Theo cách thức bầu cử hiện nay Việt kiều song tịch mất quyền ứng cử Quốc hội.
Còn theo Hiến pháp 1967 Việt Nam Cộng Hòa người Việt hải ngoại có đầy đủ quyền bầu cử và ứng cử kể cả chức vụ cao nhất là Tổng thống.
Cần phân biệt rõ người Việt hải ngoại đại đa số là người tị nạn chính trị. Khác hoàn toàn với Việt kiều là những công dân của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Bỏ phiếu bầu Đại biểu quốc hội - Ảnh minh họa
Luật chơi hiện hành
Theo BBC tiếng Việt, ông Nguyễn Văn Thân, Đại biểu quốc hội Việt Nam, là một trong những đại biểu công khai phát biểu ủng hộ Dự luật Đặc khu, khiến một số người Việt tại Ba Lan bất đồng ý kiến và vào ngày 16/6/2018 đã biểu tình trước cửa nhà ông tại quận Ochota ở thủ đô Warsaw để phản đối.
Ông Nguyễn Văn Thân du học Ba Lan từ thập niên 1980 nhiều người tin rằng ông đã nộp đơn xin và đã có quốc tịch Ba Lan. Một biểu ngữ trong cuộc biểu tình yêu cầu điều tra làm rõ việc có phải Đại biểu quốc hội Nguyễn Văn Thân có song tịch Việt Nam và Ba Lan hay không ?
Ông Phạm Quốc Khánh, quyền Chánh văn phòng đoàn Đại biểu quốc hội Thái Bình cho BBC biết, ông "không rõ về vấn đề quốc tịch (Ba Lan) của ông Thân", vì "ông Thân là đại biểu do trung ương gửi về và hồ sơ của ông Thân do Ban công tác Đại biểu quốc hội nắm, nên đoàn Đại biểu quốc hội Thái Bình không biết".
Vào tháng 7/2016, Đại biểu quốc hội Nguyễn Thị Nguyệt Hường "có đến hai quốc tịch", một của Việt Nam, một của Malta và bà Hường bị tố cáo phải làm đơn xin thôi làm đại biểu quốc hội.
Việt Nam hậu cộng sản
Trong trường hợp Việt Nam thay đổi thể chế cách hay nhất là tạm thời sử dụng Hiến pháp Việt Nam Cộng Hòa 1967 làm căn bản cho việc ứng cử và bầu cử.
Theo Hiến pháp 1967 công dân là những người sinh ra tại Việt Nam thống nhất có chủ quyền từ Ải Nam Quan đến Mũi Cà Mau.
Điều 13.2 quy định "Mọi công dân đều có quyền bầu cử, ứng cử và tham gia công vụ trên căn bản bình đẳng theo điều kiện và thể thức luật định".
Điều 32.1 về quyền ứng cử Dân biểu những công dân : "Có Việt tịch từ khi mới sanh, hoặc đã nhập Việt tịch ít nhất bảy (7) năm, hoặc đã thủ đắc hoặc hồi phục Việt tịch ít nhất năm (5) năm tính đến ngày bầu cử".
Điều 34 quy định : "Được quyền ứng cử Nghị sĩ những công dân đủ ba mươi (30) tuổi tính đến ngày bầu cử, hội đủ các điều kiện dự liệu trong đạo luật bầu cử Nghị sĩ và các điều kiện qui định ở Điều 32".
Điều 53.1 quy định quyền ứng cử Tổng thống hoặc Phó Tổng thống những công dân hội đủ các điều kiện sau đây : "Có Việt tịch từ khi mới sanh ra và liên tục cư ngụ trên lãnh thổ Việt Nam ít nhất mười (10) năm tính đến ngày bầu cử. Thời gian công cán và lưu vong chánh trị tại ngoại quốc được kể như thời gian cư ngụ tại nước nhà".
Như vậy mọi người Việt hải ngoại và cả Việt kiều đều có quyền bầu cử và ứng cử vào Quốc hội.
Định nghĩa lưu vong chánh trị
Người Việt hải ngoại dù là thuyền nhân, vượt biên đường bộ, đi theo diện HO hay ở lại các quốc gia thuộc Liên Xô và Đông Âu khi thể chế cộng sản các quốc gia này sụp đổ đều có chung một đặc thù là tị nạn chính trị.
Những người được gia đình bảo lãnh hay sinh ra ở hải ngoại vẫn được xem là những người tị nạn chính trị.
Một số người khác ra đi chính thức nhưng có những việc làm về thông tin, văn hóa, chính trị trái ý với nhà cầm quyền cộng sản không thể trở về cố hương đều có thể được xem là "lưu vong chánh trị".
Nói tóm lại, theo Hiến pháp 1967, đa số người Việt hải ngoại có đầy đủ quyền bầu cử và ứng cử kể cả các chức vụ cao nhất là Tổng thống.
Một Hiến pháp mới cho Việt Nam
Khi thể chế tại Việt Nam thay đổi sẽ có những bước chuyển tiếp, trong đó có việc bầu ra Quốc hội Lập hiến soạn thảo một Hiến pháp mới cho Việt Nam.
Một hiến pháp như thế đầu tiên phải có việc ứng cử và bầu cử vào Quốc hội Lập hiến. Như đã trình bên trên người Việt hải ngoại có quyền ứng cử và bầu cử Quốc hội Lập hiến này.
Hiến pháp mới nên dựa trên tinh thần nhân bản và hòa đồng dân tộc với những điểm tương tự như Hiến pháp 1967.
Nguyễn Quang Duy
20/06/2018
Melbourne, Úc Đại Lợi