Một trong những "thành tích" trong chuyến đi Mỹ cuối tháng 5/2017 của Thủ tướng Phúc là "trở về TIFA".
Sau cuộc gặp Trump - Phúc, Tuyên bố chung về tăng cường Đối tác toàn diện giữa Việt Nam và Hoa Kỳ có một đoạn đáng mổ xẻ :
"Hai bên khẳng định tầm quan trọng của việc thúc đẩy thương mại song phương và tạo môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp hai bên, đặc biệt thông qua việc triển khai có hiệu quả Hiệp định khung về Thương mại và Đầu tư để xử lý các vấn đề trong quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ trên tinh thần xây dựng".
"Trở về TIFA".
Hiệp định khung về Thương mại và Đầu tư là gì ?
Hiệp định khung về Thương mại và Đầu tư (được gọi tắt là TIFA - Trade and Investment Framework Agreement) là một hiệp định khung mà Việt Nam đã đàm phán với Mỹ từ năm 2010, nhưng sau đó bỏ dở vì Việt Nam mải chạy theo món lợi lớn hơn là Hiệp định TPP. Nếu giấc mơ đó trở thành hiện thực, Việt Nam có thể tăng GDP thêm 25% đến năm 2030.
Chỉ đến đầu năm 2017 khi TPP hầu như tuyệt vọng, Việt Nam mới phải quay lại đàm phán về TIFA như một nỗ lực cuối cùng.
Từ tháng 4 năm 2017, song trùng với lời bắn tiếng "sẵn sàng đi thăm Mỹ" của Thủ tướng Phúc hiển lộ trên trang facebook của Chính phủ Việt Nam, sau đó là chuyến tiền trạm Mỹ của Phó thủ tướng kiêm Bộ trưởng ngoại giao Phạm Bình Minh, một vài hoạt động khởi động lại TIFA đã được tiến hành ở cấp chuyên viên giữa hai nước.
Nhưng cũng mới chỉ dừng ở đàm phán cấp thấp mà chưa có gì xa xôi hơn.
Quá trình khởi động TIFA lại diễn ra trong một khung cảnh khá bất lợi cho Việt Nam. Vào tháng 3/2017, Trump đã liệt Việt Nam vào danh sách 16 quốc gia "gây hại kinh tế" cho Mỹ và đe dọa sẽ có thể mạnh tay trong "chế tài". Chỉ riêng trong năm 2016, Việt Nam đã xuất siêu đến 32 tỷ USD vào thị trường Mỹ. Giá trị xuất siêu này, tuy chỉ bằng 9% xuất siêu của Trung Quốc vào Mỹ, nhưng lại chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng số giá trị giao dịch xuất nhập khẩu khoảng 45 tỷ USD giữa Mỹ và Việt Nam.
Trump đang xoáy vào một vấn đề cực kỳ khó chịu và khó khăn đối với phía Việt Nam : trong phần phát biểu ngắn gọn tại cuộc gặp song phương tại Nhà Trắng hôm 31/05, Tổng thống Hoa Kỳ nhắc tới vấn đề giao thương và thâm hụt thương mại 'lớn' với Việt Nam, mà ông hy vọng sẽ 'sớm được cân bằng'.
Lời nhắc nhở 'sớm được cân bằng' đầy sắc thái đe dọa của Trump có thể dẫn đến khả năng trong thời gian tới, Mỹ sẽ thực hiện một số động tác bảo hộ thương mại cứng rắn để hàng Việt Nam không thể ồ ạt tràn vào thị trường Mỹ như trước đây.
Một hệ quả rất không mong đợi đối với Việt Nam là nếu Mỹ "siết" các điều kiện thương mại như đánh thuế xuyên biên giới, dựng đứng hàng rào kiểm nghiệm chất lượng đối với hàng hóa Việt Nam mà trước đó cá basa, tôm, gạo đã trở thành "nạn nhân", đồng thời ngưng trệ vô thời hạn Hiệp định thương mại song phương Việt - Mỹ hoặc làm cho hiệp định này trở nên khó khăn hơn nhiều so với 15 năm trước đó, giá trị xuất siêu hàng năm của Việt Nam vào Hoa Kỳ sẽ tụt thê thảm.
Bi kịch thương mại lại góp phần quyết định tương lai ngân sách. Trong đó đương nhiên có cả ngân sách đảng cầm quyền ở Việt Nam.
Nhưng muốn đạt được TIFA, Việt Nam lại phải thỏa mãn những tiêu chí của "nền kinh tế thị trường" của Mỹ và phương Tây. Làm sao và bao lâu nữa Việt Nam mới có được "quy chế thị trường đầy đủ" để có thể nhận ưu đãi về thương mại và đầu tư từ quốc tế, khi ông Nguyễn Phú Trọng vừa cho ban hành "Nghị quyết trung ương 5 về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa" ?
Minh Quân