Chợt nhớ những làn gió và bóng mát tự nhiên của Sài Gòn

Tuấn Khanh - Trân Văn

Sài Gòn, ký ức bóng mát

Tuấn Khanh, RFA, 29/03/2023

"Nghe nói Thành phố Hồ Chí Minh đề xuất cần xây dựng một số mái che ở trung tâm cho mát…". Chuyện nghe như một bi kịch lạc quan. Nhưng đó là điều có thật, khi mười năm sau khi chương trình đốn hạ các cây xanh trăm năm tuổi ở Sài Gòn cho một dự án giải phẩu bộ mặt thành phố đầy ngạo nghễ của các quan chức, rồi hôm nay, họ chợt nhận ra cái nóng kinh hoàng đang phủ khắp nơi vì thiếu bóng mát.

Còn đâu những hàng cây luôn xanh mát, dang rộng vòng tay mà bao bọc mọi người. Từ sáng sớm cho tới đêm khuya, không bao giờ thiếu đi những câu nói đùa vui rôm rả.

Làm lại chuyện cũ thì khó coi, nhưng mái che khắp nơi cùng quạt thông gió, thì lại là một dự án đầy tiền một cách cần thiết. Tự nhiên chợt nhớ những làn gió và bóng mát tự nhiên của Sài Gòn vẫn nằm trong trái tim nhiều người miền Nam, và nhớ tiếng máy cưa lạnh lùng đầy quả quyết cho một ngày mai mới cúa chủ nghĩa xã hội.

Nhưng sao lại phải nhớ những gì đã có ?

Tôi tin là bất kỳ ai trong số các bạn, kể cả tôi, những người đang nhớ về Sài Gòn trong những ngày buộc phải rũ chiếc áo xanh thay vào một bản vẽ tương lai, đều có quyền đặt ra một vài câu hỏi, dù là thì thầm hay hỏi thật to.

Vì sao phải thương nhớ một hàng cây, thương nhớ một hình dáng cũ ?

Trong những bức ảnh thời sự cuối tháng 7/2014, có thể thấy rất nhiều người đứng lại, tần ngần ngắm nghía Sài Gòn, chụp ảnh kỷ niệm với những chiếc lá xanh không quen biết. Chắc họ cũng đã không thể trả lời được rõ ràng cho câu hỏi này, vì ít có ai chuẩn bị đủ tâm lý cho một cuộc chia ly như vậy.

Sài Gòn tháng Bảy ấy bỗng không nóng bức như thường lệ. Cái lạnh đến sớm một cách khó hiểu, từng chiều, làm hiu hắt thêm một thành phố toác rộng, nhấp nhô với bê-tông. Tại vòng xoay phun nước, hai cụ già đang lóng ngóng thay phiên chụp ảnh nhau làm kỷ niệm. Trước đây, nơi này nhộn nhịp người qua lại bên hàng liễu xanh, giờ hoang vắng lạ. Chụp giùm cả hai cụ một tấm ảnh, nhân tiện hỏi vui "Chỗ này có kỷ niệm riêng của hai bác ?". Ông cụ cười, không trả lời mà lại hỏi "Người ta không chọn được một nơi nào khác để làm nhà ga sao cậu ?".

Câu hỏi đó tôi lại không thể trả lời, cũng như hàng triệu người thương mến thành phố của mình cũng không thể trả lời. Thậm chí, nhà ga hiện đại, to đẹp tương lai sắp tới, hầu như cũng không ai nhìn thấy được mô hình hay một bản vẽ giới thiệu về nó rõ ràng ở đâu, để mọi người có thể hình dung về sự đánh đổi này. Đây là điều tối thiểu mà bất cứ một cuộc làm mới nào ảnh hưởng đến con người, trên mọi quốc gia văn minh đều phải thực hiện.

Thành phố hơn 300 năm tuổi, được liệt vào hàng kỷ vật của cả thế giới đã đột ngột biến dạng trong mắt nhiều người. Nhìn những chiếc cưa máy gầm rú vật ngã từng cái cây đã đứng đó, lá cây rơi vãi như những trang nhật ký của đời, từng ghi lại bao thăng trầm của thành phố này mà lòng khó tả. À, vì sao chúng ta không thể chọn một vài phương án, và người dân ở thành phố này sẽ cùng bỏ phiếu chọn lựa cho con đường phát triển của chính mình ? Chắc chắn London, Paris hay Moscow… hay bất cứ đâu, khi xây một ga xe điện ngầm ở ngay một di tích nhiều tuổi của họ, người dân chắc cũng sẽ muốn được bỏ phiếu, thể hiện tâm nguyện như vậy. Và thôi, đừng nói với tôi về biểu quyết Hội đồng Nhân dân Thành phố, tôi không biết gì về họ, ngoài những hình ảnh vỗ tay nhiệt liệt và chơi game khi nhấn nút biểu quyết.

Tôi từng nhìn thấy những cái cây được bọc rễ cẩn thận, khi được nhổ ra nơi cư trú của nó giữa Sài Gòn. Chắc chắn đã có ai dặn dò việc chuyển giao nó về một nơi nào đó để giữ lại trong tiếc nuối. Nhưng tôi cũng nhìn thấy những cái cây được kéo xuống, cưa nhỏ và mang đi. Cây và củi là hai ý nghĩa khác nhau, nhưng củi có tuổi 100 năm lại là một khái niệm khác. Đại lộ Lê Lợi, một trong những đại lộ đẹp nhất Việt Nam với gió, nắng và lá… được thay vào đó bằng điện, sắt và hầm ngầm, dù gọi là để phát triển, thì dĩ nhiên cũng phải có chút chạnh lòng.

Ai cũng muốn đất nước mình đẹp hơn, hiện đại hơn. Việc xây dựng và buộc phải hy sinh một điều gì đó, đôi khi là điều cần thiết, không thể chối cãi. Nhưng với những gì lâu nay mà từng người dân Việt được biết, thì việc tiếc nuối pha lẫn sự lo âu là một điều có thật.

Ai cũng nhớ rằng Sài Gòn là một vùng đất lún, cần hàng ngàn tỉ để phục hồi nhưng vẫn chưa làm được. Ai cũng nhớ rằng cả nước đã có những công trình kéo dài ngày này qua ngày khác và xuống cấp do thiếu tổ chức và đồng bộ. Nhưng điều đó không quan trọng rằng, ai ai cũng nhớ rằng trên đất nước này, đã có rất nhiều công trình được gắn mác hạng mục quốc gia, quan trọng hơn cả ga xe điện ngầm này, được ca ngợi hết mực, nhưng bị đục ruỗng, chỉ vài tháng, hoặc một năm đã hư hỏng, đã rời rã. Thậm chí những con đường sinh lộ của cả quốc gia được tìm thấy cốt tre pha xi-măng dỏm. Một cái cầu vừa xây xong, tháng sau đã không dùng được nữa, v.v. nhưng không hề thấy có ai phải chịu trách nhiệm. Những câu chuyện có thật và liên tục như vậy đã hoang phí ngân khố và niềm tin của cả quốc gia đến tận cùng.

Tất cả những điều đó xảy ra, buộc người dân có quyền bồi hồi và lo sợ cho cái sẽ đến, đánh đổi, rằng liệu có thật sự đáng giá hay không ? Họ cũng cần được nghe một ai đó nói cho họ, quả quyết về tương lai hoặc có ai đó chịu trách nhiệm rõ ràng cho những bất cập sẽ tới. Đơn giản vì họ là cư dân, là chủ nhân của thành phố này. Nhưng tiếc là, chỉ có tiếng gầm rú của cưa máy, của những công nhân hò nhịp thay cho tiếng nói của họ, hạ gục từng cái cây quen thuộc và tin cậy của họ gục xuống.

Cây có linh hồn không ? Thật ngớ ngẩn cho câu trả lời, nhưng nếu như hàng cây đã từng ngắm nhìn thành phố qua bao thế hệ, chắc chắn đã chia sẻ cùng con người nơi này những điều bí ẩn, nhưng đủ để hồi sinh nhau qua nhiều khốn khó.

Nếu nhắc lại, có thể chúng ta sẽ bật cười khi nhớ đến nhiều bài báo lo về sinh mạng của một con rùa già ở Hồ Gươm, Hà Nội. Thậm chí đã có các báo cáo khoa học đòi cải thiện tình trạng ô nhiễm của nước hồ để cứu con rùa đó. Người ta ca ngợi đó là di vật, là niềm tin.

Nhưng hạ gục thật nhiều hàng cây trăm tuổi, lấy đi lá phổi của hàng triệu người thì đã chẳng có một sự chất vấn nào xứng đáng cho di vật hay niềm tin. Hay Sài Gòn là nơi có quá nhiều điều không cần, hay không nên gìn giữ ?

Một người bạn trên Facebook, anh Alvin Tango, nhắc tôi về câu chuyện được đăng trên báo Trung Quốc, rằng có người đàn ông đã bán một trái thận để mua Ipad, để sống với đời hiện đại của mình. Người Sài Gòn khi chịu cắt đi hơi thở quen và lịch sử của mình, chắc cũng cần nghe một lời giải thích chân tình hơn là một mệnh lệnh đanh thép.

Tất cả mọi người hiện chỉ nhìn thấy những tiếng thở dài về một Sài Gòn quen thuộc. Phải chăng thói quen nhẫn nại chịu đựng và chấp nhận mọi thứ, việc tăng liên tục xăng, điện… cho đến những cuộc tấn công máu lạnh của công an vào dân thường ngay trên đường phố, mỗi ngày nhìn thấy trên báo chí, đã khiến mọi người chỉ còn khả năng đóng kín cửa, thì thầm và sụp đổ khả năng tư duy phản biện về điều thiết thân của mình ?

Và có thể vì vậy, lặng lẽ thương nhớ những hàng cây cũ run rẩy giữa tiếng máy cưa, là điều duy nhất những người yêu Sài Gòn có thể còn giữ lại.

Tuấn Khanh

Nguồn : RFA, 29/03/2023

***********************

Lại dựng ‘mái’ để ‘che’ ?

Trân Văn, VOA, 28/03/2023

Liệu lần này, UBND Thành phố Hồ Chí Minh có làm "mái" để "che" cho "sáng kiến" của Sở Quy hoạch và kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh như trước nay, hệ thống công quyền từ trung ương tới địa phương vẫn làm như thế với đủ loại "sáng kiến" bất kể thường dân xúm vào phân tích thiệt – hơn thế nào ?

Lê Lợi là tuyến đường sầm uất bậc nhất Thành phố Hồ Chí Minh và có vị trí đắc địa, kết nối nhiều địa danh lâu đời của trung tâm thành phố.

Tờ Tuổi trẻ vừa công bố kết quả cuộc khảo sát ý kiến độc giả về "sáng kiến" mà Sở Quy hoạch và kiến trúc ở Thành phố Hồ Chí Minh vừa đệ trình UBND Thành phố : Làm "mái che" cho vỉa hè đường Lê Lợi trên địa bàn quận 1.

Theo kết quả cuộc khảo sát vừa đề cập thì 84,4% không tán thành "sáng kiến" của Sở Quy hoạch và kiến trúc. Theo họ, "mái che" sẽ sớm hư hỏng do thời tiết. Muốn tạo bóng mát, tốt nhất là trồng thêm cây trên lề của trục đường này(1).

***

"Sáng kiến" dựng "mái che" có chiều ngang 4 mét, chạy dọc vỉa hè đường Lê Lợi được giới thiệu hồi cuối tuần trước. Sở Quy hoạch và kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng cần làm điều này vì ĐườngLê Lợi đã được tái lập nguyên trạng, giao thông thông thoáng nhưng cảnh quan và các tiện ích cho hoạt động mua sắm, đi bộ của người dâncũng như du khách vẫn chưa được đáp ứng đầy đủ, trong khi đây là trục đường có tính chất thương mại, nơi dừng chân của du khách và là cầu nối của các công trình trọng điểmcho nên cần phải nghiên cứu xây dựng trục đường nàytrở thành khu phố thương mại đi bộ thân thiện, hiện đại.Bởi không thể bố trí ngay cây và mảng xanh đủ lớn, đủ dày để tạo bóng mát cho vỉa hè như trướcnên cần đầu tưtừ 20 tỉ đến 30 tỉtăng cường mái che nắng mưa, tạo không gian đi bộ(2).

Kết quả cuộc khảo sát do tờ Tuổi Trẻ thực hiện đã giúp hình dung dân chúng đánh giá "sáng kiến" dựng "mái che" trên vỉa hè đường Lê Lợi thế nào. Còn các chuyên gia ? Họ cũng thế !

Không có chuyên gia nào tận tình ủng hộ "sáng kiến" dựng "mái che" khi trả lời phỏng vấn của VnExpress. Ông Võ Kim Cương (cựu Phó Kiến trúc sư trưởng Thành phố Hồ Chí Minh), bà Nguyễn Thị Lan Thi (Giảng viên Đại học Khoa tự nhiên Thành phố Hồ Chí Minh), khẳng định họ không đồng tình vì "mái che" làm giảm sự thông thoáng, ngoài chi phí đầu tư còn phải chi thêm tiền bảo trì, không an toàn nếu mưa to gió lớn. Mái che vỉa hè thường chỉ được dựng ở những khu vực đã có metro hoặc mạng lưới giao thông công cộng đồng bộ nhưng đường Lê Lợi chưa hội đủ các yếu tố này. Cách tốt nhất trong việc khôi phục cảnh quan, tạo bóng mát là trồng lại cây. Ông Nguyễn Hữu Nguyên (Hội Quy hoạch phát triển đô thị Thành phố Hồ Chí Minh), bà Hoàng Ngọc Lan (Đại học Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh), không phủ nhận "sáng kiến" nhưng lưu ý phải đánh giá kỹ hiệu quả giữa chi phí đầu tư và tác dụng. Ông Nguyên nhắc đến chuyện đang "rất thiếu nhà vệ sinh công cộng", còn bà Lan thì đề cập đến việc phải bảo đảm "yếu tố thẩm mỹ, cảnh quan khu vực" (3).

***

Việc thi công hạ tầng cho tuyến metro Bến Thành – Suối Tiên đã khiến phần lớn vỉa hè dọc trục Lê Lợi trọc lóc. Khôi phục cảnh quan, bóng mát ở khu vực trung tâm Thành phố Hồ Chí Minh là chuyện tất nhiên nhưng tại sao Sở Quy hoạch và kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh không tha thiết với chuyện trồng cây như suy nghĩ của đa số dân chúng và chuyên gia mà lại thích giải pháp tạm thời là dựng "mái che" – vốn phức tạp và dễ dàng dẫn tới nhiều chuyện phiền toái hơn trong tương lai ? Tại sao trong việc giải quyết những vấn đề liên quan đến dân sinh, tư duy của những viên chức hữu trách vẫn khác hẳn với đa số thường dân – đối tượng thụ hưởng phúc lợi ?