khashoggi mất tích, một toán 15 nhân viên đặc biệt của Saudi Arabia gồm có cận vệ của hoàng gia, sĩ quan tình báo, quân đội và chuyên viên giải phẫu đã đến Istanbu l. Thổ cũng công bố danh sách 15 người này.
Theo tờ Washington Post - nơi Khashoggi thường xuyên viết bình luận – tình báo của Mỹ đã nghe được một cuộc thảo luận về âm mưu bắt cóc Khashoggi và thái tử Mohammad bin Salman là người chịu trách nhiệm trực tiếp đến kế hoạch. Tuy nhiên phát ngôn viên Tòa Bạch Ốc phủ nhận hoàn toàn tin này.
Nội các của tổng thống Donald Trump đã lần lừa, trì hoãn không nói gì đến sự mất tích bí ẩn của Khashoggi. Một tuần lễ sau, Mỹ mới lên tiếng về vụ mất tích này nhưng Donald Trump cũng không hề lên án hay chỉ trích Saudi Arabia (đương nhiên) – một đồng minh thân cận của Mỹ với những hợp đồng bán vũ khí béo bở, trị giá hàng trăm tỉ đô la và là nguồn cung cấp dầu hỏa lớn nhất cho Mỹ.
Không hài lòng với phản ứng của Trump và nội các, quốc hội quyết định có hành động riêng, sử dụng luật trừng phạt, cấm vận quốc tế năm 2012 để buộc chính quyền Trump phải mở cuộc điều tra về sự mất tích của Khashoggi.
Cuộc điều tra về sự mất tích của Khashoggi sẽ là một thử thách để đánh giá lại mối liên hệ giữa Washington và Riyadh dưới chính quyền Donald Trump. Quốc hội đã chỉ trích thái tử bin Salman và chính quyền của ông ta nặng nề, đồng thời yêu cầu Donald Trump phải có đường lối cứng rắn hơn với Riyadh.
Tuy nhiên nói với đài Fox News, ông Trump cho biết ông không muốn cấm vận vũ khí bán qua Saudi Arabia vì đó là nguồn lợi to lớn cho nước Mỹ - "Cấm bán vũ khí qua Saudi Arabia sẽ gây tổn thương nặng nề cho Mỹ, nước Mỹ sẽ mất việc làm, nhiều chuyện sẽ xẩy ra...đó là một viên thuốc đắng, khó nuốt cho xứ sở chúng ta".
Hơn thế nữa, Trump còn khuyên đừng vội kết tội chính quyền Riyadh khi nội vụ còn đang điều tra, làm như thế giống như đã làm với việc bổ nhiệm thẩm phán Kavanaugh vào Tối Cao Pháp Viện.
Ngày chủ nhật vừa qua, bộ ngoại giao của Saudi Arabia gửi tin trên mạng xã hội Twitter rằng : "Chính phủ Saudi Arabia chân thành cám ơn các quốc gia kể cả nước Mỹ đã không vội vã đưa ra kết luận về cuộc điều tra vẫn còn đang tiếp diễn về sự mất tích của Khashoggi".
Bao giờ sẽ có kết quả điều tra về sự mất tích của Khashoggi ? Sẽ chẳng bao giờ có. Mọi chuyện sẽ chìm xuồng trong vài ngày tới cho dù bộ trưởng ngoại giao Mỹ, Mike Pompeo đã đích thân đến Riyadh để thúc đẩy cuộc điều tra.
Độc tài và tự do báo chí là 2 khái niệm đối kháng nhau. Không một nhà độc tài hay có khuynh hướng độc tài nào trên thế giới chấp nhận chuyện tự do báo chí, ngược lại cũng không có nền tự do báo chí nào đồng ý sự cai trị của một lãnh đạo hay một thể chế độc tài.
Đừng ngạc nhiên khi nội các của Donald Trump trì hoãn, chậm trễ lên tiếng về chuyện mất tích của Khashoggi, đến khi lên tiếng lại tỏ vẻ bênh vực chế độ độc tài ở Saudi Arabia, đồng thời so sánh khập khiểng, lố bịch những trở ngại trong việc bổ nhiệm chánh án Kavanaugh vào Tối Cao Pháp Viện với cuộc điều tra sự mất tích của Jamal Khashoggi.
Thạch Đạt Lang
(25/10/2018)