Tại sao ông Tô Lâm là ứng viên kế nhiệm hàng đầu ?
BBC, 23/07/2024
Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng qua đời giữa nhiệm kỳ, ai sẽ kế nhiệm ? Nhiều chú ý đang đổ dồn vào Chủ tịch nước Tô Lâm.
Tô Lâm thay Nguyễn Phú Trọng - Ảnh minh họa
Giáo sư Alexander L Vuving tại Trung tâm nghiên cứu an ninh Châu Á-Thái Bình Dương Daniel K. Inouye (Mỹ) ngày thứ Sáu 19/7 đánh giá rằng ông Tô Lâm "đang đứng trước cơ hội lớn nhất" để kế nhiệm ông Trọng.
David Hutt, nhà nghiên cứu từ Viện Trung Âu về Nghiên cứu Châu Á (CEIAS), ngày 19/7 có chung nhận định.
"Ông Tô Lâm dường như là một sự thay thế. Ông Phạm Minh Chính không thể vừa làm thủ tướng vừa làm tổng bí thư được. Vì vậy, ông Tô Lâm sẽ có thêm 16 tháng tới để giành lợi thế trước Đại hội Đảng lần thứ 14.
Nhưng từ giờ tới đó nhiều diễn biến có thể xảy ra và ai cũng có quân bài tủ, điều này còn phụ thuộc vào việc ông Tô Lâm có thể giữ đủ đồng minh hay không. Tôi cũng muốn nhắc lại là đã từng có suy nghĩ ông Nguyễn Phú Trọng sẽ thua ông Nguyễn Tấn Dũng trong cuộc tranh đua quyền lực vào năm 2016", nhà nghiên cứu David Hutt nói với BBC.
Chủ tịch nước kiêm nhiệm tổng bí thư ?
Chủ tịch nước Tô Lâm (thứ hai từ trái) trong buổi tiếp đón Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Hà Nội vào ngày 20/6/2024
Vào ngày 18/7, khi ra thông báo về tình hình sức khỏe của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, Bộ Chính trị đã phân công ông Tô Lâm, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch nước, chủ trì công việc của Ban Chấp hành trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư theo trách nhiệm, quyền hạn được Bộ Chính trị quy định.
Chủ trì các công việc của Đảng vốn là quyền hạn của tổng bí thư.
Giáo sư Zachary Abuza từ Trường National War College, thuộc Đại học National Defense (Mỹ), nhận định với BBC News tiếng Việt rằng thông báo ngày 18/7 là một cách nói nhằm xác nhận hoặc hợp thức hóa việc ông Tô Lâm giữ các chức năng của tổng bí thư trong thời gian còn lại trước Đại hội 14 vào tháng 1/2026.
Trên thực tế thì ông Tô Lâm sẽ đóng vai trò như quyền tổng bí thư trong thời gian còn lại của khóa 13, hướng tới Đại hội 14.
"Việc Thượng tướng Nguyễn Duy Ngọc, Thứ trưởng Bộ Công an, giữ chức Chánh Văn phòng Trung ương Đảng giúp củng cố sức mạnh của ông Tô Lâm, thế nên ông ta đang ở một vị trí rất mạnh để kế nhiệm ông Trọng trong lâu dài. Trong khoảng thời gian từ nay đến Đại hội 14, có thể thấy ông Tô Lâm sẽ vừa đảm đương chức vụ tổng bí thư vừa kiêm chủ tịch nước. Điều này trao cho ông ta quyền lực rất to lớn".
"Tôi nghĩ thông báo của Bộ Chính trị gần như cho thấy có sự đồng thuận về việc ông Tô Lâm sẽ chính thức trở thành tổng bí thư vào Đại hội 14 và họ chỉ đang đẩy nhanh quy trình này trong thời kỳ xảy ra bất ổn chính trị chưa từng có. Khi mà ông Tô Lâm đang tìm kiếm quyền lực, ta có thể thấy 44% ủy viên Bộ Chính trị được bầu vào tháng 1/2021 đã bị loại".
Thách thức nào cho ông Tô Lâm ?
Theo Quy định 214 năm 2020 của Bộ Chính trị, ở thời điểm hiện tại, chỉ có Chủ tịch nước Tô Lâm và Thủ tướng Phạm Minh Chính đủ tiêu chuẩn để đảm đương chức tổng bí thư
Chủ tịch nước Tô Lâm và Thủ tướng Phạm Minh Chính là hai người đã làm trọn một nhiệm kỳ Bộ Chính trị và đang trong nhiệm kỳ thứ hai.
Theo Quy định 214 của Bộ Chính trị, tính ở thời điểm hiện tại, chỉ có Chủ tịch nước Tô Lâm và Thủ tướng Phạm Minh Chính đủ tiêu chuẩn để đảm đương chức tổng bí thư do đã làm ít nhất là trọn một nhiệm kỳ ủy viên Bộ Chính trị.
Trong một bài viết ngày 19/7 trên trang Asia Sentinel, ông David Brown, một cựu quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ có nhiều năm kinh nghiệm tại Việt Nam, viết :
"Hiện chỉ còn một người có khả năng ngáng đường ông Tô Lâm trở thành tổng bí thư, đó là Thủ tướng Phạm Minh Chính".
"Cả ông Tô Lâm và ông Phạm Minh Chính đều có thời gian công tác đáng kể trong Bộ Công an, nhưng điều này không khiến họ trở thành đồng minh. Ông Phạm Minh Chính đã rời Bộ Công an để làm bí thư tỉnh Quảng Ninh và sau đó giữ chức Trưởng Ban Tổ chức Trung ương trước khi được bổ nhiệm làm thủ tướng chính phủ vào tháng 5/2021.
Trong khi đó, ông Tô Lâm là thứ trưởng Bộ Công an từ năm 2010 đến năm 2016, rồi làm bộ trưởng cho tới khi được bầu làm chủ tịch nước vào tháng 5/2024".
Tới thời điểm Đại hội 14, Thường trực Ban Bí thư Lương Cường cũng đã làm trọn một nhiệm kỳ Bộ Chính trị, tức thõa mãn Quy định 214 cho chức danh tổng bí thư.
Theo thông lệ, tổng bí thư là người đã hoàn thành một nhiệm kỳ trong "Tứ Trụ" hoặc thường trực Ban Bí thư. Tới thời điểm Đại hội 14, chỉ có ông Phạm Minh Chính đáp ứng tiêu chí này (ông Tô Lâm mới vào "Tứ Trụ" giữa kỳ). Nhưng có lẽ trong bối cảnh thiếu người như hiện nay, các thông lệ có thể được bỏ qua.
Quy định 214 còn nêu "trường hợp đặc biệt" cho chức danh tổng bí thư, có thể hiểu là dành cho các ứng viên thiếu một (hoặc một số) tiêu chuẩn theo quy định. Trường hợp này sẽ do Ban Chấp hành trung ương Đảng quyết định. Khi vấn đề đưa ra Ban Chấp hành Trung ương, nghĩa là cần có sự đồng thuận của khoảng 180 ủy viên Trung ương Đảng. Đây là một thách thức lớn, đòi hỏi ứng viên phải có uy tín để nhận được sự tín nhiệm của số đông.
Điều gì sẽ xảy ra tiếp theo ?
Điều 26 Quy chế bầu cử trong Đảng ban hành theo Quyết định số 244-QĐ/TW, ngày 9/6/2014 quy định quy trình bầu tổng bí thư như sau (trích nguyên văn) :
- Phiên họp thứ nhất của Ban Chấp hành Trung ương do đồng chí Tổng bí thư khóa trước (tái cử hoặc không tái cử) làm triệu tập viên khai mạc và chủ trì cho đến khi bầu xong Đoàn Chủ tịch hội nghị. Đoàn chủ tịch báo cáo về yêu cầu, tiêu chuẩn Tổng bí thư và dự kiến nhân sự Tổng bí thư được Ban Chấp hành Trung ương khóa trước giới thiệu, ý kiến giới thiệu của Bộ Chính trị khóa mới, kết quả giới thiệu nhân sự Tổng bí thư của Đại hội để hội nghị tham khảo.
- Họp tổ để thảo luận và tiến hành ứng cử, đề cử.
- Đoàn Chủ tịch tổng hợp danh sách những người tự ứng cử, được đề cử ; đề xuất những trường hợp được rút và không được rút khỏi danh sách bầu cử, báo cáo hội nghị xem xét, quyết định.
- Lấy phiếu xin ý kiến của hội nghị đối với những người ứng cử, được đề cử tại hội nghị (nếu cần).
- Lập danh sách bầu cử, hội nghị biểu quyết thông qua số lượng và danh sách bầu cử.
- Bầu cử, kiểm phiếu, công bố kết quả bầu cử.
Vào ngày 18/7, ông Carl Thayer, giáo sư danh dự về chính trị tại Đại học New South Wales, nhận định với BBC News tiếng Việt về diễn biến sắp tới :
"Tổng bí thư, hoặc người đang giữ quyền tổng bí thư, phải đề cử người kế nhiệm. Tình hình hiện tại không rõ ràng".
Giáo sư Carl Thayer đánh giá ông Tô Lâm sẽ phải "học nhiều" để có kinh nghiệm nếu muốn trở thành tổng bí thư.
"Ở Úc, chúng tôi có câu nói rằng ông ấy phải gắn biển số 'xe tập lái' để cảnh báo mọi người rằng đây là một công việc mới và hãy tránh xa ông ấy. Ở vị trí bộ trưởng (Công an), ông Tô Lâm có quyền lực trực tiếp. Ông không cần phải kêu gọi sự đồng thuận. Ông Nguyễn Phú Trọng từng giữ chức chủ tịch Quốc hội và từng phải thông qua luật với 500 đại biểu Quốc hội (tức phải tìm sự đồng thuận).
"Còn ông Tô Lâm, đây là nhiệm kì thứ ba của ông ấy trong Trung ương Đảng và nhiệm kỳ thứ hai trong Bộ Chính trị. Ông ấy sẽ là một phần của quy tắc hoạt động của Bộ Chính trị, một thuật ngữ khoa học chính trị về xây dựng sự đồng thuận và lãnh đạo tập thể. Và đó sẽ là mảnh đất mới đối với ông Tô Lâm.
Đó là công tác xây dựng sự đồng thuận mà ông ấy phải học hỏi, bởi vì hồi còn làm bộ trưởng Công an, ông ấy chỉ việc ban mệnh lệnh xuống.
Nhưng bây giờ ông Tô Lâm phải hoạt động như một phần của một tập thể. Ông ấy đã và đang ở trong tập thể đó, nhưng (trước khi làm chủ tịch nước thì) chưa từng ở trong "Tứ Trụ". Vì vậy, đây sẽ là một bài học kinh nghiệm cho ông Tô Lâm trong thời gian hơn một năm tới".
Sau khi Chủ tịch nước Trần Đại Quang đột ngột qua đời hồi tháng 9/2018, ông Nguyễn Phú Trọng đã kiêm nhiệm hai chức vụ là tổng bí thư và chủ tịch nước cho đến Đại hội 13 hồi đầu năm 2021.
Nhận định về khả năng ông Tô Lâm có thể kiêm nhiệm hai chức vụ này sau Đại hội 14, Giáo sư Zachary Abuza cho biết đây cũng là một khả năng.
"Tôi nghĩ ông Tô Lâm rất thích trường hợp của Chủ tịch Tập Cận Bình. Ông Tập Cận Bình vừa là tổng bí thư, vừa làm chủ tịch nước, đại diện hình ảnh Trung Quốc trên trường quốc tế và tôi cho rằng Tô Lâm sẽ làm điều tương tự. Ông Tô Lâm dường như yêu thích các chuyến công du quốc tế. Ông mới đi Campuchia, Lào và được cho sẽ đi Trung Quốc trong thời gian tới".
Giáo sư Zachary Abuza cho rằng nếu là tổng bí thư, ông Tô Lâm sẽ là một lãnh đạo "mang tính thực dụng" hơn ông Trọng vì với xuất thân trong ngành công an, ông không phải là một nhà tư tưởng cộng sản và sẽ nhấn mạnh đến sự phát triển kinh tế của Việt Nam để duy trì "tính chính danh" của Đảng cộng sản trong người dân.
Về phần mình, Giáo sư Alexander L Vuving có chung quan điểm khi cho rằng ông Tô Lâm là người theo chủ nghĩa thực dụng :
"Ông Nguyễn Phú Trọng là một người đi dây lão luyện nhưng cũng là một nhà tư tưởng cộng sản. Ông ấy kiên định đối với một số nguyên tắc mà bản thân đã tôn thờ. Không giống ông Trọng, ông Tô Lâm là một người theo chủ nghĩa thực dụng. Ông Tô Lâm sẽ tiếp tục 'chiến dịch đốt lò' nếu điều đó trao cho ông ấy một công cụ chính trị uy quyền hơn. Ông Tô Lâm sẽ tiếp tục 'ngoại giao cây tre' cho đến khi nào bối cảnh quốc tế mang đến lý do thuyết phục khiến ông thay đổi cách tiếp cận đó".
"Phát triển kinh tế là một trong những ưu tiên của ông Tô Lâm nhưng chỉ đóng vai trò phụ trợ trong nhu cầu củng cố quyền lực của mình. Giới đầu tư có thể đặt cược vào giới lãnh đạo coi lĩnh vực doanh nghiệp là ưu tiên, nhưng họ nên biết ai mới nắm thực quyền trong quốc gia này", ông nói với BBC News tiếng Việt vào ngày thứ Bảy 20/7.
Nguồn : BBC, 23/07/2024
****************************
Nguyễn Phú Trọng - 'người cộng sản kiên định cuối cùng' và di sản 'đốt lò'
BBC, 22/07/2024
Một trong những câu hỏi được đặt ra mỗi khi có một lãnh tụ qua đời là di sản người đó để lại cho đất nước là gì. Điều này không ngoại lệ đối với trường hợp của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng.
Nhìn lại sự nghiệp ông Nguyễn Phú Trọng trong gần ba nhiệm kỳ ở vị trí quyền lực nhất trong hệ thống chính trị Việt Nam, giới quan sát nhận định rằng một trong các di sản đáng chú ý của ông phải kể đến công cuộc "Đốt lò" mà ông bắt đầu thực hiện từ năm 2013.
Nỗ lực này thành công hay thất bại ?
Về con số, có 167.700 cán bộ, đảng viên đã bị kỷ luật, nhiều người bị xử lý hình sự trong giai đoạn 2012-2022, theo Tạp chí Tổ chức Nhà nước của Bộ Nội vụ. Con số này nếu tính tới thời điểm hiện nay (2024) chắc hẳn còn cao hơn nữa.
Hiệu ứng của chiến dịch này là khoảng 60.000 người từ chức chỉ trong giai đoạn 2021-2023 trong khi số cán bộ của khu vực công chỉ có khoảng 2,5 triệu.
Chỉ riêng trong hai năm 2023 và 2024, hàng loạt lãnh đạo hàng đầu của Việt Nam đã mất chức, trong đó phải kể đến hai chủ tịch nước là ông Nguyễn Xuân Phúc (bị miễn nhiệm tháng 1/2023) và ông Võ Văn Thưởng (bị miễn nhiệm tháng 3/2024), hai phó thủ tướng là ông Phạm Bình Minh và Vũ Đức Đam (tháng 1/2023), và Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ bị miễn nhiệm ngày 2/5/2024.
Tiếp đó, vào giữa tháng 5, Thường trực Ban Bí thư Trương Thị Mai cũng mất chức.
Đây được coi là các cơn địa chấn trong chính trường Việt Nam.
Nền kinh tế cũng chịu tác dụng phụ của các chiến dịch này. Hồi tháng 5/2024, Reuters ghi nhận các nhà đầu tư đã giảm lượng cổ phiếu nắm giữ trên thị trường chứng khoán Việt Nam tương đương gần 2 tỷ USD kể từ năm 2023, trong đó lượng bán ra nhiều nhất được ghi nhận trong những tuần biến động chính trị vào đầu năm 2024.
Ngày 16/5, Reuters trích dẫn một bức thư của Liên Hợp Quốc, Ngân hàng Thế giới và các nhà tài trợ phương Tây gửi tới chính phủ Việt Nam, trong đó nêu rõ rằng Việt Nam đã bỏ lỡ ít nhất 2,5 tỷ USD viện trợ nước ngoài trong ba năm qua và có thể mất thêm 1 tỷ USD nữa do những trì trệ của bộ máy hành chính.
'Người cộng sản kiên định cuối cùng'
Một số nhà quan sát cho rằng, khi nhìn vào tập thể nhân sự trong Bộ Chính trị hiện nay, Giáo sư Nguyễn Phú Trọng từng không thấy ai có vóc dáng và tư tưởng lãnh đạo – nhất là niềm tin vững chắc vào Đảng và chủ nghĩa Mác-Lênin.
Nhận thức được tình trạng rất bấp bênh và nguy khốn mà con tàu Đảng Cộng sản đang trải qua, ông Trọng đã nóng ruột và cương quyết tiếp tục cương vị nhiệm kỳ ba, dù việc đó có thể gây ra tai tiếng về tham vọng quyền lực trong bối cảnh sức khỏe ông suy giảm.
Dù di sản ông để lại là thành công hay thất bại thì ông Trọng vẫn được đánh giá là "người cộng sản kiên định cuối cùng của Đảng cộng sản Việt Nam", theo nhận định của Tiến sĩ kinh tế, nhà bất đồng chính kiến Nguyễn Quang A.
Tiến sĩ Nguyễn Quang A nói với BBC :
"Ông Nguyễn Phú Trọng là một lãnh đạo bảo thủ, theo đường lối cứng rắn, kiên định với chủ nghĩa Mác-Lênin trong khi thực tế ở Việt Nam thì không còn có gì là Mác-Lênin nữa.
"Ví dụ, chủ nghĩa Mác-Lênin có nghĩa trong kinh tế thì quốc doanh là chính. Trong khi đó, hiện tất cả các doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam chiếm một phần tương đối nhỏ trong đóng góp cho GDP và trong tạo công ăn việc làm cho người dân.
"Không những thế, các tập đoàn kinh tế nhà nước từ 2006 đã làm cho đất nước này thụt lùi. Thế thì thực sự về kinh tế Việt Nam không có gì Mácxít-Lêninít cả.
"Bên cạnh đó, Việt Nam có Tổng Liên đoàn Lao động nhưng tất cả đình công ở Việt Nam đều bị coi là bất hợp pháp. Trong khi lẽ ra công đoàn phải bảo vệ công nhân khi họ đấu tranh với chủ tư bản, thì công đoàn Vệt Nam bảo vệ giới chủ tư bản. Cái này hoàn toàn không phải là chủ nghĩa Mác-Lênin".
Cùng chung nhận định với ông Quang A, Giáo sư Carl Thayer từ ĐH New South Wale của Úc nói rằng "ông Nguyễn Phú Trọng sẽ được biết đến là người bảo vệ chủ nghĩa Mác-Lênin, chủ nghĩa xã hội".
"Đó là xây dựng đảng thông qua các quy định, cải cách để lựa chọn cán bộ chiến lược, cử đi các tỉnh, đề bạt, rồi sử dụng chiến dịch chống tham nhũng để loại bỏ những người suy thoái", Giáo sư Thayer phân tích.
Nhìn vào kinh nghiệm 30 năm ở Tạp chí cộng sản, 5 năm làm tổng biên tập của tạp chí lý luận hàng đầu của đảng này, rồi làm chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương, Giáo sư Zachary Abuza từ trường National War College thuộc Đại học National Defense (Mỹ) nhận định ông Nguyễn Phú Trọng "là một nhà tư tưởng cộng sản trọn đời".
Giáo sư Abuza nói với BBC rằng do các vị trí này đều mang tính lý thuyết nên ông Trọng là "người hầu như không có kinh nghiệm về mặt thực tiễn".
Chiến dịch đốt lò 'thất bại'
Bàn về một trong những di sản nổi bật nhất của ông Nguyễn Phú Trọng - chiến dịch chống tham nhũng hay còn gọi là "Đốt lò" - Tiến sĩ Nguyễn Quang A cho rằng nó đã "thất bại hoàn toàn".
Ông phân tích :
"Quan trọng nhất là ông ấy không nhận ra bản thân ông ấy và hệ thống của ông ấy sinh ra tham nhũng. Như thế thì ông có đốt đến bao giờ cũng không hết củi".
"Không giải quyết triệt để những vấn đề nội tại trong hệ thống thì không giải quyết được tham nhũng. Các vấn đề đó bao gồm thiếu tự do ngôn luận, tự do báo chí, xã hội dân sự, thiếu một nhà nước pháp quyền với một hệ thống tư pháp độc lập, không có một cơ chế cân bằng và kiểm soát quyền lực.
"Điều cơ bản là không ai có quyền ngồi xổm lên pháp luật".
"Điều lệ Đảng quy định tổng bí thư không làm quá hai nhiệm kỳ. Tuy nhiên, như chúng ta thấy, ông Nguyễn Phú Trọng đã làm tới ba nhiệm kỳ... chứng tỏ là ông ấy không tôn trọng chính điều lệ của Đảng cộng sản Việt Nam.
Tiến sĩ Quang A cho rằng thực chất cách chống tham nhũng như vậy còn "có hại".
"Nó cản trở bao nhiêu GDP của Việt Nam, cản trở bao nhiêu sáng kiến của từng địa phương, từng cá nhân.
"Vì mọi hoạt động của Việt Nam luôn cần thử nghiệm, được thì nhân rộng, sai thì chỉnh. Nhưng ai cũng sợ vào lò, không ai dám nói, không ai nêu sáng kiến. Thiệt hại này có thể đo lường bằng con số được".
"Suốt từ mấy năm nay, bản thân ông Phạm Minh Chính và các lãnh đạo khác đều kêu là phải chống lại nạn trì trệ, không dám chịu trách nhiệm, không dám làm. Vì sao lại có nạn này ? Vì họ sợ thành củi".
Dù vậy, Tiến sĩ Nguyễn Quang A nói rằng theo quan điểm của chính ông Nguyễn Phú Trọng và của một bộ phận người dân Việt Nam thì chiến dịch đốt lò này đã thành công.
Theo Tiến sĩ Quang A, lý do là nhờ kỹ thuật tuyên truyền của Đảng cộng sản Việt Nam.
Giáo sư Zachary Abuza thì nhận định với BBC News tiếng Việt rằng : "Chiến dịch đốt lò của ông Nguyễn Phú Trọng đã tàn phá và làm suy giảm tính chính danh của Đảng cộng sản theo cách không thể ngờ đến, bởi vì đã phô bày nạn tham nhũng tràn lan ngay tại thượng tầng chính trị".
Ông nói rằng chiến dịch này đã không chấm dứt tham nhũng vốn đã trở thành một nạn dịch tại Việt Nam.
Một nhà quan sát chính trị Việt Nam giấu tên cũng nói với BBC tiếng Việt hôm 18/7 rằng theo ông, chiến dịch "đốt lò" của ông Trọng là thất bại do chỉ giải quyết phần ngọn mà không giải quyết phần gốc và đã để lại một nền chính trị bất ổn định và một nền kinh tế trì trệ.
"Nếu những năm 1990, các vụ tham nhũng lớn nhất cũng chỉ tới vài trăm triệu đồng thì tới nay đã lên hàng ngàn tỷ đồng. Tham nhũng không hết, không bao giờ hết mà chỉ chuyển từ hình thức này sang hình thức khác. Trong khi đó, Việt Nam đã và đang mất đi các nhà đầu tư lớn. Trong nước xảy ra tình trạng không ai dám quyết, như vậy thì làm sao xã hội phát triển được.
"Mặc dù ông Trọng cũng để lại một số dấu ấn cá nhân như là người đầu tiên đưa được các quan chức hàng đầu Bộ Chính trị ‘vào lò’, hay việc ông đã đón Tổng thống Joe Biden và chứng kiến hai nước Việt-Mỹ nâng quan hệ ngoại giao lên mức cao nhất, nhưng nhìn chung, di sản chống tham nhũng của ông là một đất nước đi xuống".
Nhà nghiên cứu David Hutt từ Viện Nghiên cứu Trung Âu về Châu Á (CEIAS) nhận định với BBC : "Trong nỗ lực cứu Đảng cộng sản, ông Trọng đã để lại một di sản của việc phớt lờ tất cả các quy tắc và chuẩn mực vốn nhằm kiểm soát quyền lực và giới hạn nhiệm kỳ, tuổi nghỉ hưu, sự phân chia tứ trụ.
"Ông cũng đã giám sát việc tái tập trung quyền lực vào cơ quan trung ương đảng ; làm suy yếu sự độc lập của bộ máy hành chính ; thanh trừng các nhà kỹ trị và sự trỗi dậy của các lãnh đạo ngành công an.
"Tất cả nhân danh một chiến dịch chống tham nhũng nhằm cố gắng thay đổi bản chất con người thay vì thay đổi hệ thống chính trị đầy tham nhũng.
Ông để lại một Đảng cộng sản ít hướng đến sự đồng thuận, ít cân bằng giữa các phe phái và mạng lưới quyền lực vùng miền, và ít có khả năng tự kiểm soát quyền lực của mình hơn - và dễ có nguy cơ bị một phe mạnh chiếm đoạt quyền lực hơn".
'Bài học cho các lãnh đạo mới'
"Sự ra đi của một lãnh đạo luôn là một dấu mốc trong lịch sử của một đất nước. Xấu đi hay tốt lên chưa biết, nhưng hi vọng những người mới lên sẽ học được bài học thất bại của ông Trọng để không lặp lại", Tiến sĩ Nguyễn Quang A nhận định.
Về bức tranh một Việt Nam trong một kỷ nguyên mới với một lãnh đạo mới, ông Quang A nói với BBC rằng ông không võ đoán, nhưng dựa vào kinh nghiệm quốc tế thì ông thấy rằng "không có lý do gì để hi vọng nhưng cũng không có lý do gì để bi quan".
Ông phân tích :
"Dựa trên những việc ông Tô Lâm đã làm ở Bộ Công an phóng chiếu ra, nếu ông ấy vẫn tiếp tục các hoạt động đàn áp khốc liệt, thì với cương vị chủ tịch nước, ông ấy sẽ tạo điều kiện cho những người thân cận ông ấy lên thì có thể suy ra tình hình không sáng sủa gì, rất ảm đạm.
"Nhưng tôi hi vọng với cương vị mới, và học kinh nghiệm của thế giới và của bản thân ông Trọng, chưa biết chừng sẽ có sự thay đổi.
"Vì những trường hợp như thế từng xảy ra ở các nước xã hội chủ nghĩa.
"Chẳng hạn, vào những năm cuối của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Ba Lan, Đại tướng Wojciech Jaruzelski, Tổng tư lệnh Quân đội nhân dân Ba Lan từng là người đàn áp phong trào công đoàn đoàn kết rất mạnh mẽ nhưng ông ấy cũng chính là người tích cực tham gia vào việc chuyển đổi dân chủ của Ba Lan.
"Cũng vậy, ông Tô Lâm, khi đã củng cố được quyền lực, dưới sức ép của quốc tế và người dân, và suy nghĩ riêng của chính ông, hoặc những quân sư của ông ấy có thể khuyên ông ấy, thì rất có thể lại có một sự tiến bộ nào đó trong dân chủ hoá, như nới lỏng đàn áp, cho tự do báo chí, trả tự do cho tù nhân lương tâm, một cách từ từ, có lộ trình.
"Vấn đề là quản trị tốt, phải có sự minh bạch, thượng tôn pháp luật, kiểm soát và cân bằng quyền lực, và quan trọng nhất là tư pháp phải độc lập.
Lý do để không bi quan, theo ông Quang A, là do ông tin rằng người dân Việt Nam "biết quyền của mình". Đó là các quyền hiến định mà "họ chỉ cần thực hiện một cách xây dựng chứ không cần ai ban cho".
"Việt Nam đã ký tham gia công ước của Liên Hiệp Quốc về Các quyền dân sự và chính trị từ 1982.
"Hiến pháp Việt Nam cũng nêu rõ việc tôn trọng quyền con người. Nếu chúng ta cứ chủ động lên tiếng thực hiện – không cần ai ban cho - quyền của mình một cách xây xựng – chúng ta sẽ tạo ra một rào cản, buộc lãnh đạo phải đi theo một hướng mà chính lãnh đạo đã tuyên bố, đó là phục vụ nhân dân", Tiến sĩ Quang A nói.
Nguồn : BBC, 22/07/2024
****************************
Ông Tô Lâm 'có thể tăng cường thâu tóm quyền lực'
BBC, 21/07/2024
Bộ Chính trị Đảng cộng sản Việt Nam đã phân công Chủ tịch nước Tô Lâm điều hành Ban Chấp hành trung ương Đảng, Bộ Chính trị và Ban Bí thư. Hãng tin Reuters cho rằng ông Tô Lâm "có thể tăng cường thâu tóm quyền lực".
Bộ Chính trị đã thống nhất chọn Chủ tịch nước Tô Lâm "chủ trì công việc của Ban Chấp hành trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư"
Sau khi ông Trọng được thông báo qua đời hôm 19/7, giới quan sát cho rằng cạnh tranh quyền lực trong đảng sẽ gia tăng mạnh mẽ.
Một bài phân tích mới đây của Reuters nhận định ông Tô Lâm, vốn là nhà điều hành khéo léo lâu năm ở hậu trường trong ngành công an, có thể có khả năng củng cố quyền lực hơn nữa.
Vì sao phân công ông Tô Lâm ?
Trong hệ thống Đảng cộng sản Việt Nam thì tổng bí thư là người đứng đầu đảng và thường trực Ban bí thư có vị trí và nhiệm vụ tương đương với một phó tổng bí thư. Nghĩa là khi tổng bí thư không thể điều hành Đảng thì thường trực ban bí thư sẽ tạm thay và làm quyền tổng bí thư.
Thế nhưng, Chủ tịch nước Tô Lâm - nguyên thủ quốc gia - lại là người được giao trọng trách "điều hành" Đảng khi sức khỏe của ông Trọng không thể đảm đương trọng trách chứ không phải Thường trực Ban Bí thư Lương Cường.
Giáo sư Carl Thayer, nhà quan sát chính trị Việt Nam lâu năm tại Đại học New South Wales, Úc nhận định với BBC News tiếng Việt rằng đó là do cấp bậc.
"Việc thăng tiến của Tô Lâm khiến ông đang đứng thứ hai và ông Lương Cường đứng thứ năm trong hàng ngũ lãnh đạo của đảng", Giáo sư Thayer nói.
Theo ông, cấp bậc không chỉ ở chức vụ, mà thể hiện rằng ông Tô Lâm là một trong ba người, gồm Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, Thủ tướng Phạm Minh Chính và chính ông Tô Lâm, đã có ít nhất là một nhiệm kỳ trọn vẹn tại Bộ Chính trị.
Giáo sư Alexander L Vuving từ Trung tâm nghiên cứu an ninh Châu Á - Thái Bình Dương Daniel K. Inouye thuộc Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ nói với BBC rằng ông Trọng liên tục không thể bổ nhiệm những người thân tín vào vị trí kế nhiệm.
Ông đưa ra dẫn chứng rằng Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã phải sử dụng lựa chọn tối hậu tại Đại hội Đảng lần thứ 13 vào năm 2021 khi phá vỡ Điều lệ Đảng và tiếp tục nhiệm kỳ thứ 3 chưa từng có tiền lệ khi người thân tín của ông (Trần Quốc Vượng) đã không nhận được đủ sự ủng hộ của Ban Chấp hành trung ương Đảng.
"Hệ thống chính trị đã không có sự chuẩn bị trong trường hợp ông Trọng qua đời. Và Chủ tịch nước Tô Lâm gần như vẫn là lựa chọn mặc định của hệ thống trong trường hợp này", ông Vuving giải thích.
Chủ tịch nước Tô Lâm tuyên thệ nhậm chức hôm 22/5/2024
Sẽ có thay đổi gì khi ông Tô Lâm điều hành ?
Giống như Trung Quốc, chỉ duy nhất Đảng cộng sản nắm quyền tại Việt Nam, nhưng không giống như Bắc Kinh, Hà Nội có quá trình ra quyết định mang tính tập thể hơn và các nhà lãnh đạo phải chịu sự kiểm tra nhiều hơn.
Nhưng nếu ông Tô Lâm, 67 tuổi, tiếp tục đảm nhiệm cả hai vị trí chủ tịch nước và tổng bí thư đảng, như ông Tập Cận Bình, thì tới một lúc nào đó, Việt Nam có thể chứng kiến một một lối lãnh đạo chuyên quyền hơn, theo đánh giá của các nhà phân tích, nhà ngoại giao và nhà hoạt động.
Giáo sư Carl Thayer nhận định sẽ có rất ít thay đổi lớn trong chính sách đối ngoại lẫn đối nội bởi vì Việt Nam còn khoảng 17 tháng để chuẩn bị cho đại hội đảng tiếp theo và ông Tô Lâm "là người học việc".
Nhưng dù các chính sách đối nội và đối ngoại dự kiến sẽ không thay đổi đáng kể, ông cảnh báo các quyền tự do dân sự có thể bị siết chặt hơn nữa.
"Nếu ông Tô Lâm trở thành người quyền lực nhất ở Việt Nam mà không có cơ chế kiểm soát và cân bằng thì sẽ không tốt cho Việt Nam và làm xói mòn chuẩn mực về tập trung dân chủ", Giáo sư Carl Thayer nói thêm.
Về mặt kinh tế, các chuyên gia cho rằng một số nhà đầu tư sẽ hoan nghênh sự xuất hiện của một nhà lãnh đạo mạnh mẽ hơn, người có thể chấm dứt hơn một năm biến động chính trị.
Những sự thay đổi trong hàng ngũ lãnh đạo cấp cao nhất đã có tác động tiêu cực đến hoạt động đầu tư của Việt Nam, quốc gia có dây chuyền sản xuất của hàng chục tập đoàn đa quốc gia hàng đầu.
Giáo sư Vuving so sánh trong khi ông Nguyễn Phú Trọng là một người đi dây lão luyện nhưng cũng là một nhà tư tưởng cộng sản, kiên định đối với một số nguyên tắc mà bản thân đã tôn thờ, thì ông Tô Lâm là một người theo chủ nghĩa thực dụng.
Chuyên gia này cho rằng ông Tô Lâm sẽ tiếp tục "chiến dịch đốt lò" nếu điều đó trao cho ông ấy một công cụ chính trị uy quyền hơn, và cũng sẽ tiếp tục "nền ngoại giao cây tre" cho đến khi nào bối cảnh quốc tế mang đến lý do thuyết phục khiến ông thay đổi cách tiếp cận đó.
"Phát triển kinh tế là một trong những ưu tiên của ông Tô Lâm nhưng chỉ đóng vai trò phụ trợ trong nhu cầu củng cố quyền lực của mình. Giới đầu tư có thể đặt cược vào giới lãnh đạo coi lĩnh vực doanh nghiệp là ưu tiên, nhưng họ nên biết ai mới nắm thực quyền trong quốc gia này", ông nói thêm.
Ngày càng quyền lực ?
Sau khi Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng qua đời. vẫn chưa rõ bằng cách nào và khi nào Đảng cộng sản Việt Nam sẽ thay thế ông Trọng bằng một quyền tổng bí thư hay một tổng bí thư mới.
Về lý thuyết, ông Tô Lâm có thể tiếp tục đảm nhiệm cả hai vai trò - chủ tịch nước và tổng bí thư - cho đến Đại hội Đảng vào đầu năm 2026, khi tất cả các vị trí cấp cao được xác định cho một nhiệm kỳ 5 năm tiếp theo.
Ông Nguyễn Phú Trọng cũng đã giữ hai chức tổng bí thư và chủ tịch nước trong gần ba năm cho đến tháng 4/2021 sau cái chết của Chủ tịch nước Trần Đại Quang.
Nhưng ông Tô Lâm có thể phải đối mặt với sự phản đối nội bộ, thậm chí có thể dẫn đến một cuộc khủng hoảng kế nhiệm, hai chuyên gia Lê Hồng Hiệp và Nguyễn Khắc Giang từ Viện nghiên cứu ISEAS–Yusof Ishak Institute có trụ sở tại Singapore nhận định trong một bài viết xuất bản hôm 19/7.
Là con trai của đại tá Tô Quyền, từng là Cục trưởng Cục V26 (Cục quản lý trại giam, cơ sở giáo dục và trường giáo dưỡng), Bộ Công an, ông Tô Lâm theo học ngành an ninh và lấy bằng tiến sĩ luật.
Ông trở thành bộ trưởng Công an và ủy viên Bộ Chính trị vào năm 2016, được phong hàm đại tướng vào năm 2021.
Ông Tô Lâm đóng vai trò to lớn trong chiến dịch "đốt lò" của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng
Theo các chuyên gia, việc chỉ trong vòng ba tháng, ông Lâm đã thăng tiến từ bộ trưởng lên chủ tịch nước và giờ đây cũng đảm nhận nhiệm vụ của người đứng đầu đảng chỉ càng củng cố thêm quyền lực của ông.
Cũng theo giới quan sát, việc Tô Lâm được bầu làm chủ tịch nước được coi là "bước đệm" cho chức vụ lãnh đạo đảng.
Bài viết Reuters nhận định ông Tô Lâm dường như đã duy trì quyền kiểm soát gián tiếp đối với bộ công an đầy quyền lực, hiện do ông Lương Tam Quang, người cùng quê Hưng Yên và được cho là thân cận với ông, lãnh đạo.
Sự tập trung cao độ của ông Tô Lâm vào an ninh quốc gia được nêu rõ trong cuốn sách năm 2021 của ông có nhan đề Những điểm mới về an ninh quốc gia trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng.
Trong cuốn sách này, ông viết : "Sự kết hợp giữa an ninh quốc gia với kinh tế, văn hóa và đối ngoại là điều bắt buộc trong tầm nhìn của Đảng ta nhằm vừa xây dựng vừa bảo vệ chủ nghĩa xã hội".
Ông Tô Lâm là nhân vật trung tâm trong chiến dịch chống tham nhũng của cố Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, thường được gọi là chiến dịch "đốt lò".
Kể từ năm 2023, hai chủ tịch nước và một chủ tịch Quốc hội đã từ chức vì những sai phạm không được nêu rõ, trong đó Bộ Công an đóng vai trò trung tâm trong các cuộc điều tra.
Theo Reuters, việc ông Lâm có khả năng tiếp cận thông tin tình báo và thông tin nhạy cảm cũng đồng nghĩa với việc các nhân vật khác lo sợ ông, các nhà ngoại giao phương Tây thường hạ giọng hoặc không nêu tên ông Lâm trong các cuộc họp riêng.
Năm ngoái, ông Bùi Tuấn Lâm, một người bán mì được biết đến với video "Thánh rắc hành", đã bị kết án 5 năm tù sau khi đăng video được cho là đã nhại lại ông Tô Lâm.
Trong video, ông Bùi Tuấn Lâm bắt chước đầu bếp nổi tiếng có biệt danh Thánh rắc muối Salt Bae, người đút cho ông Lâm ăn món bò dát vàng tại nhà hàng ở London trong bối cảnh Việt Nam đang bị phong tỏa vì Covid-19 vào năm 2021.
Nguồn : BBC, 21/07/2024