Từ chuỗi ngọc Melo của Vua Bảo Đại tới ấn vàng Hoàng đế Chi bảo của Vua Minh Mạng
Phạm Cao Phong, BBC, 28/10/2022
Tháng Bảy năm ngoái, Paris cho thế giới đến để ngả mũ chiêm ngưỡng những viên ngọc Melo của vua Bảo Đại. Quốc bảo của Việt Nam hiện diện trong cuộc trưng bày danh giá do nhà chế tác kim hoàn thượng thặng Van Cleef & Arpels kết hợp với Bảo tàng quốc gia Lịch sử Thiên nhiên Pháp tổ chức.
Ấn Hoàng đế chi bảo
Bộ sưu tập chuỗi ngọc gồm 23 viên, một số lượng lớn, mỗi viên đều có màu ngà nuột nà, óng vàng, kích cỡ khác nhau, chưa từng thấy ở đâu trên thế giới. Các chuyên gia Pháp thẩm định rằng, đây là bộ sưu tập từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 20 của Hoàng đế Bảo Đại, vị vua cuối cùng của triều Nguyễn.
Câu chuyện chuỗi ngọc còn chưa dứt tiếng vang, thì mùa thu năm nay, Paris lại trở thành tâm điểm của một đợt sóng ngầm mới. Đó là chuyện nhà đấu giá Millon, thương điếm có lịch sử gần 100 năm của trò mua đi bán lại, có chân rết tại Bỉ, Tây Ban Nha, Italia… tuyên bố sẽ trình làng cho các nhà săn cổ vật thêm một hiện vật lịch sử vốn sở hữu của Hoàng gia Nguyễn, triều đại quân chủ Việt Nam cuối cùng.
Đây là chiếc ấn vàng của vua Minh Mạng, hoàng đế thứ hai triều Nguyễn, nặng 10,7kg vàng ròng, là hiện vật vua Bảo Đại dùng như biểu tượng chuyển giao quyền lực tại Ngọ Môn Huế năm 1945.
Chiếc ấn ‘Hoàng đế chi bảo’, tên khai sinh chính ngày ra đời năm 1823, đang đợi tiếng gõ búa của Millon để vĩnh viễn nhận được visa xuất cảnh hợp pháp biến vào một bộ sưu tập nào đó.
Câu hỏi được nêu lên là, nếu chiếc ấn Millon sắp bán, sẽ theo chân những viên ngọc Melo kể trên như những mùa gặt không bao giờ trở lại ấy, biến vào bóng tối đó và thế hệ mai sau của Việt Nam sẽ không còn được biết đến như một sự việc đủ sức nặng để quan ngại sâu sắc ?
Có cần quan ngại sâu sắc khi báu vật tiền nhân một đi không trở lại ?
Cụm từ bất lực và hời hợt «quan ngại sâu sắc» tôi đã không được một lần nghe thấy khi kho báu có chiều dài 500 năm của lịch sử Việt Nam là chuỗi ngọc Melo bị cầm tù trong két sắt dưới tầng hầm của Van Cleef & Arpels.
Van Cleef & Arpels đã chính thức trình làng, coi đây là sở hữu không lăn tăn, không tỳ vết của một cuộc buôn bán sòng phẳng, chính danh ngôn thuận. Có thể coi như báu vật đó đã hạ cánh an toàn, không bị truy đuổi bởi pháp luật Việt Nam và quốc tế ?
Hẳn giới chức có thẩm quyền Việt Nam đã được biết và buông trôi sự việc kể trên, và cụm từ tai tiếng «quan ngại sâu sắc» không được kích hoạt để các phương tiện thông tin đại chúng lên tiếng về việc báu vật quốc gia bằng cách nào đó bị đưa ra nước ngoài và trở thành món đồ được buôn bán công khai.
Chuỗi ngọc Melo của vua Bảo Đại đã được hãng kim hoàn Van Cleef & Arpels mua
Tôi nhắc lại câu chuyện này để nói đây là một tiền lệ xấu, rất xấu.
Tại một nước như ở Pháp, các công việc buôn bán, trao đổi dù cá nhân hay tổ chức tư nhân, kể cả Van Cleef & Arpels, thương hiệu được biết đến với những ông hoàng, bà chúa, các tổng thống và các vị vua, đều phải tuân thủ luật pháp Pháp và quốc tế. Không một ai, một cơ sở thương mại nào dám công khai mua một đồ ăn cắp, chiếm đoạt một tài sản quốc gia, một báu vật có danh phận mà không phải lường đến hậu quả một ngày phải đứng trước vành móng ngựa.
Việc chuỗi ngọc của vua Bảo Đại sang tay Van Cleef & Arpels phải có một cá nhân, có đầy đủ giấy tờ hợp pháp và được các công chứng viên (notaire) khẳng định là tuân thủ pháp luật và đầy đủ tư cách nhân thân và sức khỏe để ý thức về việc làm của mình, mới có quyền bán và trao đổi.
Song, nếu đó là tài sản quốc gia thì bất cứ cá nhân nào cũng không có quyền sang nhượng hay bán đi.
Vậy tại sao, lại có câu chuyện con voi chui lọt lỗ kim như việc Van Cleef & Arpels mua được chuỗi ngọc Melo ?
Chuỗi ngọc hẳn là thu được từ các cuộc chinh phạt Chiêm Thành, trải qua các triều đại Lý, Trần, Lê qua Tây Sơn rồi vào tay triều Nguyễn, không lẽ không phải quốc bảo của tiền nhân, bảo vật của đất nước Việt Nam ?
Một câu hỏi nhức nhối cần có một câu trả lời thích đáng.
Bây giờ, việc Millon rao hàng trên website chính thức về việc tổ chức lễ hội cho chiếc ấn Minh Mạng đi về nhà người, thì phía Việt Nam có nên làm một động thái là ngoài những chữ ký, những văn bản nhà nước không chỉ được in ấn tốt, có những chuyên gia giỏi, thuộc luật pháp quốc tế như cháo sẽ có những phản ứng tích cực hơn là ngôn từ ngoại giao mềm dẻo ?
Hiện đã có một vài dấu hiệu cho thấy phía Việt Nam rục rịch chuyển mình, không thụ động như trước.
Song, điều mà chúng ta muốn thấy là kết quả mà phía Việt Nam mang về, chứ không phải những cụm từ bất lực của một dân tộc ‘ra ngõ gặp anh hùng’, nhưng nhà thì bị trộm khoắng như cơm bữa.
Mặt trên, mặt dưới của bảo vật Hoàng đế chi bảo sẽ được Millon đưa ra bán ngày 31/10/2022
Nguồn gốc xuất xứ của 'Hoàng đế chi bảo'
Đại Nam Thực lục quyển hai viết như sau :
Năm Quý mùi, năm Minh Mệnh thứ 4 [1823].
Ngày Giáp Thìn, đúc ấn "Hoàng đế chi bảo" (nuốm là hình rồng cuốn hai tầng, vuông 3 tấc 2 phân, dày 5 phân, bằng vàng mười tuổi, nặng 180 lạng 9 đồng 2 phân). Phàm chiếu như sắc dụ đều đóng ấn ấy (câu cuối cùng tờ chiếu sắc, trước dùng những chữ "Đặc chiếu cố sắc" (1) đến nay đều bỏ).
Chiếc ấn phiêu lưu từ Huế ra Hà Nội, có mặt trong ngày Quốc khánh nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa 2/9/1945 và được cho là thất lạc sau ngày Toàn quốc kháng chiến 19/12/1946.
Năm 1952, Pháp thông báo tìm thấy chiếc ấn kể trên và trao trả lại cho Cựu hoàng Bảo Đại.
Sự kiện Pháp tìm thấy được ghi trong nguồn tài liệu lưu trữ tại Trung tâm lưu trữ quốc gia I có Biên bản đánh máy sử dụng giấy than xanh, được ghi chú bằng tay các chữ nho với mực đen, phía góc phải có số 8.
Tôi dịch ra đây từ bản tiếng Pháp với ảnh đi kèm.
BIÊN BẢN
Năm 1952, ngày 28 tháng hai, 16 giờ.
Chúng tôi, TRAN NGOC THU, quận trưởng Quảng Bá-Yên Thái, gửi biên bản tường trình sự việc như sau :
Theo tường trình của ông TOCE Raymond, chỉ huy Tiểu đoàn Dù số 2 tại LIEU GIAI rằng, các lao công trong khi đào móng của một ngôi nhà đổ nát trong làng NGHIA DO để thu nhặt gạch vỡ, đã tìm thấy hai thùng trong đó có một thanh kiếm và một chiếc ấn đều bằng vàng.
Chúng tôi đã giao lại hiện vật cho ông TOCE và chứng nhận đó là :
1. Một chiếc kiếm vàng, chuôi bằng ngọc, và bao kiếm có chạm những dòng chữ bằng tiếng Hán "Chế tạo thời trị vì của KHAI DINH, bằng vàng ròng, nặng 4 lạng 75.
2. Một ấn hình vuông bằng vàng khối, núm cầm hình rồng có hàng chữ từ trên và dưới
a. Dòng thứ nhất "Tài sản quý của Hoàng đế".
b. Dòng thứ hai "Được đúc vào năm thứ tư thời trị vì của MINH MANG, ngày thứ tư và tháng thứ hai".
c. Vàng ròng, nặng 280 lượng, 92.
Cho rằng, đây là những đồ vật của Triều đình Hoàng gia bị ăn cắp vào năm 1946, trong khi xẩy ra những sự kiện, chúng tôi đã bàn giao lại chiếc ấn và kiếm cho ông chỉ huy TOCE và yêu cầu chuyển lại cho nhà cầm quyền Việt Nam.
Để chứng thực sự việc đã nêu cùng ngày, tháng, những người làm chứng dưới đây đã ký :
Chỉ huy tiểu đoàn Dù 2 TOCE Raymond và Quận trưởng THU
Đồng kính gửi Bộ Nội vụ Thủ hiến Bắc phần
Tỉnh trưởng GIAP NGOC PHUC đã ký.
Phần tiếng Việt trong Hồ sơ như sau (tôi giữ nguyên những sai sót về chính tả) :
Quận trưởng quận hành chính Quảng Bá - Yên Thái ngày 28/2/1952 gửi Đại lý Hành chính Hoàn Long (hồ sơ số 16 Văn phòng Quốc trưởng Quốc gia Việt Nam Đà Lạt) :
"Trân trọng trình ông rõ : hồi quá trưa ngày 28 tháng 2 năm 1952 hôm nay, được tin mật báo là bọn công nhân của tiểu đoàn nhảy dù 2è BBC đóng tại Liễu Giai đi tìm gạch vỡ tại một ngôi nhà tàn phá trong Nghĩa Đô, tìm kiếm đào chân móng đã thấy một ống kẽm và một hộp kẽm trong đựng một thanh kiếm và một chiếc ấn vàng.
Tôi thân đến liên lạc với vị chỉ huy là thiếu tá Toce Raymond thì vị võ quan này nói là cũng sắp báo tôi biết về việc đó.
Tôi xét hai bảo vật này thì là :
Một Thanh kiếm vỏ bằng vàng trạm, chuôi bằng ngọc thạch có khắc hai giòng (dòng) chữ "Khải Định niên chế" và "Trọng kim tứ lạng thập thất phân" (kiếm nặng 4 lượng 17 phân).
Một quả ấn bằng vàng nuột, tay nạm là một con rồng, trong có khắc 4 chữ "Hoàng đế chi bảo" và phía trên có hai giòng (dòng) chữ nho "Minh Mệnh tứ niên nhị nguyệt sơ tứ nhật cát thời chú tạo" (ấn được đúc vào ngày 4 tháng 2 năm Minh Mệnh thứ 4) và "Thập thành hoàng kim trọng nhị bách bát thập lạng cửu tiền nhị phân" (trọng lượng 280 lạng, 9 tiền, 2 phân).
Nhận, hai vật này là Hoàng triều Quốc bảo mà hiện đã vào tay vị chỉ huy tiểu đoàn Pháp, không tiện lấy về trình ông kính đệ Phủ Thủ Hiến, tôi đã lập biên bản giao cho Thiếu tá Toce để nhờ chuyển lên chính phủ".
Hồ sơ đánh số 3262 của Văn phòng Quốc trưởng Quốc gia Việt Nam 16h ngày 28/2/1952 viết :
Bảo kiếm bằng vàng, chuôi kiếm nạm ngọc có khắc chữ Hán 啟定年製và 重金四兩七十五分 (nghĩa là : kiếm được làm vào thời Khải Định, vàng ròng nặng 4 lạng 75 phân).
Quốc ấn hình vuông bằng vàng nguyên khối phía trên có tay cầm hình rồng và khắc chữ 皇帝之寶 (Hoàng đế chi bảo), 明命四年二月初四日吉時鑄造 (đúc vào giờ tốtngày 4 tháng 2 năm Minh Mạng thứ 4 [tức ngày 17/3/1823] và 拾成黃金重貳百捌拾兩玖錢貳分 (vàng mười nặng 280 lạng 9 tiền 2 phân).
Báo cáo ngày 28/2/1952 ghi thêm :
"…nơi tìm thấy quốc bảo là chân móng ngôi nhà bị tàn phá hết cả tường của Hà Văn Dô (Hà Văn Đô ?) tậu tại làng Nghĩa Đô, mà Đô hiện nay còn ở Hậu phương, có lẽ là một nhân viên quan trọng của Việt Minh.
Bộ đội Việt Minh có đóng ở nhà đó ít lâu, rồi sau quân đội Pháp tấn công, họ rút lui. Có lẽ, ấn và kiếm này là Bảo vật trong khi Đức quốc trưởng Bảo Đại thoái vị đã trao cho Việt Minh mà đến khi họ rút lui khỏi làng Nghĩa Đô đem chôn dấu vào móng tường nhà này".
Tường trình của Văn phòng Thủ hiến Bắc Việt gửi Đổng lí Văn phòng Quốc trưởng ngày 19/4/1952 về việc tìm thấy ấn kiếm tại làng Nghĩa Đô :
"…Viên lính tên là Marius Caroul và 2 tù nhân Bùi Văn Mạch (số tù 29.956) Đồng Xuân Phái (số tù 29.924) đã phát hiện ấn kiếm khi phá móng nhà của Hà Đô. Thủ hiến Bắc Việt Đinh Xuân Quang đã trao cho Marius Caroul khoản tiền 10.000 đồng, sẽ tặng 3.000 đồng cho lính Pháp bị thương đóng tại Nghĩa Đô và Liễu Giai và thưởng cho người báo tin cho Quận trưởng quận Quảng Bá-Yên Thái 5.000 đồng. Hai tù nhân Mạch và Phái chưa nhận khoản tiền thưởng nào và theo đề nghị của Quận trưởng, Thủ hiến đồng ý thưởng ngay cho mỗi người 1.000 đồng…".
"Căn nhà nơi tìm thấy ấn kiếm tại làng Nghĩa Đô ban đầu là của Bá Sinh, một chủ sòng bạc nổi tiếng thời đó tại Hà Nội. Sau đó, Bá Sinh bán cho hãng Phú Mỹ rồi sau bán cho Vũ Văn Hợi. Cuối cùng, căn nhà được bán cho Hà Đô, người làm nghề sửa ô tô ở phố Hàng Đậu. Hà Đô từ khi tậu căn nhà này có nhiều hoạt động bí ẩn và hàng xóm hoàn toàn không biết ông ấy làm gì. Ông đi một chiếc xe tải phủ bạt khi về nhà. Chính tại căn nhà của Hà Đô Bộ Tài chính của Chính phủ Hồ Chí Minh đã chuyển thiết bị in tiền sau khi quân đội Pháp đến Hà Nội năm 1946. Căn nhà bị chính quyền quân sự Pháp phá hủy năm 1947. Chính quyền quân sự Pháp đã thu được một số lượng nhỏ vàng và một số máy in".
"Hà Đô là em rể của Đặng Xuân Khu (cố Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Trường Chinh) và Đặng Xuân Thiều. Ông Khu hoặc ông Thiều đã mang những bảo vật này về giấu tại nhà của ông Hà Đô… Hà Đô hình như đã tự sát vì lí do gia đình ở vùng không bị kiểm soát.
Sự kiện tổ chức trao lại ấn kiếm cho cựu hoàng Bảo Đại được Văn phòng Phủ Thủ Hiến Bắc Việt ấn định ngày 8/3/1952.
Lễ trao lại ấn kiếm diễn ra tại Hà Nội, tuy nhiên cựu hoàng Bảo Đại không có mặt trong lễ trao nhận ấn kiếm".
Theo Công điện số 1087/CAB/TX của Văn phòng Quốc trưởng, ngày 5/3/1952, Cựu hoàng Bảo Đại giao nhiệm vụ cho Đặc ủy viên Văn phòng Quốc trưởng tại Hà Nội Lê Thanh Cảnh tiếp nhận hai bảo vật này.
Biên bản bằng tiếng Pháp về việc tìm thấy ấn và kiếm tại Nghĩa Đô
Những câu hỏi về tính xác thực
Tôi đã có dịp gặp trực tiếp nhiều lần tại Paris Thứ phi Mộng Điệp, vợ thứ của vua Bảo Đại, được nghe bà kể về việc nhận lại ấn kiếm thay mặt Cựu hoàng cùng với Đức Từ cung là mẹ của vua Bảo Đại.
Bà có nói với tôi là nhận lại cây kiếm bằng thép, bị bẻ làm đôi và chiếc ấn trong một chiếc thùng vốn dùng để đựng dầu hỏa cao khoảng 60 cm. Bà đã đưa chiếc kiếm cho hai người thợ rèn ở Huế hàn lại. Bà có nói thêm, nếu nội soi nhìn thấy vết hàn, thì đó chính là chiếc kiếm bà đã nhận được. Cựu hoàng Bảo Đại đã nhìn thấy chiếc ấn và thanh kiếm tại Buôn Mê Thuột. Sau này, bà qua Pháp đã mang ấn và kiếm trao cho Nam Phương Hoàng hậu.
Vậy chiếc kiếm vàng theo tường trình của Hồ sơ số 3262 Văn phòng Quốc trưởng Quốc gia Việt Nam và chiếc kiếm thép hai mảnh rời nhau được trả lại cho Cựu hoàng dẫn chúng ta đi về đâu ?
Chiếc ảnh được cho là của "tạp chí Paris Match ngày 8/3/1952 "chụp hai vệ binh vẻ mặt căng thẳng bưng ấn và kiếm cho thấy chiếc kiếm có nguyên vỏ, lưỡi kiếm cong.
Hẳn đây là chiếc kiếm như được mô tả trong Hồi ký chính trị của ông Nguyễn Hữu Đang. Người tổ chức Quốc khánh 2/9/1945, trên Quảng trường Ba Đình, kể lại và mô tả ông Hồ Chí Minh đã nâng cao chiếc kiếm vàng và hô to : "Chiếc kiếm này để chém những kẻ phản động".
Sự mâu thuẫn giữa các bản tường trình kể trên và lời kể của bà Mộng Điệp, tôi thiên về suy nghĩ là sự việc được cho là tìm thấy ấn kiếm và tung hô với những lễ lạt rình rang là một màn chiến tranh tâm lý và che giấu một sự việc nào đó, có thể là giấu tên một người đã cung cấp cho tình báo Pháp nơi cất giấu chiếc ấn và kiếm dùng trong ngày Quốc khánh đầu tiên.
Đại Nam Thực lục chép : ấn nặng 180 lượng 92. Hồ sơ số 3262 nêu trên ghi : ấn nặng 280 lượng 92. Con số nào đúng ?
Năm 1952, là thời điểm Pháp đang đi tìm một lối thoát trong danh dự cho chiến tranh ở Việt Nam. Pháp muốn sử dụng Cựu hoàng như một cứu cánh về tâm lý, sử dụng lòng quyến luyến của người dân với triều Nguyễn. Hoàng thân Bửu Lộc được đứng ra làm Thủ tướng để cho bộ mặt Quốc gia Việt Nam có màu sắc hoàng gia hơn.
Sự không chấp nhận trở lại làm vua của Cựu hoàng với Pháp, cùng sự không có mặt để nhận lại ấn và kiếm đã phá hỏng màn trình diễn.
Bài báo Raymond Cartier viết tiêu đề đậm nét "Bảo Đại không muốn làm một Hoàng đế - Người lính", trên số 173 của tờ Paris Match tuần từ ngày 5 đến 12/7/1952 là một minh chứng.
Tôi tra cứu trên micro phim tại BPI, Trung tâm văn hóa Pompidou Paris và tạp chí Paris Match bản in trên giấy tại BnF, Thư viện Quốc gia Pháp, Trung tâm lưu trữ Arsenal, số 1 phố Sully Paris, rà soát những số báo từ năm 1949, 1950, 1951, 1952 không tìm rabài báo nào đưa tin về sự kiện trao trả ấn kiếm, cũng như bức ảnh vốn được cho là của tờ báo này, nói rằng trong số ngày 8/3/1952.
Paris Match giai đoạn đó có những bài phóng sự về chiến sự tại Đông Dương và cuộc gặp của nhà báo Raymond Cartier với Cựu hoàng Bảo Đại, các bài tường trình của nhà văn và là nhà báo Mỹ Graham Green, người được biết đến với tiểu thuyết "Một người Mỹ thầm lặng".
Bài tường thuật nếu có của Paris Match hẳn sẽ phải có tên tác giả và một sự kiện nếu có thật lớn như thế sẽ không dừng ở chỗ chỉ chụp vẻn vẹn một bức ảnh không có cờ hoa, không rõ địa điểm nào ở Hà Nội ? Phóng viên của bức ảnh trên hẳn không sợ chết nhát như một phóng viên chiến trường chúi đầu chụp một bức ảnh xa lắc, không tiếp cận được để có những bức ảnh nên hồn, chụp mặt mũi cho thấy ấn và kiếm ?
Hẳn các nhà lập trình vở kịch cho rằng cứ ấn cho màn diễn đã được tờ báo bán đến 50 francs, dành cho các công nương, hoàng tử, kẻ giầu ở tận Paris, thì người Việt Nam nào là kẻ lần cho ra, nên hơi cẩu thả ?
Nếu muốn tìm hiểu rạch ròi sự thật về việc này, theo tôi có thể tìm thấy trong hồ sơ lưu trữ của Tổng cục phản gián Pháp, mới được bạch hóa chưa lâu.
Tôi đã được xem hồ sơ của Đại tướng Võ Nguyên Giáp mà tình báo Pháp lập ra từ năm 1925, trước khi thời điểm Đảng cộng sản Đông Dương ra đời.
Hồ sơ của Tổng cục An ninh Đối ngoại Pháp (viết tắt trong tiếng Pháp là DGSE) ghi đầy đủ tên các chỉ điểm viên, động cơ làm việc cũng như kết quả đánh giá về họ. Trong hồ sơ của cơ quan này hẳn có tên và hành trình của ông Phạm Khắc Hòe, cựu Đổng lý văn phòng của vua Bảo Đại.
Ông Hòe biết nhiều nhất đến chuyện tráo chiếc ấn lẽ ra phải có mặt trong việc chuyển giao quyền lực, là chiếc ấn "Đại việt quốc Chúa Nguyễn Vĩnh Trấn chi bảo - 大越國阮主永鎮之寶" đúc ngày 6/12/1709 do chúa Nguyễn Phúc Chu, thay bằng ấn "Hoàng đế chi bảo" đúc năm 1823 của vua Minh Mạng.
Ông Hòe sau đó ra Hà Nội giữ chức Đổng lý văn phòng Bộ Nội vụ tương đương hàm thứ trưởng trong chính phủ Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa.
Tuy nhiên, ông bị bỏ lại, không được thông báo khi Chính phủ của ông Hồ Chí Minh rút lên Chiến khu Việt Bắc. Đây vốn là kiểu dùng cây cảnh của Mặt trận Tổ quốc ?
Sau ngày Toàn quốc kháng chiến 19/12/1946, ông bị quân đội Pháp bắt lại tại nhà riêng tại Hà Nội.
Ông Hòe được Phủ Cao ủy Pháp cấp giấy chứng nhận có sứ mệnh đặc biệt (theo tiếng Pháp "En mission spécial auprès du Haut Commissariat", từ ngày 28/1/1947 vào Sài Gòn làm việc cho cơ quan này.
Nhiều khả năng, trong hồ sơ của Tổng cục phản gián Pháp có những trao đổi của ông với các quan chức cao cấp nhất của mật thám Pháp ở Hà Nội, Sài Gòn, cũng như vai trò của ông Hòe, trước, trong và sau ngày 30/8/1945.
Ông Hòe sau đó được Việt Minh móc nối trở lại và đưa ra chiến khu Việt Bắc. Ở đây ông có một người vợ Thái và có con với bà. Sau chiến thắng Điện Biên, ông trở về Hà Nội và bỏ người vợ này.
Một khía cạnh khác cần lưu ý là, hiện vật kể trên là đồ thật hay đồ giả ?
Chiếc ấn trên ảnh quảng cáo của Millon thật… như con dấu được dùng hàng ngày ở Ủy ban Nhân dân phường, với dấu mực đỏ vẫn còn dính phía dưới mặt ấn. Ấn vua, ấn chúa vốn lười nhác, không chăm chỉ như con dấu phường, cộp một cái là nghe tiếng vui tai của kim tiền. Muốn dùng ấn này, nhiêu khê lắm. Mà từ sau năm 1946 ; có ai đem dùng nữa đâu mà có son với phấn bôi đỏ vậy ?
Theo Khâm định Đại Nam Hội điển sự lệ tập VIII, quyển 225, ấn "Hoàng đế chi bảo" chỉ dùng để đóng lên "các bản cáo dụ cho thân huân và các quan to trong to ngoài".
Bà Mộng Điệp có kể rằng chính tay bà tẩy rửa chiếc ấn và chăm sóc sức khỏe chiếc kiếm gãy. Lệ Nhà Nguyễn ngày 20 tháng Chạp Âm lịch, tiến hành lễ Phất Thức, rửa bằng nước thơm, rồi cất lại vào hộp sơn son, thếp vàng, trong lót lụa đỏ.
Sự xuất hiện của ấn "Hoàng đế chi bảo" rất hiếm. Thời gian qua, đánh động khắp nơi, tôi chưa thấy các nhà sưu tầm Việt Nam nào có được một hiện vật để cho thấy mặt "Hoàng đế chi bảo" ra sao. Một tiến sĩ ở Huế cho tôi biết, nguyên văn, "không thấy xuất hiện ấn Hoàng đế chi bảo trên các văn bản hành chính thời Nguyễn 1802-1945 luôn".
Tôi lấy ở đây một bức ảnh về "Hoàng đế chi bảo" do anh Hứa Xán Hoàng, người Đài Loan có công gìn giữ và sưu tập tại Việt Nam cách đây 30 năm.
Hẳn bây giờ, muốn xác định "Hoàng đế chi bảo" thật hay giả, các chuyên viên Việt Nam phải bay qua Đài Loan hỏi xin một bản phiên bản để rồi đo đếm giữa hình với đồ Paris xem hư thực ra sao.
Tôi đã vinh danh anh Hứu Xán Hoàng qua hai bài báo, đề nghị trao cho anh một chiếc huy chương Lao động. Nhưng cũng như câu nói của ông Nguyễn Tuấn Cường, Viện trưởng Viện Hán Nôm Việt : "Sưu tầm của ông Hứa Xán Hoàng vượt xa tất cả những tài liệu có trong thư viện Yenching của Đại học Harvard, Học viện Viễn Đông của Pháp, Toyo Bunko của Nhật, Đại học Leiden của Hà Lan cộng lại", cũng chưa thấy đi kèm cụm từ "quan ngại sâu sắc".
Chiếc ấn "Hoàng đế chi bảo" là biểu tượng chuyển giao quyền lực của triều đình Huế cho Chính phủ nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa hiện tại là Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thì đương nhiên, về mặt pháp lý, đây là sở hữu của đất nước Việt Nam, không phải sở hữu của một cá nhân nào.
Nhưng nếu Van Cleef & Arpels cũng sẽ nhảy vào tham gia đấu giá ngày 31/10 tới thì sao ? Đại gia nào mạnh bằng Van Cleef & Arpels ? Họ đã thắng trong vụ chuỗi ngọc Melo của vua Bảo Đại thì sẽ thắng tiếp trong việc mua "Hoàng đế chi bảo" ?
Việt Nam có những quyền gì đối với báu vật quốc gia ?
Dựa trên tinh thần và lời văn của Công ước UNESCO 1970, Việt Nam hoàn toàn có cơ sở pháp lý để ngăn ngừa vụ bán đấu giá chiếc ấn này. Từ năm 2005, Việt Nam đã tham gia Công ước UNESCO 1970, về Chống buôn bán trái phép tài sản văn hóa. Luật Di sản văn hóa năm 2001 được sửa đổi, bổ sung vào năm 2009, có ghi rõ việc quản lý di vật, cổ vật và bảo vật quốc gia ở Việt Nam.
Luật Quốc tế UNIDROIT cũng ghi những cam kết mà Pháp và Việt Nam cùng tuyên bố tôn trọng.
Ngày 26/10/2022, trao đổi với bà Nathalie Mangeot, Commissaire Priseur, phụ trách đấu giá của hãng Millon về chiếc ấn, bà trả lời cho tôi rằng, nhà đấu giá là bức tường ngăn cách người bán và người mua, và việc thẩm định thật hay giả, cũng như giấy tờ sở hữu, nguồn gốc của hiện vật, cũng sẽ không bàn giao lại cho bên mua. Nhà đấu giá chỉ cung cấp cho người mua giấy chứng nhận họ đã mua qua Millon.
Bà cho tôi biết thêm, ngày 27/10, nhà in sẽ chuyển đến cho Millon một bản in riêng về chiếc ấn, mà tôi có thể qua nhận.
Tôi đã nhận thấy mùi thuốc súng nồng nặc trước khi cuộc chiến tranh giành cổ vật có thể nổ ra. Millon đã đào hào, đắp lũy chuẩn bị đối đầu từ mức độ ‘hành động quân sự đặc biệt’ đến bom rải thảm. Quan ngại sâu sắc ?
Vô tình lật quyển Kiều để trước mặt, hiện trước mặt tôi hai câu thơ buồn của thi hào Nguyễn Du :
Nợ tình chưa trả cho ai
Khối tình mang xuống tuyền đài chưa tan.
Phạm Cao Phong (Paris)
Nguồn : BBC, 28/10/2022
(1) Đặc chiếu cố sắc : đặc cách xuống chiếu, nên có sắc này
*************************
Nguyễn Phúc tộc Việt Nam yêu cầu Hãng Millon hủy bỏ đấu giá hai cổ vật
Hoài Nguyễn, VNTB, 30/10/2022
Quốc bảo của Việt Nam bị rao bán đấu giá
Ngày 26/10, ông Nguyễn Phước Bửu Nam, Chủ tịch Hội đồng Nguyễn Phúc tộc Việt Nam (Hoàng tộc nhà Nguyễn), đã ký văn bản gửi ông Jean Gauchet, Giám định viên Hãng đấu giá Millon (Pháp), yêu cầu hủy bỏ cuộc đấu giá hai cổ vật bát vàng của vua Khải Định và ấn triện bằng vàng của vua Minh Mạng.
"Chúng tôi rất ngạc nhiên khi bảo vật quốc gia Việt Nam được rao bán như những thỏi vàng một cách rất thông thường… Chúng tôi cũng xin nhắc lại, chúng tôi đang nghiên cứu về quyền pháp lý và cách thức mà vị vua cuối cùng của Việt Nam, đức vua Bảo Đại "được cho là" đã chuyển nhượng quyền thừa kế, trong khi chiếc ấn Hoàng đế chi bảo và chiếc bát vàng là hai vật quốc bảo.
Với giá ước lượng mà ông đã đề ra, theo chúng tôi, bản thân đức vua Bảo Đại đủ trí tuệ để hiểu rằng ngài không được phép tiếm quyền chuyển nhượng, dù nhà tổ chức đấu giá Millon có trình ra giấy thừa kế đến từ bất cứ công chứng viên nào", văn bản của Hội đồng Nguyễn Phúc tộc Việt Nam viết.
Ấn ‘Hoàng đế chi bảo’ được vua Minh Mạng cho đúc bằng vàng ròng vào năm 1823 là bảo vật truyền quốc được truyền qua các đời vua Nguyễn cho đến Bảo Đại. Nó sẽ được Millon đưa ra bán đấu giá vào ngày 31/10 tới tại Paris với giá khởi điểm là từ 2 đến 3 triệu euro, tương đương từ 48 đến 72 tỉ đồng tiền Việt Nam.
Chiếc ấn này đã được cựu hoàng Bảo Đại viết di chúc để lại cho người vợ sau cùng của ông là bà Monique Baudot sau khi ông qua đời vào năm 1997. Bà Baudot qua đời vào năm 2021. Một năm sau, chiếc kim ấn bị mang ra bán đấu giá.
Hai cổ vật được đấu giá là bát vàng của vua Khải Định và ấn triện bằng vàng của vua Minh Mạng. Ảnh minh họa Ấn và kiếm được đăng trên một số tờ báo trước ngày lễ trao ấn kiếm cho đại diện của cựu hoàng Bảo Đại. Nguồn : TTLTQGI
Có thể đòi được qua góc nhìn của một tiến sĩ luật
Từ Mỹ, trong một lá thư đề địa chỉ 24 Điện Biên Phủ, quận Ba Đình, Hà Nội, người gửi là ông Cù Huy Hà Vũ, tự giới thiệu là tiến sĩ luật Đại học Paris 1 Panthéon-Sorbonne, gửi Nhà đấu giá Millon, đưa ra lập luận sau (trích) :
"Ấn "Kim Bảo Tỷ" và kiếm "Khải Định Niên Chế" đã được Hoàng đế Bảo Đại giao lại cho Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại lễ thoái vị. Như vậy, hai báu vật này đã trở thành tài sản của Nhà nước Việt Nam được đại diện bởi Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và các chính phủ kế nhiệm, trong đó có Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Cựu hoàng Bảo Đại biết rõ điều đó, cuốn hồi ký "Con rồng Việt Nam" của ông là bằng chứng.
Vì vậy, việc cựu Hoàng Bảo Đại chiếm hữu ấn và kiếm là không ngay tình. Do đó, Cựu Hoàng không có quyền sở hữu đối với ấn và kiếm. Điều này có nghĩa những người thừa kế của bà Monique Baudot và ông Bảo Long không có quyền hợp pháp để bán hoặc chuyển nhượng hai báu vật này.
Điều 2276 của Bộ luật Dân sự Pháp quy định rằng, bất cứ ai đánh mất hoặc bị trộm một thứ gì đó đều có thể đòi lại.
Kể từ khi Luật số 2008-561 ngày 17 tháng 6 năm 2008 của Pháp về cải cách thời hiệu dân sự có hiệu lực, vấn đề thời hạn sở hữu trong trường hợp chiếm hữu không ngay tình đối với động sản đã không được văn bản luật nào đề cập đến. Như vậy, khi chủ sở hữu có động sản bị đánh mất hay bị trộm mất mà đòi lại thì người chiếm hữu động sản không ngay tình phải trả lại động sản cho chủ sở hữu.
Theo các quy định trên của Bộ luật dân sự Pháp, Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, với tư cách chủ sở hữu ấn "Kim Bảo Tỷ" (金寶 璽) và kiếm "Khải Định Niên Chế" (啟定 年 製), sẽ dành quyền khởi kiện những người thừa kế của bà Monique Baudot và ông Bảo Long ra trước tòa án có thẩm quyền của Pháp để yêu cầu họ hoàn trả hai báu vật này cho Nhà nước Việt Nam" (dừng trích).
Có ít nhất hai công ước là căn cứ cho quốc bảo "quy cố quốc"
Cho đến hiện tại thì phía Hội đồng Nguyễn Phúc tộc Việt Nam đang xem xét vụ việc trên từ các khía cạnh pháp lý là Công ước UNESCO về cuộc chiến chống buôn bán các hiện vật văn hóa.
Người viết cho rằng ở đây vụ việc có thể xem xét theo nội dung Công ước UNIDROIT về tài sản văn hóa bị đánh cắp hay xuất khẩu trái phép. Theo đó có thể vận dụng Điều 4 của Công ước này để "quy cố quốc" hai cổ vật trên :
"Người sở hữu một hiện vật văn hóa bị lấy trộm khi trả lại sẽ được quyền yêu cầu bồi thường hợp lý, miễn là người sở hữu này không biết rằng vật đó đã bị lấy trộm, và có thể chứng minh được rằng người đó có được hiện vật này một cách tình cờ và vô tư.
Nếu không tổn hại tới quyền lợi của người sở hữu theo như mục trên, việc đền bù cũng có thể áp dụng cho người đã chuyển nhượng hiện vật văn hóa này cho người sở hữu, hoặc một người chuyển nhượng trước đó và phù hợp với luật pháp của nước nhận được yêu cầu.
Theo yêu cầu, người sở hữu sẽ nhận được đền bù từ người lập yêu cầu, và khoản đền bù này có thể đến từ bất kỳ nguồn nào là quyền của người lập yêu cầu.
Khi xem xét liệu người sở hữu có được hiện vật một cách vô tư hay không, hoàn cảnh có được hiện vật đó có thể là căn cứ để xem xét, bao gồm đặc điểm của hai bên mua bán (trao đổi), giá đã thanh toán, liệu người sở hữu có tham khảo bất cứ giấy đăng ký hợp lý nào của tài sản bị lấy trộm hay không, hoặc người sử hữu có nhận được bất kỳ thông tin hay tư liệu nào có liên quan và liệu người sở hữu có tham khảo các cơ quan có liên quan hay có bất kỳ hành động nào mà một người bình thường sẽ làm trong hoàn cảnh đó hay không.
Người sở hữu sẽ không được xét ưu tiên hơn người mà trao cho ông ta tài sản văn hóa dưới hình thức thừa kế hay biếu tặng".
Có tin, Bộ Ngoại giao Việt Nam đã chỉ đạo Đại sứ quán ở Pháp làm việc trực tiếp Millon để xác minh nguồn gốc và tính hợp pháp của cổ vật, yêu cầu họ ngừng đấu giá vào thăm dò khả năng họ cho Việt Nam mua lại với giá thấp hơn.
Hoài Nguyễn
Nguồn : VNTB, 30/10/2022