Thông Luận

Trong giới nghệ sĩ Việt Nam ở hải ngoại, có thể là không có người nào mà sự nghiệp nghệ thuật đầy những thăng trầm và kéo dài như nữ tài tử Kiều Chinh. Cuộc đời của ngôi sao điện ảnh sinh vào năm 1937 tại Hà Nội đã trải qua cùng với nhiều biến động của đất nước, kể từ khi bà bước vào nghệ thuật thứ bảy vào thập niên 1950 cho đến năm 1975, khi Sài Gòn thất thủ, phải sang Hoa Kỳ tị nạn và sống lưu vong cho tới nay.

Ảnh bìa cuốn hồi ký "Kiều Chinh - Nghệ sĩ lưu vong"  © Kiều Chinh

Nhưng ở xứ người, Kiều Chinh không chỉ tiếp tục con đường của một nghệ sĩ, mà bà còn là một nhà hoạt động xã hội hết mình không chỉ với đồng hương, mà với mọi thân phận bất hạnh. Cuộc đời với biết bao diễn biến đầy kịch tính như trong một cuốn tiểu thuyết đã được Kiều Chinh tái hiện trong cuốn hồi ký "Kiều Chinh - Nghệ sĩ lưu vong".

Cuốn sách đã được phát hành tại Hoa Kỳ từ tháng 9 năm 2021 bằng hai ấn bản tiếng Việt và tiếng Anh. Theo dự kiến ấn bản tiếng Pháp sẽ ra mắt độc giả vào khoảng tháng 9 hoặc tháng 10 năm nay. 

Hôm nay, chúng tôi rất hân hạnh được tiếp chuyện qua điện thoại với nữ tài tử Kiều Chinh, một nữ diễn viên mà tên tuổi đã gắn liền với nền điện ảnh Việt Nam từ bao thập niên và có lẽ là nữ tài tử người Việt được làng điện ảnh Hollywood biết đến nhiều nhất. 

Nữ tài tử Kiều Chinh thời gian còn ở Việt Nam  © Kiều Chinh

RFI : Xin chào chị Kiều Chinh. Thưa chị trước khi nói về cuốn hồi ký mà bản tiếng Pháp sẽ ra mắt độc giả trong nay mai, xin được hỏi là hiện giờ chị có tiếp tục có những sinh hoạt trong giới văn hóa nghệ thuật, cũng như các hoạt động xã hội ?

Kiều Chinh : Thưa Thanh Phương, mình cứ tưởng về già sẽ có nhiều thời gian ở nhà làm vườn, trồng cây cảnh. Nhưng không biết tại sao số phận Kiều Chinh càng già càng quá bận rộn ! Thứ nhất, sau khi cuốn hồi ký ra đời, Kiều Chinh được đón nhận ở khắp mọi nơi, cho nên phải đi ra mắt sách ở khắp các tiểu bang trên đất Mỹ, ở các thành phố bên Canada. Hiện giờ Kiều Chinh vẫn còn đang đóng phim, vừa đi thành phố Kentucky, Louisville đóng phim hai tuần lễ, mới về cách đây hai ngày và còn hai dự án làm phim, tháng 10 sẽ qua Úc để đóng phim một tháng, thành ra rất là bận rộn. 

Ngoài việc đóng phim và ra mắt sách, lại còn những hoạt động xã hội, cộng đồng nữa.

RFI : Hiện nay chị vẫn tiếp tục đi các nơi để giới thiệu cuốn hồi Ký"Kiều Chinh - Nghệ sĩ lưu vong", cho thấy độc giả, ít ra là tại Hoa Kỳ, đã đón nhận nồng nhiệt cuốn sách này ?

Kiều Chinh : Vâng, xin lỗi lại nói về "le moi" (cái tôi), mà "le moi est haissable" (cái tôi thì đáng ghét). Nhưng theo lời Đinh Quang Anh Thái, nhà sách Tự Lực, đây là một cuốn sách "make history", tức là cuốn sách thành công nhất trong lịch sử làm sách ở Hoa Kỳ, bởi vì mới ra mắt có mấy tháng mà đã có mấy ngàn ấn bản phát hành khắp mọi nơi. Những buổi ra mắt sách rất thành công.

Thật sự thì cuộc đời của Kiều Chinh cũng giống cuộc đời của hàng triệu người Việt Nam lưu vong trên thế giới, ai cũng có một câu chuyện để kể lại. Kiều Chinh chỉ là một trong hàng triệu câu chuyện đó, nhưng có được may mắn là cuốn sách "Kiều Chinh - Nghệ sĩ lưu vong" được đón nhận rất là nồng nhiệt.

RFI : Thưa chị Kiều Chinh, chị đã đặt tên cho cuốn hồi ký là "Kiều Chinh - Nghệ sĩ lưu vong". Như vậy đối với chị, quảng đời mà chị sống nơi đất khách quê người là thời gian mà có nhiều sự kiện, nhiều biến cố ghi dấu sự nghiệp, cũng như cuộc sống của chị ?

Kiều Chinh : Vâng. Thật sự thì cũng có những người không đồng ý với chữ "lưu vong", nhưng đối với Kiều Chinh, khi mình không sống ở quê hương mình, thì đó là một sự lưu vong. Cuốn hồi ký, nhất là ấn bản tiếng Anh, được đón nhận rất là nồng nhiệt, vì Kiều Chinh nghĩ là sau cuộc chiến Việt Nam, sau 1975, đã có rất nhiều sách, phim ảnh nói về chiến tranh Việt Nam, về Việt Nam. Nhưng những sách và phim đó là từ point de vue (quan điểm) của người ngoại cuộc, qua con mắt của những người không phải là người Việt Nam, không phải là của những người đã sống ở Việt Nam.

Còn Kiều Chinh là người sinh ra ở đất Bắc, lớn lên ở miền Nam và sống quá nửa đời người ở quê hương và đã trải qua ba cuộc chiến, từ thời Đệ nhị Thế chiến tới thời kỳ chiến tranh Đông Dương kết thúc, chứng kiến quân đội Pháp rời bỏ Việt Nam và quân đội Mỹ bắt đầu đi vào Việt Nam. Trong những năm tháng đó, mình giống như là những nhân chứng sống, mình là người trong cuộc, kể lại câu chuyện về lịch sử của quê hương. Mình cũng là một nghệ sĩ nữa, cho nên đã trải qua rất nhiều rất nhiều biến động của đất nước, cũng như đã được đi đây đi đó rất nhiều trong suốt thời gian làm diễn viên điện ảnh, đã đại diện cho điện ảnh miền Nam đi khắp các vùng Đông Nam Á và cũng được đóng phim ở khắp vùng Đông Nam Á, từ Philippines cho tới Singapore, Malaysia, Hồng Kông, Đài Loan và cả Ấn Độ nữa.

RFI : Thưa chị Kiều Chinh. Đúng là cuộc đời nghệ thuật điện ảnh của chị gắn liền với những thăng trầm của lịch sử đất nước, nhất là ở miền Nam trong thời gian chiến tranh, cho nên chị đã có một vai diễn nhớ đời trong bộ phim nổi tiếng "Người tình không chân dung".

Kiều Chinh : Phim "Người tình không chân dung" do hãng phim Giao Chỉ sản xuất. Hãng phim Giao Chỉ là của Kiều Chinh. Kiều Chinh là executive producer và diễn viên chính, phim do đạo diễn Hoàng Vĩnh Lộc viết cốt chuyện và dàn dựng. Đó cũng là cuốn phim đầu tiên dự đại hội điện ảnh ở Đài Loan và cuốn phim đầu tiên được hai giải thưởng tại sự kiện đó : giải cho phim chiến tranh và giải cho nữ diễn viên chính là Kiều Chinh. 

Nếu có cuốn phim nào để lại cho Kiều Chinh nhiều kỷ niệm nhất thì có lẽ đó là phim " Người tình không chân dung", bởi vì phim không quay trong một phim trường, mà được quay "live" ở khắp các vùng có mặt trận. Thành ra Kiều Chinh đã có dịp gặp rất nhiều anh em. Phim đã để lại nhiều dấu ấn, đặc biệt là với hai nam diễn viên chính là anh Vũ Xuân Thông và anh Minh Trường Sơn. Với Kiều Chinh, đó là hai người bạn thân nhất trong đời thường. Mới đây là kỷ niệm 50 năm bộ phim đó, đài Jimmy TV ở Mỹ đã có một cuộc phỏng vấn dài với ba diễn viên chính và chúng tôi lại gặp nhau.

Cuốn phim đã để lại nhiều kỷ niệm và cũng nhân đây cám ơn tất cả quý vị đã có cảm tình với phim "Người tình không chân dung" trong 50 năm qua và cũng xin chắp tay tưởng nhớ biết bao nhiêu người trong phim đó đã ra đi.

Kiều Chinh trong vai Suyuan Woo (The Joy Luck Club), bà mẹ Trung Hoa thời Đệ Nhị Thế Chiến, bị buộc phải bỏ hai con sơ sinh trên đường chạy loạn © Kiều Chinh

RFI : Ngay trong thời gian còn đóng phim ở Việt Nam, chị cũng đã có dịp sang Mỹ và tiếp xúc với giới điện ảnh Hoa Kỳ. Từ khi phải rời Việt Nam để sang Mỹ sống, chị đã có những vai diễn nào ưng ý nhất trong làng điện ảnh Hollywood, một môi trường mà thật ra không xa lạ lắm đối với chị, những vai diễn đánh dấu cuộc đời nghệ thuật của chị ở hải ngoại ?

Kiều Chinh :Lần đầu tiên Kiều Chinh qua Mỹ là vào năm 1968, khi có một hãng phim dự tính quay cuốn phim "Doctor Tom Dooley", họ mời Kiều Chinh sang Hollywood để sửa soạn, nhưng chẳng may dự án đó không thành. Nhưng thời gian đó, Kiều Chinh đã được mời tham dự bộ phim mà Kiều Chinh yêu thích vô cùng, đó là "Doctor Jivago" và cũng làm quen một vài nhân vật ở đây. 

Còn phim nào để lại nhiều ấn tượng nhất cho Kiều Chinh ? Nếu nói về TV thì phải nói đến chương trình MASH, show truyền hình đầu tiên Kiều Chinh được làm việc ở Hollywood. MASH là show nổi tiếng nhất thời đấy ở nước Mỹ và trên toàn thế giới, với đạo diễn là tài tử Alan Adam.

Nếu nói về phim ảnh thì sau cuốn phim "The letter" với nữ tài tử Lee Remick thì phải nói đến phim của nhà văn Amy Tan "The Joy Luck Club" (1993). Bộ phim đã đưa Kiều Chinh đi khắp nơi trên nước Mỹ, cũng như là ở Châu Âu để ra mắt phim. Đi đâu họ cũng nhận ra mình đóng trong phim "The Joy Luck Club" !

RFI :  Đó là nói về lĩnh vực điện ảnh. Nhưng trong cuộc đời nghệ sĩ lưu vong, dường như là số phận cũng đã đưa đẩy chị đến các hoạt động xã hội, từ thiện, mà trên hết là những hoạt động trợ giúp cho đồng bào tị nạn Việt Nam tại Hoa Kỳ, nhất là trong những năm đầu tiên ? Có lẽ chính những hoạt động đó đã làm cho cuộc sống nghệ thuật của chị thêm phong phú, thêm ý nghĩa ?

Kiều Chinh : Thưa Thanh Phương, đa số các thính giả biết Kiều Chinh là một nghệ sĩ đóng phim, thật sự công việc bận rộn thứ hai, ngoài đóng phim, Kiều Chinh còn là một diễn giả, đi gần như là khắp các trường đại học trên nước Mỹ để nói chuyện. Ngoài trường đại học, Kiều Chinh còn được đi rất nhiều ở rất nhiều tổ chức về văn hóa, phụ nữ và xã hội. Ở những nơi dừng chân để nói chuyện, Kiều Chinh cũng đã được gặp rất nhiều người. 

Nhất là thời gian vào khoảng năm 1980, khi có sự hiện diện của thuyền nhân Việt Nam, Kiều Chinh đã bay sang Philippines cùng đệ nhất phu nhân Philippines Imelda Marcos để chào đón đồng bào thuyền nhân tại trại Palawan. Đồng thời Kiều Chinh cũng đi khắp các trại tị nạn ở Đông Nam Á, Hồng Kông, để thăm đồng bào tị nạn. Đó cũng chính là nhờ những lần đi nói chuyện các nơi.

Có một lần được mời đến bức tường đá đen mà ở Hoa Thịnh Đốn (Washington), nơi ghi tên 58.000 binh sĩ Mỹ tử trận ở Việt Nam, Kiều Chinh có đọc một bài diễn văn. Trên nửa triệu người có mặt hôm đó nhân kỷ niệm 10 năm bức tường đá đen. Họ tổ chức 3 ngày 3 đêm liền để đọc tên từng người một trên bức tường đó. Khi đến lượt Kiều Chinh là người thứ tư lên đọc tên, Kiều Chinh nói : "Hôm nay, tôi là một công dân Mỹ, nhưng là gốc Việt. Khi đọc những tên như là Smith, Johnson, thì trong lòng tôi không khỏi nghĩ đến những người họ Trần, họ Lê đã gục ngã trong cuộc chiến đó. Đã có đến hơn 2 triệu người gục ngã. Tôi ước mong một ngày sẽ làm được gì để vinh danh những người đó, nhất là trẻ em".

Khi nói điều đó, Kiều Chinh đã được những Vietnam Vet (Cựu chiến binh Mỹ ở Việt Nam) hưởng ứng. Sau đó, Kiều Chinh được tiếp tay với nhà báo nổi tiếng Terry Anderson, người đã bị giữ làm con tin ở Trung Đông và ông Lewis Puller, một cựu chiến binh nổi tiếng của Mỹ, cùng sáng lập một hội từ thiện lấy tên là "The Vietnam Children Fund" vào năm 1993. Hội chỉ làm một công việc là xây những ngôi trường tiểu học tại các làng mạc đã bị chiến tranh tàn phá, giúp các em có chỗ học và hy vọng các em sẽ có một tương lai tốt đẹp hơn. 

Hội có may mắn là được rất nhiều sự ủng hộ, đặc biệt từ phía các cựu quân nhân Mỹ. Một trong những người đầu tiên đứng lên ủng hộ cũng là một Vietnam Vet, Jim Kimsey. Sau khi giải ngũ, ông đã sang Việt Nam hai lần trong thời gian chiến tranh. Khi về, ông thành lập công ty America Online. Chính ông là người tài trợ cho ngôi trường đầu tiên của hội, mà Kiều Chinh đã đề nghị xây tại Đông Hà, tức vĩ tuyến 17, nơi chia đôi đất nước trong thời chiến. Năm 1995, ngôi trường được xây xong. Ông Terry Anderson, tức là đồng chủ tịch với Kiều Chinh cùng với ông Jim Kimsey, người tài trợ, đã về cắt băng khánh thành trường. 

Từ đó cho đến nay, hội đã xây được 52 ngôi trường tại khắp các vùng trên quê hương, từ Bắc, Trung tới Nam. Người tài trợ nhiều nhất và lâu dài nhất cũng là một cựu chiến binh Mỹ ở Việt Nam, đó là ông Fred Smith, chủ tịch của công ty FedEx, đã tài trợ cho hội 5 ngôi trường. Ngôi trường cuối cùng Kiều Chinh về cắt băng khánh thành, hình như vào năm 2016 là ở Quảng Nam. Cho tới nay, 52 ngôi trường đó đã đủ chỗ cho các em đi học, giúp cho khoảng 40 chục ngàn em mỗi năm có nơi đi học.

Kiều Chinh và Đức Đạt Lai Lạt Ma tại Dharamsala, Ấn Độ, tháng 5/2014© Kiều Chinh

RFI : Thưa chị Kiều Chinh, cuộc đời của chị quả là có nhiều thăng trầm, nhiều biến cố đau thương. Nhìn lại những năm tháng đã qua, điều gì đã giúp cho chị vượt qua được những thử thách, những tai nạn để vẫn đứng vững cho đến ngày hôm nay, để tiếp tục đi đóng phim, tiếp tục hoạt động xã hội ?

Kiều Chinh : Đúng như anh nói. Cuộc đời của Kiều Chinh có những may mắn, nhưng cũng có những cái kém may mắn, cũng gặp rất nhiều thăng trầm. Mỗi lần một sự việc không may mắn xảy ra thì mình cứ tưởng như là trời sụp, là mình chịu đựng không nổi. Nhiều lúc cũng muốn nổi điên ! Nhưng cũng nhờ là tại những nơi mà mình đã đi, chẳng hạn như các trại tị nạn, mình đã gặp biết bao nhiêu người, đã nhìn thấy, đã chứng kiến và đã được nghe những thảm kịch. Mình nhìn lại thì mình thấy : "Chao ôi, chuyện của mình thấm thía gì so với chuyện mà những người khác đã trải qua. Hãy nhìn lại mà xem, đồng bào mình cũng như ở khắp mọi nơi, biết bao nhiêu người khổ đau, biết bao chuyện ghê gớm. Vậy thì chuyện của mình có gì đâu, đừng té ngã như vậy, hãy đứng thẳng lên và đi tới, để tiếp tục công việc của mình và hãy mạnh mẽ để còn làm được nhiều việc cho người khác". Đó là sức mạnh giúp cho Kiều Chinh.

RFI : Thưa chị Kiều Chinh, nếu không có gì trục trặc thì ấn bản tiếng Pháp cuốn hồi ký"Kiều Chinh, nghệ sĩ lưu vong" sẽ được xuất bản trong tháng 9, tháng 10.  Trước khi kết thúc cuộc nói chuyện, chị có những lời tâm sự, nhắn gởi gì đến đồng bào người Việt ở Pháp nói riêng, và đồng bào người Việt nói chung ?

Kiều Chinh : Cám ơn Thanh Phương. Cuốn sách của Kiều Chinh bản tiếng Việt cũng như bản tiếng Anh đã được đón nhận rất nồng nhiệt ở Hoa Kỳ. Rất nhiều người bên Đức, bên Úc, cả ở Việt Nam và đặc biệt bên Pháp cũng đòi Kiều Chinh gởi sách đi rồi ra mắt sách. Đó là lý do mà Kiều Chinh đã quyết định cho cuốn sách được dịch sang Pháp ngữ. Hiện giờ, cuốn sách dự kiến là tháng 9, tháng 10 sẽ xong và rất mong có một buổi ra mắt sách để gặp gỡ đồng bào ở bên Pháp sau khi cuốn sách bằng tiếng Pháp được phát hành. Cho tới giờ cũng chưa biết ai sẽ giúp mình đứng ra tổ chức một buổi ra mắt sách như vậy. Ước mong sẽ có một người nào đó bên Pháp đứng ra tổ chức cho Kiều Chinh.

RFI : Xin cám hơn chị Kiều Chinh.

Thanh Phương

Nguồn : RFI, 01/08/2022

Liên hoan phim Thế giới Châu Á (The Asian World Film Festival) tại Mỹ vừa thông báo, nữ diễn viên huyền thoại người Mỹ gốc Việt Kiều Chinh sẽ được vinh danh với giải thưởng cao quý nhất tại LHP : Giải thành tựu trọn đời có tên là Snow Leopard (Báo Tuyết) tại Lễ Gala Đêm bế mạc vào ngày 15/3 tới.

Giải thành tựu trọn đời có tên là Snow Leopard (Báo Tuyết) trong Liên hoan phim Thế giới Châu Á (The Asian World Film Festival) tại Mỹ

Kiều Chinh được biết nhiều nhất tại Mỹ với vai chính trong bộ phim The Joy Luck Club (Phúc Lạc Hội) và bộ phim về cuộc sống của người Việt tại Mỹ sau chiến tranh có tên là Journey of the Fall, cũng như các thành tựu về hoạt động nhân đạo và từ thiện của bà. Nhưng trước 1975, bà đã có một sự nghiệp điện ảnh lừng lẫy tại Sài Gòn với nhiều bộ phim đáng nhớ.

Nhân cột mốc đặc biệt này, chúng tôi muốn điểm lại sự nghiệp điện ảnh kéo dài hơn 6 thập niên của nữ nghệ sĩ tài danh này, từ Hà Nội, Sài Gòn, Hollywood đến "cõi tôi" của Kiều Chinh.

Từ Hà Nội đến Sài Gòn

Kiều Chinh vừa kỷ niệm 60 năm hoạt động điện ảnh vào năm 2017, tính từ bộ phim đầu tiên mà bà bước vào điện ảnh là Hồi chuông Thiên Mụ (1957).

Nhưng sự nghiệp của bà vẫn chưa dừng lại ở đó. Người phụ nữ 84 tuổi đầy mẫn tuệ này vẫn lái xe đi về từ ngôi nhà của bà trên đường Huntington Beach (Orange County) đến Los Angeles để làm việc, vẫn hoạt động trong Nghiệp đoàn diễn viên của Hollywood, tham gia chấm phim tại các LHP quốc tế và vẫn nhận lời đóng các bộ phim của các đạo diễn trẻ người Mỹ gốc Việt.

Để phục vụ cho dự án khảo cứu điện ảnh Sài Gòn trước 1975, chúng tôi đã liên hệ và được bà nhận lời phỏng vấn. Cuộc gặp gỡ giữa tôi và Kiều Chinh diễn ra tại ngôi nhà của bà trên đường Huntington Beach.

Đúng 9 giờ sáng, chúng tôi có mặt tại căn nhà riêng của bà.

Tiếp chúng tôi là một Kiều Chinh đầy lịch thiệp trong bộ áo dài màu vàng hoàng yến. Bà chuẩn bị bữa sáng với trà, cà phê theo đúng kiểu người Việt và một ít trái cây, bánh ngọt.

Vì buổi phỏng vấn có ghi hình nên Kiều Chinh chuẩn bị rất chu đáo, từ vẻ ngoài của mình cho đến địa điểm phỏng vấn trong căn phòng làm việc mà bà gọi là "office tại gia", nơi bà trưng bày những kỷ niệm, những thành tích, những bức ảnh trong các bộ phim lưu dấu ấn hơn 60 năm hoạt động điện ảnh của bà.

Và suốt 5 tiếng đồng hồ sau đó, xuyên qua cả buổi trưa, Kiều Chinh say sưa chia sẻ với chúng tôi về hành trình điện ảnh của mình. Một cuộc hành trình vô tiền khoáng hậu đưa bà đi từ Hà Nội vào đến Sài Gòn và sang Hollywood. Nhưng bất cứ ở đâu, Kiều Chinh vẫn có một "cõi tôi" để bà ẩn mình vào đó.

Kiều Chinh tên thật là Nguyễn Thị Trinh, sinh năm 1937 tại Hà Nội. Bà là con cháu dòng dõi làng Mộc ở Cự Lộc, Hà Đông (Hà Nội ngày nay). Ông nội của Kiều Chinh là cụ Phán Phan, là một điền chủ, chỉ có một người con trai duy nhất là ông Nguyễn Cửu, là bố của bà.

Bà Kiều Chinh tại Hoa Kỳ

Sau này ông nội bà mất đi thì gia đình bà chuyển đến Kim Mã, nơi có một gia trang do chính tay bố bà xây dựng.

Trong suốt những năm tháng tuổi thơ cho đến năm 17 tuổi, Kiều Chinh sống với bố và anh chị ở gia trang đó và bà nói đó là những năm tháng hạnh phúc nhất trong đời bà.

Mẹ Kiều Chinh mất sớm từ thời Đệ Nhị thế chiến do trúng bom của giặc Pháp. Lúc đó Kiều Chinh còn rất bé nên không có nhiều ký ức về mẹ, nhưng rất gần với bố.

Trong suốt những năm tuổi thơ ấy, bà được bố cho học tiếng Anh, tiếng Pháp, học đàn piano và thường dẫn đi xem những buổi chiếu bóng ở Hà Nội. Đó là những ký ức đẹp và trang bị cho bà một kiến thức nền tảng để đưa bà vào con đường nghệ thuật sau này.

Kiều Chinh sống với bố cho đến năm 1954, khi đất nước chia đôi sau hiệp định Genève thì bà di cư vào miền Nam, còn bố bà ở lại để tìm người anh trai. Đó là một cuộc chia tay không có ngày gặp lại.

Bố mẹ Kiều Chinh có ba người con.

Anh cả, người chị thứ nhì và Kiều Chinh là con gái út. Chị bà lúc ấy đã lấy chồng và theo chồng sang Pháp định cư. Bố và anh trai ở lại miền Bắc. Chỉ có bà vào miền Nam. Hai năm sau Kiều Chinh lập gia đình ở tuổi 18 với con trai của một người bạn với bố bà.

Vào miền Nam, do tình cờ mà Kiều Chinh trở thành một diễn viên điện ảnh. Đáng lẽ sự nghiệp của bà bắt đầu từ bộ phim The Quiet American (Người Mỹ trầm lặng - 1957), khi đoàn làm phim của đạo diễn nổi tiếng Hollywood Joseph L. Mankiewicz qua Sài Gòn để tìm diễn viên chính cho bộ phim của ông.

Vị đạo diễn quyền lực muốn tìm kiếm một cô gái Việt Nam để đóng vai nữ chính, nhân vật Phượng ở trong cuốn tiểu thuyết gốc của Graham Greene và đáng lẽ Kiều Chinh bắt đầu sự nghiệp từ vai diễn đó, nhưng một nguyên do khiến nó không thành.

Kiều Chinh kể lại :

"Gia đình tôi theo đạo Phật, nhưng học tập trong một trường dòng nên tôi là một con chiên ngoan đạo, tập hát thánh ca, Chủ Nhật nào cũng đi nhà thờ. Có một ngày Chủ Nhật, tôi ở nhà thờ Đức Bà đi ra trên con đường Catinat. Tôi bước tới nhà hàng Girval, bên kia đường là khách sạn Continental. Lúc đó có một người Mỹ từ khách sạn Continental băng qua đường và vỗ vào vai tôi. Tôi quay lại và tưởng là một anh lính Mỹ đang trêu ghẹo mình. Tôi nhìn anh ta một cách thản nhiên. Anh ta hỏi tôi có biết nói tiếng Anh không. Tôi nhún vai không trả lời".

"Anh ta có vẻ nhận ra sự đường đột của mình và xin lỗi tôi rồi nói rằng, chúng tôi là một nhóm làm phim, đang đến Sài Gòn để tìm một cô gái Việt có thể nói được tiếng Anh, tiếng Pháp để đóng vai chính trong cuốn phim về đề tài Việt Nam. Chúng tôi ngồi ở Continental nhìn thấy cô từ rất xa và thấy dáng của cô rất phù hợp với nhân vật mà chúng tôi đang tìm kiếm".

"Lúc đó tôi mới cởi mở và trò chuyện với anh ta và gặp ông đạo diễn, một tên tuổi lớn mà lúc đó tôi không hề biết. Sau đó ông ta đưa cho tôi cuốn kịch bản và yêu cầu về nhà đọc. Và buổi chiều hôm sau quay trở lại để thử vai diễn".

Lúc đó Kiều Chinh mới lập gia đình được vài tháng. Người chồng của bà đang đi du học bên Mỹ.

Với phong tục phép tắc trong một gia đình truyền thống gốc Bắc, trước khi làm điều gì Kiều Chinh cũng đều phải xin phép bố mẹ chồng. Hai cụ có vẻ rất ngạc nhiên khi nghe bà nói có một đoàn làm phim Mỹ mời bà đóng phim, vì lúc đó điện ảnh là một khái niệm khá mới mẻ.

Nhưng khi nghe bà mô tả nhân vật là một cô gái Việt, làm gái nhảy trong vũ trường, hết cặp với một nhà báo lớn tuổi người Anh đến một chàng điệp viên trẻ tuổi người Mỹ thì cụ bà gạt phắt đi không đồng ý vì cho rằng đó không phải là hình mẫu của người phụ nữ Việt Nam đã có gia đình.

Trước sự phản đối của bố mẹ chồng, hôm sau Kiều Chinh đành quay trở lại gặp ông đạo diễn Joseph L. Mankiewicz và nói rằng bà không thể nhận vai diễn này.

Ông ta tỏ vẻ kinh ngạc và nói rằng cô có biết đây là một cơ hội lớn đối với cả một ngôi sao Hollywood hay không ?

Diễn viên Kiều Chinh thời trẻ

Bà nói rằng bà không giải thích được vì đây là chuyện phong tục văn hóa và truyền thống gia đình. Hai tuần sau, họ tìm được một nữ diễn viên người Ý tên là Giorgia Moll đóng vai Phượng, nhưng đạo diễn vẫn có nhã ý mời bà đến dự buổi ‘opening party’ để đón chào tất cả các tài tử đến Việt Nam quay phim.

Sau đó, Joseph mời Kiều Chinh đóng một vai khách mời, trong đó có cảnh ông nhà báo người Anh đi tìm Phượng trong một ngôi chùa ở Chợ Lớn và nhầm với một cô gái khác. Đạo diễn muốn mời Kiều Chinh đóng vai cô gái có nhân dáng giống Phượng.

Đó là cơ duyên đầu tiên của Kiều Chinh với điện ảnh. Hình ảnh bà xuất hiện trong bộ phim giống như cảnh ngoài đời khi anh chàng casting director vỗ vai bà trên đường phố Catinat vậy.

Thời gian sinh hoạt với đoàn làm phim, Kiều Chinh gặp một số người Việt Nam tham gia với tư cách là cố vấn, trợ lý sản xuất hoặc trợ lý đạo diễn là ông Bùi Diễm, ông là chủ nhân của hãng phim Tân Việt và đạo diễn Lê Dân, diễn viên Lê Quỳnh…

Ông Bùi Diễm hiểu được câu chuyện của bà và có vẻ tiếc nuối cho một cơ hội lớn mà bà vuột mất.

Ít lâu sau khi kết thúc phần quay Người Mỹ trầm lặng, hãng phim Tân Việt bắt tay làm bộ phim Hồi chuông Thiên Mụ.

Nhà sản xuất Bùi Diễm và đạo diễn Lê Dân quyết định mời Kiều Chinh, một gương mặt hoàn toàn mới mẻ với khán giả đóng vai chính trong bộ phim, bên cạnh tài tử Lê Quỳnh, cũng là một người gốc Hà Nội nổi lên nhờ bộ phim Chúng tôi muốn sống.

Biết được câu chuyện gia đình nhà chồng bà rất khó khăn nên thay vì trực tiếp mời Kiều Chinh, họ đến tận nhà để xin phép bà mẹ chồng cho bà đóng phim.

Bà cụ có vẻ ngạc nhiên vì không biết tại sao cô con dâu mới về nhà chồng được hết đoàn phim này đến đoàn phim khác mời.

Nhưng khác lần trước, khi biết lần này Kiều Chinh đóng là một ni sư sống ở chùa Thiên Mụ thì bà cụ mừng lắm và đồng ý lập tức vì cụ cũng là một người theo đạo Phật. Đó là vai chính đầu tiên trong sự nghiệp điện ảnh của Kiều Chinh.

Bộ phim được quay hơn một tháng trời ở Huế.

"Lúc đó tôi còn ngây thơ chưa biết gì nhiều về đóng phim nhưng rất yêu thích điện ảnh vì trong giai đoạn sống cùng bố ở Hà Nội, cuối tuần nào bố cũng dắt tôi đi coi cine. Bố tôi là dân học trường Bưởi ra và rất giỏi tiếng Pháp. Thời đó phim lại chạy phụ đề tiếng Pháp nên bố xem rất nhiều và hay trò chuyện với con cái về phim ảnh".

"Không bao giờ tôi nghĩ mình trở thành tài tử điện ảnh cả vì nền điện ảnh Việt lúc đó vẫn còn rất sơ khai. Mộng của tôi lúc đó là trở thành nhạc sĩ nên bố tôi cho tôi đi học piano từ lúc còn bé. Nên khi vào Sài Gòn và bắt đầu theo đoàn làm phim, lại được đóng vai chính, nó giống như một giấc mơ với tôi vậy".

"Lúc đó tôi hãy còn trẻ nên được những anh chị trong đoàn phim rất chiều chuộng, từ ông sản xuất là Bùi Diễm, đạo diễn Lê Dân đến nam tài tử chính là Lê Quỳnh. Tài tử Lê Quỳnh còn là bạn của chồng tôi lúc đó. Cho nên cả đoàn làm phim sống chung với nhau như trong cùng một gia đình vậy. Lúc đó tôi diễn bằng bản năng và cảm xúc là chính vì có được học qua trường lớp điện ảnh gì đâu. Bối cảnh của bộ phim hoàn toàn trong chùa Thiên Mụ, cũng nhìn xuống dòng sông Hương ở đoạn uốn khúc. Thời gian đó tôi hiền lành ít nói lắm nên trong đoàn phim ai cũng yêu quý coi như một đứa em út vậy đó" – Kiều Chinh nhớ lại kỷ niệm đóng vai chính trong bộ phim đầu tay từ 62 năm trước.

Tài tử Kiều Chinh và cuộc đời đầy chia ly

Bộ phim không thành công về thương mại do ra đời trong giai đoạn khủng hoảng điện ảnh. Bà cũng không nhớ nhiều về bộ phim đầu tay này do phim âm bản không tìm thấy.

Nhưng bà có một kỷ niệm vô cùng đáng nhớ với chùa Thiên Mụ. Năm 1995 khi lần đầu tiên bà trở lại Việt Nam sau năm 1975, bà đến thăm chùa Thiên Mụ để hồi tưởng lại những năm tháng tuổi trẻ của mình. Khi bà đang đứng chụp hình ở bậc tam cấp thì nghe một tiếng nói từ xa, ‘Ôi ai như bà Kiều Chinh kìa’.

Bà ngạc nhiên quay lại thì thấy một ông cụ bán nhang rất già. Bà ngừng chụp hình và hỏi ông : "Tại sao cụ biết tôi ?" Ông cụ đáp : "Tôi biết bà chứ, tôi là người bán nhang tại đây khi bà đóng phim Hồi chuông Thiên Mụ. Tôi vẫn bán nhang từ thời đó tới giờ và vẫn ngồi ở đây. Ngày xưa chúng tôi chỉ dám ngồi xa xa để ngắm bà thôi".

Câu nói của cụ già bán nhang khiến Kiều Chinh nổi da gà và lặng người vì cảm động bởi bộ phim đó đã cách đây hơn 40 năm.

Bà không thể ngờ rằng cuộc đời của mình ba chìm bảy nổi, chu du khắp thế giới rồi quay trở về lại một chốn kỷ niệm xưa lại gặp một ông cụ bán nhang ngồi đó suốt 40 năm và vẫn nhận ra mình.

Ông vẫn làm một công việc duy nhất và sống một cuộc đời giản dị. Đó là điều khiến bà quý vô cùng bộ phim đầu đời của mình, cho dù đó không phải là một bộ phim thành công.

Sau Hồi chuông Thiên Mụ, phải vài năm sau Kiều Chinh mới đóng bộ phim thứ hai là Mưa rừng.

Kỷ niệm đóng bộ phim này cũng rất đáng nhớ đối với bà và Kiều Chinh nói rằng mối duyên của bà với điện ảnh như do trời định sẵn vậy.

Bà nhớ lại, lúc đó, bà đang dắt một đứa cháu của chồng đi chơi ở sở thú thì gặp một người đàn ông chụp lén mình rất nhiều. Về sau bà mới biết ông ta là Thái Thúc Nha, chủ hãng phim Alpha danh tiếng.

Ít lâu sau, cũng giống như ông Bùi Diễm của hãng phim Tân Việt, ông Thái Thúc Nha lại đến gia đình chồng và xin phép bố mẹ chồng cho bà đóng phim tiếp theo.

Lúc đó dù được coi là một tài tử điện ảnh có chút tiếng tăm, nhưng khi trở về nhà chồng, Kiều Chinh là một người con dâu, một người vợ, người mẹ sống cuộc đời bình thường và không dính dáng gì đến cuộc sống của tài tử. Có lẽ vì lý do đó mà bố mẹ chồng có sự tin cậy ở bà. Khi đóng cuốn phim thứ hai thì người chồng du học ở Mỹ đã trở về và cũng vui vẻ cho bà đi đóng phim.

Bộ phim thứ hai cũng để lại cho Kiều Chinh rất nhiều kỷ niệm. Lúc đó hãng phim Alpha của ông Thái Thúc Nha là hãng phim lớn nhất ở Sài Gòn. Ông rất giỏi tiếng Anh tiếng Pháp và hãng phim Alpha cũng có đầy đủ thiết bị máy móc hiện đại mua từ nước ngoài về.

Lần này bộ phim được quay ở Đà Lạt và bà được đóng chung với Kim Cương – một diễn viên ăn khách nhất tại miền Nam trong những năm đầu, tài tử Hoàng Vĩnh Lộc (lúc ông đang còn là một tài tử), Ngọc Phu, Xuân Phát…

Đó cũng là lần đầu tiên Kiều Chinh được lên Đà Lạt đóng phim. Không khí lãng mạn của thành phố này khiến bà nhớ về Hà Nội và về sau, thành phố này cũng gắn bó với rất nhiều bộ phim khác của bà.

Mưa rừng ra mắt khán giả vào năm 1961 và là một bộ phim thành công về doanh thu. Sự nghiệp của Kiều Chinh sau đó cũng được nối tiếp nhờ mối cơ duyên với những tài tử trong đoàn phim này như Hoàng Vĩnh Lộc, Kim Cương và nhà sản xuất, đạo diễn Thái Thúc Nha.

Tài tử Kiều Chinh trong chuyến đi Châu Âu, 10/2018

Trong những năm đầu thập niên 60, do điện ảnh miền Nam gặp khủng hoảng nên bà chỉ đóng một vài phim Việt Nam.

Nhưng nhờ khả năng ngoại ngữ và gương mặt thanh thoát của mình, bà được một số hãng phim lớn của Hollywood mời hợp tác và đóng vai chính trong A Yank in Vietnam (1964) với tài tử kiêm đạo diễn Marshall Thompson và Operation C.I.A (1965) với tài tử Hollywood nổi tiếng là Burt Reynolds. Sau đó nữa là Destination Vietnam (quay tại Philippines) hay The Evil Within (1970), vai một công chúa Ấn Độ…

Đó là những bộ phim ngoại quốc nổi tiếng mà Kiều Chinh đóng với các tài tử từ Hollywood đến Ấn Độ, Philippines trong thập niên 60, đầu 70. Trong các bộ phim này, Kiều Chinh đều được mời đóng vai chính. Thậm chí, vai chính trong bộ phim The Evil Within còn gây ra một phản ứng dữ dội trên báo chí Ấn Độ vì để một nữ diễn viên ngoại quốc đóng vai một nàng công chúa của nước này.

Nhờ danh tiếng lên cao, Kiều Chinh liên tục được ông Thái Thúc Nha của hãng phim Alpha cử đi tham gia các kỳ đại hội điện ảnh Á Châu diễn ra tại Đài Loan hay Tokyo (Nhật Bản).

Năm 1967, bà cùng Lê Quỳnh đến LHP Berlin để tham dự đại hội điện ảnh lớn nhất Tây Đức và là một trong những LHP quốc tế lớn nhất thế giới.

Sau hãng Alpha film của Thái Thúc Nha, Kiều Chinh có cơ hội làm việc với hãng Mỹ Vân trong bộ phim Từ Sài Gòn tới Điện Biên Phủ, với dàn diễn viên nổi tiếng như Lê Quỳnh, Hoàng Vĩnh Lộc, Thẩm Thúy Hằng…

Trong giai đoạn hoạt động điện ảnh ở Sài Gòn gần hai thập niên, Kiều Chinh được làm việc chung với hầu hết các diễn viên nổi tiếng thời đó.

Đến năm 1970, khi nền điện ảnh miền Nam bắt đầu phát triển trở lại và thu hút được khán giả đến rạp chiếu, Kiều Chinh quyết định thành lập hãng phim riêng và lấy tên là Giao Chỉ.

Lý giải về tên của hãng phim, Kiều Chinh nói rằng bà muốn lấy một cái tên gì đó nói về gốc tích, nguồn cội của người Việt Nam. Dấu hiệu nhận diện của hãng phim Giao Chỉ là hai ngón chân cái tõe ra để phân biệt với bàn chân "gót sen ba tấc" của người Tàu.

Lúc đó Kiều Chinh và đạo diễn Hoàng Vĩnh Lộc rất thân nhau, cùng chí hướng và muốn làm một cuốn phim phải khác biệt. Đó là lý do cho bộ phim Người tình không chân dung ra đời. Kiều Chinh đóng vai chính và giữ vai trò sản xuất, còn Hoàng Vĩnh Lộc vừa viết kịch bản, đạo diễn.

Người tình không chân dung là một bộ phim màu về đề tài phản chiến với một kịch bản khác thường, không đi theo xu hướng của điện ảnh miền Nam đương thời.

Đó cũng là bộ phim khiến Kiều Chinh hài lòng nhất trong suốt sự nghiệp điện ảnh của bà tại miền Nam Việt Nam. Khi mang đi dự thi tại đại hội điện ảnh Á Châu tổ chức tại Đài Loan năm 1973, nó trở thành bộ phim Việt Nam đầu tiên đoạt hai giải thưởng là Phim chiến tranh hay nhất và Nữ diễn viên chính (drama) hay nhất.

"Tôi rất yêu quý và kính trọng Hoàng Vĩnh Lộc về mặt nghề nghiệp. Tôi nghĩ ông là một người nghệ sĩ thực sự. Chúng tôi quý nhau như anh em trong một gia đình vậy. Có lần Hoàng Vĩnh Lộc còn nói với tôi rằng, nếu tôi chết trước anh thì anh sẽ bảo các con thờ Chinh như một người mẹ vậy. Anh Minh Trường Sơn cũng vậy, các con anh đều gọi tôi là mẹ Chinh. Tôi quý cuộc đời sự nghiệp điện ảnh của tôi lắm, vì nó không chỉ cho tôi một gia đình mà cả một đại gia đình. Tôi chỉ tiếc do hoàn cảnh của đất nước mà những ước vọng sau đó của chúng tôi không thành. Tôi và Hoàng Vĩnh Lộc có những dự tính lớn về các bộ phim tiếp theo nhưng không thành" – Kiều Chinh hồi tưởng lại những năm tháng ấy.

Trở lại với Người tình không chân dung. Khi mới ra, phim bị cấm chiếu gần một năm trời vì tính phản chiến và có những cảnh mô tả sự tàn khốc của chiến tranh, có thể ảnh hưởng đến tinh thần của người lính ngoài chiến trận. Đạo diễn Hoàng Vĩnh Lộc và Kiều Chinh phải kêu cứu nhiều nơi vì cái "án oan" này.

Bộ phim được chiếu trong Dinh Độc lập cho tổng thống xem và quyết định cho tất cả các vị Bộ trưởng cùng rồi bỏ phiếu thăm. Sau đó, phim được chiếu một lần nữa tại Trung tâm điện ảnh cho 21 vị bộ trưởng xem.

Cuối cùng Người tình không chân dung nhận được 20 phiếu thuận và chỉ có một phiếu chống. Lý do của phiếu chống đó cho rằng bộ phim cổ xúy cho một cuộc chiến bẩn thỉu.

Kiều Chinh đáp lại lại rằng, có cuộc chiến nào mà không bẩn thỉu hay không ? Lẽ dĩ nhiên là với số phiếu thuận áp đảo, Người tình không chân dung được phát hành rộng rãi.

Nhà sản xuất kiêm diễn viên chính Kiều Chinh và biên kịch, đạo diễn Hoàng Vĩnh Lộc mừng hơn cả vì bộ phim không chỉ ngốn rất nhiều tiền bạc mà còn công sức và tâm huyết muốn làm một bộ phim vừa mang hơi thở thời cuộc và mang tính nghệ thuật thực sự.

Để bộ phim được ra mắt ở những rạp chiếu xứng đáng, Kiều Chinh phải thân chinh đến gặp chủ rạp Rex là bà Ưng Thi để hợp tác chiếu.

Bà Ưng Thi tỏ vẻ ngần ngại và trả lời rằng rạp Rex chỉ chiếu phim Mỹ thôi chứ chưa chiếu phim Việt Nam. Tuy nhiên, vì tiếng tăm của bộ phim, bà đồng ý kí hợp đồng chiếu trong một tuần lễ, nhưng có nói thêm nếu buổi chiếu thứ 3 mà vắng vì bà sẽ đơn phương ngưng hợp đồng.

Kiều Chinh chấp nhận ký hợp đồng chiếu một tuần lễ. Bộ phim có buổi chiếu đầu tiên rất thành công. Và suốt cả tuần lễ, bộ phim vẫn thu hút rất đông khán giả đến xem. Bà Ưng Thi đề nghị chiếu cuốn phim sang tuần lễ thứ 2 và nói rằng chỉ có vài bộ phim Mỹ nổi tiếng chiếu ở Rex ở tuần thứ 2 như Doctor Zhivago hay Romeo & Juliet… Đây là cuốn phim Việt Nam đầu tiên chiếu ở Rex và cuốn phim thứ 4 trong tất cả các bộ phim chiếu ở Rex sang tuần lễ thứ 2.

Số vốn hãng phim Giao Chỉ bỏ ra cho Người tình không chân dung khoảng 15 triệu tiền Việt Nam Cộng Hòa lúc đó, và số thu trong hai tuần lễ đầu đã lên đến 45 triệu.

Kiều Chinh nói với đạo diễn Hoàng Vĩnh Lộc rằng bà chỉ nhận lại số tiền vốn, còn tiền lời thì đầu tư để tiếp tục làm thêm hai phim nữa. "Ngay lập tức chúng tôi lên kế hoạch làm hai cuốn phim tiếp theo với những kịch bản mà tôi thích từ lâu rồi là…", Kiều Chinh kể.

Lúc đó Hoàng Vĩnh Lộc là người của Trung tâm Điện ảnh, muốn ra ngoài để làm việc với tư nhân cũng không hề đơn giản.

Sau Người tình không chân dung, ông buộc phải làm tiếp một vài cuốn phim cho Trung tâm Điện ảnh mới được phép làm tiếp cho tư nhân. Đó là lý do mà bà và Hoàng Vĩnh Lộc chưa kịp làm tiếp các dự án tiếp theo thì Sài Gòn sụp đổ sau sự kiện 30/4.

Trong khi chờ đợi cộng tác với Hoàng Vĩnh Lộc thì cũng là thời gian Kiều Chinh gặp một nhân duyên điện ảnh khác, một vai diễn khiến bà nhớ mãi đến bây giờ. Đó là dự án phim Hè muộn mà hãng phim Giao Chỉ của Kiều Chinh hợp tác với một đạo diễn trẻ vừa học điện ảnh từ Pháp trở về là Đặng Trần Thức (em trai của bà Đặng Tuyết Mai).

"Đặng Trần Thức cũng là một người đạo diễn tài năng và có tư chất nghệ sĩ nhất mà tôi từng hợp tác. Nhưng phong cách làm phim của Đặng Trần Thức và Hoàng Vĩnh Lộc hoàn toàn khác nhau. Thức theo trào lưu ‘Làn sóng mới’ đang thịnh hành ở Pháp lúc đó. Hè muộn là bộ phim đầu tiên của đạo diễn Đặng Trần Thức và cũng là bộ phim thứ 2 của hãng phim Giao Chỉ do tôi sản xuất và đóng vai chính" – Kiều Chinh bồi hồi nhớ lại.

Đặng Trần Thức có lối kể chuyện rất khác lạ, không bám theo kịch bản phân cảnh. Buổi tối hôm trước ông nghĩ ra cái gì thì hôm sau quay cái đó, rất ngẫu hứng.

Câu chuyện của Hè muộn kể về một ông họa sĩ lớn tuổi có một cô vợ trẻ (Kiều Chinh đóng). Về sau, ông họa sĩ đó có một người cháu học từ Pháp mới trở về (Nguyễn Tất Đạt đóng). Cậu ta ở trọ nhà ông chú và dần dần yêu người vợ của chú. Bà vợ trẻ cũng dành tình cảm cho cậu, nhưng cả hai vẫn giữ khoảng cách và không dám vượt qua lễ giáo. Cảnh cuối cùng của bộ phim quay hình ảnh người phụ nữ bước vào đám khói của cơn cháy rừng theo người chồng đã chết, nhưng tâm trạng của cô ta vẫn dành cho người tình trẻ. Cảnh phim không có thoại mà chỉ có một đoạn độc thoại nội tâm mô tả tâm trạng của cô.

Sau hơn 40 năm đã trôi qua, khi hồi tưởng lại quá trình quay bộ phim Hè muộn, Kiều Chinh vẫn nhớ như in đoạn độc thoại nội tâm ở cuối phim và bà diễn lại phân cảnh đó với thần thái của một diễn viên bước vào vai diễn.

Bộ phim Hè muộn không thành công về doanh thu do cách kể chuyện quá mới mẻ và ít kịch tính, nhưng điều đó không ngăn cản cơ duyên điện ảnh giữa Kiều Chinh và Đặng Trần Thức.

Bà trân trọng tài năng của người đạo diễn trẻ nên dự tính hợp tác với ông hai bộ phim nữa, trong đó có dự án Vòng tay học trò (chuyển thể từ tiểu thuyết của Nguyễn Thị Hoàng) mà Kiều Chinh đã trực tiếp mua bản quyền từ nhà văn.

Rất tiếc là một lần nữa, dự án tiếp theo của Kiều Chinh và Đặng Trần Thức không thành. Rốt cuộc, những dự án tiếp theo mà Kiều Chinh dự định làm với Hoàng Vĩnh Lộc và Đặng Trần Thức đều không thành.

"Phải nói là tôi rất thương nền điện ảnh miền Nam thời gian đó. Đất nước nhỏ bé, nền điện ảnh phát triển muộn màng, lại còn đối mặt với tình thế chiến tranh triền miên. Đất nước chia đôi, số lượng khán giả cũng bị chia đôi. Thời đó chỉ có những thành phố lớn mới có rạp chiếu bóng hay khán giả trung lưu trở lên mới có tiền đi coi cine. Trong hoàn cảnh đó mà nền điện ảnh miền Nam vẫn làm được nhiều cuốn phim lớn. Đó là điều mà tôi rất cảm phục" – Kiều Chinh bùi ngùi nhớ lại.

Trong những ngày cuối cùng của chế độ miền Nam Cộng Hòa, Kiều Chinh ít khi ở Sài Gòn do bà phải đi đóng phim ở các quốc gia Châu Á.

Ngày 30/4/1975, bà còn quay những cảnh cuối cùng của bộ phim The full house rồi mới lên máy bay về Sài Gòn thì được tin Sài Gòn đã sụp đổ.

Bà lên một chuyến bay khác để quay lại Singapore nhưng lúc này hộ chiếu của bà đã không còn được thừa nhận do thuộc về một quốc gia không còn tồn tại trên thế giới.

Vì lý do đó mà Kiều Chinh, từ một tài tử điện ảnh vang danh trước đó và xuất hiện trên một trang bìa của tờ tạp chí tại Singapore phải ngồi tù.

Nhờ tên tuổi và mối quan hệ ngoại giao, bà được ra tù, nhưng chính quyền Singapore không chấp nhận cho bà tị nạn.

Trong vòng 24 giờ tiếp theo, Kiều Chinh phải lên một chuyến bay khác để rời khỏi đất nước láng giềng. Và quốc gia đầu tiên bà đáp máy bay xuống, chấp nhận cho Kiều Chinh tị nạn là đất nước Canada ở bên kia bán cầu.

Từ người dọn chuồng gà đến ngôi sao ở Hollywood

Từ vị trí của một ngôi sao điện ảnh, xuất hiện trong hàng chục bộ phim hợp tác với quốc tế, Kiều Chinh trở thành một người tị nạn tay trắng và bắt đầu lại từ đầu. Bà phải đi dọn chuồng gà để kiếm 2 đô la một giờ.

May mắn sau đó, bà được nữ diễn viên Hollywood quen biết trước đó bảo lãnh sang Mỹ và giúp đỡ Kiều Chinh từng bước gia nhập vào Hollywood.

Chỉ trong vòng một thời gian ngắn, nhờ miệt mài đi casting và tham gia đóng những vai nhỏ nhất, Kiều Chinh đã được Hollywood chấp nhận.

Diễn viên Kiều Chinh và anh trai gặp lại nhau lần đầu tiên vào năm 1995, khi bà được quay trở lại Việt Nam

Dần dần bà xuất hiện trong những bộ phim lớn như M*A*S*H (1977), một series truyền hình cực kỳ ăn khách của hãng CBS hay đóng vai chính trong bộ phim điện ảnh The Joy Luck Club (Phúc Lạc Hội, 1991).

Đến nay, Kiều Chinh đã xuất hiện trong hàng chục bộ phim điện ảnh lẫn truyền hình của Mỹ, từ vai chính cho đến những vai phụ thoáng qua.

"Sang Mỹ làm phim, tôi cũng có được sự may mắn khi vào được hệ thống của Hollywood. Từ đó đến nay tôi vẫn tiếp tục làm việc, được gia nhập Hiệp hội diễn viên Mỹ và làm giám khảo chấm thi nhiều Liên hoan phim tại Mỹ. Nói như vậy không có nghĩa là tôi hài lòng. Vì đóng những phim của Hollywood, dù lớn như M*A*S*H hay The Joy Luck Club… nhưng không có những kịch bản, những nhân vật làm tôi say mê. Thậm chí có những vai phụ thoáng qua màn ảnh, tôi cũng phải đóng. Vì mỗi khi đã vào Hiệp hội Diễn viên Mỹ (SAG), tôi phải làm việc liên tục trong suốt 15 năm mà không được ngừng thì mới tiếp tục được ở lại Hiệp hội và hưởng được những lợi ích của họ", Kiều Chinh lý giải về sự làm việc không ngưng nghỉ của mình suốt hơn 40 năm qua tại Hollywood.

Nhà văn Mai Thảo có nhận xét về bà rằng : "Làm tài tử thì dễ lắm, đôi khi chỉ cần nhan sắc và cơ may. Nhưng ở lại với sự nghiệp bao lâu lại là chuyện hoàn toàn khác. Kiều Chinh là một tài tử điện ảnh đích thực vì bà ở lại với điện ảnh trong suốt sự nghiệp của mình".

'Cõi tôi' của Kiều Chinh

Sau khi định cư ở Mỹ, cuộc hôn nhân giữa bà và người chồng Nguyễn Năng Tế đổ vỡ. Từ đó, bà chỉ có một người tình duy nhất là điện ảnh.

"Bản thân tôi có thể trở thành một người đàn bà kinh doanh, hoặc lấy một ông chồng giàu có để dựa vào, nhưng lựa chọn của tôi là diễn viên nên tôi phải đi thử vai từng phim. Nói như nhà văn Mai Thảo, cuộc sống của tôi là một sự lựa chọn. Tôi lựa chọn sự khắc nghiệt đó để tiếp tục đi tới. Hạnh phúc của tôi là đi tới cùng sự nghiệp của tôi", Kiều Chinh nói.

Trong những năm phát triển sự nghiệp ở Mỹ, Kiều Chinh là tài tử duy nhất của điện ảnh miền Nam tiếp tục phát triển được sự nghiệp điện ảnh của mình.

Kiều Chinh nói rằng, điều bà tiếc nuối nhất là nhiều nghệ sĩ tài năng không tiếp tục sự nghiệp điện ảnh của họ như Lê Quỳnh, La Thoại Tân, Đoàn Châu Mậu, Hùng Cường, Túy Hồng, Kim Vui… Họ là những người rất giỏi tiếng Anh, nhưng không thể phát triển sự nghiệp tại Mỹ. Tuy nhiên, đó là sự lựa chọn của mỗi cá nhân, mỗi con người.

Ngay cả bản thân bà, dù đóng hàng chục bộ phim của Hollywood, trong đó có những bộ phim lớn và được xem là cột mốc như The Joy Luck Club, bà vẫn không cảm thấy hài lòng. Chưa có vai diễn nào khiến bà thực sự hãnh diện hoặc sung sướng. Chưa có vai diễn nào thử thách bà, hoặc xứng đáng là một bộ phim để đời, cho dù bà vẫn ít nhiều tự hào về Người tình không chân dung, về Hè muộn ở miền Nam trước 75 và The Joy Luck Club ở Hollywood.

"Tôi chỉ mong có một bộ phim lớn nào đó nói về người Việt Nam với tất cả văn hóa, con người, thay vì chỉ nói đến chiến tranh, bởi vì phim chiến tranh đã được Hollywood dựng nhiều quá rồi. Chúng ta cần có kinh phí và những tài năng lớn để làm được những bộ phim mang dấu ấn văn hóa của một đất nước. Tôi mong làm được một cuốn phim mà khi đèn trong rạp chiếu sáng, tôi vẫn thấy được trong tâm khảm của mình vẫn còn cảm giác nôn nao, lưu luyến. Và sự nôn nao đó có thể ở lại suốt cuộc đời của mình, như Dr Zhivago, như The Longest Day, như Casablanca, như Schindler’s List… mà tôi đã từng xem. Tôi vẫn mong điện ảnh Việt Nam có những cuốn phim như thế, để lại cho khán giả từ thế hệ này đến thế hệ khác sự tự hào".

Trong ngôi nhà riêng mà bà sống một mình nhiều năm qua, Kiều Chinh cho chúng tôi xem hình ảnh mới nhất của bà trong bộ phim Recovery của đạo diễn trẻ gốc Việt tên là Scott Trần. Bà luôn ủng hộ đạo diễn trẻ vì họ dám chọn những con đường gai góc và những kịch bản khác lạ.

"Nhân vật của tôi đóng là một bà già mắc bệnh Alzheimer. Bà quên hết hiện tại nhưng vẫn nhớ những câu chuyện trong quá khứ xa xôi. Bà ta chỉ sống với quá khứ ngày xưa, với mối tình thời trẻ. Đứa cháu rất yêu bà và sáng tạo ra một chiếc máy VR để khi đeo vào, bà sống lại những ký ức ngày xưa. Tôi thích những vai diễn khiến tôi khác ngoài đời, thích vì nhân vật chứ không phải vì Kiều Chinh. Tôi muốn có một vai diễn cuối đời là hình ảnh một người đàn bà thật gầy, chỉ có da bọc xương và tôi sẵn sàng cạo trọc đầu cho vai diễn đó. Bộ phim đầu tiên tôi đóng vai một ni sư ở chùa Thiên Mụ và bộ phim cuối đời tôi muốn đóng là vai một thầy tu, nhưng không phải phim về tu hành mà là phim về một người phụ nữ Việt Nam chọn con đường tu hành để hồi ức về quá khứ của đất nước mình", Kiều Chinh nói.

Cuộc trò chuyện giữa chúng tôi và Kiều Chinh kéo dài suốt hơn 5 tiếng đồng hồ. Những câu chuyện nối tiếp nhau, từ ký ức đến hiện tại, từ Hà Nội, Sài Gòn đến Hollywood và cả những ước mơ dang dở.

Trong suốt 5 tiếng đồng hồ đó, người phụ nữ 82 tuổi được xem là một biểu tượng và niềm tự hào của cộng đồng người Việt tại Mỹ vẫn say sưa nói về điện ảnh, về văn hóa Việt.

Diễn viên Kiều Chinh và bè bạn (hình tư liệu)

Bận rộn với công việc đóng phim, thiện nguyện và hỗ trợ cộng đồng người Việt tại Mỹ, Kiều Chinh nói rằng nơi bà yêu thích nhất không phải là trường quay hay những sự kiện phù hoa của Hollywood mà là ngôi nhà của bà.

"Thế giới của tôi là ngôi nhà của tôi. Tôi cần không khí mà mình thuộc về. Đó là cõi tôi", bà nói.

Trong ngôi nhà của mình, bà treo những bức tranh của các họa sĩ vẽ tặng, những tấm poster phim lớn mà bà từng đóng, những bức hình với các tài tử Việt Nam và Hollywood vì bà muốn nhìn thấy tất cả những kỷ niệm bên cạnh mình. Kiều Chinh đã đi làm việc và du lịch vòng quanh thế giới trong suốt hơn 60 năm qua, nhưng bà chỉ nhớ nơi nào lưu giữ kỷ niệm của mình. Có lẽ vì vậy mà Kiều Chinh trân trọng những kỷ niệm đến vậy.

Trong hơn 40 năm sống tại Mỹ, dù sống qua nhiều ngôi nhà khác nhau, nhưng ở bất cứ ngôi nhà nào, bà cũng để dành một khoảng đất trống để tự tay thiết kế một khu vườn cho riêng mình.

Trong vườn, bà luôn trồng một cây liễu. Với bà, cây liễu là hình ảnh mang tính biểu tượng của người phụ nữ Việt Nam vì sự mềm mại và dịu dàng của nó.

Trong khu vườn của mình, bà xây một chiếc am nhỏ với những bức tượng Phật. Kiều Chinh nói rằng hai nơi bà thích nhất trong ngôi nhà của mình là phòng làm việc, nơi bà vẫn say mê xem phim mỗi ngày và khu vườn nhỏ, nơi bà vẫn dành thời gian buổi sáng để thiền trước giờ bắt tay vào một ngày mới.

Đó là một người phụ nữ Việt Nam từ trong cốt cách mà tôi biết, cho dù bà đã rời khỏi Việt Nam từ gần nửa thế kỷ trước.

Phóng vấn nữ diễn viên Kiều Chinh tại gia do Asia on Film thực hiện ngày 15/01/2021 – English version – Courtesy of Kieu Chinh Official Channel

Lê Hồng Lâm

Nguồn : BBC,24/02/2021

Nữ tài tử Kiều Chinh là một trong những gương mặt nổi bật của điện ảnh miền Nam Việt Nam trước năm 1975. Sang Mỹ định cư, bà trở thành một trong những diễn viên gốc Việt nổi tiếng nhất tại Hollywood.

Nữ tài tử Kiều Chinh là một trong những gương mặt nổi bật của điện ảnh miền Nam Việt Nam trước năm 1975.

Sinh năm 1937, nữ diễn viên Kiều Chinh (tên thật là Nguyễn Thị Chinh) là một trong những diễn viên ‘huyền thoại’ của Việt Nam. Trong sự nghiệp điện ảnh trên 60 năm của mình, bà đã nhận được nhiều giải thưởng danh giá, trong đó có Giải thưởng Emmy do Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Truyền hình Mỹ trao tặng năm 1996, và Giải thưởng Thành tựu Suốt đời (Lifetime Achievement Award) năm 2003.

Bà đến Toronto, Canada, tị nạn đúng vào lúc 6 giờ chiều ngày 30/4/1975, và sau đó định cư tại Hoa Kỳ nhờ sự giúp đỡ của nữ diễn viên điện ảnh Mỹ Tippi Heidren. Trên đất Mỹ, bà vẫn tiếp tục con đường điện ảnh và tạo được một sự nghiệp vững chắc tại Hollywood mà chưa có một tài tử Việt Nam nào đạt được.

Nữ diễn viên từng chinh phục làng điện ảnh Việt Nam và quốc tế không chỉ bằng vẻ đẹp kiều diễm, mà còn bằng năng khiếu thiên phú, cho biết bà đến với nghệ thuật thứ bảy như một sự tình cờ.

"Thủa bé tôi đi coi xi-nê rất nhiều, gần như là mỗi tuần. Nhưng thời đó điện ảnh đối với Việt Nam chưa phổ thông cho nên mộng của tôi thời bé không phải là về điện ảnh mà là về âm nhạc. Cho nên, bố tôi có cho tôi đi học piano từ lúc tôi mới 5, 6 tuổi. Mãi đến khi di cư vào Nam năm 1954, xa bố, xa Hà Nội, trở thành người di cư trên chính quê hương mình, thì vấn đề học đàn của tôi bị dang dở, không còn nữa. Và tôi bắt đầu tình cờ vào điện ảnh từ năm 1957".

"Tôi nghĩ việc tôi được đến với điện ảnh là do nhà sản xuất Bùi Diễm, sau này ông làm đại sứ của Việt Nam Cộng hòa tại Washington D.C", bà Kiều Chinh cho biết.

"Tôi đến với điện ảnh bằng một cách tự nhiên và hồn nhiên làm công việc của mình thôi", bà nói khi được hỏi về cảm xúc lần đầu tiên đóng phim ‘Hồi chuông Thiên Mụ’ cùng với tài tử Lê Quỳnh, người đã có kinh nghiệm diễn xuất trong bộ phim nổi tiếng ‘Chúng tôi muốn sống.’

Trước đó, bà đã từ chối một vai diễn trong phim "Người Mỹ thầm lặng" (The quiet American) của đạo diễn Joseph L. Mankiewicz khi đoàn phim của ông đến Sài Gòn tìm người đóng vai Phượng, một cô gái Việt lâm vào cuộc tình tay ba, trong tiểu thuyết cùng tên của Graham Green, vì gia đình nhà chồng không đồng ý.

Tuy không học diễn xuất từ một trường lớp nào, nhưng điện ảnh đã thấm vào máu của nữ diễn viên Kiều Chinh từ nhỏ.

"Lúc đó Việt Nam mình chưa có trường nào dạy về diễn xuất cả. Tuy nhiên, thủa bé tôi được coi điện ảnh rất nhiều và coi sách vở điện ảnh bởi vì bố tôi hay đọc những cuốn như ‘Ciné Monde’, ‘Ciné Revue’ thành ra tôi cũng được coi sách vở về điện ảnh từ thời rất là nhỏ", bà tâm sự.

Kiều Chinh trong vai ni cô Như Ng ọc trong phim "Hồi Chuông Thiên Mụ" (1957)

Hồi tưởng những bộ phim đã đóng trước năm 1975, bà Kiều Chinh cho biết trong số hơn 20 phim tham gia thời ấy như ‘Mưa rừng’, ‘Ngã rẽ tâm tình’, ‘Chiếc bóng bên đường’, ‘Bão tình’, ‘Từ Sài Gòn đến Điện Biên Phủ’, ‘Hè muộn’..v..v.., thì bộ phim của đạo diễn Hoàng Vĩnh Lộc do hãng phim Giao Chỉ của bà sản xuất đã để lại trong bà nhiều ấn tượng khó phai. Nguyên nhân, bà chia sẻ, là do tất cả các binh chủng của quân đội Việt Nam Cộng hòa từ không quân, hải quân, thủy quân lục chiến, bộ binh, cho đến pháo binh…đều góp mặt trong bộ phim và những cảnh quay được thực hiện hoàn toàn nơi chiến trận chứ không phải ở phim trường.

"Nói về phim ‘Người tình không chân dung’ đó từ thời năm 70-71, phong trào điện ảnh lúc đó đang ở cao trào và một số tư nhân, ngoài những hãng phim lớn như Alpha Phim hay Mỹ Vân Phim hay Liên ảnh Công ty, cũng lập những hãng phim nho nhỏ, nhất là về phía nghệ sĩ như Thẩm Thúy Hằng, Kim Cương. Tôi cũng làm phim riêng. Riêng về phần tôi, tôi rất thân, gần với anh đạo diễn Hoàng Vĩnh Lộc. Chúng tôi mê cốt truyện của phim mà khi tôi đưa ra thì những hãng phim không đồng ý làm. Mỗi người có quan niệm làm phim khác nhau. Có người quan niệm làm phim ăn chơi bốn món thì hợp được thị hiếu của số đông, nhưng anh Hoàng Vĩnh Lộc với tôi thì lại muốn làm một số phim do ý của người làm phim tạo ra. Riêng tôi, tôi quan niệm là phim để phụng sự khán giả và khán giả đi theo chiều hướng của những người làm phim để dẫn dắt họ đi tới nghệ thuật phim ảnh. Ngoài ‘Người tình không chân dung,’ chúng tôi còn một số dự định nữa, nhưng chẳng may chúng tôi không còn ở Sài Gòn nên những dự định của chúng tôi không thành".

Trên chặng đường điện ảnh tại Mỹ, ngoài việc đóng phim, nữ tài tử Kiều Chinh còn là người đồng sản xuất phim ‘Ride the Thunder’ vào năm 2015, do Fred Koster đạo diễn và viết truyện phim.

Được hỏi bà đắc ý nhất về vai diễn nào và bộ phim nào trong sự nghiệp điện ảnh của mình, nữ tài tử Kiều Chinh nói : "Tôi là một người khó tính, cho nên chưa được đắc ý thực sự với phim nào cả. Đúng với sự mong muốn của mình thì chưa. Mong một ngày nào đó có một phim ý nghĩa, mình có một vai trò xứng đáng để mình được đắc ý. Nhưng nói về, gọi là tạm thời thôi, thì thời còn ở Việt Nam có lẽ tôi thích ‘Người tình không chân dung.’ Còn thời ở bên Mỹ, có lẽ tôi thích ‘The Joy Luck Club’. Hai mươi mấy năm sau rồi, ở các phi trường bên Pháp, bên London, bên Đức, mình đi đâu người ta cũng nhận ra mình qua phim đó thì tôi thấy đó là là cuốn phim thành công đầu tiên của người Á Đông ở Hollywood".

Xuất hiện trong những cuộc phỏng vấn của các cơ quan truyền thông hải ngoại ở Toronto (Canada) hay California (Mỹ), nữ tài tử Kiều Chinh đều mặc áo nâu sồng, đeo tràng hạt.

"Màu nâu là màu tôi thích nhất trong suốt của đời của tôi. Tủ áo của tôi mở ra chắc toàn là màu nâu. Cũng như trong nhà của tôi trang trí cũng vậy. Đồ đạc của tôi cũng màu nâu. Tôi không phải là người thích kim cương, vàng ngọc. Tôi lại thích những chuỗi hạt, những cái rất giản dị, những cái đi về tâm linh", bà nói.

"Trong nhà của tôi trang trí rất nhiều tượng Phật, rất nhiều chuỗi hạt, rất nhiều hình ảnh về chùa chiền, ngay cả những nhà tôi ở, những nơi tôi lập nên, nơi nào cũng có những cái ‘am’ nho nhỏ của riêng mình tại vì tôi ít khi tới chùa nơi công cộng. Hàng ngày mình đi ra đi vào, sáng sáng mình thắp nhang, lập lễ. Tôi nghĩ cái đó nó trở thành một cái đi vào đời sống hàng ngày của tôi", bà cho biết thêm.

Kiều Chinh gần như luôn xu ất hiện trong bộ áo dài truyền thống tại những sự kiện điện ảnh. Ảnh do nhân vật cung cấp.

Dù lớn tuổi nhưng công việc bận rộn hiện nay của nữ tài tử Kiều Chinh không còn là phim ảnh mà là góp sức xây dựng Quỹ Trẻ em Việt Nam (Vietnam Children’s Fund). Bắt đầu xây trường học cho trẻ em nghèo tại Việt Nam từ năm 1994, tới nay Quỹ đã xây được 51 trường học tại mọi miền đất nước Việt Nam và trường học thứ 52 đang được xây tại Cam Ranh, theo ý nguyện của sáng lập viên Lewis B. Puller Jr., một cựu chiến binh thuộc thủy quân lục chiến Mỹ bị mất hết hai chân và gần như mất cả hai tay vì mìn trong cuộc chiến Việt Nam.

Nữ tài tử Kiều Chinh nói bà cũng hy vọng thực hiện một cuốn nhật ký ghi lại những thăng trầm trong cuộc sống, trong sự nghiệp ‘cùng với những sóng gió trong cơn hồng thủy của đất nước, của lịch sử quê hương’ trong lúc sức khỏe còn cho phép, nhưng hiện bà còn quá bận rộn với lịch diễn thuyết và các công việc từ thiện, hướng tới cộng đồng dù tuổi đã ngoài 80.

Hà Vũ

Nguồn : VOA, 14/09/2019