Thông Luận

Ngày 15/5/2018 báo SGGP đăng một bài viết có nhan đề "Chủ nghĩa dân túy và những cảnh báo đối với Việt Nam" của ông Võ Văn Thưởng, Ủy viên Bộ Chính Trị, Bí thư Trung Ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương (1). 

Ông Võ Văn Thưởng, Trưởng ban Tuyên giáo trung ương phát biểu tại Hội nghị hội nghị báo cáo viên các tỉnh ủy, thành ủy, đảng ủy trực thuộc Trung sáng 5/7/2019 - Ảnh Lê Hiệp

Bài viết được dẫn nhập bằng một loạt kiến thức sơ đẳng về chủ nghĩa dân túy : định nghĩa, nguồn gốc, nguyên nhân tái phát tại các quốc gia Âu Mỹ, phương pháp hùng biện và kỹ thuật của các chính trị gia dân túy khi thuyết trình và ảnh hưởng của chủ nghĩa này đối với quần chúng.

Đó là những kiến thức cơ bản trong giáo trình của các trường trung học phổ thông cấp 3 ở hầu hết các quốc gia Tây phương. Ngoài ra, nếu chịu khó, chỉ bằng một cái bấm chuột, người ta có thể tìm hiểu cặn kẽ về đề tài này trên internet. Và chỉ với một chút khả năng viết lách cùng những gì đã đọc được, nhiều người có thể giáo đầu hay hơn thế nữa.

Điểm đáng chú ý là cách hành văn của ông Thưởng trong phần dẫn nhập có vẻ nhẹ nhàng và thu hút khi trình bày các kiến thức nhai lại (mặc dù vẫn không tránh được thói quen sử dụng các từ ngữ đao to búa lớn), khác với lối viết "bốc lửa" thường thấy của các bồi bút xã hội chủ nghĩa.

Nhưng rồi mọi thứ chấm dứt ở đó khi ông đặt ra câu hỏi : "Tại sao chủ nghĩa dân túy, phong trào dân túy, các cá nhân theo đường lối dân túy trong thời gian gần đây lại có xu hướng phục hồi, phát triển ?"… "Liệu chủ nghĩa dân túy có xuất hiện ở Việt Nam khi mà trên thế giới nguy cơ của nó đang hiện hữu và có xu hướng mở rộng ?". Sau khi dẫn ra một số nguyên nhân, với tư cách Trưởng ban tuyên giáo trung ương, ông chụp cái mũ dân túy lên đầu của những người không cùng quan điểm chính trị hay lo lắng về những suy đồi trong xã hội, gán cho họ cái tội phản động và đưa ra các biện pháp "phòng ngừa, đấu tranh ngăn chặn" tanh mùi máu.  

Thưa ông Thưởng, câu trả lời là không. Ông đã đặt vấn đề sai từ gốc. Chủ nghĩa dân túy là sản phẩm của các xã hội ở phương trời Tây, nơi thể chế chính trị, cơ cấu tổ chức kinh tế và xã hội, ý thức dân chủ hoàn toàn khác với cái định hướng chính trị và kinh tế của nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Nói khác, ông đã lồng các vấn đề của xã hội Tây phương vào xã hội Việt Nam, nơi không phải là "mảnh đất màu mỡ cho sự xuất hiện các khuynh hướng của chủ nghĩa dân túy, là "dư địa" để nó gây ra những cơn "địa chấn mới" như ông nghĩ.

Rõ ràng khuynh hướng dân túy đang là thách đố lớn đối với các cuộc thảo luận công cộng và nền dân chủ. Nhưng đây là nền dân chủ Âu Mỹ chứ không phải kiểu dân chủ giả hiệu của nhà nước xã nghĩa Việt Nam. Dân chủ tùy thuộc vào việc người dân có quyền tự do ngôn luận, được quyền truy cập thông tin và cơ hội để đánh giá các quan điểm khác nhau, cho dù không đi đến sự đồng thuận nào cả. Dân chủ chấp nhận con người -người dân -  có mục đích, nhu cầu và giá trị khác nhau và không nhất thiết phải đồng ý với nhau. Điều quan trọng là người ta có thể xử lý các bất đồng một cách văn minh và thỏa hiệp khi cần thiết. Do đó, nền dân chủ tự do luôn phải thích ứng, điều chỉnh chứ không định hướng. Thế giới tìm hiểu chủ nghĩa dân túy không phải để "phòng ngừa, đấu tranh ngăn chặn" đầy sát khí như trong huấn thị của ông Thưởng mà để tự thay đổi nếu có sai lầm. Một nhà cầm quyền thiếu sự tôn trọng tiếng nói khác biệt, trấn áp bằng việc ngụy tạo tội danh là chế độ độc tài và bịp bợm.

Ông Thưởng viết : "Trong khi đó, sự cổ súy từ những cây bút có chủ ý hoặc do non nớt về chính trị của một số tờ báo và một số trang mạng xã hội sẽ đem đến sự nhầm lẫn trong đánh giá".

Giành độc quyền thông tin và bình luận là ngón nghề dối trá vô song của Ban Tuyên giáo mà ông là người cầm đầu. Việc chụp cái mũ dân túy một cách khập khiễng lên đầu người khác chứng tỏ sự bất lực và thua kém trong lý luận nếu không muốn nói là ngu dốt . Ngoài ra, ông nghĩ thế nào về cuộc cách mạng Hoa Nhài ở Tunisia, các cuộc biểu tình tự phát của người Việt chống ba dự án đặc khu kinh tế Vân Đồn, Vân Phong và Phú Quốc hay sau vụ Formosa và việc Trung Quốc chiếm Hoàng Sa và Trường Sa và những cuộc biểu tình ở Hồng Kông mới đây. Phải chăng tất cả chỉ vì dân túy ? Tây phương, cái nôi của chủ nghĩa dân túy, chắc phải tìm định nghĩa mới cho thuật ngữ này. Có lẽ họ phải tôn ông làm thầy.

Còn nữa, ông lại tự tố giác mình. Tấm ảnh chụp Donald Trump ôm chặt lá cờ Hoa Kỳ thường thấy trên mạng và tấm lòng trung kiên với Bác và Đảng qua bài viết của ông Thưởng cho thấy "sự đồng hội nhưng không đồng thuyền". Tiếng Anh gọi là "bromance" và Cambrigde Dictionary định nghĩa như sau : "một mối quan hệ gần gũi, thân thiện, nhưng không phải là mối quan hệ tình dục giữa hai người đàn ông" (2). Vì không tìm thấy thuật ngữ này dịch trong các quyển tự điển Anh Việt nên tôi đành phải ví von bằng câu thành ngữ Việt Nam cho phải phép lịch sự. Có thể không đúng lắm nhưng ý chắc cũng không xa. Nhờ ông Thưởng chỉ giáo. Ai cũng biết Trump là populist. Còn cái đảng cộng sản của ông là gì ?

Một đoạn trong bài viết "Populism and communism : "a bromance" (Chủ nghĩa dân túy và chủ nghĩa cộng sản : "đồng hội nhưng không đồng thuyền") của Richard Heydarian có thê giải đáp phần nào (3) :

"Chất keo đầu tiên buộc họ lại với nhau là sự ác cảm chung đối với chủ nghĩa tự do. Trong khi các chế độ cộng sản chống lại nền dân chủ tự do, cái họ cho là sự hư hỏng của tư bản phương Tây trong xã hội hiện đại thì những người theo chủ nghĩa dân túy cánh hữuphản đối chủ nghĩa này, xem đó là hệ tư tưởng của giới tinh hoa toàn cầu mất gốc.

Hơn nữa, chủ nghĩa dân túy và chủ nghĩa cộng sản có khuynh hướng nhấn mạnh đến những gì nhà triết học người Anh Isaiah Berlin mô tả như "quyền tự do tích cực", nghĩa là công bằng kinh tế và xã hội thường phải trả gíá cho các "quyền tự do tiêu cực", cụ thể là tự do dân sự và quyền chính trị.

Điểm nổi bật nhất là tính cách và tâm lý tương tự chung của các người dân túy cánh hữu và các lãnh đạo cộng sản. Từ Trump đến Duterte và Tập đều tin chắc rằng họ là người bảo vệ và là cứu tinh của dân tộc mình, đó là chưa nói đến sự thiếu kiên nhẫn của họ đối với "các đối thủ chính trị và các nhà phê bình".     

Mao Trạch Đông viết trong "On Coalition Government"  (Trong chính quyền liên minh), ngày 24/04/1945, như sau : "Để liên kết bản thân với quần chúng, người ta phải hành động phù hợp với nhu cầu và mong muốn của họ. Mọi công việc làm cho quần chúng phải bắt đầu từ nhu cầu của họ chứ không phải từ bất kỳ cá nhân nào, dù có thiện chí đến đâu. Thường về mặt khách quan, quần chúng cần sự thay đổi nào đó nhưng về mặt chủ quan, họ vẫn chưa nhận thức được nhu cầu, chưa sẵn sàng và có quyết tâm thay đổi. Trong những trường hợp như vậy, chúng ta nên kiên nhẫn chờ đợi. Chúng ta không nên tiến hành việc thay đổi cho đến khi, thông qua việc làm của chúng ta, đa số quần chúng đã nhận rõ được nhu cầu và sẵn sàng quyết tâm thực hiện. Nếu không, chúng ta sẽ tự cô lập và tách mình ra khỏi quần chúng. Ngoại trừ khi họ có ý thức và sẵn sàng, bất cứ một công việc nào cần sự tham gia của họ đều chỉ là hình thức và sẽ thất bại… Ở đây có hai nguyên tắc : thứ nhất là nhu cầu  thực tế của quần chúng hơn là những gì chúng ta ưa thích và thứ hai là những mong muốn của quần chúng, họ phải tự quyết định thay vì chúng ta quyết định cho họ".

Mao còn nói : Chủ nghĩa cộng sản phải phấn đấu để giúp người dân nhận thức được những gì phải làm, để thuyết phục họ trước khi hành động. Nếu quần chúng có nhu cầu một nền vô sản chân chính, hoặc vì cần hay muốn, người cộng sản nên cố gắng vươn đến đó. Vì vậy, người theo chủ nghĩa Mác là những người theo chủ nghĩa dân túy, trong ranh giới của tiến bộ vô sản".

Rồi cái giá người dân Trung Quốc phải trả cho những lời đẹp đẽ đó là từ 1945 đến 1975 hàng triệu xác người và một kho tàng văn hóa bị thiêu rụi (1943 – 1976, theo Polska Times).  

Trở lại Việt Nam, Hồ chí Minh và Đảng cộng sản Việt Nam cũng học theo Mao. Hai từ "nhân dân" là nỗi ám ảnh kinh hoàng của người Việt từ ngày họ Hồ tuyên bố độc lập cho đến nay. Bằng cách nhân danh nhân dân, tay người cộng sản Việt Nam, chỉ riêng giai đoạn 1945-1969, đã vấy máu 1,7 triệu xác người (Polska Times).

Một bài viết quá tầm thường về mặt lý luận và nghèo nàn về kiến thức. Giá trị không hơn một tờ rơi tuyên truyền vụng về. Một kiểu che đậy vừa đánh trống vừa ăn cướp, lộng giả thành chân, gắp lửa bỏ tay người. Đỉnh cao trí tuệ cộng sản chỉ có thế.

Hoàng Thủy Ngữ

(10/07/2019)

(1)  Võ Văn Thưởng, "Chủ nghĩa dân túy và những cảnh báo đối với Việt Nam", SGGP, 15/05/2018

(2) "bromance : a close, friendly, but no sexual relationship between two men", Cambrigde Dictionary

(3) Richard Heydarian, "Populism and communism : a ‘bromance’ ", Opinion Inquirer, 19/06/2018

*****************

Đọc thêm :

Chủ nghĩa dân túy và những cảnh báo đối với Việt Nam

Võ Văn Thưởng, SGGP, 15/05/2018

LTS (SGGP) : Liệu chủ nghĩa dân túy có xuất hiện ở Việt Nam khi mà trên thế giới nguy cơ của nó đang hiện hữu và có xu hướng mở rộng ? Để phòng ngừa chủ nghĩa dân túy ở Việt Nam, điều quan trọng nhất là nâng cao nhận thức của cán bộ đảng viên và nhân dân về những tác hại của chủ nghĩa dân túy, phải hạn chế tối đa "đất sống" của chủ nghĩa dân túy.

Báo SGGP trân trọng giới thiệu bài viết có tựa đề "Chủ nghĩa dân túy và những cảnh báo đối với Việt Nam" của đồng chí Võ Văn Thưởng, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương, trước xu hướng đáng quan ngại này.

*****

Chủ nghĩa dân túy - một hiện tượng của nền chính trị thế giới

Từ năm 2016, nền chính trị thế giới lại xuất hiện và bùng lên một hiện tượng nổi bật, thu hút sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu : chủ nghĩa dân túy đang trỗi dậy.

Võ Văn Thưởng : Chủ nghĩa dân túy và những cảnh báo đối với Việt Nam - Ảnh minh họa

Có thể thấy, chưa bao giờ cụm từ "chủ nghĩa dân túy" được nhắc nhiều đến như vậy trên chính trường và báo chí thế giới, đặc biệt nhân dịp các cuộc bầu cử, trưng cầu dân ý ở nhiều nước Âu, Mỹ. Ngay ở Châu Á, nơi vốn được xem là "bình lặng" trong "cơn địa chấn dân túy" cũng đã có những chính trị gia đạt đến đỉnh cao quyền lực bằng và thông qua những phát ngôn và hành động dân túy. Rất nhiều hãng tin và tờ báo lớn đã giật những tít bài rất kêu trong phân tích tình hình chính trị thế giới năm 2016, 2017 : "Khi chủ nghĩa dân túy lên ngôi", "Chủ nghĩa dân túy và những cơn địa chấn"… Giới phân tích chính trị thì lo lắng sự thắng thế của làn sóng dân túy có thể dẫn đến những kết quả khó đoán, bất ngờ và tác động bất ổn đến nền chính trị các nước, các khu vực và thế giới.

Sự lo lắng đó là có cơ sở, vì cách mà các nhân vật này thực hiện những cam kết trong chiến dịch tranh cử của họ có thể hạn chế, thậm chí đảo ngược một số đường lối tích cực mà các quốc gia đang theo đuổi như : sự ổn định xã hội, bình đẳng giới, bình đẳng kinh tế, tự do thương mại, sự bao dung giữa các dân tộc, tôn giáo, xu hướng hợp tác quốc tế và toàn cầu hóa…

Góp phần nhận diện chủ nghĩa dân túy và nguyên nhân của nó

Hơn một thế kỷ trước vào năm 1890, thuật ngữ "chủ nghĩa dân túy" được sử dụng rộng rãi tại Mỹ trong phong trào thúc đẩy người dân nông thôn và Đảng Dân chủ chống lại những người Đảng Cộng hòa thường sống tập trung ở đô thị. Nó cũng được sử dụng để nói đến phong trào của các trí thức ở Nga tự ghét bỏ tầng lớp của mình và đồng cảm với giai cấp nông dân, ấp ủ mộng ước xây dựng những "công xã nông thôn" cho giai cấp nông dân dựa trên nền tảng tư tưởng của chủ nghĩa xã hội không tưởng. Từ vai trò tích cực trong tập hợp nông dân đứng lên chống lại Nga hoàng, theo sự phát triển của lịch sử, nó lại trở thành trào lưu tư tưởng cản trở sự phát triển, là một trở ngại cho việc truyền bá chủ nghĩa Mác vào nước Nga (1). Những sai lầm, bản chất phản động, đi ngược lại lý luận của chủ nghĩa Mác của phái này đã bị V.I. Lê-nin phê phán mạnh mẽ trong tác phẩm "Những người bạn dân là thế nào, họ đấu tranh chống những người dân chủ - xã hội ra sao".

Tuy nhiên, để xác lập một cách hiểu hoàn chỉnh, thống nhất về khái niệm có tính chất phức hợp như chủ nghĩa dân túy là một vấn đề khó. Thống nhất trong nhận định và đánh giá các biểu hiện trong thực tiễn xã hội, chính trị lại càng khó hơn. Những khái niệm như chủ nghĩa dân túy, phong trào dân túy, hành động dân túy, phát ngôn dân túy… được đưa ra trong những bối cảnh, hành động khác nhau có cách hiểu và tác động khác nhau.

Khoa học xã hội xem dân túy như một khuynh hướng tư tưởng và chính trị nhấn mạnh sự tương phản giữa "nhân dân" với tầng lớp "tinh hoa", thể hiện trong những tuyên bố cho là mình đứng về phía "dân thường" (2). Nó như một phong cách chính trị cụ thể, một hình thức hùng biện chính trị hay chiến lược để đạt được quyền lực (3). Sự ra đời của nó được đánh dấu với những biểu hiện dường như "phi chính trị", bằng sự từ chối giới tinh hoa, từ chối những tư tưởng "dòng chính" đang ngự trị để nói lên tiếng nói của người dân có vị trí xã hội thấp…

Có quan điểm xem dân túy như một ý thức hệ, nhưng chỉ là một "ý thức hệ mỏng" (4), không có hệ thống quan điểm riêng, không có nhân tố cấu thành cốt lõi tư tưởng của chính mình nhằm phân biệt với các hệ tư tưởng khác. Ý kiến khác lại xem dân túy là "một phong trào chính trị nhấn mạnh lợi ích, đặc điểm văn hóa và tình cảm tự phát của những người dân bình thường, trái ngược với những người của một tầng lớp đặc quyền" (5). Dưới góc độ phong cách ngôn ngữ và một phương thức hành động, dân túy "là chính sách của kẻ cơ hội tìm cách để giành được lòng tin của quần chúng".

Trong ngôn ngữ hằng ngày ở Châu Âu, Châu Mỹ lẫn ở Châu Á, dân túy thường dùng để chỉ trích một đảng phái, một vài chính trị gia nào đó đang tìm kiếm sự thu hút, ủng hộ của dân chúng và dư luận bằng những lời hứa êm tai nhưng trống rỗng, thậm chí thiếu trách nhiệm đối với tương lai chính trị của đất nước, mang nặng cảm xúc nhất thời, thiếu triết lý bền vững cho những mục tiêu chính trị lâu dài và giải pháp hiệu quả cho các vấn đề hiện tại.

Vì vậy, từ các cách tiếp cận trên, có thể nhìn nhận, khái niệm dân túy thường được dùng để nói về những thủ đoạn chính trị mang tính mị dân, đánh vào tâm lý của đám đông để kêu gọi, tổ chức phong trào nhằm lôi kéo, tranh thủ sự ủng hộ của dư luận và quần chúng nhân dân. 

Một câu hỏi đặt ra, tại sao chủ nghĩa dân túy, phong trào dân túy, các cá nhân theo đường lối dân túy thời gian gần đây lại có xu hướng phục hồi, phát triển ? Có thể tìm thấy lý do cho sự trỗi dậy ấy từ những nguyên nhân chủ yếu :

1) Sự trì trệ về kinh tế, sự già hóa dân số và mức thu nhập không tăng đã làm cho đời sống người dân, nhất là của những người yếu thế không được cải thiện làm gia tăng sự bất mãn của người dân.

2) Toàn cầu hóa đã đưa đến nghịch lý : công nghệ sản xuất phần lớn được đưa từ các quốc gia phát triển sang các quốc gia chậm hay đang phát triển, và hàng hóa được chuyển theo chiều ngược lại. Do đó, lợi ích chủ yếu mang lại cho các công ty lớn hoặc đa quốc gia, trong khi đó những người lao động thiếu việc làm hoặc tay nghề thấp mất việc nhưng không có khả năng để tìm việc mới, gây bất bình trong người lao động.

3) Cách mạng khoa học công nghệ, nhất là công nghệ thông tin đã thay đổi mọi mặt của đời sống, từ kinh tế đến quan hệ giữa con người ; quá trình cá nhân hóa thông tin tăng cao, tin giả tràn lan, làm cho người dân hiểu không đủ rõ vấn đề, dễ hoang mang, bị thông tin chi phối, dẫn dắt.

4) Chính sách xã hội phải đối mặt với nhiều thách thức, chi phí cho chính sách an sinh đối với người già, tàn tật, thất nghiệp hay hưu trí càng tăng làm gia tăng đáng kể số nợ của chính phủ, theo đó, nợ nần luôn đè nặng lên đời sống vốn đã khó khăn của không ít người dân và của xã hội.

5) Sự quan liêu xa rời và thiếu gần gũi với nhân dân của giới quan chức cầm quyền đã tạo ra một khoảng cách lớn giữa lợi ích và tiếng nói của người dân hoặc của một số tầng lớp dân cư với giới chức cầm quyền hoặc những người có quyền lực trong xã hội.

6) Di dân và di tản toàn cầu, với nhiều lý do, thật sự là thách thức đối với các chính phủ, khoét sâu sự ngăn cách về tâm lý giữa người đến và người sở tại về những khó khăn trong giải quyết, tiếp cận cơ hội, việc làm và phát triển. 

Tóm lại, tình hình biến đổi sâu sắc, tình trạng bất bình đẳng gia tăng, nhiều vấn đề kinh tế - xã hội chưa được giải quyết tốt, lợi ích chính đáng, hợp pháp của số đông người lao động chưa được quan tâm giải quyết hiệu quả… là những nguyên nhân quan trọng dẫn đến sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy ở các nước Âu, Mỹ hiện nay. Khi nhiều người dân bất mãn trong một thời gian dài, vượt quá giới hạn chịu đựng của họ, mà không có những giải pháp chính trị, kinh tế, xã hội thích hợp, thì đó chính là mảnh đất màu mỡ cho sự xuất hiện các khuynh hướng của chủ nghĩa dân túy, là "dư địa" để nó gây ra những cơn địa chấn mới.

Phòng ngừa, đấu tranh ngăn chặn các biểu hiện dân túy ở nước ta hiện nay

Các nhà phân tích chính trị cảnh báo : "Có một cơ hội rất thực rằng sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy có thể trở thành hiện tượng chính trị quyết định trong thập kỷ tới, không chỉ ở Mỹ hay Châu Âu mà ở khắp các nền dân chủ phát triển" (6).

Liệu chủ nghĩa dân túy có xuất hiện ở Việt Nam khi mà trên thế giới nguy cơ của nó đang hiện hữu và có xu hướng mở rộng? Câu trả lời là: Không có gì là không thể.

Chúng ta phải hết sức cảnh giác với chủ nghĩa dân túy, khi đất nước đang chủ động hội nhập sâu, rộng và toàn diện vào đời sống quốc tế trong quá trình toàn cầu hóa, đòi hỏi "dân chủ phải được thực hiện đầy đủ, nghiêm túc trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội" (7) trong điều kiện "nhận thức về dân chủ trong một bộ phận cán bộ đảng viên và nhân dân còn hạn chế"… "có lúc, có nơi việc thực hiện dân chủ còn hạn chế hoặc mang tính hình thức; có tình trạng lợi dụng dân chủ gây chia rẽ làm mất đoàn kết nội bộ" (8). Mặt khác, phải thẳng thắn nhìn nhận những yếu tố có tính nguyên nhân như phân tích ở trên đều tồn tại ở những mức độ phức tạp khác nhau trong đời sống kinh tế, xã hội Việt Nam. Bên cạnh đó, "việc giải quyết một số vấn đề xã hội chưa hiệu quả, giảm nghèo chưa bền vững, chênh lệch giàu nghèo và bất bình đẳng có xu hướng gia tăng" (9) là những điều kiện để các phát ngôn, hành động dân túy bộc phát. 

Sự mong muốn thực hành dân chủ trong một bộ phận nhân dân, khi điều kiện thông tin chưa thật sự đầy đủ để có thể phân biệt rõ giữa dân chủ và dân túy, có thể dẫn đến sự nhầm lẫn giữa dân chủ và dân túy. Mặt khác, khi những phần tử cơ hội chính trị lợi dụng tình hình phức tạp để mưu đồ cá nhân, phe nhóm, dẫn đến nguy cơ một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân hào hứng đón nhận các phát ngôn, hành động dân túy.

Để có thể phòng ngừa chủ nghĩa dân túy ở Việt Nam, điều quan trọng nhất là nâng cao nhận thức của cán bộ đảng viên và nhân dân về những tác hại của chủ nghĩa dân túy, phải hạn chế tối đa "đất sống" của chủ nghĩa dân túy và cần lưu ý một số vấn đề sau :

Một là, phải nhận diện và cảnh giác với những biểu hiện của chủ nghĩa dân túy trong đời sống chính trị Việt Nam. Có thể đánh giá, ở Việt Nam đã có những biểu hiện bước đầu của phát ngôn, lời nói, hành động mang tính dân túy. Ta dễ dàng nhận thấy những biểu hiện này qua các phát ngôn theo kiểu "nói cho sướng miệng", không đúng chủ trương, đường lối, nguyên tắc của Đảng, bỏ qua những quy định pháp lý, thiếu tính khả thi, vượt quá hoặc không đúng thẩm quyền của một vài cá nhân được sự tung hô của những tờ báo non nớt về chính trị, của một vài "thủ lĩnh" trên mạng xã hội, thu hút được quan tâm của quần chúng vì "lạ khẩu vị". Thực tế ấy đã được Nghị quyết Đại hội XII của Đảng chỉ rõ: "Đã xuất hiện những việc làm và phát ngôn vô nguyên tắc, trái với cương lĩnh, đường lối, điều lệ Đảng ở một số cán bộ, đảng viên" (10). Nó rất gần với những gì đã và đang xảy ra trên thế giới, ở chỗ những phát ngôn, lời nói và hành động mang tính dân túy đã nhất thời lấy được lòng dân vì những cá nhân này đã biết khai thác tâm lý chán ngán của người dân về hình ảnh mô phạm, nhàm chán của các chính trị gia chính thống, "sử dụng thứ ngôn ngữ mạnh mẽ, cực đoan nhưng dễ hiểu với đa số mọi người, hứa hẹn về quyền lợi cho số đông, thổi bùng ý niệm về sự xung đột lợi ích giữa các nhóm đa số và thiểu số…" (11). Ở một khía cạnh khác, những cá nhân, những con người hành xử theo hướng dân túy như đã nói ở trên cũng đã thu được những kết quả, trở thành "nhân vật của truyền thông", thậm chí đã từng đạt đến vị trí cao trong nấc thang quyền lực. Công bằng mà nói họ cũng là những người có sức thu hút cá nhân, "hoạt ngôn", tranh thủ được không ít người bằng kiểu hành xử "của người phúc ta" và biết cách "đầu tư" xây dựng các tờ báo, phóng viên "thân hữu", các cây bút mạng có ảnh hưởng. Họ biết "chọn thời điểm để tỏa sáng, thường là những lúc người dân trong xã hội phải đối mặt với những khó khăn trở ngại trong cuộc sống do suy thoái kinh tế, bất ổn an ninh" (12).

Hai là, thực tế trên thế giới cũng cho thấy, sở dĩ người dân tin và đi theo phong trào dân túy hay ủng hộ các nhân vật dân túy cũng vì phần lớn là do sự điều hành kém hiệu quả của chính quyền trong giải quyết những bất bình và bức xúc của người dân, từ đó họ mong muốn có những người đại diện cho công quyền kiểu khác, thậm chí là một chính quyền khác mạnh mẽ và hiệu quả hơn, hiểu họ hơn. Có như vậy, may ra những nguyện vọng và mong ước của người dân mới được đáp ứng. Báo cáo Chính trị tại Đại hội XII của Đảng yêu cầu: "Hoàn thiện thể chế hành chính dân chủ - pháp quyền, quy định trách nhiệm và cơ chế giải trình của cơ quan nhà nước; giảm mạnh, bãi bỏ những thủ tục hành chính gây phiền hà cho người dân, doanh nghiệp. Đề cao đạo đức công vụ, siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong chỉ đạo và thực thi công vụ" (13). Chính vì vậy, các cơ quan công quyền từ trung ương đến địa phương phải hết sức có trách nhiệm tìm hiểu và hành động để giải quyết hiệu quả những vấn đề bức xúc, những nguyện vọng, lợi ích chính đáng và hợp pháp của nhân dân. Hành động của bộ máy cơ quan công quyền các cấp và của mọi cán bộ, công chức thực thi công vụ phải thực sự vì lợi ích chung, vì lợi ích chính đáng của nhân dân và dân tộc, để hành động theo đúng chỉ dạy của Bác Hồ : "Việc gì có lợi cho dân, ta phải hết sức làm" ; không chỉ và không thể chỉ vì lợi ích trước mắt, chỉ vì danh lợi cá nhân, chỉ vì tương hợp với "lợi ích nhóm" của mình, đi ngược lại lợi ích của Nhân dân, của dân tộc.

Ba là, tiếp tục kiên định thực hiện một cách chủ động, linh hoạt và sáng tạo chiến lược đối ngoại trong hội nhập quốc tế, với nguyên tắc bảo đảm lợi ích tối cao của quốc gia - dân tộc theo phương châm "hội nhập là quá trình vừa hợp tác, vừa đấu tranh, chủ động dự báo, xử lý linh hoạt mọi tình huống, không để rơi vào thế bị động, đối đầu, bất lợi" (14). Điều cần nhấn mạnh là, không chỉ vì quá cảnh giác với chủ nghĩa dân túy mà chúng ta lại tự cô lập, đứng ngoài "cuộc chơi"của thế giới. Song, cũng không phải chỉ vì muốn quan hệ và "làm ăn" mà phải luôn "làm theo đám đông", mà phải chấp nhận, đánh đổi tất cả, và qua đó để cho chủ nghĩa dân túy có điều kiện xâm nhập và nảy sinh ở Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, các kênh đối ngoại và các hoạt động đối ngoại phải hết sức tỉnh táo, bình tĩnh, chủ động và mềm dẻo để Việt Nam không bị cô lập với thế giới, không bị lệ thuộc vào thế giới và cũng không bị tác động tiêu cực bởi "chủ nghĩa dân túy".

Bốn là, tăng cường xây dựng chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức.

Yêu cầu, nhiệm vụ nặng nề của thời kỳ phát triển mới, đòi hỏi chúng ta phải đẩy mạnh hơn nữa công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng mà trung tâm là đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ. Đây là một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng, có ý nghĩa sống còn với Đảng và chế độ ta, là một trong sáu nhiệm vụ trọng tâm của cả nhiệm kỳ Đại hội XII của Đảng.

Như chúng ta biết, tình trạng suy thoái tư tưởng chính trị, sự xuống cấp về đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, tệ tham nhũng, quan liêu, lợi ích nhóm, đã và đang làm tổn thương lòng tự trọng, danh dự và cũng đòi hỏi, thôi thúc hành động của những đảng viên chân chính, tâm huyết với sự nghiệp cách mạng của Đảng. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII của Đảng đã nhận diện 27 biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ. Trong các biểu hiện ấy, có biểu hiện manh nha của chủ nghĩa dân túy, có biểu hiện là "cơ hội" cho dân túy bộc phát, lên ngôi. Vì vậy, cần nhận thức rõ rằng, đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ là "cuộc chiến đầy cam go, nhưng không thể không làm, vì nó liên quan đến vận mệnh của Đảng ta và chế độ ta" (15).

Nắm vững và làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh, những kinh nghiệm xương máu từ truyền thống lãnh đạo cách mạng của Đảng, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác tuyên truyền, giáo dục trong toàn hệ thống chính trị, tạo chuyển biến về chất trong học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, làm cho mỗi cán bộ, đảng viên tự soi mình, tự sửa đổi lối làm việc, khép mình vào kỷ luật của Đảng, nói và làm theo cương lĩnh, điều lệ, nghị quyết của Đảng và pháp luật của Nhà nước, góp phần bồi đắp niềm tin của Nhân dân về một Đảng là hiện thân của giá trị "đạo đức, văn minh". 

Năm là, phải tuyên truyền rộng rãi cho Nhân dân thấy rõ những biểu hiện, nguy cơ và tác hại của chủ nghĩa dân túy. Trong nhiều trường hợp, người dân không thể phân biệt được đâu là người theo hay không theo chủ nghĩa dân túy, dễ nhầm lẫn giữa người vô nguyên tắc, vô chính phủ với người mạnh mẽ đổi mới. Trong khi đó, sự cổ súy từ những cây bút có chủ ý hoặc do non nớt về chính trị của một số tờ báo và một số trang mạng xã hội sẽ đem đến sự nhầm lẫn trong đánh giá. Ngay từ bây giờ, cả hệ thống chính trị và mỗi công dân cần nhận thức rõ, biết cảnh giác và phải từng bước đấu tranh với những biểu hiện của chủ nghĩa dân túy dưới mọi màu sắc. 

Đấu tranh ngăn ngừa và chống chủ nghĩa dân túy xâm nhập là một quá trình bền bỉ, dài lâu, gắn bó mật thiết với công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng, là một phần rất quan trọng của đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong Đảng. Phải kiên trì làm công tác tư tưởng, đề cao sự phòng ngừa. Điều này đòi hỏi sự tất yếu và cấp bách phải tăng cường lãnh đạo chỉ đạo của các các cấp ủy, sự vào cuộc của báo chí, truyền thông và sự tham gia tích cực của mỗi cán bộ, đảng viên và nhân dân.

Võ Văn Thưởng

Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương

---------------------

(1) Dẫn theo bách khoa toàn thư mở Wikipedia

(2) Michael Kazin : Trump và chủ nghĩa dân túy Hoa Kỳ, 1-2/2017

(3) Frank Decker (2004) : Der neue Rechtspopulismus, Opladen, Leske+Budrich, 2. Auflage, S33 (dẫn lại theo bách khoa toàn thư mở Wikipedia

(4) Dẫn theo bách khoa toàn thư mở Wikipedia

(5) Dẫn theo bách khoa toàn thư mở Wikipedia

(6) Khi chủ nghĩa dân túy lên ngôi. Thứ Sáu, 27/01/2017 

(7) Đảng Cộng sản Việt Nam : Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia-Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.169

(8) Đảng Cộng sản Việt Nam : Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia-Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.168

(9) Đảng Cộng sản Việt Nam : Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb.Chính trị quốc gia-Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.133

(10) Đảng Cộng sản Việt Nam : Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia-Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.195

(11) 2016 - Năm dân túy. Ngaynay.vn ngày 05/01/2017 

(12) 2016 - Năm dân túy.  Ngaynay.vn ngày 05/01/2017

(13) Đảng Cộng sản Việt Nam : Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia-Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.178

(14) Đảng Cộng sản Việt Nam : Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia-Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.155

(15) Trích phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị cán bộ toàn quốc phổ biến, quán triệt Nghị quyết Trung ương 4, khóa XII, tháng 12 năm 2016

Gần đến dịp kỷ nhiệm một năm ngày nhậm chức tổng thống, Trump thông báo sẽ tổ chức một cuộc bình chọn "tin tức giả tệ hại nhất trong năm", những tin đã đụng chạm đến cá nhân ông. 

Giải thưởng tin tức giả - Donald Trump e-post : "I want You – the American People - to crown the King of Fake News 2017

"Giải thưởng tin tức giả" này được quảng bá rầm rộ trên tất cả các phương tiện truyền thông. Người ta chỉ cần bấm chuột bình chọn ai là kẻ thù chính của Trump. Nội dung trong e-post Trump gửi cho người Mỹ như sau : "I want You – the American People - to crown the King of Fake News 2017". Trump đưa ra một danh sách liệt kê 11 "tin tức giả" đặc biệt độc hại. 

Đầu tiên là một bài bình luận của Paul Krugman, người được giải Nobel kinh tế năm 2008, đăng trên The New York Times. Ông này dự đoán kinh tế sẽ xuống dốc trong thời gian Trump cầm quyền. Tiếp theo là các bài của ABC News, CNN, Washington Post v.v… Hầu hết đều đề cập đến sự liên hệ giữa các cộng tác viên của Trump với Nga trong chiến dịch bầu cử. Có thể nói rằng, dù với mục đích để bảo vệ Trump, danh sách này chứng tỏ sự yếu kém trong việc chọn lọc thông tin báo chí, nếu không muốn nói là hoàn toàn sai. Nó không thể dùng để cáo buộc đó là những tin tức giả.

Bằng cách liên tục lạm dụng thuật ngữ, gọi tất cả các chỉ trích là tin tức giả, Trump đã thay đổi toàn bộ ý nghĩa của nó. Tranh biếm họa 

Định nghĩa thường được dùng nhất cho "fake news" là các sự kiện không có thật nhưng lại cố tình bịa ra để lừa dối vì tư lợi hay để thay đổi niềm tin của người khác. Báo chí luôn là một vấn đề đối với các nhà cầm quyền nhưng nếu nhà báo có những quan điểm làm tổng thống hay độc giả không thích thì cũng không phải là "fake news".

Bằng cách liên tục lạm dụng thuật ngữ, gọi tất cả các chỉ trích là tin tức giả, Trump đã thay đổi toàn bộ ý nghĩa của nó. Mục đích chính của ông là chôn vùi sự nghiêm túc và vai trò quan trọng của báo chí. Trump sử dụng thuật ngữ "fake news" để tấn công các phương tiện truyền thông, những sự kiện hay quan điểm gây bất lợi cho ông, bất kể đúng hay sai. Việc làm này đã tạo ra sự hiểu lầm và hoài nghi đối với báo chí và đã phá vỡ sự khác biệt quan trọng giữa đúng sai hay thật giả.

Điểm khác biệt chính giữa truyền thông và Trump là trách nhiệm và hậu quả do sai lầm trong công việc. Ba nhân viên của CNN bị sa thải vì đã đưa tin sai về chuyện cựu giám đốc truyền thông Anthony Scaramucci của Trump gặp một nhà đầu tư Nga ngay trước khi Trump nhậm chức và chính quyền Mỹ đang điều tra là một ví dụ điển hình. CNN đã phạm một sai lầm nghiêm trọng nhất trong năm 2017 và đã nhận trách nhiệm. Đây là điểm tương phản rõ nhất khi so sánh chuyện này với những tuyên bố sai lệch và những dối trá của Trump.

CNN cũng như hầu hết chúng ta đều phải nhận lãnh hậu quả nào đó khi đã phạm sai lầm hay dối trá. Nhưng đó không phải là trường hợp của Trump. Chiến lược của ông ta là cứ nói dối thật nhiều, mỗi lúc mỗi khác, chồng lấp lên nhau để đánh lạc hướng sự chú ý, rồi những lời nói dối trước bị lãng quên. Hậu quả là chúng ta bị rơi vào tình trạng rất nghiêm trọng : lời nói dối mất đi ý nghĩa là lời nói dối và sự thật mất đi sức mạnh là sự thật.

Chiến lược của Donald Trump là cứ nói dối thật nhiều, mỗi lúc mỗi khác, chồng lấp lên nhau để đánh lạc hướng sự chú ý, rồi những lời nói dối trước bị lãng quên. Tranh biếm họa

Sau cuộc bình chọn, cảm nhận về sự thật giữa những người thích các tờ báo như The New York Times, The Washington Post hay CNN và những khán giả bảo thủ của Fox News rất khác nhau. Tuy nhiên cả hai đều nhận ra một điểm chính : các phương tiện truyền thông chính thống không còn đáng tin cậy. Tin tức giờ đây, dù tích cực hay tiêu cực, đều tập trung nói về Trump. Việc Trump làm với cuộc bình chọn không chỉ để lạm dụng khái niệm "fake news" mà còn cố gắng làm đảo lộn sự thật, lộng giả thành chân và với tư cách tổng thống, tiếp tục làm suy yếu giá trị của việc truy tìm sự thật.

Cố thượng nghị sĩ đảng cộng hòa John McCain từng yêu cầu tổng thống ngừng cáo buộc truyền thông là "fake news". Ông viết trên tờ Washington Post : "Thuật ngữ "fake news" do một tổng thống Mỹ hợp pháp hóa được các nhà độc tài sử dụng để buộc báo chí phải im lặng, làm suy yếu các đối thủ chính trị, tránh né sự giám sát của truyền thông và gây hiểu lầm trong dân chúng".

Thực ra Trump không gây chiến với truyền thông. Ông lợi dụng nó để quảng cáo cho mình. Chính Trump đã từng tuyên bố : "Không có Twitter tôi không có mặt ở đây" (tháng 3/2017). Ông đang tiến hành cuộc chiến chống sự thật, một cuộc chiến với mục đích làm mất uy tín những người đang làm việc tường trình những gì xảy ra trong thực tế. Ông chỉ cần ném ra tiền đề, không cần biết đúng sai, rồi cả thế giới chạy theo bàn tán. Một cái vòng luẩn quẩn không bao giờ dứt. Rốt cuộc, người ta mất cái nhìn về tổng thể bức tranh.

Chúng ta không lạ gì với những vụ bê bối trong Tòa Nhà Trắng trước kia nhưng việc một tổng thống kịch liệt chống lại một trong những thể chế dân chủ không phải là vô hại. Vì vậy, truyền thông Mỹ phản ứng mạnh là điều tất nhiên. Nhưng thật trớ trêu, đây lại là điều Trump muốn vì nằm trong khả năng ứng xử của mình. Trump úp xấp lật ngửa những khái niệm quen thuộc, khích động cử tri và cuối cùng ông ta là tâm điểm và luôn có vai trò lãnh đạo. Trump chọc giận các đối thủ và huy động sự hỗ trợ của những người ủng hộ mình. Bản thân ông ta đứng vững trong cơn bão và tận hưởng khoái lạc chiến thắng.

Trump biết rằng những cuộc cãi vã bất tận trên các phương tiện truyền thông về đúng sai hay thật giả, về việc vi phạm các tiêu chuẩn và những câu tuýt gây sốc chủ yếu mang lại lợi ích cho một người : chính ông. Một lần nữa, Trump là trung tâm. Ông ta đào sâu thêm sự phân cực đã có từ lâu trong lịch sử nước Mỹ, khai thác nỗi lo sợ của người Mỹ về vấn đề chủng tộc, kinh tế và đảng Dân Chủ. Khoảng 30% người Mỹ, đa số là người da trắng tin lành, ủng hộ Trump tuyệt đối. Đối với họ, Trump đại diện cho giá trị Mỹ. Trump là người duy nhất có thể cứu nước Mỹ. Trump là người đám nói dám làm. Tin vào Trump, người ta có khỏi phải suy nghĩ, cân nhắc việc ủng hộ hay chống đối, tìm hiểu sự kiện và đánh giá thực tế, phân biệt tin tức thật giả hay quan điểm đúng sai nữa.

Khi các khái niệm bị đảo lộn như cách Trump thường làm với "fake news" và khi thông tin tràn ngập gây hoang mang, lầm lẫn nhiều hơn rõ ràng thì không có gì lạ nếu có nhiều người tin tưởng một nhà lãnh đạo. Sự tin tưởng càng củng cố mạnh mẽ khi người này nói ra những điều phù hợp với định kiến của họ.

Trump đã hiện đại hóa phương thức mị dân của các nhà độc tài cổ điển và đã thành công, ít ra cho đến bây giờ, khi truyền thông, báo chí, phe đối lập hay Quốc hội Mỹ (kể cả một số nghị sĩ của đảng Cộng Hòa không hài lòng Trump) vẫn chưa tìm ra được cách đối phó tốt nhất. Hội thoại chính trị chấm dứt dưới thời Trump. 

Hoàng Thủy Ngữ

(05/07/2019)

Nếu mọi người luôn nói dối bạn, hậu quả không phải vì bạn tin vào những lời nói dối mà vì không ai còn tin vào điều gì nữa… Một dân tộc mất niềm tin, không thể tự quyết. Họ không những chỉ mất khả năng hành động mà còn mất cả khả năng suy nghĩ và phán đoán. Và đối với những dân tộc như vậy, bạn có thể đối xử như thế nào cũng được (1).

Trong 869 ngày nắm chức vụ tổng thống, Donald Trump đã dối trá hay tuyên bố sai lệch sự thật 10796 lần

Tính đến ngày 7/6/2019, trong 869 ngày nắm chức vụ tổng thống, Donald Trump đã dối trá hay tuyên bố sai lệch sự thật 10.796 lần, theo The Fact Checker’s database, Washington Post số ra ngày 10/6/2019. Như vậy, trung bình mỗi ngày Trump dối trá hay tuyên bố sai lệch 12 lần. Một kỷ lục không một tổng thống hay chính khách nào trong lịch sử nước Mỹ trước đây có thể vượt qua. Tuy thế, ông vẫn được rất nhiều người ủng hộ. Đây là điều đáng ngạc nhiên vì nó xảy ra trong một quốc gia dân chủ, nơi người dân có quyền tự do truy tìm và đánh giá mức độ khả tín của thông tin.

Câu hỏi được đặt ra là tại sao người ta vẫn hài lòng sống với dối trá, đồng hóa nó với sự thật, cổ võ sự sai lệch và tiếp tục ưa chuộng vị tổng thống dối trá hàng loạt này ?

Mặc dù những lời dối trá, cường điệu, nhảm nhí hay ăn nói trơ trẽn, không biết xấu hổ đã có từ lâu trong nhân gian và ngoại trừ ở những quốc gia độc tài, hiếm khi người ta tìm thấy quá nhiều tin tức giả, tuyên bố sai lệch và dối trá chính trị với mục đích mị dân trên chính trường hay nơi công cộng như Donald Trump đã làm trong thời gian vận động bầu cử và cả sau khi thắng cử. Ở đây, sự kiện khách quan không quan trọng bằng việc khích động cảm xúc, lôi kéo cử tri.  

Giao tiếp chính trị cần sự cân bằng giữa cảm xúc và sự thật. Không cảm xúc mạnh, không dấn thân. Nhưng nếu sự thật cứ bị gạt sang một bên như Donald Trump đã làm bằng cách liên tục tung ra những thông tin sai lệch vô tận của mình, thì đến một lúc nào đó người dân có thể trở nên đần độn hay thờ ơ, chán nản, không còn thiết tha hay quan tâm tìm hiểu hay phản kháng. Tình trạng này thường xuyên xảy trong sinh hoạt chính trị. Lịch sử các quốc gia độc tài toàn trị cộng sản hay quốc xã đã chứng minh việc này. Khi một dân tộc bị ngụp lặn trong dối trá, cuối cùng sẽ mất khả năng suy xét phải trái, không còn tin vào điều gì nữa rồi trở nên thụ động hoặc cuồng tín chủ thuyết và lãnh tụ.

Rất khó có thể nhận diện được sự dối trá khi nó đánh đúng vào tâm lý hay phù hợp với quan điểm đã có của chúng ta về thế giới chung quanh. Nguyên nhân có thể giải thích bằng sinh học.

Theo Drew Western, giáo sư tâm lý học và tâm thần học tại Emory University, Atlanta, não bộ của chúng ta luôn ngăn cản chúng ta thay đổi quan điểm một khi chúng ta đã quyết định cái gì là phải cái gì là trái, hay cái gì đúng cái gì sai từ trước. Vì vậy,

"Một phần của vấn đề là sự kiện, cho dù với số lượng lớn, không cấu thành thực tế. Thực tế, như nó xuất hiện trước chúng ta, là những gì còn lại sau khi chúng ta đã thanh lọc, sắp đặt các sự kiện theo thứ tự ưu tiên và sau đó tẩm ướp chúng theo các tiêu chuẩn giá trị  và truyền thống của chúng ta. Thực tế là cá nhân” (2).

Do đó, thông tin về sự thật tự nó một mình không đủ sức thuyết phục người được truyền đạt bởi lẽ chúng tùy thuộc vào kiến thức, kinh nghiệm sống, giá trị và vị trí trong xã hội của họ. Trump hiểu rõ và tận lực khai thác yếu tố này. Trump biết dối trá đúng lúc sẽ đạt được hiệu quả lớn.

Trump không những dối trá mà còn nhảm nhí. Ngoài việc dối trá có chủ ý để được ủng hộ, Trump không cần biết đến đúng sai hay thật giả. Mọi thứ đều như nhau. Chỉ cần tuyên bố một câu sai lệch, bất cần đúng sai sự thật rồi vênh mặt nhún vai. Thậm chí không buồn bảo vệ lời nói dối của mình nếu bị chất vấn. Mục đích không phải để đưa ra một sự thật nào mà chỉ để kích hoạt sự đồng tình hoặc ác cảm hay chỉ để tự đánh bóng mình.           

Hoàn cảnh lịch sử, kinh tế và chính trị đã tạo ra một nước Mỹ phân hóa. Ngoài ra, công nghệ truyền thông mới đã cách mạng hóa cách thức các chính trị gia và phần còn lại trong chúng ta nói chuyện với nhau. Sự dối trá nhờ đó được phổ biến sâu rộng và củng cố. Nó đánh đúng vào tâm lý của những đối tượng không hài lòng với sự phát triển nhân khẩu học hay thua thiệt kinh tế. Người Mỹ sống trong một xã hội đa sắc tộc đầy mâu thuẫn, nơi các hình thức giao tiếp mới làm tăng thêm sự nghi kỵ chia rẽ.

Cuộc bầu cử tổng thống năm 2016 cho thấy hình ảnh sự chia rẽ vùng miền, sự khác biệt về nhận thức chính trị và xã hội giữa các thế hệ, giữa các thành phố cấp tiến và vùng quê bảo thủ, giới trẻ khuynh tả tự do và người già thủ cựu, trình độ học vấn, người da trắng đa số và các sắc dân thiểu số đang gia tăng. Cuộc tranh cử vạch trần trận chiến văn hóa, sự kỳ thị chủng tộc và chênh lệch kinh tế.

Kể từ sau cuộc nội chiến, nước Mỹ chưa từng bao giờ phân cực như bây giờ và chính trị trong nước rối loạn liên tục. Đó là hậu quả do việc người Mỹ đã bầu lên một tổng thống chuyên sử dụng dối trá để làm bước tiến cho sự nghiệp chính trị của mình.

Hoàng Thủy Ngữ

(26/06/2019)

(1) If everybody always lies to you, the consequence is not that you believe the lies, but rather that nobody believes anything any longer… And a people that no longer can believe anything cannot make up its mind. It is deprived not only of its capacity to act but also of its capacity to think and to judge. And with such a people you can then do what you please (Hannah Arendt)

(2) Brooke Glastone, The Trouble with Reality : A Rumination on Moral Panic in Our Time, Paperback, 16/5/2017

Phải dọn sạch mọi thối nát tư sản ra khỏi các thành phố… Phải xóa sổ tất cả những gì đe dọa sự nghiệp cách mạng… Bài thánh ca của giai cấp công nhân là bài ca căm phẫn và trả thù. 

(Bolshevik Pravda, 31/08/1918,

sau khi Lenin bị ám sát)

Là người cộng sản, Lenin mơ ước một thế giới không có sự bóc lột và đàn áp. Mục đích của Lenin là xây dựng một xã hội hoàn toàn mới, nơi người lao động sẽ tiếp quản quyền lực. Mọi cơ cấu sản xuất và nguồn lực xã hội là tài sản chung và không ai có thể làm giàu bằng công sức của người khác. Cuộc sống của nhiều người, đặc biệt ở nông thôn, dưới thời Sa Hoàng rất khổ sở. Đây là sự thật không thể chối cãi.

Lenin mơ ước một thế giới không có sự bóc lột và đàn áp. Mục đích của Lenin là xây dựng một xã hội hoàn toàn mới, nơi người lao động sẽ tiếp quản quyền lực

Nhưng dân Nga đã phải trả một cái giá quá đắt sau khi Lenin và những người bolshevik nắm được chính quyền năm 1917. Tựu chung, cuộc sống chẳng khá gì hơn dưới thời cộng sản. Bi kịch của nước Nga là một chế độ chuyên chế được tiếp nối bằng một chế độ chuyên chế khác, thậm chí còn tồi tệ hơn.

Sau Thế chiến thứ Hai, Đức buộc phải giải quyết món nợ quá khứ gần đây nhất của mình. Những tội phạm chiến tranh phát xít, theo phán quyết của tòa án Nuremberg, bị kết án vì các tội lỗi đã gây ra. Trong nhiều thập niên, Đức phải tự kiểm tra toàn diện, kể cả việc cấm các tổ chức quốc xã. Nhưng Liên Xô trước kia và Nga hiện nay chưa bao giờ giải quyết những tội ác dưới thời cộng sản. Trái lại, rất nhiều chính khách Nga ngày nay có quá khứ từ đảng cộng sản. Chắc chắn họ cũng phạm tội và vi phạm nhân quyền dưới chế độ độc tài. Vladimir Putin, tổng thống Nga, xuất thân là một sĩ quan cao cấp của cơ quan mật vụ KGB thời Liên Xô

Sau khi chết năm 1924, Lenin được ướp xác như một pharaon, rửa ráy và trưng bày trong lăng tẩm riêng hoành tráng và lộng lẫy ngay tại Quảng trường Đỏ, Moscow. Cho đến nay ông vẫn nằm ở đó. Không biết dư luận phương Tây phản ứng ra sao nếu Hitler cũng có lăng tẩm riêng như vậy ở Berlin. Mỗi ngày, hàng ngàn khách thập phương đến chiêm ngưỡng cái xác chết. Bộ chính trị Liên Xô do Stalin cầm đầu, qua cách trưng bày xác chết của Lenin, đã tạo ra một mô hình thờ phụng cá nhân mà thế giới chưa từng thấy và trở thành nét đặc thù của thế giới cộng sản. Từ khi đó, vô số tượng Lenin được dựng lên và cái xác ướp được mô tả như một vị thánh. Người cộng sản phá hủy các nhà thờ và di tích tôn giáo trên khắp nước Nga trong thời gian dài. Tôn giáo truyền thống buộc phải im lặng nhường chỗ cho một tôn giáo chính trị mới.

Vladimir Ilyich Ulyanov (1870-1924), tức Lenin, là cha đẻ của chủ nghĩa toàn trị cộng sản. Tất cả các chế độ độc tài cộng sản trong lịch sử nhân loại đều chịu ảnh hưởng của Lenin và làm theo cách của ông để có toàn quyền kiểm soát nhân dân. Gần như ngay lập tức, sau cái gọi là cách mạng tháng Mười, Lenin đã thành lập mạng lưới khủng bố như mật vụ, điềm chỉ và một nhà nước với quyền lực cực đoan nhằm chặn đứng mọi tư tưởng tự do. Công dân nào phản đối sẽ bị tống vào tù hay vào các trại tập trung. Hàng trăm ngàn người đã bị hành quyết.

Một quan niệm sai lầm phổ biến là chủ nghĩa cộng sản của Lenin nhân đạo và dễ thở hơn dưới thời Stalin. Trong thực tế, Lenin đã đặt nền móng khủng bố cho Stalin và khác biệt chính trị giữa hai người này không quá lớn. Stalin cầm quyền lâu hơn nhiều và có thời gian dài để gieo rắc tai họa. Lenin chết tương đối sớm, lúc 54 tuổi, do mắc bệnh giang mai và biến chứng vết thương ở cổ sau vụ ám sát. Nếu Lenin sống thêm 20 năm nữa, khả năng khủng bố cũng sẽ giống như Stalin. Lenin không bị chứng lo cuồng sợ bị hãm hại (persecution mania) như Stalin. Đến cuối đời, Lenin gần như điên loạn, nhưng khác với Stalin, ông không còn khả năng giải thích mạch lạc về điều gì nữa.

Hoặc theo hoặc chống chúng tôi

Cách mạng tháng Mười không phải là cuộc cách mạng cổ điển như thường thấy, với hàng trăm ngàn người biểu tình trên đường phố và gào thét đòi hỏi sự thay đổi. Thực ra, đó là cuộc đảo chính do Lenin và những người cộng sản (bolshevik) dàn dựng để lật đổ chính phủ dân chủ của Alexander Kerensky, người theo chủ nghĩa xã hội.

Sa Hoàng đã thoái vị vài tháng trước, vào tháng Hai 1917. Alexander Kerensky thành lập một chính phủ liên hiệp với sự tham gia của các đảng cách mạng khác nhau. Do đó, chuyện Lenin lật đổ Sa Hoàng chỉ là huyền thoại. Trái lại, Lenin đã sống cuộc đời tỵ nạn ở Đức và không trở về trước khi biết chắc chắn Sa Hoàng đã biến mất tháng Tư 1917. Lenin về trên chuyến xe lửa bọc thép do nhà nước Đức mua và trả tiền.

Từ lâu, Lenin luôn phản đối việc nước Nga tham gia Thế chiến thứ Nhất chống Đức. Ông cho rằng cuộc chiến này là của giai cấp tư sản và tư bản nên sẵn sàng đi bước rất xa để kéo nước Nga ra khỏi chiến tranh. Do đó, Lenin đã tham gia một liên minh không chính thức với Đức : nếu nắm được chính quyền, Lenin sẽ rút Nga ra khỏi cuộc chiến. Đây cũng là lợi ích của Đức nên giới bảo thủ Đức hỗ trợ Lenin nắm được quyền lực và Lenin chụp lấy cơ hội này.

Nhiều người ủng hộ Lenin ở Nga và họ đã lật đổ được chính phủ liên hiệp của Kerensky bằng bạo lực. Trong quân đội cũng có nhiều người đứng về phía ông vì, khác với Kerensky, Lenin muốn rút nước Nga ra khỏi cuộc chiến. Tháng Mười Một 1917, sau cuộc bầu cử quốc hội, số phiếu người bolshevik có được không quá 25%. Cùng cực thất vọng, Lenin giải tán Quốc hội. Theo Lenin, khi người dân không hiểu cái gì tốt nhất thì không cần cho họ cơ hội để tạo ảnh hưởng. Và rồi, nước Nga trở thành nhà nước độc đảng kéo dài suốt 75 năm.

Trong thế giới quan của Lenin, nhà nước độc đảng ra đời gồm hai mặt : hoặc trung thành tuyệt đối hoặc là kẻ thù không đội trời chung. Vì vậy, không chỉ giới thượng lưu, tư sản, bảo thủ, ki tô giáo hay tự do bị hãm hại mà cả những người chia sẻ tư tưởng xã hội chủ nghĩa cơ bản với Lenin cũng cùng chung số phận, bởi lẽ đồng ý thôi cũng chưa đủ. Lenin cho rằng những nhà dân chủ xã hội, vô chính phủ và xã hội chủ nghĩa đều là bọn tư bản và kẻ thù ngụy trang.

Lenin khét tiếng hung ác ngay cả với các đồng chí trong đảng cộng sản của mình và nhiều người bị xử tử. Tháng Mười Hai 1917, Lenin thành lập Cheka, tổ chức mật vụ cộng sản đầu tiên có quyền giết người bất đồng quan điểm, không cần luật pháp hay tòa án. Lực lượng cách mạng vũ trang có tên là hồng quân hay hồng vệ binh được thành lập riêng để "bảo vệ cách mạng". Lực lượng này theo dõi, bắt giữ và tiêu diệt tất cả những ai bị Lenin coi là kẻ thù của cách mạng, những người xã hội chủ nghĩa hay dân chủ đến các đồng minh cũ của Sa Hoàng. Cuộc cách mạng nhanh chóng đi vào vết xe có tên là khủng bố đỏ.

Khủng bố được sử dụng như một công cụ kìm kẹp không chỉ vì Lenin cảm thấy bị đe dọa mà còn là một phần nền tảng trong ý thức hệ của ông. Để cuộc cách mạng thành công, phải thanh toán mọi bất đồng và từ đó người ta sẽ vững mạnh hơn để đánh bại kẻ thù cách mạng. Knhững ai không đồng ý với lối suy luận này cuối cùng sẽ là phản cách mạng, kẻ thù của cách mạng. Về lâu dài, đó là điều tốt nhất cho người dân, Lenin nghĩ vậy.

Nhưng làm thế nào Lenin có thể nói thay cho toàn dân khi người dân không được nêu ý kiến hay tối thiểu họ cũng phải được thể hiện bằng lá phiếu trong cuộc bầu cử dân chủ ? Còn nữa, điều gì cho Lenin, theo cách suy nghĩ của ông, cái quyền giết đối thủ chính trị ? Mặc dù, ngay từ đầu, Liên Xô là một chế độ độc tài nhưng vẫn tự coi mình là một chế độ chính trị dân chủ nhân dân. Để hiểu cái lý luận khá kỳ quặc này, chúng ta phải trở lại một câu chuyện triết học hơi phức tạp.

Lenin lấy cảm hứng từ ý tưởng về một ông vua vô cùng thông thái có cách hành xử luôn thể hiện ý chí cộng đồng. Triết gia thuộc phong trào khai sáng Jean Jacques Rousseau (1712-1778) đã đề cập đến ý chí cộng đồng mà mọi người thực sự mong muốn nhưng lại không hiểu đó là gì. Người ta muốn cái tốt nhất nhưng không biết cái gì là tốt nhất, do đó, không hiểu cái gì là tốt nhất cho chính mình. Theo Rousseau, trong thực tế, rất khó có thể giúp mọi người hiểu được mọi thứ kết hợp với nhau như thế nào và đây là nhiệm vụ của nhà vua hay người lãnh đạo. Giống như khi phụ huynh dạy con trẻ nói rằng ăn bánh kẹo cả ngày không tốt. Ý tưởng về ý chí cộng đồng dựa trên những nguyên tắc như trong gia đình : nhà nước và quyền lực nhà nước là cha mẹ và thường dân là con cái. Theo cách đó, Lenin cho rằng, nhân danh nhân dân, ông hành xử như một người cha.

Trong quyển sách "Phải làm gì", Lenin đưa ra thuật ngữ dân chủ tập trung với ý nghĩa nhân dân thảo luận và đảng quyết định. Người dân có thể thảo luận và phê bình trước khi đảng cộng sản đưa ra quyết định cuối cùng. Một xã hội như vậy lý tưởng hơn kiểu dân chủ phương Tây vì người ta quan tâm đến ý kiến của tất cả mọi người trong từng trường hợp cụ thể. Ở phương Tây, người dân chỉ có cơ hội lên tiếng thông qua lá phiếu bốn năm một lần. Trong xã hội sô-viết, chính trị được thảo luận khắp mọi nơi và trong các cuộc họp. Nhưng Lenin không tin người dân có thể đưa ra những quyết định đúng đắn nên loại bỏ việc thảo luận.

Tuy nhiên, những người bị Lenin áp đặt không phải là trẻ con. Đó là những người lớn. Họ có những ý kiến hoàn toàn khác biệt và có thể vẫn giữ vững lập trường của mình. Đây là điều Lenin không thể chấp nhận. Vì vậy, để người dân vâng lời, họ phải bị đánh đòn. Lenin bắt đầu giết những người nào không chịu hiểu cái gì tốt nhất dành cho họ. Tàn sát chính trị xảy ra như cơm bữa. Cuộc cách mạng tìm ra một loại tội phạm mới : kẻ thù giai cấp và phản cách mạng. Hai thuật ngữ này được sử dụng trong tất cả các chế độ độc tài cộng sản khi người ta truy nã và thanh toán các đối thủ chính trị của chế độ.

Khủng bố là mục tiêu chính và chế độ độc tài của giai cấp vô sản

Giống như thần tượng Robespierre của mình, Lenin tin rằng bạo lực có thể giải quyết hầu hết các vấn đề. Robespierre (1758-1794) cầm đầu giai đoạn phản dân chủ và tàn bạo nhất trong lịch sử cách mạng Pháp qua việc khủng bố và chặt đầu khoảng 17.000 người, kể cả vua Pháp. Robespierre muốn chôn vùi tất cả những gì xưa cũ và xây dựng một thế giới mới. Ông còn lập ra lịch cách mạng để bắt đầu một kỷ nguyên mới và cuộc cách mạng thuộc năm thứ nhất, tượng trưng cho sự đoạn tuyệt với quá khứ. Lenin cũng đưa ra một lịch mới nhưng không quá cực đoan như người Pháp.

Theo gương Robespierre, Lenin dẹp bỏ thế giới cũ và mọi chướng ngại cản trở việc thành lập thế giới mới. Trong những năm 1918 – 1920, hồng quân bolshevik tiến hành cuộc nội chiến tàn khốc chống các lực lượng chống cộng khác nhau có tên là "Bạch Nga". Ông tuyên bố cuộc cách mạng cộng sản đang trong giai đoạn chiến tranh, tuyên chiến chống lại xã hội Nga truyền thống và vẫn tiếp tục ngay cả sau khi các lực lượng Bạch Nga bị đánh bại. Dự án của Lenin trở thành cuộc tổng vệ sinh xã hội. Điều này có nghĩa Lenin tẩy sạch lớp "người Nga cũ" và "giai cấp xã hội xa lạ", theo cách ông gọi họ. Việc làm này không khác với giấc mơ về sự thuần khiết dưới thời Hitler và trong cuộc cách mạng văn hóa Trung Quốc. Mọi người sống dưới đế chế Nga trước kia giờ đây trở thành công dân xô viết. Công dân xô viết chia sẻ cùng chung ý tưởng dù bất cứ ở đâu. Từ những nước nhỏ như Armenia và Azerbaijan đến các quốc gia hùng mạnh như Georgia, Ukraine, Belarus và Moldova. Năm 1922, Liên Bang Xô Viết được chính thức thành lập. Người xô viết phải học tập chủ thuyết của Lenin và gọi nhau là đồng chí. Tôn giáo và văn hóa truyền thống bị dẹp bỏ. Rất nhiều tổ chức như công đoàn tự do, hướng đạo, Hội Tam Điểm và tất cả các đảng phái chính trị bị cấm – ngoại trừ đảng cộng sản. Khi chủ nghĩa cộng sản sụp đổ năm 1989, Liên Xô tan rã tách thành nhiều quốc gia khác nhau.

Triết gia người Đức Immanuel Kant từng nói, một xã hội công bằng và đạo đức phải được xây dựng trên nguyên tắc con người mới chính là mục tiêu chứ không phải là phương tiện để đạt đến mục đích. Lenin không nghĩ như vậy. Theo ông, chết chóc, tra tấn và đói khát là cái giá cần thiết phải trả để đạt được mục tiêu. Một ví dụ minh họa cho việc khủng bố là phương tiện : trong một lệnh gửi cho hồng vệ binh trong cuộc nội chiến năm 1918, Lenin ra lệnh giết 100 nông dân nhằm gieo rắc sợ hãi và cảnh cáo những ai chống lại cách mạng :

1. Treo cổ (công khai cho mọi người nhìn thấy) ít nhất 100 tên địa chủ, phú hộ và bọn hút máu nhân dân.

2. Công bố tên tuổi của chúng.

3. Tịch thu toàn bộ ngũ cốc.

4. Phân loại con tin theo telegram ngày hôm qua. Theo cách mọi người dù ở xa hàng trăm km vẫn có thể thấy, run sợ, biết, hét lên : họ đập nát và bóp chết những tên địa chủ khát máu.

Nhân viên điện báo đã nhận và thi hành mệnh lệnh.

Lenin

P.S : Hãy tìm những kẻ ngoan cố

Trong cuộc cách mạng và thời gian nội chiến, nhiều nông dân gia nhập hồng quân vì Lenin hứa cho họ đất đai. Năm 1918, Lenin quyết định không cho họ quyền sở hữu những vùng đất đã hứa. Thay vào đó, đất đai bị tập thể hóa hay tịch thu. Nhà nước chiếm hữu đất đai và nông dân mất quyền kiểm soát những gì họ đã sản xuất. Họ chỉ được giữ lại một số hàng hóa tối thiểu để sinh sống. Cuộc nội chiến và cuộc chiến vì chủ nghĩa cộng sản cần có lương thực nhưng Lenin cũng nóng lòng thực hiện ngay ý tưởng cộng sản. Ông muốn thay đổi toàn bộ cơ cấu xã hội Nga trong chớp mắt. Lenin cũng muốn hủy bỏ nền kinh tế tiền tệ. "Chúng tôi đang tiến nhanh đến việc xóa bỏ đồng tiền", Grigory Zinoviev, một trong những cộng tác viên của Lenin nói như vậy năm 1918. Rốt cuộc, việc hủy bỏ nền kinh tế tiền tệ dẫn đến hỗn loạn và trì trệ.

Nông dân tỏ ngay thái độ bất hợp tác. Lenin nổi giận gửi vệ binh đỏ về làng quê để tịch thu nông phẩm. Nhưng chính bọn này cũng đói nên trộm thực phẩm thay vì chuyển đi.

Theo Lenin, nông dân có thể chia thành hai nhóm : địa chủ, hay kulak, bị coi là một phần của giai cấp tư sản nên cũng là kẻ thù của cách mạng và những nông dân nghèo được xem là một phần của giai cấp vô sản. Trong cuộc nội chiến, sự phân biệt này không rõ ràng nên một số lớn nông dân cũng đều bị xem là kulak.

Tháng Tư năm 1918, Lenin khai chiến với nông dân : "Bọn tiêu dùng vặt vãnh căm ghét tổ chức và kỷ luật. Đã đến lúc chúng ta phải thẳng tay tiêu diệt bọn chủ đất cỏn con này". Vệ binh đỏ bắt đầu truy lùng và bắn chết những nông dân nào không muốn cộng tác, trên khắp nước Nga. Ủy viên tiếp vụ cổ động chiến tranh : "Chỉ với khẩu súng trên tay, chúng ta sẽ có được ngũ cốc".

Cuối cùng Lenin nhận ra sai lầm và giảm dần tốc độ chiến tranh vì chủ nghĩa cộng sản. Năm 1921, ông đưa ra Chính sách kinh tế mới (New Economic Policy, NEP) cho phép nông dân sản xuất và thu lợi nhuận. Lenin dẫn nhập một phần chủ nghĩa tư bản vào nước Nga. Nhưng, khi đó vùng quê đã bị hủy hoại và thành phố thiếu thực phẩm trầm trọng. Bước ngoặt NEP đến quá muộn. Hàng triệu người đã chết đói hay đã bị đám vệ binh đỏ hành quyết. Điều mỉa mai là sau đó Lenin phải xin quốc gia tư bản Hoa Kỳ trợ giúp giải quyết thảm họa do đã cưỡng ép đất nước đi theo mô hình cộng sản. Và Hoa Kỳ đã giúp ông.

Cũng nên biết cho đến năm 1917, Nga là quốc gia xuất khẩu thực phẩm lớn nhất thế giới. Năm 1921, hàng triệu người chết vì đói. Thịt người được bày bán ở những vùng đói kém nhất. Khi tình trạng thực phẩm đang ở mức thiếu hụt trầm trọng thì nước Nga lại mất mùa. Thực phẩm dự trữ hoàn toàn không còn để khắc phục vấn đề.

Mặc dù NEP có tác động tích cực một thời gian, mọi thứ lại tuột dốc nhanh chóng một lần nữa. Thực phẩm tiếp tục khan hiếm và mùa màng thất bát vì thiếu hạt giống. Nông đân giữ lại thức ăn vì giá thị trường quá thấp không đủ để sống. Hàng ngàn nông dân buộc phải làm việc trong ngành kỹ nghệ sắt thép vốn vô ích và không hiệu quả. Nông thôn trở nên điêu tàn. Tại thành phố, thực phẩm thiếu đến mức hàng trăm ngàn người phải đi về thôn quê để tìm hay trộm cắp thức ăn.

Có lẽ chủ nghĩa cộng sản là lý do chính khiến Lenin không chịu nghe những tiếng nói đối lập. Ổn định cách mạng là kết quả cần thiết của độc tài của giai cấp công nhân vô sản. Lenin cho rằng cuộc cách mạng đang trong thời kỳ chiến tranh nên phải tàn nhẫn. Ông nói : "Đây là ý nghĩa thuần túy khoa học của nền độc tài vô sản. Chính quyền không có giới hạn, chỉ dựa trên sức mạnh, không quan tâm đến luật lệ và hoàn toàn không theo quy tắc nào cả". 

Lenin tin rằng bạo lực là yếu tố tối cần để thay đổi lịch sử vì bọn quý tộc và giai cấp tư sản không tự nguyện từ bỏ quyền lực. Khi có điều kiện thích hợp, cuộc cách mạng sẽ cởi mở và dân chủ hơn. Mọi người sẽ có việc làm, nhà cửa, thực phẩm và công nhân sẽ tiếp quản mọi phương tiện sản xuất trong xã hội. Công dân sẽ nhận ra xã hội cộng sản là cái tốt nhất cho tất cả mọi người.

Lenin vốn là kẻ cứng đầu, ngay cả những năm trước cuộc cách mạng. Cuối những năm 1800, nạn đói xảy ra ở các tỉnh khu vực Volga. Văn hào Leo Tolstoy phát động chiến dịch gây quỹ cứu đói. Lenin cực lực phản đối và từ chối thẳng thừng mọi nỗ lực cứu đói. Ông cho rằng những thảm họa như vậy là hệ quả tất yếu do những bất công của hệ thống tư bản chủ nghĩa. Đói là tín hiệu cho thấy một nước Nga đang xuống dốc. Cứu trợ khẩn cấp chỉ giúp Nga hoàng được tiếng tốt. Lenin cho rằng nạn đói là "yếu tố tiến bộ" thúc đẩy cuộc cách mạng thành hình. Ông gây sốc khi gọi cuộc cứu trợ khẩn cấp là "cảm tính". Lenin lãnh đạm hoàn toàn trước những khổ đau của con người.

Lenin có rất nhiều tham vọng và cho rằng thành quả lớn cần phải hy sinh lớn. Rất tiếc tham vọng chẳng qua chỉ trên lý thuyết trong khi những vụ tàn sát tập thể là hiện thực. Cơ hội khả thi thực sự của chủ nghĩa cộng sản, cái Lenin không xem xét nghiêm túc, là làm loài người trở nên cảnh giác trước một trải nghiệm xã hội lớn như vậy.

George Orwell trong Animal Farm đã rất đúng khi nói rằng mọi người đều giống nhau nhưng một số người giống nhau nhiều hơn những người khác. Orwell ngầm phản đối ý tưởng tuyệt đối bình đẳng trong suy nghĩ, tiền bạc, công việc. Đó là điều không tưởng vì trái ngược với khả năng thực sự của con người. Liệu sự bình đẳng như nguyên tắc cơ bản trong nhà nước và cư dân có thể thực hiện mà không cần đến sự ép buộc vĩnh viễn ? Còn đối với những người không muốn bình đẳng vì những lý do khác ? Làm cách nào để buộc những người đã tin vào một thượng đế suốt bao thế hệ giờ phải tin vào một ý thức hệ vốn chỉ một vài người nghe nói đến trước năm 1917 ?

Cứu cánh và phương tiện

Cuộc cách mạng Nga là khúc dạo đầu của cơn say bạo lực cộng sản trong thế kỷ 20, dẫn đến cái chết của cả trăm triệu người. Tuy nhiên, đối với nhiều người, chủ nghĩa cộng sản là biểu tượng cho sự tốt đẹp : một xã hội tốt hơn và công bình hơn, nơi sự nghèo đói được xóa bỏ. Nhưng đây lại là mâu thuẫn lớn của chủ nghĩa cộng sản : đó là niềm hy vọng vào một xã hội cộng sản không nghèo đói và chủ nghĩa cộng sản trong thực tế.

Chính chế độ của Lenin đã cải biến lý thuyết trên sách vở và từ các cuộc thảo luận chính trị trong các quán cà phê thành hiện thực tàn khốc và áp bức. Mặc dù Lenin được nhiều người đồng tình, các nhà sử học từ lâu đã phê phán ông không thương tiếc và khẳng định Lenin là người sáng lập chủ nghĩa cộng sản toàn trị. Mật vụ, trại tù, cải tạo, tuyên truyền, sùng bá lãnh tụ và nhà nước toàn trị đã được thực hiện từ lâu ngay trước khi Stalin tiếp quản quyền lực năm 1924.

Sau khi phe bolshevik thắng cuộc nội chiến, kinh tế và cấu trúc xã hội Nga sụp đổ hoàn toàn, công nhân tại các nhà máy lớn đình công vì thiếu thực phẩm. Lenin đã đàn áp dã man các cuộc đình công và đày hàng chục ngàn người đi làm lao động khổ sai ở Siberia. Năm 1921, Lenin nói nước Nga không còn người vô sản nữa nên các cuộc đình công không cần thiết. Công nhân và nông dân xô viết, nền tảng của cuộc cách mạng, trở thành kẻ thù của nhân dân. Đình công là vũ khí và là cũng biểu tượng quan trọng nhất của giai cấp công nhân bị cấm trong suốt giai đoạn lịch sử cộng hòa nhân dân xô viết. Những người trước kia được Lenin cam kết sẽ phục vụ họ nay đều bị xem là kẻ thù lớn nhất của ông.

Lenin là bức minh họa cho thấy chủ nghĩa cộng sản khó có thể thực hiện trong thực tế. Tất cả các chế độ cộng sản đều trở thành độc tài và phạm tội chống lại loài người. Khoảng 100 triệu người đã bị giết trong hệ thống cộng sản. Tại sao lại như vậy ? Phải chăng chủ nghĩa cộng sản là ý tưởng tốt nhưng bị thực hiện sai hay ngay từ đầu đã là ý tưởng tồi ? Việc trộn lẫn khái niệm về công lý, phân phối và bình đẳng với ý tưởng cộng sản khiến lịch sử đẫm máu của chủ nghĩa này được xem như tai nạn lao động.

Nhưng ý thức hệ cộng sản còn đi xa hơn việc chỉ ước muốn một thế giới công bình. Theo George Orwell và Albert Camus, chủ thuyết cộng sản được thiết kế để việc sử dụng quyền lực vượt ngoài vòng kiểm soát, sức mạnh nằm trong tay một thiểu số rất ít người và cai trị độc tài. Hai ông cho rằng các ý tưởng về chuyên chính vô sản và dân chủ tập trung là công thức thuần túy của nhà nước toàn trị. Không gì dễ dàng bằng việc lạm dụng quyền lực. Lãnh tụ đảng cộng sản có tất cả quyền lực và luôn luôn đúng. Phần thưởng của chủ nghĩa cộng sản là một khi đã nắm được quyền lực, họ sẽ ngồi ở vị trí đó mãi mãi. Thực tế cho thấy hầu hết các nhà độc tài cộng sản chỉ rời bỏ quyền lực khi chết hay vì quá đau yếu. Và chuyện chuyển giao quyền lực cho người thân trong gia đình như Fidel Castro giao quyền cho em trai mình, Raul Castro, ở Cuba là trường hợp không hiếm.

Người cộng sản lật đổ giới quý tộc và tư sản rồi tự lên nắm quyền như giới quý tộc mới. Hầu hết những lãnh tụ các quốc gia cộng sản sống trong nhung lụa và có những đặc quyền đặc lợi mà người dân thường chỉ có thể mơ ước (Nicolae Ceaucescu của Romania xây lâu đài Primaverii riêng, bao bọc bằng đá cẩm thạch dát vàng và có một tài sản khổng lồ ; Kim Jong-iI của Triều Tiên sưu tập xe ô tô thể thao Mazda RX-7 và rượu vang quý).

Theo truyền thống, chủ nghĩa cộng sản chia nhân loại ra làm hai phần : những người theo chúng ta (tầng lớp lao động và đảng) và những kẻ chống chúng ta (bọn tư bản và tất cả những ai chạy theo chúng). Ý thức hệ cộng sản hoàn toàn đúng đắn và khoa học do đó nó cao hơn các ý thức hệ khác. Tự bản thân tư tưởng cộng sản là khoa học nên xã hội cộng sản phát triển như tất yếu lịch sử. Dù muốn hay không, nó vẫn xảy ra giống như tiếng sấm đến sau tia chớp. Các lãnh tụ độc tài cộng sản cho rằng việc tranh luận về những vấn đề trên thế giới và cố thuyết phục lẫn nhau là thừa thãi bởi lẽ ý thức hệ cộng sản không chỉ là quan điểm về thế giới mà còn là sự khách quan về sự thật.

Triết gia người Đức Karl Popper đã vạch ra các điểm tương đồng giữa chủ nghĩa cộng sản và chủ nghĩa phát xít. Cả hai chủ thuyết này tự cho đã hoàn chỉnh và mọi hệ tư tưởng khác đều sai lầm. Cả hai hệ thống đều sử dụng bạo lực và biện minh việc đối xử vô nhân đạo với đối thủ là chính đáng. Thuyết đấu tranh giai cấp của cộng sản và thuyết phân biệt chủng tộc của Đức Quốc Xã sử dụng ngôn ngữ chiến tranh để kêu gọi nhân dân chống lại kẻ thù.

Di sản của Lenin (và giai đoạn bạo lực trong cuộc cách mạng Pháp) đã tạo ra kiểu tuyên truyền cộng sản với ngôn ngữ khích động bạo lực và tư tưởng chiến tranh. Bài hát nổi tiếng Quốc Tế Ca (The International) được cả người dân chủ xã hội và những người theo chủ nghĩa lenin sử dụng và dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới . Bản nhạc này cũng là bài quốc ca của Liên Xô cho đến năm 1944. Bài Quốc Tế Ca lời Việt là một ví dụ :

Vùng lên hỡi các nô lệ ở thế gian, vùng lên hỡi ai cực khổ bần hàn. Sục sôi nhiệt huyết trong tâm đầy chứa rồi, quyết phen này sống chết mà thôi. Chế độ xưa ta mau phá sạch tan tành. Toàn nô lệ vùng đứng lên đi. Nay mai cuộc đời của toàn dân khác xưa, bao nhiêu lợi quyền tất qua tay mình.

Đấu tranh này là trận cuối cùng, kết đoàn lại để ngày mai. "Lin-ter-na-ti-o-na-le" sẽ là xã hội tương lai…

Khó biết chính xác số người đã người chết dưới sự cai trị của Lenin. Hầu hết các nhà nghiên cứu ước tính con số này từ 17 triệu đến 20 triệu. Trong đó, khoảng 12 triệu người, một phần mười dân số Nga, chết trong cuộc nội chiến và những người bolshevik phải chịu trách nhiệm. Khoảng một triệu người bị giết do bạo lực và rất nhiều người trong số đó bị hành quyết hàng loạt sau khi đầu hàng. Năm triệu người chết đói do chính sách kinh tế sai lầm thảm hại. Hàng trăm ngàn người mất tích.

Theo thống kê Nga, từ mùa Thu năm 1917 đến đầu năm 1922, dân số Nga đã giảm 12,7 triệu người. Sau khi Lenin chết, Stalin tiếp tục tiến hành bạo lực cách mạng. 62 triệu người đã bị giết trong giai đoạn lịch sử nhà nước Liên Xô.

Hoàng Thủy Ngữ

(23/04/2019)

Tham khảo :

- History.com

- Bbc.co.uk

- Big brother kills. About totalitarianism. (Bård Larsen. Civita)

Hãy tưởng tượng đến một quốc gia nơi chính quyền độc tài theo dõi mọi sinh hoạt riêng tư, lưu trữ số lượng lớn dữ liệu về tất cả những gì bạn làm để từ đó đánh giá mức độ "khả tín" về con người bạn bằng một điểm số. Điểm số này buộc bạn phải suy nghĩ và hành xử trong một quỹ đạo đã định sẵn, chi phối toàn diện từ cuộc sống cá nhân đến gia đình, xã hội, tình cảm nam nữ, chính trị,công ăn việc làm, giáo dục… Đó là Trung Quốc vào năm 2020, một quốc gia cókếhoạch khổng lồ, đầy tham vọng trong việc phát triển mộthệthống tín dụng xã hội (Social Credit System – SCS) sâu rộng, với mục đích xây dựng một nền văn hóa "chân thành", một "xã hội chủ nghĩa hài hòa" và"giữniềm tin là vinh quang". 

Trung Quốc đang triển khai một kế hoạch kiểm soát sự chân thành của người dân đối với chế độ dưới tên gọi "hệ thống tín dụng xã hội"

Chính quyền Trung Quốc đã mô tả hệ thống này như một phương pháp để nâng cao niềm tin trên toàn quốc và nuôi dưỡng một nền văn hóa "chân thành". Theo họ, chính sách này sẽ tạo ra môi trường cho ý kiến tập thể, nơi giữ niềm tin là vinh quang. Nó sẽ tăng cường sự chân thành trong các chính sách của chính phủ, chân thành trong thương mại, chân thành trong xã hội và gầy dựng niềm tin vào pháp luật. Một văn bản chính sách cấp cao công bố vào tháng Chín 2016 đã liệt kê các hình thức trừng phạt có thể áp dụng đối với bất kỳ cá nhân hay công ty nào bị coi là đã phá rào : "Nếu sự tín nhiệm bị phá vỡ ở một nơi thì sự giới hạn sẽ áp đặt ở mọi nơi". Khi một cá nhân hay công ty đã phá vỡ lòng tin của xã hội thì một loạt đặc quyền sẽ bị từ chối, sẽ phải chịu sự giám sát gắt gao mỗi ngày và bị kiểm tra không báo trước.

Hệ thống tín dụng xã hội nhằm thu thập thông tin và cho điểm từng cá nhân trong mọi sinh hoạt của xã hội

Tham vọng là thu thập mọi thông tin trực tuyến có sẵn về các công ty và công dân Trung Quốc ở khắp nơi rồi quy định ra từng điểm số dựa trên tín dụng chính trị, thương mại, xã hội và tính cách pháp nhân của họ. Chính quyền đã không công bố chi tiết kế hoạch làm việc như thế nào - ví dụ như cách thức biên soạn các điểm số và mức độ khác biệt đối trọng của chúng với nhau. Nhưng, tựu trung là hành vi tốt sẽ được khen thưởng, hành vi xấu sẽ bị trừng trị và đảng cộng sản là thẩm phán tối cao. Đây là cái mà Trung Quốc gọi là "Internet Plus" nhưng các nhà phê bình gọi là quốc gia cảnh sát thế kỷ 21.

Bằng cách tận dụng các dữ liệu thu thập được do sự phổ biến máy vi tính, điện thoại di động và thẻ tín dụng, sức mạnh của kế hoạch này sẽ dẫn đến một xã hội toàn trị kiểu mới, nơi chính quyềnkiểm soát cuộc sống riêng của từng cá nhân và hãm hại bằng bất cứ phương cách nào họ muốn.

Hệ thống tín dụng xã hội (SCS) được quảng bá như một nỗ lực để kiểm soát nền kinh tế thị trường rộng lớn vốn bất ổn, quản lý kém và đầy gian lận dối trá. Thực chất, đó là nỗ lực sử dụng dữ liệu để thực thi thẩm quyền luân lý, uốn nắn quan điểm chính trị theo thiết kế của đảng trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0. Ở một Trung Quốc, các kế hoạch sẽ dẫn đến sự độc đoán không chỉ để điều chỉnh nền kinh tế mà còn tạo ra một xã hội chủ nghĩa hoang tưởng và bóp chết nhân quyền.

Vào năm 2014, Ant Financial Services Group, một chi nhánh của Chinese Alibaba Group, phối hợp với chính quyền Trung Quốc đã bắt đầu định số đánh giá hạnh kiểm và lòng yêu nước của người dân. Hệ thống này được gọi là tín dụng Sesame (Sesame credit). Điểm số giao động từ 350 đến 900. Từ những món hàng mua sắm (thức ăn, sách báo, máy móc…) đến những gì viết đăng trên internet đều được quy định trong thang điểm. Điểm số sẽ tăng nếu bạn mua hàng Trung Quốc. Nếu bạn bày tỏ quan điểm chính trị trên internet mà không có sự chấp thuận trước, điểm số sẽ giảm. Nếu bạn viết trên mạng xã hội về những sự kiện mà nhà cầm quyền không muốn nhắc đến – ví dụ như các cuộc biểu tình ở quảng trường Thiên An Môn hay số lần thị trường chứng khoán Thượng Hải sụt giá vào năm 2015 thì điểm số càng xuống nhiều hơn nữa.

Baihe.com, một dịch vụ tìm bạn bốn phương trên mạng (online dating) cũng sử dụng dữ liệu tín dụng sesame trong kinh doanh của mình.

Điểm số cao giống như câu thần chú "Vừng ơi, mở ra !" (Open, sesame !) trong cuộc phiêu lưu của Alibaba và 40 tên cướp, là chìa khóa vạn năng để mở cửa kho tàng. Bạn được ưu tiên giúp đỡ khi đến các cơ quan hành chính, có nhiều cơ hội nhận được việc làm tốt và vay tiền dễ dàng hơn.

Các số liệu này có thể được các cơ quan chức năng của chính quyền dùng trong hệ thống tính điểm riêng của họ. Hệ thống tín dụng xã hội hiện đang được xây dựng và sẽ hoàn thành vào năm 2020 với mục đích quản lý 1,4 tỷ người dân bằng việc đánh giá các hành vi của họ. Chính quyền đã tiến hành một phần dự án này. Phóng viên tờ Washington Post, cô Emily Rauhala, cho biết trên chuyến tàu Thiên Tân – Bắc Kinh, máy thông báo tự động đã cảnh báo là việc vi phạm quy tắc trên tàu sẽ làm tổn hại đến điểm tín dụng cá nhân.

Khi di chuyển trên những phương tiện công cộng, máy thông báo tự động sẽcảnh báo những ai vi phạm quy tắc di chuyển và số điểm tín dụng của cá nhân đó sẽ bị giảm.

Một số hình phạt sau đây được áp dụng nếu bạn có điểm số thấp hay giao thiệp với những người có điểm số thấp :

- Không thể xin được việc làm ở các cơ sở công cộng ;

- Không được hưởng an sinh xã hội ;

- Phải đối mặt với nhiều quy định chặt chẽ hơn và gặp vấn đề với hải quan ;

- Không thể kinh doanh lớn trong ngành thực phẩm và dược phẩm ;

- Không thể thuê giường ngủ trong các chuyến tàu đêm ;

- Không thể thuê khách sạn đắt tiền và ăn tại các nhà hàng sang trọng ;

- Gặp phiền phức trở ngại với cơ quan an ninh khi di chuyển hay du lịch ;

- Con cái không thể xin học tại các trường tư thục nổi tiếng ;

- Tốc độ đường dây bao thuê internet bị giảm ;

- Không thể vay tiền ở ngân hàng…

Theo kế hoạch, vào năm 2020, tất cả công dân Trung Quốc sẽ được đóng dấu với một số điểm mang ý nghĩa thế nào là một công dân của xã hội có mức độ "khả tín". Từ đây, sinh hoạt riêng tư và mọi hành vi sẽ luôn bị theo dõi, đánh giá và điểm số của mỗi người sẽ công khai hóa để mọi người xem. Chương trình này hiện nay có tính cách tự nguyện nhưng đến năm 2020 sẽ bắt buộc. Hệ quả sẽ là sự bất bình đẳng vì giới cầm quyền càng có nhiều cơ hội để củng cố quyền lực, phe nhóm được ưu đãi nhiều hơn, và một xã hội phân hóa vì người dân sẽ tự tố giác, nghi kỵ lẫn nhau trong mọi tương tác và tình cảm không có chỗ đứng trong việc chọn lựa và quyết định. Nó sẽ triệt tiêu sự phát triển cá tính độc lập và tình người, khao khát kiến thức và tự do, tiếng nói đối lập và đổi mới. Người ta phải chấp nhận hiện trạng, tuân thủ những áp đặt của chế độ. Tương lai bản thân và gia đình sẽ tùy thuộc vào các điểm số nhận được vì chúng là thước đo nhân phẩm, xác định chỗ đứng trong xã hội và tư cách pháp nhân.

Một nghi vấn được đặt ra là liệu Việt Nam, một phiên bản nhỏ của Trung Quốc, có kế hoạch tương tự trong thời gian sắp tới hay không. Việc thành lập Lực lượng 47 và Bộ Tư lệnh Tác chiến không gian mạng chắc hẳn không chỉ dừng lại ở công tác đánh phá những tư tưởng đối lập.

Bộ Tư lệnh Tác chiến không gian mạng được thành lập để theo chân Trung Quốc ?

Theo cách làm việc của Đảng cộng sản Trung Quốc với các đại công ty, Việt Nam không đủ kinh phí để trang trải. Giải pháp tốt nhất là sử dụng những gì đang có : Quân đội và Viettel. Việc điều đại tá Tống Viết Trung, phó tổng giám đốc tập đoàn Viettel, về làm phó tư lệnh Bộ Tư lệnh Tác chiến không gian mạng có thể là bước chuẩn bị chiến lược cho cuộc cách mạng số sắp tới. Ông Nguyễn Thế Phương, nghiên cứu viên cộng tác của Trung tâm Nghiên cứu quốc tế Sài Gòn (SCIS) trả lời đài BBC trong một cuộc phỏng vấn : "Viettel là tổ hợp công nghiệp quốc phòng được coi là lớn nhất hiện nay và họ tập trung vào công nghệ thông tin và mạng, phù hợp với định hướng hiện đại hóa toàn diện của lực lượng tác chiến mạng". Như vậy, quân đội, một lực lượng vừa hồng vừa chuyên, sẽ là trợ thủ đắc lực nếu Đảng cộng sản Việt Nam muốn thực hiện mô hình khủng bố kiểu Trung Quốc bằng công nghệ 4.0 . Luật An ninh mạng có hiệu lực từ ngày 01 tháng Giêng 2019 có thể là bước khởi đầu của kế hoạch này.

Điểm qua các sự kiện đã xảy ra trong lịch sử Việt Nam từ 1945 đến nay, với những phương cách mà người cộng sản Việt Nam đã học theo Trung Quốc, câu trả lời chắc không phải đợi lâu.

Hoàng Thủy Ngữ

(10/04/2019)

Phần 2 : 

Donald Trump : Giai đoạn chuẩn bị ra để ra tranh cử

Nhiều nhà bình luận quả quyết rằng sự sỉ nhục trong bữa tiệc báo chí năm 2011 đã thúc đẩy Trump ra ứng cử tổng thống trước cuộc bầu cử năm 2016. Tôi không nghĩ đó là lý do chính để Trump quyết tâm tìm cách hạ gục đối thủ kiêu ngạo Obama. Donald Trump đã có ý muốn ứng cử tổng thống suốt gần 30 năm. Trước cuộc bầu cử năm 1988, ông đã thăm dò lần đầu cơ hội ứng cử với tư cách là ứng cử viên đảng Cộng hòa. Tiếng đồn đã lan rộng nhiều tháng trước khi Trump bay đến New Hamsphire, tiểu bang đang tổ chức đề cử vòng 2 trong cuộc bầu cử sơ bộ, chỉ với mục đích phủ nhận mình là ứng cử viên thực thụ. Sự hưởng ứng mà ông nhận được ở tiểu bang cũng đủ là niềm vui khi 500 người đổ xô đến nghe ông nói.

Donald Trump và Melania trong bữa tiệc báo chí năm 2011 - Ảnh Chicago Tribune

Ngay vào thời điểm đó, nhà tỷ phú bất động sản đầy quyền uy này đang gây dựng một thương hiệu nổi tiếng thế giới. Ông đã hoàn thành tòa nhà biểu tượng Trump Tower ở NewYork, sở hữu nhiều khách sạn, một sòng bài ở Atlantic City và có riêng một đội bóng đá Mỹ. Chiếc du thuyền sang trọng của ông lớn và nổi tiếng đến mức được sử dụng làm bối cảnh cho trụ sở chính của nhân vật phản diện trong một bộ phim James Bond, và nhà tỷ phú bay khắp nơi trong nước bằng máy bay trực thăng mua riêng. Ông cũng đã nhờ người viết và xuất bản một quyển sách có tên "Nghệ Thuật Đàm Phán" (The Art of the Deal), trình bày bí quyết thành công của mình. Một số lời khuyên của ông : Nghĩ lớn, Tạo hoàn cảnh lớn hơn, Gây sự chú ý và Chống trả lại. Nhìn chung đó là các quan điểm triết lý đã giúp ông trở thành tổng thống sau này.

Donald Trump đã nhờ người viết và xuất bản một quyển sách có tên "Nghệ Thuật Đàm Phán", trình bày bí quyết thành công của mình.

Trump ở khắp mọi nơi : trên trang nhất các tuần báo, trên các kênh truyền hình, trong các chương trình talk show. Năm 1989, lần đầu tiên ông xuất hiện trên trang nhất của tạp chí Time với dòng chữ : This may turn your green with envy – or just turn you off. Flaunting it is the game, and Trump is the name (Điều này có thể biến màu xanh của bạn với sự ham muốn - hoặc giúp chấm dứt bạn. Phô trương đó là trò chơi, và Trump là tên). Thông điệp chính của bài viết là một Trump giàu có, can đảm và rất nhiều tham vọng. Cũng vào khoảng thời gian đó, ông được nữ hoàng talk show Oprah Winfrey phỏng vấn. Bà muốn biết suy nghĩ của nhà tỷ phú về tham vọng làm tổng thống của ông. Trump tự tin trả lời :

"Tôi không có ý định ra ứng cử nhưng rất chán nản vì nhìn thấy các sai lầm ở đất nước này. Nếu mọi sự trở nên thật tồi tệ, tôi sẽ không bỏ qua. Chúng ta có thể tạo điều kiện cho mọi người sống như ông hoàng nhưng lại không chịu thực hiện".

Ngay từ khi đó Trump đã đưa những ý tưởng làm nền tảng cho sự thành công của chiến dịch vận động bầu cử năm 2016. Trump đã bỏ ra những khoản tiền lớn mua quảng cáo đăng tải ý kiến của mình :

Trong nhiều thập niên, Nhật và các quốc gia khác đã lợi dụng chúng ta. Thế giới cười vào mũi các chính trị gia Hoa Kỳ trong khi chúng ta bảo vệ các chuyến tầu thủy chở dầu mà chúng ta không cần. Hãy để Nhật, Ả Rập Saudi và các quốc gia khác trả tiền cho sự bảo vệ của Hoa Kỳ. Hãy chấm dứt khoản nợ khổng lồ của quốc gia, cắt giảm thuế và để nền kinh tế Mỹ phát triển tự do mà không phải mang gánh nặng bảo vệ những người có thể trả tiền cho chúng ta một cách dễ dàng để chúng ta bảo đảm nền tự do cho họ. Đừng để quốc gia tươi đẹp này bị chế nhạo nữa.

Thông điệp này khá giống với những gì ông áp dụng sau này, chỉ thiếu khoản di dân. Nó được tóm tắt trong khẩu hiệu "Make America Great Again" mà Ronald Reagan cũng đã từng đưa ra trong cuộc bầu cử năm 1980.

Sau lần thăm dò vào năm 1988, mười một năm sau, ông thử lại nghiêm túc hơn. Các mũi tên lại đã bắt đầu chỉ hướng lên cho "The Donald" sau 10 năm xuống dốc và nhiều lần phá sản. Giờ đây, ông tự quảng cáo mình như một "comeback-man" và đánh hơi thấy các tình huống cũng đủ thuận lợi để lao vào cuộc tranh cử tổng thống. Kết quả bầu cử ở Minnesota vốn làm nhiều người nhạc nhiên tạo ra niềm lạc quan.

Trước đó vào những năm 1990, một cựu đô vật và diễn viên Jesse "The Body" Ventura đã giành được chiến thắng rất bất ngờ trong cuộc bầu cử thống đốc tiểu bang Minnesota. Ventura đại diện cho đảng Cải cách (Reform Party) rất ít người biết đến. Chiến dịch vận động bầu cử vượt ra ngoài truyền thống và chiến thắng bất ngờ của ông đã khiến cho giới tinh hoa chính trị bị sốc nặng. Giờ đây Ventura khuyến khích người bạn Trump của mình ra làm ứng cử viên tổng thống của đảng Cộng hòa trong cuộc bầu cử sắp tới. Nhà bất động sản rời bỏ đảng Cộng hòa để thử nghiệm cách riêng của mình. Vài năm trước, Ross Perot, ứng cử viên tổng thống độc lập, thuộc đảng thứ ba cũng gặt hái khá nhiều thành công trong cuộc bầu cử tổng thống. Liên kết sự kiện này với chiến thắng của Ventura, Trump hy vọng, với tư cách một ứng cử viên ngoài truyền thống như mình, sẽ thắng trong cuộc bầu cử toàn quốc. Trump ném mình vào thế giới talk show, giả định mình là tổng thống. Thậm chí ông còn thành lập ủy ban vận động bầu cử, phóng ra ý tưởng đề cử Oprah Winfrey làm ứng cử viên phó tổng thống.

Và rồi cũng chỉ để nói. Thống đốc Jesse Ventura rời bỏ đảng Cải cách. Ít lâu sau, đảng này cũng giải thể. Trump rút lui nhưng nói rằng sẽ thử lại lần nữa vào dịp khác. Nhà tỷ phú khẳng định là ông sẽ không ra ứng cử trừ khi biết mình sẽ thắng. Nhiều người tin rằng "đợt sau" sẽ đến vào năm 2012.

Sau lần thử nghiệm chính trị với đảng Cải cách thất bại, Trump có được những năm tháng tuyệt vời. Thương hiệu của ông mạnh hơn bao giờ hết, phần lớn nhờ vào vai chính trong loạt phim truyền hình thực tế "The Apprentice". Đề tài TV này là hai đội cạnh tranh nhau để giành được vị trí lãnh đạo trong tập đoàn Trump. "The Donald" quyết định ai được phép đi tiếp và ai bị sa thải. "You’re fired" (Bạn bị cháy rồi) trở thành thuật ngữ quen thuộc đối với nhiều người. Trump ăn mặc như ông chủ độc đoán và được yêu thích. Số lượng người xem trong đợt chung kết mùa đầu tiên được so sánh với lần đầu Trump đọc bài diễn văn The State of the Union trước quốc hội năm 2017. 20 triệu người Mỹ xem The Apprentice mỗi tuần. Mặc dù dần dần đề tài này không còn được ưa chuộng, Trump vẫn đóng trọn vai một ông sếp nghiêm khắc suốt sáu mùa. Người Mỹ thậm chí còn có thói quen gắn liền tên của Trump với sự thành công.

Bằng cách kết hợp phong trào birther với sự nổi tiếng của mình, Trump đưa ra thông điệp chính trị. Tuy nhiên, thêm một lần nữa, ông không chọn tham gia vào quá trình đề cử của đảng Cộng hòa mặc dù ông đã dẫn đầu trong các cuộc thăm dò dư luận trước đó. Có lẽ ông hiểu rằng trong nội bộ đảng đang có những chuyển biến.

Năm 2007, hai đảng Dân chủ và Cộng hòa có tỷ lệ cử tri da trắng ngang nhau. Chiến thắng của Obama đã thay đổi bức tranh đó. Theo một tài liệu nghiên cứu của The Democracy Fund, trong khoảng thời gian 2009 – 2015, một số lượng lớn cử tri da trắng không có trình độ học vấn cao đã từ bỏ đảng Dân chủ sang gia nhập đảng Cộng hòa. "Cuộc đào tẩu da trắng" hầu như chỉ gồm những cử tri không có học vấn cao và phần lớn là các cử tri có quan điểm tiêu cực về người Mỹ da đen. Tuần báo The Economic viết : "Nhiều người ủng hộ Trump đã gia nhập đảng Cộng hòa trước Trump".

Những cử tri này đã đến với một đảng chính trị có số lượng cử tri tỏ ra e ngại người Mỹ da đen lớn hơn đảng Dân chủ. Quá nửa số người Cộng hòa cho rằng người Mỹ da đen nghèo hơn người da trắng vì họ thiếu động lực để cải thiện cuộc sống. Trong một cuộc thăm dò khác, chỉ 14% người Cộng hòa tin rằng sự phân biệt chủng tộc là lý do chính khiến người da đen không có cuộc sống sung túc như người da trắng. Chỉ một nửa số người Cộng hòa cũng như Dân chủ cho rằng nước Mỹ cần phải tiếp tục thay đổi để người Mỹ da đen có được những quyền lợi tốt hơn.

Phải chăng những cử tri này bị phong trào birther của Trump lôi cuốn rồi sau này ủng hộ thông điệp của Trump về vấn đề di dân ? Điều chúng ta biết chắc là nhiều cử tri Cộng hòa không muốn đảng có một chính sách di dân cởi mở. Họ hưởng ứng thông điệp của Trump : người da trắng đang bị người Mỹ da đen và dân nhập cư đàn áp. Nói khác, những hỗn loạn xảy ra từ trước đã tạo ra Trump - chứ không phải ngược lại. Nhưng điều này không có nghĩa là Trump vô tội, bởi lẽ ông cũng góp phần làm sự phân cực trong các cuộc tranh luận xã hộicàng lúc càng trở nên trầm trọng thêm.

Kịch tính và nói dối đã làm lu mờ tất cả những thứ khác

Không người nào trong giới lãnh đạo đảng Cộng hòa, kể cả những người cạnh tranh với Trump trong quá trình đề cử của đảng, đối phó với một gánh xiếc và sự thô tục diễn ra trong khúc dạo đầu của cuộc bầu cử tổng thống vào năm 2016. Các đối thủ Dân chủ cũng không bận tâm nhiều về Trump. Tuy nhân vật nổi tiếng đến từ New York đã dẫn đầu trong các cuộc thăm dò trước đây, những người Cộng hòa vẫn chờ kết quả cuối cùng. Họ đã từng trải qua trường hợp giống như vậy trong hai cuộc bầu cử trước.

Donald Trump phát động chiến dịch tranh cử với những lời lẽ xúc phạm đến người Mexico

Năm 2008 cựu thị trưởng New York Rudi Giulian và mục sư Mike Huckabee đã sớm dẫn đầu trong cuộc chạy đua. Năm 2012, Michele Bachmann, dân biểu bang Minnesota, dẫn đầu ngay từ lúc khởi đầu chiến dịch đề cử, sau đó đến lượt Herman Kenn, giám đốc một chuỗi cửa hàng Pizza. Nhưng không ai trong những người này đeo đuổi được đến cuối cuộc đua. Khi theo dõi các cuộc bầu cử Mỹ, người ta phải kiên nhẫn chờ đợi cho đến lúc các ứng cử viên nổi bật xuất hiện.

Khi Trump phát động chiến dịch tranh cử với những lời lẽ xúc phạm đến người Mexico và chỉ trích một số đồng minh của Hoa Kỳ, nhiều người tin rằng chiến dịch đã kết thúc trước khi nó bắt đầu. Nhưng họ đã lầm. Sau nhiều tháng, Trump vẫn giữ vị trí đầu bảng trong các cuộc thăm dò. Càng lúc càng cho thấy một số lớn các cử tri Cộng hòa hoàn toàn không đồng ý với hướng chiến lược mà đảng đã vạch ra sau cuộc bầu cử năm 2012. Họ không muốn cải cách luật nhập cư. Ngược lại, họ muốn xiết chặt thêm lãnh vực này. Họ thích lối nói thẳng thừng của Trump. Cuối cùng, cũng đã có một người nói ra những gì họ ấm ức trong lòng và "nói cái nó vốn là như vậy".

Tất nhiên Trump không nói đến cái thực sự phải là như vậy. Ông nói dối và nói dối mọi lúc. Một số lời nói dối nghiêm trọng hơn những lời nói dối khác. Tôi chọn ra đây một số tuyên bố dối gạt điển hình vì chúng dẫn đến phạm trù rộng hơn : tổng thống Mỹ đang cố gắng làm suy yếu các định chế trung lập trong xã hội khi chúng chống lại cách diễn giải của ông về sự thật.

- Ngày 25/05/2016 : Trump nói một vụ kiện chống ông lẽ ra phải bị hủy bỏ nhưng thẩm phán là người "ghét Trump" và có cái tên nghe như dân Mỹ La tinh. (Cách diễn giải này đã làm những người ủng hộ ông nghi ngờ sự trung lập của cơ quan tư pháp, một đệ tam nhân đưa ra những quyết định dựa trên cơ sở luật pháp chứ không trên quan điểm chính trị).

- Ngày 28/11/2016 : Trong một tweet, Trump quả quyết là cả triệu người không có quyền đầu phiếu đã bỏ phiếu cho Hillary Clinton. (Cách diễn giải này đã làm suy giảm niềm tin vào hệ thống bầu cử và cho Trump cơ hội không công nhận kết quả bầu cử trong tương lai).

- Ngày 17/02/2017 : Trong một tweet, tổng thống viết rằng "Fake News Media" (ông nêu tên nhiều hãng truyền thông) là kẻ thù của dân tộc Mỹ. (Một quả quyết được ông thường xuyên nhắc lại, đã chôn vùi ý niệm phổ quát về sự thật của người Mỹ).

- Ngày 04/03/2017 : Trump quả quyết nhiều lần là Obama theo dõi và nghe lén điện thoại của người Cộng hòa trong chiến dịch vận động bầu cử 2016. (Cáo buộc này liệt Obama vào loại người như Nixon, nhân vật phản diện lớn nhất ở Nhà Trắng và mô tả Hoa Kỳ như là một nước có nền cộng hòa chuối (banana republic), nơi tổng thống có thể dùng bộ máy quan liêu để chống lại các đối thủ chính trị).

- Ngày 23/05/2018 : Tổng thống cáo buộc FBI đã âm mưu toa rập với hệ thống quan liêu và tình báo Mỹ gọi là "The deep state", và cài đặt gián điệp vào chiến dịch tranh cử của ông năm 2016. (Cáo buộc trầm trọng này đã gây tổn thương cho Cục Điều Tra Liên Bang cao nhất và toàn thể guồng máy tình báo Hoa Kỳ).

- Ngày 04/06/2018 : Tổng thống công bố trên Twitter việc bổ nhiệm Robert Mueller làm công tố viên đặc biệt là trái với hiến pháp. (Một trong những lời khẳng định nhằm hủy hoại uy tín của nền tư pháp quốc gia. Trump mô tả cuộc điều tra hợp pháp như một cuộc săn lùng phù thủy mang động cơ chính trị mặc dù Mueller đã từng làm sếp FBI dưới thời tổng thống George W. Bush và giờ đây được các viên chức Cộng hòa bổ nhiệm.

Trump không chỉ không đồng ý với những người khác mà ông còn gán ghép họ có tâm ý ác độc :truyền thông dối trá, tòa án không công bằng, cảnh sát bị những ngưởi Dân chủ xâm nhập.Theo tổng thống, hệ thống bầu cử đã bị vi phạm, chưa kể đến chuyện gần như toàn bộ thế giới tình báo đang làm việc chống đối lại ông bằng những trò bẩn thỉu như gián điệp và nghe lén.

Tổng quan trên chỉ sơ lược nêu ra một vài lời dối trá của Trump. Theo Politifact, từ lúc ra ứng cử cho đến mùa xuân 2018, Trump đã có 83 lời nói dối hoàn toàn điên rồ. Obama trong suốt 8 năm làm tổng thống chỉ nói tương tự như vậy 9 lần. Nếu người ta dẫn ra những lời nói dối thông thường hay chỉ đúng nửa sự thật, ông đã phạm tội hơn 300 lần.

Đôi lúc những lời dối trá của Trump làm người ta nhớ đến các sự kiện trong cuốn tiểu thuyết 1984 của George Orwell, mô tả một nhà nước khủng bố toàn trị đã thay đổi ý nghĩa của từ ngữ như thế nào. Cũng tương tự, chữ "hàng rào biên giới" mang một ý nghĩa mới trong thời của Trump.

Tháng Tư năm 2018, tờ báo Dallas Morning News loan tin cơ quan chuyên trách về vấn đề di dân đang cho sửa chữa hàng rào biên giới dài ba dặm gần thành phố El Paso, Texas. Chính quyền Bush đã xây dựng hàng rào này và chính quyền Obama bảo trì nó. Hàng rào mới thay hàng rào cũ và sẽ "rất giống" hàng rào cũ nhưng cao hơn một chút. Tuy vậy chính quyền Trump gọi tên hàng rào là bức tường. Kirstjent Nielsen, bộ trưởng an ninh nội địa nói với tờ báo rằng : "Đối với chúng tôi, đây là bức tường. Nếu bức tường đã có từ trước phải được thay thế thì bây giờ nó được thay thế bằng một bức tường mới. Đây là bức tường biên giới của Trump". Theo giải thích của Nielsen, đó không chỉ là hàng rào biên giới cao hơn được biến thành bức tường, nhưng là hàng rào cũ thấp hơn. Tất cả giờ đây là bức tường. Nếu cứ lập lại nhiều lần hai chữ "bức tường", có thể chính chúng ta cũng tin vào điều đó.

Tôi không nghĩ mục đích chính của Trump là giành độc quyền về sự thật bằng những lời dối trá. Bởi lẽ mặc dù khái niệm chung về sự thật rõ ràng đang bị tấn công, vẫn có nhiều ý kiến phản đối khi tổng thống sai. Tuy nhiên Trump không cần xác định điều gì là đúng. Ông chỉ cần chắc chắn là không ai làm việc đó. Ezra Klein, nhà bình luận theo chủ nghĩa tự do, giải thích như sau :

"Cố vấn báo chí Kellyanne Conway và các đồng nghiệp hiểu rõ là nếu mục đích chỉ để khích động phe cánh thì bạn không cần phải thắng cuộc tranh luận. Bạn chỉ cần đưa ra đề tài thảo luận, để phe cánh của bạn có cái gì để nói và tin vào".

Do đó, dù có thể dễ dàng chứng minh Trump sai cũng chẳng ích lợi gì bởi lẽ vấn đề không ở chỗ phải truy tìm sự thật mà là tạo cơ hội cho những người ủng hộ ông có cái gì để nói khi phe Dân chủ đưa ra cáo buộc. Cho đến khi nào Trump còn có thể cung cấp cho phe cánh của ông những đề tài tranh luận, dù sai lệch đến mức độ nào, ông vẫn làm. Điều quan trọng đối với Trump là tiếp tục lật đổ truyền thông. Khi những lời dối trá của ông gây ra các cuộc tranh luận, ông đổ tội cho giới truyền thông, giúp những lập luận yếu kém tồn tại. Cách làm này có hiệu quả. Trong một cuộc thăm dò vào mùa hè 2018, chỉ 11% những người tuyên bố ủng hộ Trump tin vào "mainstream media". Một cuộc thăm dò khác cũng cùng thời gian đó cho thấy một nửa số người Cộng hòa có cùng quan điểm "truyền thông là kẻ thù của nhân dân".

Như chúng ta đã thấy trong quyển sách này, Trump không phải là người duy nhất thuộc cánh hữu Mỹ tấn công truyền thông. Trái lại, đây là truyền thống kiêu hãnh của người Cộng hòa. Khác biệt là vị tổng thống hiện nay giỏi về mặt này hơn các vị tiền nhiệm. Chuyện này cũng chẳng thành vấn đề đối với đảng Cộng hòa. Mặc dù Trump đang điều hành một chính quyền hỗn loạn nhất trong lịch sử nước Mỹ, sự ủng hộ của các cử tri Cộng hòa vẫn không giảm dưới 80% kể từ ngày ông nhậm chức vào năm 2017. Điều này cho thấy cái tài của ông trong cách diễn giải riêng về sự thật và phổ biến nó đến các cử tri thông qua phe cánh của mình. Điều trớ trêu là nội các trong chính phủ Trump, phía sau bức tường của Nhà Trắng, lại rất cởi mở với báo chí.

Hadas Gold, nhà báo của tờ trực tuyến Politico, chuyên về đề tài Trump trong nhiều năm, nhân chuyến thăm Na Uy vào tháng 05/2018, đã kể chuyện về một bộ máy hành chính sẵn lòng tham gia các cuộc phỏng vấn dài với những tập đoàn truyền thông mà Trump gọi là "fake news". Gold gọi chiến lược của Trump là "cuộc chiến giả chống tin tức giả" (The fake war on fake news). Trong một bài báo viết về giai đoạn đầu trong nhiệm kỳ của Trump ở Nhà Trắng, Gold đã thuật lại chuyện các nhà báo được đối xử như thế nào :

Khi không sôi sục trên Twitter hay lên diễn đàn nói chuyện với cử tri, tổng thống tổ chức những buổi họp báo rất thân mật. So với cách đối xử của các nhân viên đối với nhà báo, ông thường đối xử với báo chí tốt hơn nhiều. Khi Steve Bannon, cựu chiến lược gia trưởng, không đi lòng vòng, gọi truyền thông là "đảng đối lập", ông vui vẻ gửi đến báo chí những tờ giấy khen ngợi vì họ đã viết được những bài hay. Và khi Sean Spencer, cựu phát ngôn viên kiêm thư ký báo chí, không họp báo, ông thường tìm cách duy trì và tạo mối quan hệ tốt với báo chí.

Bài báo của Gold cho thấy rõ việc Trump công kích báo chí thực ra chỉ là màn kịch, một lễ hội hóa trang. Ông công kích một ngành công nghệ mà ông vốn được hưởng lợi do có những mối quan hệ tốt. Ít nhất trong những trường hợp nhất định.

Sylvi Listhaug đã từng ví chính trường Na Uy như một nhà trẻ nhưng, như thường lệ, Hoa Kỳ bỏ xa cái nước Na Uy nhỏ bé một quãng đường dài. Biệt danh Trump đặt cho các đối thủ chính trị là bức minh họa cho thấy nét nhà trẻ đặc trưng trong chính trường Mỹ ở mức độ lớn hơn nhiều. Trong vài năm qua, Trump đã gọi các đối thủ chính trị bằng những cái tên như : Crazy Joe Biden (cựu phó tống thống Mỹ Joe Biden), Pocahontas Warren thượng nghị sĩ Elizabeth Warren), Fake Tears Schumer (lãnh đạo thiểu số tại Thượng Viện Chuck Schumer), Al Frankenstein (cựu thương nghị sĩ Al Franken) và Leakin’ James Comey (cựu giám đốc FBI Jame sComey).

Chúng ta có thể chọn một cái tên đặt cho Trump vì nó không ngoài sự tưởng tượng. Một vài cái tên rất hợp với ông. Tuy vậy trò công kích cá nhân trẻ con của tổng thống đã làm dư luận không còn để tâm đến những mặt rất yếu kém của ông, cụ thể là trong cuộc thảo luận chi tiết về chính trị. Khi người ta muốn biết quan điểm của ông về Brexit, ông đã dùng hết 10’ để nói về những bất động sản của mình ở Scotland và chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2016. Câu trả lời gần câu hỏi nhất là : "Brexit is Brexit". Nguyên tắc cơ bản của ông là : câu trả lời hàng hai, những câu chuyện không thích hợp, những tuyên bố sai lệch và khoa trương. Năm 2016, Trump đưa ra đề xuất cụ thể nhằm loại bỏ đường lối chính trị của Obama trong một chiến dịch chính trị được tổ chức gần như hoàn hảo.

Việc Trump công kích đối thủ rất giống những gì ông làm trong chương trình truyền hình thực tế của ông : The Apprentice. Kịch tính làm lu mờ tất cả những thứ khác. Khi ghét ai, người ta dễ bác bỏ lập luận của người đó. Bạn không cần phải nghe Hillary nói vì bà ta là kẻ lừa đảo đáng bị tống vào tù. Trump đã theo chủ trương của Andrew Breibart và Roger Ailes, chủ tịch kênh FoxNews : quần chúng không muốn nghe chuyện chính trị. Họ muốn xem kịch. Họ không thấy hào hứng với các kế hoạch chống nạn nghèo đói của trẻ em. Họ muốn xem các trận đấu quyền anh, để hò hét ủng hộ người mình thích và chê bai người họ không thích. Cách tiếp cận này như sợi chỉ đỏ chạy suốt chiến dịch bầu cử và trong thời gian Trump làm tổng thống. Ông luôn có một kẻ thù để châm biếm và công kích chống lại. Trong cuộc tranh cử, kẻ thù là các ứng cử viên cộng hòa trong quá trình đề cử đồng thời là Hillary Clinton và Obama. Trump còn tweet cả phim video (đã được chỉnh sửa) chiếu ông dùng vũ lực tấn công kênh TV-CNN trong một pha đô vật. Với tư cách là tổng thống, ông đấu võ mồm với nhiều "kẻ thù" khác nhau trong một danh sách dài như vô tận :

- Các kênh truyền thông như CNN, NBC, Washington Post và The New York Times.

- Các nhà báo như Joe Scarboraugh, Mika Brzezinski, Jonah Goldberg, Arianna Huffington, Lawrence O’Donnell, Chuck Todd, Anderson Cooper và nhiều người khác nữa.

- Các nhà kinh doanh như Mark Cuban và nhiều thương hiệu như Giải bóng đá bầu dục quốc gia NFL, kênh thể thao ESPN và chuỗi cửa hàng thể thao Nike.

- Các nguyên thủ nước ngoài như thủ tướng Canada Justin Trudeau, tổng thống Mexico Enrique Pena Nieto, nhà độc tài Bắc Hàn Kim Jong-Un (lần trước) và chủ tịch Liên Hiệp Châu Âu Jean-Claude Juncker.

- Các nghệ sĩ và ngôi sao điện ảnh như Cher, Maryl Streep, George Clooney và Arnold Schwarzenegger.

- Các cựu lãnh đạo cơ quan tình báo như cựu giám đốc FBI James Comey, phó giám đốc FBI Andrew McCable, cựu giám đốc cơ quan tình báo James Clapper và cựu CIA sếp John Brennan.

- Thượng nghị sĩ John McCain, Elizabeth Warren, Chuck Schumer, Jeff Flake va Bob Corker.

Hầu như không ngày nào các tờ báo không đăng tải trên trang nhất các tuyên bố tào lao hay những trò kịch tính hoặc những hành động gây sốc của Trump. Chúng ta bị nhốt trong cái vòng luẩn quẩn do việc truyền thông chạy theo tiền đề của Trump. Người ta hiếm khi nói đến những thay đổi chính trị ông đang thực hiện sau bức màn sân khấu ở Mỹ. Trong bộ phim thực tế toàn cầu, mỗi tập lại có cái mới và cuối cùng chúng ta chìm trong từng sự kiện đơn lẻ và mấtđi sự hiểu biết về tổng thể bức tranh. Đồng thời tổng thống khích động những người ủng hộ mình, họ luôn sẵn sàng nổi loạn trong cuộc xung đột sắp tới. Và cứ mỗi tập trong bộ phim, nước Mỹ lại phân cực và chia rẽ hơn.

Tổng thống của tất cả mọi người ?

Vào lúc 2 giờ 49’ tại Mỹ, đêm ngày 8/11/2016, một Donald Trump tự tin bước ra thông báo là Hillary Clinton đã điện thoại và chúc mừng chiến thắng của ông. Vị tổng thống tân cử cảm ơn cuộc tranh cử sôi nổi của bà, ca ngợi bà đã phục vụ lâu dài và trung thành với đất nước. Ông kêu gọi đảng Cộng hòa, Dân chủ và các cử tri độc lập đến với nhau như một dân tộc thống nhất, đồng thời hứa sẽ trở thành tổng thống của tất cả mọi người Mỹ. Nhưng Donald Trump không có ý định giữ lời hứa này.

Khẩu hiệu "Make America Great Again" đã được cố Tổng thống Ronald sử dụng trong cuộc bầu cử năm 1980.

Ngay sau khi nhậm chức, vài tháng sau, tân tổng thống bắt đầu nỗ lực thực hiện những gì đã hứa trong cuộc bầu cử và chôn vùi các thành quả để lại của Obama– bất kể hậu quả. Chẳng có gì phải ngạc nhiên khi một tổng thống Cộng hòa muốn thực thi chính sách của người Cộng hòa. Nhưng trong giai đoạn này, Trump muốn các đề xuất được thông qua càng nhiều càng tốt, không cần ý kiến của các đối thủ chính trị. Đối thoại chính trị đã được thay thế bằng độc thoại chính trị. Ngay trong năm 2017, ông đã đưa ra khẩu hiệu dành cho cuộc bầu cử sắp tới vào năm 2020 : "Promises made, promises kept" ("Lời hứa được thực hiện, lời hứa được giữ").

Một trong những lời hứa là hủy bỏ cải cách y tế của Obamacare. Như tôi đã đề cập đến, cải cách y tế trước đây chỉ được đảng Dân chủ bỏ phiếu thông qua. Nó giúp cho hàng triệu người Mỹ được hưởng bảo hiểm xã hội. Cải cách, nếu có thiếu sót, có thể được cải thiện thông qua thỏa hiệp giữa đôi bên. Trump đã chọn giải pháp bóp nghẹt luật pháp thay vì tìm cách đối thoại với đảng Dân chủ. Trước tiên, bộ máy hành chính của Trump ngừng quảng bá cải cách y tế của Obama. Sau đó chính quyền ngừng xử phạt những người không trả tiền phạt vì không đóng lệ phí bảo hiểm (lệ phí là một phần tài chính dùng để hỗ trợchương trình cải tổ). Cuối cùng Trump từ chối trợ cấp cho các công ty bảo hiểm nhận khách hàng có rủi ro cao về sức khoẻ. Hậu quả là không ai biết được thị trường bảo hiểm sẽ diễn tiến như thế nào trong tương lai và hàng chục triệu người đang phải đối mặt với những tháng ngày bấp bênh trước mắt. Về lâu dài, cải cách y tế có khả năng sụp đổ.

Một biện pháp khác là cuộc chiến tranh thương mại. Ông khởi động cuộc chiến để chứng tỏ với các cử tri cốt lõi đang sống trong "Vành Đai Rỉ Sét" (Rust Belt) rằng ông quan tâm đến các khu vực công nghiệp đang thoi thóp ở Mỹ. Tổng thống đã đưa ra mức thuế cao hơn, đánh vào nhôm và thép nhập khẩu. Mục tiêu chính là Trung Quốc, nhưng cả Canada và EU cũng nẳm trong tầm nhắm. Cả hai đều là những quốc gia đồng minh, cùng phản ứng trước việc tăng thuế và nói rằng binh lính của họ đã chiến đấu và chết cùng với quân đội Mỹ tại Iraq và Afghanistan. Một biện pháp mang tính xây dựng cao dành cho "Rust Belt" là tăng cường huấn luyện kỹ năng cho những người lao động trong các khu vực đang hấp hối. Tuy vậy việc đòi hỏi phải có thời gian lâu và nỗ lực lớn. Trump đã sớm có lựa chọn mới để giành chiến thắng. Vấn đề đối với việc sửa đổi thuế quan là người tiêu dùng Mỹ có thể phải trả giá cho những biện pháp này. Khi các nhà sản xuất lệ thuộc vào thép nhôm nhập khẩu để sản xuất, họ phải tăng giá sản phẩm. Các công ty dựa vào hàng nhập khẩu giá rẻ để sản xuất những mặt hàng khác sẽ mệt mỏi. Trump đã làm vừa lòng các cử tri nòng cốt của mình nhưng trừng phạt các cử tri khác và các công ty. Điều này tốt cho cơ hội tái đắc cử của ông nhưng không tốt cho nước Mỹ.

Đối với những người ủng hộ Trump, ông là người lãnh đạo nổi bật nhất trong cuộc chiến văn hóa đang diễn ra ở Hoa Kỳ. Ông tận hưởng các thuận lợi có được đến từ những cơn thịnh nộ của người da trắng, các cử tri theo đạo Tin Lành. Họ sợ sự thay đổi về nhân khẩu học đang diễn ra trong nước. Trump tuyên bố đó là sự xung đột giữa những "người tốt", những người đang bảo vệ cảnh sát, truyền thống Mỹ và lá cờ Mỹ với cánh tả, những kẻ không thèm đếm xỉa tới các giá trị đó. Tổng thống tuyên bố mình là người biện hộ chính thức cho tất cả những gì trong mắt ông là văn hóa và giá trị thực sự của nước Mỹ. Các cử tri Cộng hòa ưa thích lối giải thích vấn đề của ông. Đó là những thứ họ quan tâm nhất và cũng vì vậy ông chỉ là tổng thống của những người Cộng hòa - không phải là tổng thống của toàn dân.

Trump không là người duy nhất có tội trong sự phân hóa chính trị ở Mỹ. Như quyển sách này đã vạch ra, sự phân cực là hậu quả của các quá trình diễn ra trong nhiều thập niên : việc phân loại cử tri, quyền lực của các nhóm lợi ích, môi trường hợp tác chính trị bị đầu độc, việc quyên góp tiền, sự xuất hiện của mạng truyền thông không chính thức, tổng thống tự tung tự tác và những biến cố lớn. Donald Trump rất giỏi trong việc khai thác các cơ chế này, biến chúng thành lợi thế của mình và nhúng tay đóng góp rất lớn vào việc chia cách. Ông đã làm điều đó bằng cách phá vỡ khái niệm chung về sự thật mà người Mỹ hướng đến. Ông đã tàn bạo hóa chính trị hơn nữa bằng cách liên tục tấn công cá nhân và khẩu chiến với các đối thủ. Từ vai trò chiến binh văn hóa đại diện cho các cử tri Cộng hòa, ông trở thành tổng thống độc đảng của nước Mỹ.

Vẫn còn sớm để chúng ta thấy được những hậu quả lâu dài do hành vi của Trump để lại. Giữa nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của Trump, Hoa Kỳ bị phân cực hơn bao giờ hết và rất ít hy vọng tình trạng này sẽ được cải thiện. Ngược lại, nếu đảng Dân chủ giành được đa số trong một hay cả hai viện trong cuộc bầu cử Quốc hội năm 2018, mặt trận sẽ nổ lớn hơn nữa. Tuy vậy lời hùng biện của Trump không phải là điều đáng lo ngại duy nhất về nước Mỹ ngày nay.

Tại các trường đại học, đã xảy ra trận chiến định nghĩa ai là người có quyền nói và nói ở vũ đài nào. Đây là triệu chứng cho thấy chính trị bây giờ chủ yếu mang bản sắc cá nhân, khiến người Mỹ căm ghét và xa lánh hơn nữa.

Thor Stenhovden

Nguyên tác : Det amerikanske marerittet, Chương 3 : Donald Trump, Res Publica, 08/10/2018

Hoàng Thủy Ngữ dịch

(14/02/2019)

Xem : Cơn ác mộng Mỹ - 1

Phần 1:

Donald Trump : Phong trào birther đã góp phần vào sự phân cực trong các cuộc tranh luận xã hội

Trump, however, didn’t cause the chaos. The chaos caused Trump.

(Tuy vậy, Trump không phải là người đã tạo ra sự hỗn loạn. Sự hỗn loạn đã tạo ra Trump).

Jonathan Rauch, "How American Politics went Insane"

Nguyên tác : Detamerikanskemarerittet (tác giả : Thor Stenhovden), Chương 3 : Donald Trump - Người dịch : Hoàng Thủy Ngữ

Cuộc họp cử tri của John McCain ở Lakeville

Tháng Mười năm 2008, ứng cử viên đảng Cộng hòa John McCain đến thăm thành phố nhỏ Lakeville, cách trường đại học cũ của tôi ở Minnesota khoảng 15’ lái xe. McCain, người hùng chiến tranh và là thượng nghị sĩ của tiểu bang Arizona, đến miền Trung Tây để gặp gỡ và vận động cử tri trong chiến dịch tranh cử của mình.

Giữa cuộc họp, một phụ nữ lớn tuổi, đầu đã bạc và mắt đeo kính, giơ tay lên. Bà ngập ngừng và bối rối khi đứng cách ứng cử viên tổng thống nửa mét. Cuối cùng bà cũng nói ra được điều mình thắc mắc : "Tôi cần hỏi ông một câu… Tôi không thể tin Obama. Tôi đã đọc về ông ta và ông ta là… ông ta là… người Ả Rập".

Thượng nghị sĩ John McCain đã chọn việc bênh vực sự thật về Obama hơn là tuyên bố sai lệch để gặt hái được những tràng pháo tay.

McCain ngạc nhiên thân mật lắc đầu và nói nhanh trong micro : "Không, thưa bà. Không phải đâu. Ông ấy là người đàn ông rất tốt trong gia đình, một công dân, người mà tôi không có cùng quan điểm chính trị trong một số lãnh vực. Đó là tất cả những gì mà chiến dịch tranh cử này nhắm tới".

Cử tri đã vỗ tay một cách dè dặt. Dường như họ không biết sẽ phải phản ứng như thế nào. Có phải thượng nghị sĩ đã bênh vực Obama trong cuộc họp của những người Cộng hòa ? John McCain là thế. Ông muốn có cuộc tranh luận chính trị nghiêm túc. Thượng nghị sĩ đã chọn việc bênh vực sự thật về Obama hơn là tuyên bố sai lệch để gặt hái được những tràng pháo tay.

Chuyện người phụ nữ nghi ngờ Obama là người Ả Rập không phải là trường hợp duy nhất. Sau vụ tấn công khủng bố ngày 11 tháng Chín, nỗi sợ hãi người Hồi giáo đã gia tăng đáng kể ở Hoa Kỳ, đặc biệt là sự hoài nghi của các cử tri Cộng hòa.

Cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000, lượng người nhập cư trái phép tăng lên dữ dội ở các cửa khẩu biên giới. Vì vậy cử tri của cả hai đảng càng lúc càng hoài nghi hơn về chuyện nhập cư. Đa số lưỡng đảng trong quốc hội đã cho phép tổng thống George W. Bush sử dụng tài lực để giảm thiểu số lượng người nhập cư đồng thời xây dựng hàng rào biên giới.

McCain rất cứng rắn trong vấn đề di dân nhưng cho rằng vấn đề này phải được giải quyết thông qua những cải cách lớn hơn liên quan đến an ninh biên giới và cấp giấy phép cư trúcho hàng triệu người đang sống không giấy tờ trong nước. Năm 2005 ông đã cộng tác với thượng nghị sĩ đảng Dân chủ Ted Kennedy. Nhưng đề xuất của họ không được các chính trị gia của cả hai đảng đánh giá cao. Hai năm sau, McCain cũng ủng hộ nỗ lực cải cách tiếp theo của Kennedy mặc dù các cố vấn của ông đã khuyến cáo là việc làm này sẽ làm thành phần nòng cốt của đảng Cộng hòa khó chịu, trước cuộc bầu cử tổng thống quan trọng sắp tới.

Như chúng ta đã thấy trong chương sách trước, rõ ràng McCain đã thua Obama trong cuộc bầu cử năm 2008. Một liên minh chủ yếu gồm giới trẻ, phái nữ và cử tri sắc dân thiểu số như Megha Agrawal đã đưa ứng cử viên Dân chủ bước vào Nhà Trắng. Bốn năm sau, trong lần tái tranh cứ, Obama lại giành chiến thắng trước đối thủ Cộng hòa Mitt Romney.

Sau thất bại lần hai vào năm 2012, trong hoảng loạn, đảng Cộng hòa đã thành lập một ủy ban điều tra để tìm hiểu những sai lầm trong hai cuộc bầu cử vừa qua. Bản báo cáo ủy ban đưa ra quả thật tàn bạo. Đảng Cộng hòa chỉ giành được hai trong số sáu cuộc bầu cử tổng thống gần đây nhất. Theo ủy ban, chuyện này một phần vì đảng ngày càng bị coi là xa cách với quần chúng. Phụ nữ và nhóm sắc tộc thiểu số được bổ nhiệm quá ít vào vị trí lãnh đạo nên đã gây ra ấn tượng là đảng không quan tâm đến người dân bình thường. Lẽ ra ủy ban không cần phải đề xuất giải pháp cụ thể nhưng họ không thể im lặng :

"Chúng ta phải cải cách và quảng bá chính sách nhập cư. Nếu bỏ qua việc này, lời kêu gọi của đảng sẽ mất dần ảnh hưởng và chỉ còn những cử tri trung kiên nghe theo. Ngoài ra chúng tôi còn tin rằng việc cải cách chính sách nhập cư cũng phù hợp với các nguyên tắc kinh tế của đảng Cộng hòa, nhằm tạo ra công việc làm và cơ hội bình đẳng cho tất cả mọi người".

Các chính trị gia ở Washinton D.C đã nghe theo khuyến nghị đó. Một nhóm gồm 4 người Dân chủ và 4 người Cộng hòa, được gọi là The Gang of Eight, đã thảo luận đưa ra một đề xuất cải cách chính sách nhập cư và nhận được sự ủng hộ rộng rãi ở Thượng Viện. Trong Nhà Trắng, tổng thống Obama đã sẵn sàng đặt bút ký nhưng rồi phải chờ vì dự luật chưa được Hạ Viện phê chuẩn. Mọi việc phải dừng lại.

"The Gang of Eight" và cải cách nhập cư : Biên giới trong cơn ác mộng an ninh quốc gia

Một năm trước cuộc bầu cử giữa kỳ, những người Cộng hòa ở Hạ Viện không chắc chắn là việc cải cách luật nhập cư có cần thiết cho cuộc bầu cử hay không nên đã bỏ qua và không phê chuẩn dự luật. Có lẽ họ cho rằng bản báo cáo năm 2012 đã đề ra những giải pháp sửa đổi mà nhiều cử tri cộng hòa không thích ?

Khác với các thượng nghị sĩ vốn chỉ chịu trách nhiệm với tiểu bang, các dân biểu ở Hạ Viện được bầu từ những địa hạt bầu cử nhỏ hơn tại địa phương. Họ thường tiếp xúc trực tiếp với cử tri nên có thể đã nhận thấy những dấu hiệu bất đồng của cử tri đối với chiều hướng ôn hòa. Vì vậy một chính sách di dân thân thiện hơn cũng chẳng giúp được gì nhiều nếu đa số cử tri của họ không bằng lòng. Donald Trump nhìn thấy rõ những thuận lợi rút ra được từ mâu thuẫn này nên đã lợi dụng và khai thác nó triệt để.

Phong trào Birther

Trở lại cuộc họp cử tri của McCain ở Lakeville, năm 2008. Nguyên do lời bình luận Obama là dân Ả Rập của người phụ nữ lớn tuổi xuất phát từ một thuyết âm mưu đã bắt đầu lan rộng từ trước cuộc bầu cử.

Lời nói dối phao lên rằng Obama thực sự không sinh ở Hawaii mà là ở Kenya. Nếu điều này đúng thì Obama không thể ra ứng cử tổng thống vì không phải là công dân Hoa Kỳ. Cáo buộc này có lẽ đầu tiên do những người ủng hộ Hillary Clinton đưa ra trong chiến dịch đề cử hồi đầu năm. Mặc dù cuối cùng Obama đã giành chiến thắng, tin đồn này vẫn không mất đi. Trái lại, thuyết âm mưu vẫn âm ỉ và dần có tên là birtherism.

Suốt 70 lần, các cơ quan tư pháp khác nhau đã phải bác bỏ những vụ kiện dân sự nhằm trục xuất tổng thống ra khỏi Nhà Trắng. Trong cuốn video thu hình buổi họp của các cử tri Cộng hòa bị rò rỉ, một chính trị gia trong quốc hội đã nhấn mạnh Obama thực sự là công dân Hoa Kỳ. Cũng giống như trường hợp McCain, ông đã phải đối mặt với sự bất mãn chống đối trong hội trường. Ngoài ra, một số tiểu bang đã đề ra dự luật buộc các ứng cử viên tổng thống phải xuất trình giấy khai sinh trước khi ra ứng cử.

Cuộc tranh cãi vẫn không chấm dứt và cuối cùng tình hình trở nên rất ngớ ngẩn. Mùa hè năm 2010, CNN đã thực hiện một cuộc thăm dò dư luận. Kết quả cho thấy 1 trong 4 người Mỹ vẫn nghi ngờ tổng thống của họ có sinh ở Hoa Kỳ hay không. Sự khác biệt rất rõ nét giữa 2 đảng : 40% người Cộng hòa hoàn toàn không biết chắc Obama thật sự có phải là công dân Hoa Kỳ. Người ta đã chọn lọc tập trung một nhóm người. Mục đích để tìm hiểu ý kiến của cử tri. Một nửa số người Cộng hòa tin rằng Obama theo đạo Hồi. Và rồi Trump nhảy vào cuộc chiến.

Mùa xuân năm 2011, nhà tỷ phú bất động sản đã tham gia một số các cuộc phỏng vấn trên nhiều kênh truyền hình trong nước, có lẽ để thử thăm dò mức độ đón nhận nếu ông ra ứng cử tổng thống vào năm 2012 như thế nào. Trong những lần có mặt trong cuộc phỏng vấn, ông liên tục quả quyết Obama không sinh ở Mỹ. Ông trở thành người lãnh đạo không chính thức của phong trào birther.

Trong postcast của Laura Ingraham, người phụ trách chương trình của Fox News, ông Trump nói rất rõ ràng về Obama như sau : "Ông ta không có giấy khai sinh và nếu ông ta có, tôi tin rằng trong đó cũng ghi điều rất có hại cho ông ta. Tôi không biết là điều đó có hại cho ông ta hay không, nhưng có người nói với tôi rằng có lẽ chữ 'Hồi giáo' được viết trong mục khai báo tôn giáo trên giấy khai sinh. Và bạn biết đấy, nếu bạn là người Hồi giáo, bạn không thể thay đổi tôn giáo của mình".

Trump không bỏ cuộc và cuối cùng được cựu ứng cử viên phó tổng thống Sarah Palin ủng hộ. Truyền thông bảo thủ yêu thích vở tuồng và châm thêm dầu vào lửa. Những người lãnh đạo đảng Cộng hòa ở Washington D.C lắc đầu nhưng cứ để mặc cho cuộc tranh cãi tiếp tục sôi động.

Sự việc diễn ra ngoài sự chịu đựng của Obama. Ông công bố giấy khai sinh của mình năm 2008. Ngày 27 tháng Tư năm 2011, tiểu bang Hawaii phát hành một phiên bản giấy khai sinh chi tiết hơn.Trong buổi họp báo chí chật kín người, một Obama cay đắng nhấn mạnh với mọi người là mình sinh ở Mỹ. Obama gần như cầu xin các chính trị gia trong nước chuyển mọi quan tâm của họ sang cuộc khủng hoảng ngân sách sắp tới và mong mọi người đừng bị phân tâm bởi" một đám hề ánh xiếc chỉ toàn bịa chuyện". Mọi người đều biết ông ám chỉ ai : Donald Trump.

Ít lâu sau cả Trump và Obama tham dự buổi dạ tiệc (galla party) tổ chức hàng năm ở Washington dành cho báo chí và các chính trị gia. Nội dung chủ yếu của bữa tiệc là màn đùa cợt vui vẻ, nơi để tổng thống diễu cợt chính mình, các đối thủ chính trị và giới truyền thông. Điều không ai biết là ngay đêm hôm đó Obama vừa bật đèn xanh cho lực lượng đặc biệt Mỹ mở chiến dịch quân sự dẫn đến cái chết của Osama Bin Laden, thủ lãnh Al Queda vài ngày sau. Rõ ràng đây là một đòn trả thù. Obama không chỉ nhắm vào Bin Laden đêm hôm đó.

Trong bài phát biểu của mình, Obama đã tấn công Trump một cách tàn nhẫn. Ông diễn kịch chế giễu Trump là một ngôi sao truyền hình thực tế đầy âm mưu và nhẹ dạ vốn chẳng có gì với chính trị để làm. Các máy ghi hình cho thấy một Trump đùng đùng nổi giận và bỏ về rất sớm trước khi buổi tiệc tàn. Sau lần bị xúc phạm trong bữa tiệc, Trump tiếp tục chống phá Obama. Ngôi sao truyền hình thực tế quả quyết giấy khai sinh của Obama là giả, dựa vào một "nguồn tin tuyệt đối đáng tin cậy". Và Trump còn nghi ngờ đến cả kết quả học hành của tổng thống. 5 năm sau, lần đầu tiên, trong chiến dịch vận động bầu cử trước năm 2016, đảng Cộng hòa mới dứt khoát xác nhận Obama sinh ở Mỹ.

Phong trào birther của Trump đã góp phần vào sự phân cực trong các cuộc tranh luận xã hội. Sự kỳ thị chủng tộc được che đậy một cách vụng về đã tác động mạnh đến các cử tri Dân chủ và thậm chí còn mồi thêm lửa cho cánh cực hữu trong đảng Cộng hòa. Doanh nhân NewYork này không thể làm được nếu không có những cơ chế đã đề cập đến trong quyển sách này : truyền thông bảo thủ truyền bá thông điệp, các nhóm lợi ích chia sẻ nó, các chính khách Cộng hòa không lên tiếng phủ nhận đó là trò xiếc… Trump biết mình là bậc thầy trong việc khai thác triệt để các yếu tố trên, biết cách biến chúng thành độc hại hơn và sử dụng không ngừng nghỉ.

Thor Stenhovden

Nguyên tác : Det amerikanske marerittet, Chương 3 : Donald Trump, Res Publica, 08/10/2018

Hoàng Thủy Ngữ dịch

(07/02/2019)

Xem : Cơn ác mộng Mỹ - 2

Trên thế giới có lẽ không một dân tộc nào yêu văn hóa hơn dân tộc Việt. Hai từ văn hóa đã xuống đường, len lỏi vào mọi ngóc ngách xã ấp, xóm làng, khóm phường, phố thị, đầu đường xó chợ. Nó chui vào tận góc bếp gầm chạn từng nhà, nhảy xổm lên chễm chệ ngồi trong các cửa quan quyền. Nó múa may trong các lễ hội, sinh hoạt giải trí, tôn giáo, chính trị.

Nhà văn hóa ấp 1, xã Long Trị, thị xã Long Mỹ, vừa được xây dựng xong và đưa vào sử dụng… Ảnh minh họa

Người Việt như chưa bao giờ được tận hưởng khoái lạc văn hóa. Họ hít thở, ôm ấp, khóc cười, tự sướng với nó. Họ như chưa bao giờ được hãnh diện về văn hóa dân tộc. Nay họ được đánh thức dậy sau giấc ngủ dài. Văn hóa không chỉ được luận bàn trên báo chí hay trong các tài liệu, sách vở nghiên cứu bác học trên trời. Nó đi vào cuộc đời, sinh động như gánh xiếc, diêm dúa như phường chèo, phong phú như cỏ dại. Nào là tổ văn hóa, khóm văn hóa, phường văn hóa, nhà văn hóa, sở văn hóa, văn hóa ẩm thực, văn hóa giao thông, văn hóa thể thao, văn hóa đình chùa, văn hóa ứng xử, văn hóa Hà Nội, văn hóa nghìn năm Thăng Long…

Nó nhiều đến mức người ta quay cuồng, ngụp lặn trong cơn lốc văn hóa, không kịp tiêu hóa thích ứng và cũng không biết xã hội này đang vận hành theo mô hình văn hóa nào. Biện pháp tốt nhất là hồ hởi phấn khởi theo kiểu bầy đàn hay cứ sống theo kiếp vô sinh và cố chết nhẹ nhàng với nó. Nói khác, một kiếp nhân sinh đúng quy trình, sống theo bản năng và chết theo lý trí.

Có lẽ suốt dòng lịch sử dân tộc, chưa bao giờ văn hóa được hỗ trợ và định hướng mạnh mẽ như trong cái thời đại rực rỡ mang tên Hồ Chí Minh này. Hậu quả là một nền văn hóa bốc phét. Khởi đầu bốc phét có thể chỉ là tính đảng, dần trở thành thói quen chung của xã hội và tạo ra quán tính Việt đặc thù. Nhưng bốc phét là vỏ bọc của lường gạt và dối trá vì vậy nó bất cần luận chứng, đạo lý hay sự thật. Từ đó, dối trá đi vào mọi lãnh vực đời sống, là chìa khóa để thành công, là lá bùa hộ mệnh để tồn tại và người ta thoải mái sử dụng nó như lẽ tự nhiên.

Một trong 10 phát ngôn ấn tượng của Thủ tướng tại hội nghị doanh nghiệp lần hai - Zing, 18/05/2017

Rất nhiều người đã lên tiếng báo động về vấn đề văn hóa đất Việt. Nào là giáo dục xuống cấp, con người tha hóa,vô cảm, bạo lực gia đình và xã hội, đạo đức suy đồi, tình người cạn kiệt… Người ta truy tìm nguyên nhân, vặn óc đề ra giải pháp, dùng hết khả năng viết lách để trình bày. Đáng tiếc là dù sau bao cố gắng, vấn đề không những vẫn nguyên vẹn mà mỗi lúc càng tệ hại hơn.

Có một thực tế người ta vẫn cố né tránh, không dám đề cập đến : đó là Đảng cộng sản Việt Nam, một đống rác lịch sử. Khi một đảng phái chính trị xây dựng trên sự dối trá và dối trá như căn bệnh truyền nhiễm lây sang cả một dân tộc thì văn hóa phải suy tàn. Mong chờ sự lương thiện, tử tế, tình người, sự công bằng, tính ngay thẳng thật thà, liêm sỉ, thượng tôn pháp luật… khi dối trá là nền tảng của chính trị, kinh tế, xã hội, giáo dục, tín ngưỡng thì chẳng khác nào kẻ mộng du.

Vài câu chuyện có thật về văn hóa xứ người :

1. Nhân chuyến về thăm Việt Nam, đứa con trai 27 tuổi của người tôi quen được một người bạn ở Việt Nam đèo xe scooter đi hóng gió Sài Gòn. Đến ngã tư đèn đỏ, người bạn vẫn chạy và rẽ phải. Cảnh sát giao thông đã chận lại và đòi lập biên bản phạt tiền. Sau cuộc điều đình chớp nhoáng, số tiền phạt là 100 000 VND. Người bạn chỉ có 80 000 VND nên dở bài năn nỉ. Vừa ngay khi viên cảnh sát đồng ý, cậu "việt kiều yêu nước" buộc miệng nói : Không sao đâu, N. Có tiền trả mà !". Thế là vụ bôi trơn kết thúc tốt đẹp, tiền đầy đủ vào túi người đại diện pháp luật.

2. Luật pháp nước ngoài bắt buộc người ngồi trong xe ô tô phải choàng dây an toàn. Gia đình tôi quen có nuôi một chú chó cảnh, giống chihuahua. Theo luật, chủ xe cũng phải mua dây an toàn phụ dành riêng cho nó. Một hôm, cô con gái muốn chở thú cưng đi chơi nhưng không tìm thấy sợi dây. Gia đình bảo cô cứ bỏ chú cún vào xe chở đi không cần dây. Cô phản đối kịch liệt vì cho đó vừa nguy hiểm vừa phạm pháp. Cuối cùng, sau gần một tiếng đồng hồ lục tung trong nhà, cả hai có thể an vị ngồi trong xe với dây an toàn choàng vai.

3. Cô con gái gia đình tôi quen xin vào học một trường trung học cấp 3 nổi tiếng tại thủ đô. Nhà trường yêu cầu cô phải có địa chỉ thường trú ở thủ đô. Trong thời gian học cấp 2, cô sống cùng cha mẹ ở tỉnh ngoại thành, cách trường khoảng 18 km. Giải pháp đơn giản nhất là mượn tạm địa chỉ của người chú hiện đang sống ở thủ đô để xin học rồi mỗi ngày đi về bằng xe bus. Cô dứt khoát không bằng lòng vì cho đó là dối trá. Cuối cùng cha mẹ phải thuê riêng cho cô một căn hộ gần trường để đi học.

Cách suy nghĩ và hành xử của những đứa trẻ trong3 câu chuyện kể trên có thể, đối với một số người, bị cho là ngớ ngẩn, gàn dở hay buồn cười. Các chính trị gia phương Tây có lúc cũng từng bị chế giễu là ngây thơ. Họ sinh ra và lớn lên trong một xã hội tự do dân chủ và hưởng được một nền giáo dục lành mạnh. Vì vậy, họ không quen những giả dối, đểu cáng, mánh khoé lọc lừa. Mọi giải pháp vẫn sẽ bế tắc nếu thể chế chính trị này vẫn tồn tại. Vấn đề là ở thượng tầng, đầu mối của mọi rác rưởi văn hóa. Trong kinh tế, cái quan trọng đối với người dân là công ăn việc làm chứ không phải những con số GDP. Các lý thuyết kinh tế sẽ trở nên tầm phào nếu không đạt được kết quả cụ thể. Cũng vậy, tiếp tục ngồi vạch ra những vấn nạn văn hóa xã hội, tìm cách sửa đổi trên nền tảng của dối trá chính trị là vô tình tiếp tục tiếp tay cho bạo quyền. Nó chẳng có giá trị nào khác ngoài việc khoe khoang kiến thức hơn người và không khéo lại đi vào vết xe đổ của đường lối mị dân. Không ai tìm cách sửa chữa một căn nhà sắp sụp vì thiếu móng. Vẫn chưa đủ nếu chỉ có cái tâm. Phải can đảm nói l

ên sự thật. Nếu kẻ thù của người Tàu là người Tàu (theo Bá Dương) thì chính người Việt là kẻ thù của nhau. Nguy hiểm nhất là những kẻ đã nhận ra sự bất lực của chính mình, phải sử dụng dối trá và bạo lực hay bám víu ngoại bang để tìm lối thoát.

Hoàng Thủy Ngữ

(02/02/2019)

Qua cuộc bầu cử giữa kỳ (Midterm Election 2018) lần này tại Hoa Kỳ và theo dõi cách tổ chức bầu cử của hai đảng Cộng hòa và Dân chủ, một câu hỏi được đặt ra là làm cách nào để các đảng phái và nhân sự chính trị chiếm đa số cử tri trong khu vực ?

Theo dõi các cuộc bỏ phiếu tại Mỹ bầu Tổng thống, Lập pháp ở cấp trung ương, hay Thống đốc, Lập pháp tiểu bang và đại diện các Hội đồng địa phương, các đảng phái áp dụng phương pháp Gerrymander hay Gerrymandering, có nghĩa là "khoanh vùng để thao túng bầu cử".

Khoanh vùng để thao túng bầu cử là gì ?

Theo định nghĩa của :

- Cambridge dictionary : Khi có cơ hội, giới chức có thẩm quyền thay đổi làn ranh ảnh hưởng của mình để gia tăng số lượng cử tri trong khu vực có thể bầu cho đảng phái của mình.

(an occasion when someone in authority changes the borders of an area in order to increase the numder of people within that area who will vote for a particular party).

- Merriam-Wester : phân chia hoặc sắp xếp (một đơn vị lãnh thổ) thành các khu vực bầu cử để cung cấp cho đảng phái chính trị của mình tranh thủ một khối lượng lớn cử tri trong khi giảm thiểu sức mạnh tranh thủ cử tri của phe đối lập xuống càng ít càng tốt.

(to devide or arrange (a territorial unit) into election districts to give one political party an electoral majority in a large number of districts while concentrating the voting strength of the opposition in as few districts as possible).

Thuật ngữ Ggerrymandering" có nguồn gốc từ tờ báo Boston Gazette phát hành tháng Ba năm 1812. Nó được dùng sau khi tiểu bang Massachusetts vẽ lại ranh giới một số quận dưới thời thống đốc Elbridge Gerry. Nhiều người cho rằng các quận có hình giống như con kỳ nhông.

Gerrymander là sự kết hợp Gerry (tên người khởi xướng khoanh vùng) + mander (có nghĩa là bắt chước như con tắc kè thay đổi màu da salamander để thích ứng với nơi cư trú), để ám chỉ thủ thuật "Khoanh vùng để thao túng bầu cử"

Tranh biếm họa "khoanh vùng để thao túng bầu cử"

"Gerrymandering thực ra không nên áp dụng trong nền Dân chủ hiện đại. Đây là một hệ thống tham nhũng không thể che chỡ hay biện hộ cho nó", theo Rew Penrose, giám đốc luật và chính sách của tổ chức Fair Vote. Tổ chức này muốn có một hệ thống bầu cử công bằng hơn.

Và cũng theo lời Gary Nordlinger, giáo sư chính trị học tại George Washington University : "Gerrymandering đã khiến cuộc bầu cử giữa kỳ lần này có một ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Điều quan trọng nhất không phải là người nắm quyền kiểm soát Quốc hội ở Washington D.C., mà là ai nắm giữ chức vụ thống đốc tại các tiểu bang và ai là người thắng trong các cuộc bầu cử hội đồng địa phương. Những người này có đủ thẩm quyền để làm thay đổi làn ranh ảnh hưởng của các khu vực bầu cử và tất cả các cuộc bầu cử quốc hội liên bang cho tới năm 2030".

Thủ thuật khoanh vùng để thao túng bầu cử

Sự hiểu biết về thuật ngữ Gerrymandering (khoanh vùng để thao túng bầu cử) rất cần thiết bởi lẽ nó tác động trực tiếp đến quyết định của cử tri trong việc chọn ai sẽ là người soạn thảo hay thông qua các sắc luật liên quan đến cuộc sống của họ trong những năm tháng sắp tới.

Một cách vắn tắt, Gerrymandering là cách vạch ra những khu vực bầu cử có lượng cử tri ủng hộ đảng mình nhiều hơn các đảng phái khác và tìm cách lôi kéo các cử tri khác bằng những thủ thuật chính trị. Với chế độ lưỡng đảng hiện nay, và qua các hình thức tổ chức bầu cử của cả hai đảng chính, nước Mỹ nằm trong trường hợp này.

Nếu muốn biết ai là người có quyền lực lớn ở Hoa Kỳ trong những năm sắp tới, thì cứ theo dõi những người đang nắm quyền lực tại các tiểu bang sau đợt bầu cử giữa kỳ vừa qua.

Ở cấp trung ương (Liên bang), bầu cử Hạ viện, một trong hai viện trong cơ quan lập pháp tại Washington DC, với tổng số 435 dân biểu, diễn ra mỗi hai năm một lần. Thượng viện với 100 ghế Thượng nghị sĩ cũng thế : nhiệm kỳ của mỗi thượng nghị sĩ là sáu năm ; các nhiệm kỳ được phân chia sao cho khoảng 1/3 số ghế sẽ bị trống để được bầu bổ sung cứ hai năm một lần.

Ở cấp địa phương (Tiểu bang), từ thập niên 1960, mỗi tiểu bang được chia ra thành nhiều quận với số dân cư bằng nhau. Sau đó một đại diện từ mỗi quận được bầu vào Hạ viện. Điều này có nghĩa là mỗi dân biểu đại diện cho số người trong khu vực ảnh hưởng của mình và tiểu bang đông dân nhất sẽ có nhiều đại diện nhất.

Việc kiểm tra dân số là bước đầu và rất quan trọng để thực hiện việc khoanh vùng. Nhưng dân số các quận thay đổi theo thời gian nên cứ mỗi 10 năm lại có cuộc kiểm tra dân số. Lần tới sẽ thực hiện vào năm 2020. Các quận sẽ được vẽ lại vào năm 2021 và sẽ có số lượng dân cư bằng nhau.

Các chính khách tại 36 trong 50 tiểu bang sẽ tiến hành cuộc bầu cử. Và đảng đang nắm quyền trong mỗi tiểu bang sẽ quyết định ranh giới các quận trong tiểu bang mở rộng đến đâu.

Trong cuộc bầu cử giữa kỳ lần này, 36 tiểu bang sẽ chọn các thống đốc và các đại diện hội đồng địa phương. Nhiệm kỳ của họ là 4 năm. Điều này có nghĩa là những người này hầu như có toàn quyền vẽ lại các quận vào năm 2021 và bản vẽ sẽ có hiệu lực thêm 10 năm nữa, đến năm 2031.

Cách phân ranh giới này khiến bản đồ các quận nhiều khi có hình thù rất quái dị.

Đây là chuyện dẫn đến cái mà nhiều người cho là "vấn đề của nền dân chủ".

Một thí dụ để hiểu được "vấn đề" này : Một tiểu bang có 50 người, chia ra thành 5 quận. Mỗi quận có 10 người và 10 người này sẽ chọn ra 1 người đại diện. Tổng cộng là 5 người. Sau cuộc bầu cử, Đảng Dân chủ chiếm 60% số phiếu và đảng Cộng hòa 40%. Đảng Dân chủ nắm quyền và sẽ cho vẽ lại ranh giới các quận để có được số cư dân đông hơn và như vậy sẽ được cả 5 đại diện mặc dù chỉ có 60% cử tri ủng hộ.

Ngược lại, nếu đảng Cộng hòa nắm quyền, với một chút "sáng tạo", họ cũng cho vẽ lại ranh giới để được đa số dân cư bằng cách dồn phần lớn cử tri Dân chủ vào một vài quận và chia số cử tri Dân chủ còn lại vào các quận khác, nơi có tỷ số luôn ít hơn 1/2.

Nếu đảng Dân chủ thắng lớn ở 2 quận nhưng thua sát nút ở 3 quận, kết quả là 3 cho Cộng hòa và hai cho Dân chủ, mặc dù số phiếu ủng hộ Cộng hòa trên toàn tiểu bang ít hơn rất nhiều.

Cách phân chia Gerrymander để chiếm phần thắng trong cuộc bầu cử

Chính sự kiểm tra dân số đã giúp đảng Cộng hòa thắng lớn trong cuộc bầu cử giữa kỳ vào năm 2010. Họ thắng ở nhiều địa phương các tiểu bang nên có điều kiện để phối trí lại ranh giới các quận theo ý muốn.

Một trường hợp đã xảy ra trong thực tế tại quận 7 tiểu bang Pennsylvania năm 2012. Trong cuộc bầu cử quốc hội, đảng Dân chủ chiếm được 50% số phiếu tiểu bang nhưng chỉ được 18 chỗ ngồi tại Hạ viện tiểu bang. Số ghế nhiều hơn còn lại thuộc đảng Cộng hòa mặc dù đảng này chỉ được 49% phiếu bầu. Quận 7 đã đảo ngược tình thế.

Cả hai đảng đều áp dụng gerrymandering nếu có cơ hội hay thời cơ đã đến. Cộng hòa thường "nhúng chàm" vì họ chiếm đa số tại các tiểu bang trong đợt kiểm tra dân số lần trước. "Tôi bảo đảm là đảng Dân chủ cũng sẽ làm giống thế nếu có cơ hội", Gary Nordlinger quả quyết như vậy.

Rất nhiều người đã nhận ra "vấn đề" khoanh vùng này và muốn thay đổi nó.

Việc vẽ lại ranh giới các quận là cái lợi lớn cho đảng cầm quyền và nhiều người đại diện. Đảng Cộng hòa đã khai thác triệt để cách chia lại ranh giới các quận và đã thắng lớn tại nhiều tiểu bang năm 2010. Từ đó xảy ra chuyện buồn cười trong chính trường. Gary Nordlinger kể rằng : "Các chính khách thường lo bị thua trong đợt bầu cử sơ bộ hơn là trong cuộc bầu cử chính thức, bởi lẽ họ biết ranh giới các quận đã bị vẽ lại nên khó có thể hạ gục đối thủ".

Hiện nay 14 tiểu bang đã quyết định không cho phép các người đại diện vẽ lại ranh giới các quận và giao việc làm này cho một hội đồng độc lập.

California, tiểu bang lớn nhất nước Mỹ, đã quyết định hủy bỏ quyền này từ năm 2008.

Cho đến ngày nào quyền khoanh vùng chưa bị bãi bỏ trên toàn nước Mỹ, nó vẫn là cái cách các chính trị gia chọn cử tri thay vì cử tri chọn họ. Cũng may là rất nhiều người đã nhận ra "vấn đề" này và muốn thay đổi nó. Dân chủ rồi sẽ lên tiếng và cuối cùng quyết định sẽ thuộc về người dân.

Hoàng Thủy Ngữ

08/11/2018

Phần thứ nhất

Cách mạng Nga thành công vào tháng 10 năm 1917. Khi cuộc cách mạng này bùng phát, cả thế giới vào thời gian đó hoàn toàn bị bất ngờ. Không ai có thể tưởng tượng được rằng một đế chế kéo dài suốt 300 năm lại có thể sụp đổ nhanh chóng như vậy.

Lenin, lãnh tụ đảng Bolshevik, tiền thân của đảng cộng sản Nga

Một nhân vật đã gắn liền tên tuổi với cuộc cách mạng, giành được quyền lực và là biểu tượng cách mạng hằn nét lịch sử thế kỷ 20 : đó là Lenin, lãnh tụ đảng Bolshevik, tiền thân của đảng cộng sản Nga.

Một nhân vật đã gắn liền tên tuổi với cuộc cách mạng, giành được quyền lực và là biểu tượng cách mạng hằn nét lịch sử thế kỷ 20 : đó là Lenin, lãnh tụ đảng Bolshevik, tiền thân của đảng cộng sản Nga - Ảnh được vẽ lại với nhiều thêm thắt để tôn vinh Lenin nhx một lãnh tụ vĩ đại

Lenin tên thật là Vladimir lljitsj Uljanov. Ông sinh năm 1870 tại Simbirsk, một thành phố nằm dọc theo sông Volga. Ông có 6 anh em. Cha ông làm thanh tra học đường, được Sa hoàng quý trọng và mẹ ông là người đàn bà luôn yêu thương con cái. Năm 1887 tại St.Petersburg, Alexander Uljanov, người anh của ông, bị án tử hình vì đã âm mưu giết Alexandr 3 bằng chất nổ. Uljanov nhận tội và bị treo cổ. Lúc ấy Lenin mới 16 tuổi. Từ đó ông căm thù Sa hoàng, giới quý tộc và tất cả những ai có liên quan đến cái chết của anh mình.

Nhưng tại sao lại là Lenin mà không phải là một người khác trong các tổ chức chính trị tại Nga thời đó ? Và Lenin có phải là nhà chiến lược có tầm nhìn toàn trí như nhiều người nghĩ sau này hay những sự tình cờ đã mở đường cho ông trở thành người lãnh đạo cách mạng ? Câu trả lời nằm trong chính nội tình của cuộc cách mạng : các biến động dồn dập xảy ra, xô đẩy nhau như lớp sóng thủy triều, tạo thành cơn hồng thủy lật ngược mọi thế cờ.

Năm 1895 Lenin bị bắt vì in tờ rơi tuyên truyền ủng hộ các cuộc đình công của công nhân. Từ khi đó ông đã cộng tác với nhóm trí thức mác xít. Trong chủ nghĩa mác xít, ông tìm thấy ý nghĩa cho sự phản kháng của mình. Marx nói rằng đấu tranh giai cấp sẽ chấm dứt chủ nghĩa tư bản. Ông và người vợ sắp cưới, Nadezika Krupskaja, bị án lưu đày 3 năm tại Siberia. Sau khi được tha, họ đi lưu vong. Với sự tài trợ của gia đình, Lenin có cuộc sống thoải mái, lãnh đạo nhóm cách mạng Nga lưu vong, lập đảng chính trị dân chủ xã hội rồi sau này tách thành 2 nhóm : Bolshevik và menshevik. Lenin thuộc nhóm thứ nhất.

Sa hoàng Nicholas 2 vốn là người bất tài cả trong lãnh vực quân sự và các lãnh vực khác. Tuy vậy ông lại là một hoàng đế chuyên chế trong một quốc gia có diện tích rộng lớn nhất thế giới. Nước Nga đang lao vào cuộc chiến tranh chống Đức và Austria-Hungary trong thế chiến thứ nhất và các quốc gia này đã tiến sâu vào lãnh thổ Nga 1000 km. Nông dân là những người được đưa ra mặt trận để chống lại kẻ thù. Thiệt hại nhân mạng ở tiền tuyến vô cùng lớn. Hậu phương cũng chẳng khá gì hơn. Bộ máy quản lý nhà nước hầu như bất lực trong việc cung cấp tất cả những thứ cần thiết cho mặt trận. Tuy vậy vẫn không có dấu hiệu nào cho thấy quyền lực của nhà nước bị lung lay hay suy giảm.

Cuộc chiến đã thúc đẩy mạnh tinh thần yêu nước của người Nga. Chỉ một thiểu số rất ít không đồng tình, trong đó có Lenin. Từ Zurich, trong cuộc sống lưu vong, ông lãnh đạo đảng Bolchevik. Ông viết bài cho tờ báo ngoài luồng Pravda (Sự Thật), tổ chức các buổi họp mặt thảo luận về chính trị. Ông không những "dị ứng" với chủ nghĩa yêu nước mà còn mong nước Nga sẽ thua trận, bằng cách nhân danh cuộc cách mạng xã hội suýt thành công vào năm 1905. Khởi đầu là sự thất bại quân sự của Nga trong cuộc chiến tranh Nga-Nhật.

Sự thất trận đã làm người Nga sửng sốt và hủy hoại uy tín của nhà cầm quyền. Chủ Nhật ngày 09/01/1905, tại thành phố St. Petersburg, một cuộc biểu tình bùng nổ. Công nhân đứng lên đòi hỏi mức sống tốt hơn, sự công bình và sự che chở của luật pháp. Nhà cầm quyền thẳng tay đàn áp. Kết thúc là 200 xác người, trong đó có cả phụ nữ và trẻ em. Công nhân khắp thế giới đã phản ứng dữ dội trước việc đàn áp này. Họ đã cùng các nhà hoạt động chính trị thành lập các tổ chức khác nhau, tiếng Nga gọi là Sô Viết. Bắt đầu là tổ chức đình công và chẳng bao lâu trở thành các tổ chức cách mạng. Những nông dân nghèo khổ chờ cơ hội để vùng lên. Họ sử dụng bạo lực chiếm giữ đất đai và thiêu hủy hàng ngàn bất động sản. Nhà cầm quyền bị lung lay. Giới tư sản sô viết yêu cầu phải thành lập chế độ quân chủ nghị viện.

Dưới sức ép, Sa hoàng hứa sẽ cho bầu cử quốc hội (Duma). Nhưng đây chỉ là màn kịch giả vờ. Nhà cầm quyền bắt đầu đàn áp tàn bạo : 5.000 người bị kết án tử hình và 15.000 nông dân bị vệ binh Cossacks của Sa hoàng thảm sát. Cosscaks sống riêng biệt trong các khu nông nghiệp đã quân sự hóa, có vai trò cảnh sát và kỵ binh. Giới tư sản rồi cũng được thành lập Quốc hội (Duma) nhưng trong thực tế Duma chi có vai trò cố vấn. Nicholas 2 không từ bỏ quyền uy tối thượng của mình.

Lenin xem sự thất bại của cuộc cách mạng năm 1905 như thất bại riêng của cá nhân ông. Sợ bị giết, ông đi lưu vong. Ông hy vọng sự thất trận sẽ dẫn đến việc bùng phát một cuộc cách mạng mới. Nhưng ông cũng không dám tin là chuyện này có thể xảy ra. Tháng Giêng năm 1917 tại Zurich ông nói : "Không thể không nghi ngờ là một cuộc cách mạng không thể xảy ra trong cuộc đời này của chúng ta".

Petrograd là phần chính của câu chuyện này

Sau khi cuộc chiến bùng nổ, St. Petersburg được đặt tên mới. Cái tên cũ bị cho là "quá Đức". Vào thời gian đó, Petrograd là một thành phố lớn với 2 triệu dân. Thành phố này không chỉ có giới tư sản. Phía Bắc là quận thành Vyborgski, một vùng đất rộng lớn, được xem như một thành phố trong một thành phố. 400.000 người sinh sống và làm việc ở đó. Các nhà máy chiến lược quan trọng nhất đều tập trung tại đây. Và ở khu trung tâm là những nhà máy chế tạo vũ khí. Từ khi chiến tranh xảy ra, lạm phát đã ảnh hưởng đến mức sống của công nhân. Các đợt đình công tăng vọt.

Thứ Tư ngày 15 tháng Hai năm 1917, theo lịch Julian, tướng Khabalov, tư lệnh quân đội Petrograd, được báo cáo cho biết số lượng bột mì dự trữ chỉ còn đủ cho 10 ngày. Ông đưa ra biện pháp phân chia lương thực theo khẩu phần. Ngày hôm sau, trước các cửa hàng đã trống trơn thực phẩm là những đoàn người chen chúc nối đuôi nhau xếp hàng dài. Cướp bóc là chuyện thường xuyên xảy ra tại Nga trong giai đoạn này. Tình trạng hỗn loạn kéo dài 4 ngày.

Ngày 23 tháng Hai, tức là ngày 8 tháng Ba theo lịch Gregorian, cũng là ngày Quốc tế phụ nữ, trong bầu không khí buốt giá của mùa lạnh, các nữ công nhân kéo nhau xuống đường bày tỏ sự bất mãn đối với cách phân phối lương thực. Họ đòi hỏi các gia đình có người thân ra mặt trận phải được chia phần nhiều hơn. Lúc đó không ai lường được cuộc biểu tình sẽ gây ra thêm những vấn đề gì. Ngay cả các tổ chức chính trị cũng không tin nó sẽ trở thành cuộc cách mạng.

Petrograd được thành hình do việc kết hợp các hòn đảo lại với nhau đồng thời cũng bị chia cách bởi những con sông cùng đổ ra sông Neva. Các hòn đảo này nối kết với nhau bằng những chiếc cầu. Từ Vyborgski đến khu trung tâm người ta phải qua cầu Alexandrovski và đi bộ 6 km. Các nữ công nhân muốn tập trung biểu tình tại đường phố đi bộ Nevsky Prospekt. Họ hoàn toàn ngạc nhiên khi đi đến nơi mà không bị cảnh sát hay những người Cossacks ngăn cản. Từ chuyện chỉ đòi hỏi thực phẩm lúc ban đầu lần sang đòi quyền đầu phiếu của phụ nữ do sự tham gia của giới phụ nữ trung lưu. Giới phụ nữ này đã lên tiếng đòi quyền đầu phiếu từ 12 ngày trước. Nhà cầm quyền không làm gì khác ngoài việc đóng cửa các công sở và các cửa hàng vì theo họ việc này quan trọng hơn là ngăn cản vào thời điểm đó. Đây là động thái khích lệ những người biểu tình. Họ tụ họp tiếp vào ngày hôm sau. Tại Zurich, Lenin không hề hay biết biến động này.

Được gợi hứng bằng cuộc biểu tình của phái nữ ngày hôm trước, các nam công nhân liên kết với phụ nữ tiến hành biểu tình vào ngày hôm sau. Những người đàn ông cầm theo tất cả những gì có thể dùng làm vũ khí. Một số người dự định đánh phá, cướp các cửa hàng trên đường đi. Nhưng lần này cảnh sát bố trí chận cầu Alexandrovski. Đoàn người đã đi bộ vượt sông Neva – mặt sông đã đóng băng đá cứng vì trời lạnh – sang bên kia bờ. 150.000 người tràn về khu trung tâm Petrograd, hát vang bài ca cách mạng Marseillaise, tập trung ở đường Nevsky Prospekt. Bây giờ không chỉ còn là chuyện đòi bánh mì mà lại tràn ngập vang dội những tiếng hò hét đòi dẹp bỏ chế độ quân chủ.

Các nhà hoạt động thuộc các tổ chức chính trị "ngầm", trong đó có cả thiểu số ít ỏi những người Bolshevik ở Petrograd, chỉ biết đứng nhìn, lạc loài bất lực, mất hút trong đám đông. Khác với thái độ lịch sự, hòa hoãn thụ động của những người Cossacks, cảnh sát quyết định can thiệp. Rồi đám đông tự giải tán và cảnh sát để họ thong thả ra về. Người ta hiểu rằng cảnh sát đã mất sự kiểm soát và công khai tuyên bố sẽ tiếp tục tụ tập biểu tình vào ngày mai. Ngoại trừ Alexander Kerensky, một đại biểu có khuynh hướng xã hội trong quốc hội Duma, các nhà hoạt động chính trị "ngầm" khác vẫn không tin một cuộc cách mạng đang bắt đầu.

Trong đêm hôm đó, tướng Khabalov, cho in thông báo dán khắp thành phố : "Tôi cấm mọi sự tụ tập trên đường phố… Lực lượng cảnh sát sẽ sử dụng vũ khí nếu an ninh và trật tự tại thủ đô không được tôn trọng". Hôm sau, một không khí đặc biệt căng thẳng phủ lên thành phố. Không ai làm việc. Và rồi từng đoàn người từ Viborgski và các quận thành đổ vào thành phố. Những dòng thác người ! Toán cảnh sát gác cầu Alexandrovski bỏ chạy trốn. Viên cảnh sát trưởng bị giết. Tướng Khabalov giờ đây chỉ còn cách điều động quân đội : 200.000 quân đang đóng tại Petrograd.

Tin tức giờ đã bay đến tận Thụy Sĩ nhưng Lenin vẫn không nhận ra thực tế những gì đã xảy ra.

Trở lại Petrograd. Đêm hôm đó, cảnh sát bố ráp bắt những phần tử phản động thuộc các nhóm chính trị "ngầm". Quân đội được huy động để dẹp loạn. Ngày 26, lúc 12 giờ, công nhân tiến về hướng trung tâm thành phố. Dân tư sản cũng đổ ra đường. Quân đội được lệnh khai hỏa bắn chết 150 người biểu tình. Nhưng không gì ngăn được lớp sóng người. Cuộc thảm sát thường dân bị giới quân sự lên án vì nhiều người cũng có thân nhân trong đám biểu tình. Rồi những người lính đã nổi loạn. Trong cơn giận dữ họ đã cướp bóc ở trung tâm thành phố, mở kho vũ khí phân phát 40.000 khẩu súng cho dân chúng. Hỗn loạn và giết chóc bắt đầu. Cảnh sát, sĩ quan, các giới chức làm việc cho sa hoàng bị truy đuổi sát hại. Tòa án bị đốt cháy. Nhà lao bị phá, gần 100 người hoạt động chính trị và 6.000 tội phạm khác được trả tự do. Trong căm thù, cả một trung đoàn tiến về Cung Điện Mùa Đông (Winter Palace), dinh thự của Sa hoàng. Cuối cùng… lá cờ hoàng gia bị hạ xuống và lá cờ đỏ được kéo lên.

Trong khi đó hỗn loạn cũng dồn dập xảy ra tại Điện Tauride (Tauride Palace), trụ sở của quốc hội. Sa hoàng đã ra lệnh giải thể quốc hội nhưng một số thành viên không chấp thuận. Đó là những người đại diện cho giới tư sản. Họ đã mong chờ ngày này từ năm 1905. Cầm đầu là Pavel Miljukov. Họ quyết định thành lập hội đồng Duma lâm thời. Đây là một tham vọng lớn vì đoàn biểu tình đang tiến về phía họ. Nỗi lo lắng sợ hãi hiện rõ trên mặt mọi người. 20.000 người lính và công nhân trang bị vũ khí đã tập trung trước tòa nhà. Alexander Kerensky là người đầu tiên chạy ra đón chào đoàn biểu tình. Ông hô hào bắt giữ các bộ trưởng, chiếm bưu điện, công ty điện thoại, điện tín, ga xe lửa. Hội đồng muốn lập một ủy ban sô viết như năm 1905. Họ chiếm giữ Điện Tauride. 250 người đại diện cho quân đội và công nhân mở cuộc họp và thành lập ban chấp hành gồm những người sau đây :                                                                                 

- Nicholai Tsjkheidze, lãnh đạo nhóm cách mạng xã hội                                                                                                              

- Nicholai Sukhanov, một người menshevik

- Một người theo chủ nghĩa vô chính phủ và 2 người bolchevik.

Tất cả các nhóm cách mạng đều được mời tham dự. Nhưng một sự kiện bất ngờ xảy ra. Không ai muốn nắm giữ quyền lực. Theo Marx, cần phải trải qua thời kỳ quá độ tư sản trước khi tiến lên chủ nghĩa xã hội. Người ta vẫn sợ Nga hoàng và muốn được một chính phủ tư sản bảo vệ.

Cách đó vài mét là hội đồng Duma lâm thời cùng sự có mặt của Mikhail Miljukov. Họ sẵn sàng nắm quyền lực. Nhưng quân đội và nhóm sô viết đang kiểm soát tình hình nên họ phải tìm cách giải quyết. Nicholai Sukhanov đi bước trước, đến gặp Miljukov để giải hòa. Sau cuộc thảo luận với Mikhai Rodzianko, chủ tịch Duma, Miljukov tuyên bố nắm quyền lực. Theo đó, một chính phủ lâm thời sẽ do giới tư sản thành lập. Một hội đồng quốc gia sẽ được bầu cử sớm và sẽ chọn một thể chế chính trị cho đất nước. Trái ngược với các đồng chí xã hội của mình, Kerensky quyết định tham gia chính phủ mới. Ông là cầu nối giữa những người sô viết và chính phủ tư sản.

Nga hoàng Nicolas II (Nikolaï Aleksandrovitch Romanov) lúc còn đương vị - Ảnh minh họa

Sa hoàng đã phong tướng Ivanov lên làm "nhà độc tài của Petrograd". Nhưng việc ổn định tình hình cũng chẳng dễ dàng gì. Hầu hết đội tiền quân của ông đã bỏ hàng ngũ gia nhập đoàn biểu tình. Chuyến xe lửa chở "nhà độc tài" và đoàn tùy tùng bị công nhân đường sắt cho chạy sai hướng đến 6 lần. Tại Siberia, một trong những toa xe lửa bị hư chờ sửa chữa. Mỗi giờ qua đi, cuộc cách mạng càng mạnh hơn. Lượng người khổng lồ tụ tập quanh Điện Tauride càng lúc càng đông. Họ cho người canh gác, kiểm soát lối ra vào. Bên trong là những giờ phút định mệnh. Người ta đang nỗ lực thuyết phục hội đồng tướng lãnh quay lưng chống lại Nicholas 2. Mọi hình thức ngoại giao bị loại bỏ khi họ gặp các tướng lãnh của Sa hoàng. Nhưng quân đội và tầng lớp công nhân chỉ công nhận một cấp lãnh đạo : đó là Petrograd sô viết. Từ nay người lính có quyền tham gia hoạt động chính trị. Điều này chôn vùi uy quyền của các tướng lãnh. Họ bị lâm vào tình trạng khó xử, không thể tự quyết định. Họ điện đàm liên tục với nhau.

Thân phận của tướng Ivanov, lúc đó đang ở Siberia, cho thấy việc trở về giải cứu Petrograd không thể thực hiện được nữa. Trong ngày hôm sau, binh lính ngoài tiền tuyến nhận được sắc lệnh đầu tiên (order n°1) do Petrograd sô viết soạn thảo với sự đồng lòng của các tướng lãnh.

Không còn sự hậu thuẫn của hội đồng tướng lãnh, ngày 02/03/1917, Nicholas 2 thoái vị nhường ngôi cho người em là đại công tước Mikhail. Nhưng rồi ông này cũng từ chức vì Duma không thể bảo đảm mạng sống của ông.

Sau 300 năm trị vì, đế chế Romanov sụp đổ chỉ trong vòng một tuần lễ. Nền quân chủ chấm dứt tại Nga.

****************

Phần thứ hai

Lần trước vào năm 1905, lần này vào năm 1917. Hai cuộc cách mạng. Lenin rất bực bội trước tình huống lần này. Ông đã không nhận thấy những gì đang xảy ra trước khi ông biết tin Sa hoàng đã thoái vị. Bây giờ ông không thể để cuộc cách mạng tuột khỏi tay.

Lenin phát biểu trước những người Bolschevik - Ảnh được vẽ lại với nhiều thêm thắt để tôn vinh Lenin như một mãnh tụ vĩ đại

Để có thể về Nga nhanh, ông phải điều đình với chính quyền Đức. Người Đức cũng muốn chấm dứt chiến tranh với Nga càng sớm càng tốt nên giúp những nhà hoạt động chính trị trở về Nga để tái lập hòa bình.

Điện tín Lenin gửi về Petrograd cho các người Bolshevik có nội dung như sau : "Chiến thuật của chúng ta là : không tin và không ủng hộ chính quyền mới. Phải đề phòng Kerensky. Bảo đảm duy nhất cho chúng ta là lực lượng vũ trang vô sản. Không hợp tác với các đảng phái khác". Như vậy, theo ông, cuộc cách mạng xã hội vẫn chưa xảy ra. Vì thế các người Bolshevik phải sẵn sàng lật đổ chính phủ lâm thời bằng vũ lực và tiến hành cuộc cách mạng vô sản.

Cuộc cách mạng mùa xuân 1917 đã tạo niềm hy vọng cho dân tộc Nga. Người Nga muốn có cuộc sống tươi đẹp hơn, không phải làm việc quần quật như kẻ nô lệ và mơ ước hòa bình. Sô viết là biểu tượng cách mạng, đầy chính danh trong lòng người dân. Nhưng cách mạng xã hội phải tiến từng bước. Rất nhiều việc cần giải quyết trước như chấm dứt chiến tranh, tạo điều kiện làm việc tốt hơn cho công nhân và nông dân, tạo dựng nước Nga thành một quốc gia dân chủ xã hội. Chính phủ lâm thời muốn hiện đại hóa đất nước bằng những cải cách xã hội theo khuôn mẫu Tây Phương - nhưng không quá Tây, tha các tù nhân chính trị, cho phép những người hoạt động chính trị lưu vong trở về nước. Cuộc cách mạng đã vang dội ra tận ngoài mật trận cùng với Sắc luật số 1 (Order n°1) của Petrograd sô viết. Các sĩ quan được giữ nguyên chức vụ sau khi tuyên thệ trung thành với một nước Nga mới. Những người lính mong muốn hòa bình nhưng không quên chuyện đất nước bị xâm lăng. Họ không chấp nhận những vùng đất quê hương bị mất vào tay người Đức. Sô viết yêu cầu chính phủ lâm thời thảo luận một hiệp ước đình chiến nhưng không mất đất. Đồng thời các thành phần còn lại trong xã hội vẫn tiếp tục "phá vòng xiềng xích". Ngày 19 tháng Ba, phụ nữ tập trung xuống đường đòi quyền đầu phiếu. Nguyện vọng của họ được đáp ứng ngay trong đêm hôm đó.

Những người Bolshevik như Stalin và Kamenev từ Siberia trở về Petrograd như về đến một hành tinh khác. Lenin ra lệnh cho những người Bolshevik nổi dậy như không hề biết sô viết và các đảng phái chính trị khác đã có mặt ở đó từ trước. Ông đòi có thêm một cuộc cách mạng nữa ! Kamenev chỉ trích Lenin trên Pravda. Tờ báo "bỏ quên" những đề tài trọng yếu trong các bài viết của Lenin.

Những người Bolshevik làm ngược lại những gì Lenin yêu cầu. Họ hợp tác với sô viết, mở rộng vòng tay đón chào ban chấp hành, hòa giải với những người menshevik. "Rồi khi trở về, Lenin sẽ hiểu", họ nói với nhau như vậy.

Lenin và 30 nhà hoạt động chính trị lưu vong khác được phép đi xuyên nước Đức. Người đàn ông này gấp rút trở về. Ông đã sống lưu vong phần lớn quãng đời tuổi trẻ. Ông lo về không kịp để tổ chức cuộc nổi loạn. Lenin tự xem mình là nhà cách mạng "ngầm", lo là sẽ bị bắt khi về đến Petrograd.

Đoàn xe về đến Nga ngày 3 tháng Tư 1917. Lenin giận điên người khi đọc tờ Pravda do Kamenev đưa trên chuyến xe lửa ở biên giới. Kamenev như bị tạt thùng nước lạnh vào mặt nhưng không chịu nhịn : "Vladimir llitsj, ông chẳng biết tình hình ở Petrograd như thế nào cả".

Chuyến tàu đến Petrograd khoảng nửa đêm. Lenin được trân trọng chào đón. Chủ tịch ủy ban sô viết chúc mừng và mời ông tham dự buổi họp mặt của tất cả các nhà cách mạng. Nhưng, tay cầm bó hoa lớn, Lenin quay về hướng hàng chào danh dự và nói to : "Hỡi các đồng chí ! Cuộc chiến chống chủ nghĩa đế quốc bóc lột đã gây ra cuộc nội chiến ở Âu Châu. Chẳng bao lâu nữa vũ khí sẽ được sử dụng để chống chủ nghĩa tư bản. Cách mạng xã hội vạn tuế !". Mọi người đều chưng hửng. Nadezida Krupskaja ít năm sau thú nhận là lúc đó bà nghĩ Lenin bị bệnh tâm thần.

Hôm sau trong buổi họp chung với những người Bolshevik và menshevik, Lenin đã gây chấn động hội trường. Ông chỉ nói đến việc tổ chức vũ trang để nổi loạn mà không hề nhắc đến việc hội thảo hiến pháp. Ông bị tẩy chay với tỷ lệ 13 chống trên 2 thuận. 2 phiếu thuận là của chính ông và Aleksandra Kollontaj, một đồng chí cũng đã từng sống lưu vong như ông.

Sau khi đặt chân về Nga, ông đã mất quyền lực và ảnh hưởng của mình ngay trong đảng Bolshevik, một tổ chức không kỷ luật và kiên định như ông nghĩ. Điều làm cho kế hoạch của ông trở nên ngớ ngẩn là tinh thần hợp tác giữa những người cách mạng và linh hồn của cuộc cách mạng mùa xuân, được đánh dấu bằng cuộc biểu tình lớn vào ngày 18 tháng Tư.

Đối với sô viết và các người biểu tình ôn hòa, hy vọng đạt được hòa bình mà quốc gia không bị mất một tấc đất nào là điều khả thi. Họ tin chắc rằng cuộc cách mạng Nga sẽ vực dậy tinh thần cách mạng khắp Âu Châu. Những nhà cách mạng xã hội sẽ áp lực các chính phủ sở tại chấm dứt chiến tranh.

Trong khi đó, Miljukov, bộ trưởng bộ ngoại giao trong chính phủ lâm thời, phải trấn an 2 đồng minh Anh và Pháp. 2 quốc gia này dọa sẽ không tiếp viện vũ khí nữa. Ông buộc lòng phải xem như cuộc cách mạng chưa từng xảy ra, gửi một lá thư cho ủy ban sô viết giải thích lý do tại sao nước Nga không thể bỏ rơi đồng minh và cuộc chiến phải tiếp tục đến thắng lợi cuối cùng. Hôm sau, lá thư của ông được phổ biến rộng rãi khắp Petrograd. Đường phố chật kín người. 250.000 binh lính giận dữ tiến vào thành phố. Công nhân có vũ trang gia nhập với đoàn quân. Đả đảo Miljukov ! Đả đảo chính phủ lâm thời và các bộ trưởng tư sản !

Lenin không bỏ qua tình thế này. Ông kêu gọi người Bolshevik ủng hộ những gì có thể dẫn đến cuộc nổi loạn. Hôm sau chính phủ lâm thời nói chuyện với đồng bào : Cuộc chiến phải tiếp tục đến khi thắng lợi. Họ kết tội cuộc nổi loạn là phản quốc. Một số đông người biểu tình có vũ khí ra mặt bảo vệ Miljukov. Chạm trán xảy ra. Nhiều người mất mạng. Nhà cầm quyền đã đánh giá sai tình hình và Kornilov, tư lệnh quân đội mới của Petrograd, quyết định dùng sức mạnh để đàn áp biểu tình dù không được phép. Nhưng những người lính đòi phải có lệnh bằng văn bản của ủy ban sô viết. Đây là bằng chứng cho thấy việc đàn áp không dễ dàng gì. Ủy ban sô viết tìm cách xoa dịu đám đông. Ủy ban không đồng quan điểm với Miljukov và lập lại ý muốn có một hòa bình mà không nhượng bộ đất đai. Giờ đây, Lenin hiểu rằng ông không thể thách đố quyền lực của sô viết.

Trên tờ Pravda, Lenin kết án Petrograd sô viết đã ủng hộ những cuộc biểu tình có vũ khí. Nhưng bây giờ tất cả đang đối mặt với hoàn cảnh mới. Sự đồng thuận bị gẫy đổ vì không cùng quan điểm trong cách giải quyết cuộc chiến. Đột nhiên một lối thoát đã mở rộng cho những người bolchevik. Nhiều binh lính và công nhân căm tức chính quyền.

Lenin lợi dụng ngay tình hình bằng cách áp đặt chương trình hành động của mình vào chính sách của đảng. Ông đưa ra khẩu hiệu " Hòa bình ngay lập tức !". Điều này có nghĩa là nhượng đất cho người Đức. "Mọi quyền lực cho sô viết !", một khẩu hiệu đã được dùng trong các cuộc biểu tình tự phát vào tháng Tư ."Đất đai cho nông dân !", nhắm vào 85% dân số Nga và là khẩu hiệu ông mượn từ những nhà cách mạng xã hội.

Bây giờ Lenin và những người Bolshevik lao vào việc tranh giành quyền lực. Khoảng đầu tháng Năm, do sức ép của sô viết, Miljukov từ chức. Nhiều bộ trưởng cũng rời khỏi chức vụ. Giới lãnh đạo sô viết thành lập một chính phủ liên minh với những đại diện giới tư sản. Kerensky trở thành bộ trưởng bộ quốc phòng. Ông rất được ưa chuộng. Giờ đây ông có trách nhiệm điều hành cuộc chiến. Cánh hữu và quân đội thành lập lực lượng "liên minh ái quốc". Họ quyết định tiếp tục cuộc chiến cho đến ngày chiến thắng.

Qua tháng Năm, bạo động trong các cuộc biểu tình càng lúc càng dữ dội. Những phong trào sô viết mới bùng phát khắp nước Nga. Họ đông đến mức phải được mời tham gia vào hội nghị dân chủ. So với số lượng các nhà cách mạng xã hội và những người menshevik, người Bolshevik chỉ là thiểu số.

Nhưng thường dân Nga không quan tâm nhiều đến chuyện nghị trường. Họ cần kết quả cụ thể. Kết quả không có. Tình hình càng lúc càng tồi tệ. Nông dân nhận thấy đã quá đủ nên dùng vũ lực chiếm hữu đất đai. Tình trạng vô chính phủ bắt đầu. Thực phẩm cung cấp cho thành phố càng lúc càng hiếm. Quân đội bị khủng hoảng trầm trọng. Tình trạng trốn lính ngày càng nhiều. Hàng chục ngàn người đào ngũ. Một số lập băng đảng cướp bóc ở các vùng quê.

Lev Trotsky

Trong giới hoạt động cách mạng, Lev Trotsky là một huyền thoại. Trong đêm 7 sáng 8 tháng 11 1917, Trotsky dẫn quân vào chiếm Cung Điện Mùa Đông - Ảnh minh họa

Giữa cơn biến động, một nhà cách mạng trở về từ Mỹ : đó là Lev Trotsky. Thời gian lưu vong ở New York, ông đã thật sự bất ngờ trước tin về cuộc cách mạng. Trên đường về Nga, ông bị người Anh giữ lại tại Canada nhiều tuần. Trong giới hoạt động cách mạng, ông là một huyền thoại. Năm 1905, lúc 26 tuổi, ông là lãnh đạo sô viết.

Lev Trotsky về đến Petrograd ngày 4 tháng Năm 1917. Ông không phải là Bolshevik nhưng hợp với Lenin. Ông được bầu vào ban chấp hành sô viết và dùng mọi cách để giúp người Bolshevik gia tăng ảnh hưởng. Bolshevik thu phục được tầng lớp công nhân. Ảnh hưởng của họ càng lúc càng lớn.

Lenin dần dần trở thành ngôi sao trong sinh hoạt chính trị. Chỉ với 3 nhà hoạt động tích cực, Bolshevik có thể làm chủ một nhà máy. Trong số 400.000 công nhân tại Vyborgski, nội trong tháng Sáu, đảng Bolshevik đã kết nạp được 5.000 thành viên. Những người này muốn lật đổ chính phủ lâm thời yếu kém. Quan điểm này được đa số công nhân thiếu kiên nhẫn chia sẻ. Số vũ khí nhận được vào tháng Hai, họ dùng để tự vệ. Mức ủng hộ Bolshevik tăng lên đáng kể. Lực lượng công nhân vũ trang của đảng gây ấn tượng mạnh mẽ và thu hút bạo lực.

Ngày 4 tháng Sáu, hội nghị sô viết toàn quốc nhóm họp tại Petrograd. Bolshevik có 15% đại biểu. Đây là diễn đàn quan trọng đối với Lenin. Một lãnh đạo menshevik nói rằng không một đảng phái nào đủ mạnh để có thể một mình giải quyết những vấn đề của đất nước. Lenin lên tiếng phản bác. Ông hét lớn : "Đảng chúng tôi sẵn sàng nắm quyền bất cứ lúc nào… Chúng ta phải bắt 100 tên triệu phú giầu nhất nước Nga ngay lập tức". Ông đã mất bình tĩnh. Một bài diễn văn lộn xộn, nội dung chỉ toàn những bắt bớ, giết chóc, đập phá và tranh giành quyền lực. Ông đòi nắm quyền mặc dù đảng Bolshevik chỉ có 105 trong tổng số 777 đại biểu. Bài diễn văn của Lenin không còn được nhắc tới.

Về phần mình, Kerensky phải giải quyết những bất mãn của người dân. Chỗ đứng chính trị của ông rất bấp bênh. Sô viết và cánh hữu theo dõi sát những gì ông làm. Các quốc gia đồng minh tiếp tục gây sức ép bằng cách đe dọa ngưng viện trợ vũ khí. Kerensky đưa ra một kế hoạch gần như vô vọng : ông muốn tái chiếm những vùng đất đã mất về tay người Đức, mặc dù quân đội Nga đã vô cùng mệt mỏi. Ông trổ hết tài hùng biện để thuyết phục sĩ quan và binh lính về những điều không thể. Người ta soạn thảo một kế hoạch quân sự có tên là "chiến dịch phản công Kerensky".

Nhưng những người lính ở Petrograd không muốn ra mặt trận. Họ biểu tình phản đối với súng cầm tay. Lực lượng công nhân vũ trang cũng gia nhập. Theo Lenin đây là cuộc tuyên chiến với chính quyền. Ông cũng không bỏ lỡ cơ hội đứng ủng hộ sau lưng.

Trong khi đó, một tin đồn gây hoảng sợ lan khắp Điện Tauride : người ta nói về kế hoạch bí mật của người Bolshevik, có thể là âm mưu phục hồi đế chế. Các đại diện Bolshevik rất bối rối. Hẳn là họ không biết chuyện này. Các lãnh đạo sô viết báo động quân đội và lên án Lenin. Lenin vội rút lại tuyên bố ủng hộ các cuộc biểu tình. Sô viết đòi giải giới đám công nhân vũ trang Bolshevik nhưng Petrograd sô viết không chấp thuận. Lenin thoát khỏi tai tiếng và cuối cùng được sô viết giúp đỡ.

Sô viết đã làm một việc khá lầm lẫn : họ tập họp dân chúng Petrograd trong buổi biểu dương lực lượng vào ngày 18 tháng Sáu. Quân đội và công nhân chụp lấy thời cơ, biến buổi biểu dương lực lượng thành cuộc biểu tình chống chính phủ. Khẩu hiệu Bolshevik tràn ngập đường phố dẫn đến những xung đột giữa 2 phe chống và ủng hộ chính phủ. Cuộc chiến giành quyền lực trở nên tàn bạo và diễn biến không thể dự đoán.

Việc nổi loạn vì thất vọng của quần chúng nằm ngoài sự kiểm soát của Lenin. Chiến thuật của ông là dựa vào biến động mà không tìm cách điều khiển nó. Ông không có chiến lược toàn diện, tính toán trước. Ông không tiên liệu được một thảm kịch đang chờ người Bolshevik vào ngày 3 tháng Bảy. Một sư đoàn 10.000 người quyết định lật đổ chính phủ khi có lệnh điều họ ra chiến trường. Đây là cuộc nổi loạn có phối hợp của hải và lục quân. Lenin và các lãnh đạo Bolshevik quyết định ủng hộ cuộc nổi loạn. Nhưng căng thẳng và sợ hãi trùm lên trụ sở chính của đảng khi có tin nhiều sư đoàn ủng hộ chính phủ đang tiến về Petrograd. Stalin đã hốt hoảng điện cho sô viết : "Chúng tôi không ủng hộ cuộc nổi loạn !".

Lenin đã không dám tự bước ra balcon vì lo sợ và thiếu quyết đoán. Các đồng chí phải đẩy ông ra. Cuối cùng, trước đám đông, ông nói : "Các đồng chí ! Tôi yêu cầu các đồng chí biểu tình trong ôn hòa"...

Một tấm ảnh thường được in trong các tài liệu về cuộc cách mạng Nga : Lenin, nhà cách mạng, hùng hổ diễn thuyết trước quần chúng nhân dân. Sự thật nằm sau tấm ảnh. Khi đám đông kéo đến tập trung trước trụ sở chính của đảng và bầu Lenin lên làm lãnh tụ, Lenin đã không dám tự bước ra balcon vì lo sợ và thiếu quyết đoán. Các đồng chí phải đẩy ông ra. Cuối cùng, trước đám đông, ông nói : "Các đồng chí ! Tôi yêu cầu các đồng chí biểu tình trong ôn hòa". Lời yêu cầu này cũng chẳng cải thiện được tình hình. Đoàn biểu tình đổ xô ra mọi nẻo đường, tìm giết những người Cossacks trung thành với chính phủ. Quân đội và lực lượng công nhân vũ trang tiến về Điện Tauride, miệng hét to khẩu hiệu "Mọi quyền lực cho sô viết !".

Trong lúc đó, một cuộc thảm sát diễn ra ở ngã tư giữa Nevski Prospekt và đường Sadovaja. Đội quân chính phủ tàn sát những người biểu tình tay không vũ khí. Đồng thời chinh phủ tung ra một tài liệu "nổ tung như một trái bom", theo cách diễn tả của Trotsky. Tài liệu cho thấy Lenin đã từng tiếp xúc với người Đức. Lenin là gián điệp của Đức ? Nghi ngờ dấy lên trong đầu những người nổi loạn. Ho tự nguyện giao trả khí giới, không hề chống cự. "Bây giờ chúng sẽ bắn chết hết bọn mình", Lenin nói với Trotsky như vậy sáng ngày 5 tháng Bảy.

Các lãnh đạo sinh viên chiếm trụ sở chính của đảng Bolshevik và nhà in tờ báo Pravda. Ngoài đường, những người Bolshevik bị truy đuổi, giết chết. Trong khu trung tâm, những ai có bộ dạng như một công nhân đều bị đánh đập, hành hình. Đây là bạo lực giai cấp. Giới tư sản và thương gia đánh phủ đầu giới vô sản. Chính phủ lâm thời bắt giữ 800 người Bolshevik. Công cụ của đảng dùng để nắm chính quyền bị đè bẹp. Trotsky bị tống vào tù vì tuyên bố ủng hộ Lenin. Lần này, ông quyết định gia nhập đảng Bolshevik.

Giới thợ thuyền kết tội đám công nhân nổi loạn và những người Bolshevik đã gây ra cuộc khủng hoảng. Hàng ngàn người lính rời bỏ đảng. Người sô viết cũng bị mất uy tín và thế lực. Nhiều ngày sau, trong buổi tang lễ những người Cossacks bị giết trong ngày 4 tháng Bảy, cánh hữu biểu dương lực lượng trên đường phố. Một cách phô trương răn đe của những người đã trả thù được đám công nhân và bọn cách mạng xã hội.

Stalin giúp Lenin cải trang đeo râu trốn thoát. Nhiều người cho rằng rất có thể Bolshevik được người Đức tài trợ. Người Đức luôn ủng hộ các tổ chức cách mạng Nga. Nhưng chuyện Lenin làm gián điệp cho Đức vẫn là vấn đề cần thảo luận. Tuy nhiên, dù thế nào, bây giờ ông cũng đã mất hết quyền lực, phải trốn trong căn nhà ọp ẹp cách Petrograd 3 dặm, đêm bị muỗi "làm thịt".

Lenin vẫn giữ vững lập trường bạo lực. Trong lá thư gửi cho đảng, ông viết : "Chúng ta phải dồn tất cả sức mạnh cho cuộc cách mạng vũ trang". Ông đã sai khi cho rằng người sô viết đã trở thành kẻ phản cách mạng. Sô viết đã làm mọi cách để bảo vệ Bolshevik nhưng họ đã suy yếu nhiều sau cuộc khủng hoảng tháng Bảy. Kerensky đã đuổi họ ra khỏi Điện Tauride. Trụ sở của họ hiện nay ở Smolnyj, một trường nội trú nữ sinh.

Quyền lực bắt đầu ám ảnh Kerensky. Giờ đây, với tư cách là thủ tướng, ông dọn vào ở trong Cung Điện Mùa Đông và ngủ trên giường của Sa hoàng. Ông tái lập bản án tử hình ngoài mặt trận và luôn muốn tiêu diệt những người sô viết. Ông cho rằng nước Nga cần một Napoleon để chấm dứt hỗn loạn và ông là người đang giữ vai trò đó.

Chiến dịch phản công của ông thất bại. Lực lượng quân sự Nga trên đà tan rã. Một tin đồn rộ lên là hội đồng tướng lãnh muốn người Đức chiếm Petrograd để dẹp các cuộc nổi loạn. Kerensky đề cử Kornilov vào chức vụ tổng tư lệnh quân đội. Kornilov là tướng lãnh muốn đàn áp các cuộc biểu tình trong tháng Tư. Ngày 12 tháng Tám, Kerensky mời tất cả các đảng phái đến tham dự hội nghị tổ chức tại nhà hát Bolsjoj. Ông muốn cứu vãn tinh thế và trở thành người hùng trong ngày hôm đó. Kornilov đột ngột xuất hiện và sáng chói dưới ánh đèn sân khấu. Toàn thể cánh hữu vỗ tay hoan hô chào đón. Cánh tả giữ thái độ im lặng. Kerensky đã mất sự hậu thuẫn của cánh hữu. "Thời của tôi đã hết" là lời tâm sự của ông với một cộng sự viên.

Ngày 27 tháng Tám, đảo chánh xảy ra. Kornilov đưa quân vào Petrograd để đập nát cuộc cách mạng. Kerensky lạnh lùng tước quyền chỉ huy của Kornilov. Tại Smolnyj, Petrograd sô viết phải đối phó với tình hình mới. Họ vùng dậy từ đống tro tàn, phối hợp với các nhóm cách mạng khác, hỗ trợ đám công nhân vốn là một bộ phận của Bolshevik. 40.000 khẩu súng được phân phát cho dân cư ở Vyborgski. Công nhân đường sắt phá trục lộ hỏa xa nhằm ngăn cản cuộc tiến công của quân đội. Các đại diện sô viết thành công trong việc thuyết phục nhiều người lính gia nhập vào cuộc cách mạng và sự thành công phần nhiều nhờ những người Bolshevik. Đa số các nhà hoạt động trong số 800 người bị bắt trong tháng Bảy được trả tự do. "Họ phải khùng mới thả chúng tôi vào lúc này", Kybenko, một lính hải quân và cũng là người Bolshevik nói như vậy. Ông đã nói đúng. Quân đội và cánh hữu bị loại khỏi cuộc chiến. Kerensky và chính phủ mất hết quyền lực.

Người Bolshevik thắng và đảo ngược thế cờ. Lenin rời khỏi nơi trú ẩn và đi tỵ nạn ở Helsinki. Ông nhắc lại yếu tố cần thiết cho cuộc nổi loạn : đó là sự cực đoan. "Đám đông cực đoan hơn chúng ta". Ông hoàn toàn có lý. Tình hình ngoài mặt trận rất thê thảm. Ở thôn quê cướp bóc hoành hành. Gia súc và con người bị tàn sát. "Hòa bình, đất đai, bánh mì. Phải có ngay !". Đề tài Lenin đặt ra trước kia trở nên nóng bỏng và khẩn cấp.

Bolshevik hứa sẽ bầu ra một hội đồng lập hiến nhưng bị phần lớn các cử tri tẩy chay. Họ cũng chẳng thiết tha đến việc bầu người đại diện tham gia vào sô viết. Quân đội và công nhân ào ạt bỏ phiếu. Bolshevik, với sự cầm đầu của Trotsky, chiếm đa số trong Petrograd sô viết. Trotsky tuyên bố không thay thế Nicholaj Tsjkheidze. Như vậy, vai trò lãnh đạo của Tsjkheidze được hợp thức hóa ngay từ đầu. Tự dưng, tính hợp pháp của chính phủ Kerensky không còn khi những người sô viết thực thi quyền lực của mình.

Khẩu hiệu "Mọi quyền lực cho người sô viết" vang vọng khắp nước. Mọi người trông chờ quốc hội sẽ hạ bệ chính phủ và nắm lấy chính quyền. Từ Helsinki, Lenin cũng có cùng yêu cầu trong lá thư ông gửi cho ban chấp hành trung ương : cuộc cách mạng sô viết phải tiến hành ngay. Ông từ giã cuộc sống lưu vong, trở về Petrograd vì sốt ruột. Ngày 10 tháng Mười, ông triệu tập cuộc họp ban chấp hành trung ương đảng Bolschevik tại căn hộ số 32 đường Karpovka. Chủ nhân căn hộ là Sukhanov. Sukhanov là menshevik nhưng nhiệt tình giúp đỡ người Bolshevik. Trotsky, Stalin, Kamenev, Kollontaj lần lượt đến. Lenin đến rất muộn, đầu trùm bộ tóc giả. Ông trông giống như một cha xứ. Suốt đêm Lenin cố thuyết phục các đồng chí chấp thuận tiến hành một cuộc nổi loạn. Buổi họp kết thúc với tỷ lệ 10 thuận 2 chống. Chỉ Kamenev và Zinovjev bỏ phiếu chống. Cuối cùng Lenin cũng được toại nguyện.

Nhưng ngày tiến hành cuộc nổi loạn vẫn bỏ ngỏ vì các lãnh đạo Bolshevik còn lại trong buổi họp vẫn không đồng ý với Lenin ở một điểm : Lenin muốn đảng Bolshevik một mình lãnh đạo cuộc nổi loạn. Đối với họ, sô viết là tổ chức có chính danh duy nhất cho một cuộc nổi dậy. Đồng thời họ cũng muốn có sự tham gia của các đảng phái khác. Điều này có nghĩa là quyền lực sẽ được chia sẻ. Lenin không bằng lòng. 10 ngày nữa sẽ đến đợt bầu cử ở quốc hội sô viết. Câu hỏi được đặt ra là cuộc cách mạng sẽ tiến hành trước hay sau bầu cử. Số phận của nước Nga như mành treo chuông. Vài ngày sau, Smolnyj trở thành một căn cứ quân sự. Mục đích là để bảo vệ quốc hội sô viết trước mối đe dọa của Kerensky và bọn phản cách mạng. Có tin đồn bọn này sẽ ngăn cản đợt bầu cử. Bolshevik sẵn sàng với 20.000 người. Dẫn đầu là hải quân. Hội đồng quân nhân cách mạng kết hợp phòng vệ Petrograd. Trotsky, Antonov, Ovsejenko và Dybenko cầm đầu một tổ chức hoạt động bí mật.

Trong lúc hội đồng vũ trang cách mạng chuẩn bị, Lenin đòi tiến hành ngay cuộc nổi loạn. Nhưng ông không biết là các lãnh đạo Bolshevik không muốn làm việc này. Sự chuẩn bị chỉ nhằm bảo vệ quốc hội sô viết. Ý định của Lenin bị Kamenev và Zinovjev cho báo chí biết. Kerensky nghĩ là người Bolshevik muốn đảo chánh nên quyết định đập tan. Ông liên lạc với đội quân trung thành có mặt ở ngoại thành. Nhưng các tướng lãnh lại giao các kế hoạch của ông cho hội đồng vũ trang cách mạng.

3.000 người lính và một tiểu đoàn thiếu nữ trẻ tuổi, đầu cạo trọc, từ các gia đình tư sản được huy động đến bảo vệ Cung Điện Mùa Đông. Họ thề sẽ chiến đấu đến hơi thở cuối cùng. Cho đến ngày 24 tháng Mười, Lenin vẫn chưa nắm được quyền lực. Ngày hôm sau, quốc hội mở cửa. Kerensky ra lệnh dở tất cả những chiếc cầu trên sông Neva lên để ngăn làn sóng người nổi loạn và bố ráp các tòa soạn báo chí của Bolshevik. Lực lượng sô viết phản ứng ngay. Họ chiếm bưu điện, nha viễn thông, ga xe lửa rất nhanh. Cuộc nổi loạn bùng nổ dù chưa có lệnh.

Tình hình ở Petrograd yên tĩnh trở lại. Cung Điện Mùa Đông không bị tấn công. Mọi người chờ lệnh của quốc hội sô viết. Lenin băng đầu, đóng vai một người bị thương. Ông chỉ còn vài giờ ngắn ngủi để thuyết phục đảng Bolshevik chụp lấy cơ hội bằng vàng này. Những người nổi loạn đã chiếm được thành Peter Paulus, một cứ điểm chiến lược quan trọng với các khẩu pháo chỉa thẳng về Cung Điện Mùa Đông.

Lenin đến Smolnyj cùng với toán hộ vệ. Không khí ở Petrograd giờ thật lạ lùng. Thợ thuyền nằm nhà. Cửa hàng ăn uống, nhà hát và rạp chiếu bóng mở cửa. Sau những cánh cửa đóng kín ở Smolnyj, Lenin tập họp ban chấp hành trung ương đảng Bolshevik. Đây là lần đầu tiên Lenin thông qua được quan điểm của mình. "Dẹp quốc hội sô viết đi. Chúng đã dâng cho ta cơ hội nắm quyền !". Ông thuyết phục các đồng chí tiến hành ngay cuộc bạo động, không cần chờ lệnh của quốc hội sô viết. Lenin thảo nháp một bản công bố cách chức chính phủ lâm thời.

Cuối cùng quyền lực trong tầm tay Lenin. Ông bảo đảm việc chiếm Cung Điện Mùa Đông sẽ hoàn tất trước 12 giờ ngày hôm sau. Ngày 25 tháng Mười, trước 10 giờ, Lenin đưa ra bản công bố : "Chính phủ lâm thời bị cách chức. Quyền lực thuộc về hội đồng vũ trang cách mạng. Giai cấp công nhân và quân đội muôn năm !".

Trước 12 giờ, các đại biểu nhóm họp tại quốc hội sô viết. Người ta bàn cãi về sự thay đổi quyền lực. Nhưng chính phủ lâm thời vẫn có mặt tại Cung Điện Mùa Đông. Mọi người cảm thấy thất bại cận kề vì đoàn quân tiền phong vẫn chưa đến. Toán lính hải quân của Dybenko đổ bộ lúc 12 giờ 30’ và việc mở cửa quốc hội phải hoãn lại. Trong khi đó chiến hạm Aurora bỏ neo trước Cung Điện Mùa Đông nhằm tạo áp lực với chính phủ. Trong cung điện giờ chỉ còn 300 lính. Những người khác đã bỏ vị trí vì suốt đêm hôm qua họ chẳng được ăn gì. Lúc 16 gio 30’, người nổi loạn cho đối phương 20 phút để đầu hàng. Tối hậu thư bị bác bỏ. Lenin đòi bắn những người có trách nhiệm nếu họ không ra lệnh tấn công ngay.

Theo kế hoạch, một cái đèn lồng đỏ sẽ kéo lên trên đỉnh pháo đài. Nhưng chẳng ai nhớ đem theo cái đèn. Người ta lục lọi khắp nội thành và cuối cùng tìm được một cái đèn lồng trắng. Nhưng không có cách nào treo nó vào cột cờ. Binh lính còn phát giác là các khẩu phảo đã quá cũ, không bắn được, chỉ dùng chưng bày làm kiểu. Họ phải tìm những khẩu pháo mới và tìm cách chuyển lên pháo đài. Đến 18 giờ, chiến hạm Aurora vẫn phải chờ tín hiệu.

Trong lúc đó, cơn giận dữ bùng lên ở Smolnyj. Người ta đòi quốc hội phải mở cửa. Đến 21 giờ, vẫn không có gì mới. Lenin điên tiết gọi điện cho Antonov Ovsvjenko, người cầm đầu cuộc nối loạn. Ông này yêu cầu Lenin câm mồm rồi gác máy. Đến 22 giờ 40’, căng thẳng ở Smolnyj đã đến mức nghẹt thở. Giờ thì người ta phải tiến hành bầu cử.

Cuối cùng Aurora tự quyết định khai hỏa và cuộc tấn công bắt đầu. Toàn cảnh cuộc tấn công diễn ra như một vụ bố ráp của cảnh sát, nhưng được thổi phồng thành cuộc chiến đấu dũng cảm của những người dân anh hùng trong cuộc cách mạng tháng Mười huyền thoại. Những kẻ tấn công đi lạc lung tung trong cung điện rộng lớn. Kerensky trốn thoát và sau đó đi lưu vong. Các bộ trưởng trong chính phủ lâm thời bị bắt giữ.

Ở Smolnyj, Trotsky nói với các đối thủ chính trị : "Nhân dân đã theo chúng tôi và chúng tôi đã thắng. Các ông đã thất bại"… "Các ông hãy cút về những nơi thuộc về các ông, nơi có những đống rác lịch sử". Các đại biểu sửng sốt và quyết định rời quốc hội. Sau đó, quốc hội biểu quyết trao tất cả quyền lực cho sô viết. Nhưng đây chỉ là mặt nổi. Thực ra lực lượng dân chủ sô viết đã bị một đảng phái khác chiếm đoạt. Lenin đã thành công. Một cuộc đảo chánh cướp chính quyền ngoạn mục. Sô viết đã dọn cỗ cho Lenin xơi.

Ngày 26 tháng Mười, nước Nga thức dậy với một chính phủ mới : chính phủ Bolshevik. Việc thanh toán những kẻ chống đối trên đường phố Moksva kéo dài thêm 3 tuần lễ. Không ai tin rằng Lenin có thể nắm vững quyền lực. Hội đồng lập hiến sẽ được bầu vào tháng Mười Hai 1917. Lenin muốn hủy bỏ cuộc bầu cử nhưng không được chấp thuận.

Sau cuộc bầu cử, Bolshevik vẫn là thiểu số. Hội đồng lập hiến nhóm họp ngày 18 tháng Giêng 1918. Hôm sau hội đồng bị giải thể. Một đảng độc tài được gấp rút thành lập. Các đảng phái cánh hữu bị giải tán. Vài tháng sau các đảng phái cánh tả cùng chung số phận. Nước Nga bị cầm tù trong vòng xoáy nghiệt ngã. Đất nước lâm vào cuộc nội chiến. Cảnh nồi da xáo thịt dẫn đến thảm họa chết đói ở thôn quê. Mặc dù gặp rất nhiều chống đối, Lenin vẫn duy trì được quyền lực.

Quốc tế cộng sản thành lập ở Moskva. Lenin tận hưởng hào quang chiến thắng qua sự thừa nhận của quốc tế. Sự có mặt của ông, ở bất cứ nơi nào, là niềm hy vọng cho công nhân và giới trí thức. Một ảo tưởng mà dân tộc Nga và nhiều dân tộc khác phải trả giá bằng máu và nước mắt sau này. Ông góp phần làm đảo lộn thế giới. Ngày 1 tháng Năm 1922, ông bị tai biến mạch máu não nên phải rút khỏi chính trường. Một con người suốt đời gây sóng gió bằng cách thao túng, chia rẽ, chi phối, chế ngự kẻ khác, giờ đây đang lo lắng vì những xung đột quyền lực giữa Trotsky và Stalin. Ông đã mất mọi ảnh hưởng.

Lenin chết năm 1924 nhưng huyền thoại về con người này được tô vẽ không ngừng. Xác ông được ướp ngoài ý muốn của bà quả phụ Nadezjda. Nhà hoạt động chính trị vũ trang Lenin được thần thoại hóa và được tôn thờ như một vị thánh. Lịch sử về những gì đã xảy ra năm 1917 bị kiểm duyệt, viết lại, biên tập sửa chữa với mục đích biến ông thành nhà cách mạng vĩ đại, độc nhất vô nhị trong lịch sử và là chỗ tựa vững chắc cho cái "chính danh" của chủ nghĩa cộng sản.

Hoàng Thủy Ngữ

(05/11/2018)

Tham khảo :

- History.com

- Nicholai Sukhanov : Russian revolution of 1917

- En.wikipedia.org

- ARTE France – AGAT film & Cie

- Britannica.com

- Bbc.co.uk