 | Tổng quan: | 3636679 |
Campuchia có kế hoạch chi 1,7 tỷ đô la để xây con kênh lớn Funan (Phù Nam) Techo nối sông Mekong với một hải cảng của nước này ở Vịnh Thái Lan, nhưng kế hoạch này đang gây báo động, AP nói trong một phóng sự đăng hôm 26/9.
Lễ động thổ dự án kênh Funan Techo, làng Prek Takeo, tỉnh Kendal, Campuchia, 5/8/2024 (AP Photo/Heng Sinith).
Theo AP, dự án của Campuchia bị xem là có thể làm xáo trộn các đợt lũ tự nhiên của sông, làm trầm trọng thêm nạn hạn hán và làm những người nông dân vùng đồng bằng bị mất đi phù sa giàu dinh dưỡng vốn đã giúp cho Việt Nam trở thành nước xuất khẩu gạo nhiều thứ ba trên thế giới.
Sông Mekong, hay sông Cửu Long, là nguồn sống của hàng triệu người ở 6 nước, trong đó có nhiều vùng trồng lúa và nuôi cá của Việt Nam.
Campuchia hy vọng rằng kênh đào Funan Techo, được động thổ hôm 5/8 và Trung Quốc giúp đỡ xây dựng, sẽ góp phần hiện thực hóa tham vọng của Campuchia là xuất khẩu thẳng từ các nhà máy nằm ven dòng Mekong mà không còn phải phụ thuộc vào Việt Nam. Kênh sẽ nối thủ đô Phnom Penh với tỉnh Kep ở bờ biển miền nam Campuchia.
Nhưng theo AP, khi đánh giá cẩn thận hơn, sẽ nhận thấy có những nguy cơ bên cạnh những điều hứa hẹn từ dự án.
Nói trong phóng sự của AP, Brian Eyler, giám đốc Chương trình Đông Nam Á thuộc Trung tâm Stimson có trụ sở ở Washington, Mỹ, cảnh báo rằng việc đắp bờ cao dọc theo con kênh rộng 100 mét, sâu 5,4 mét sẽ ngăn cản nước lũ mang theo phù sa chảy xuôi dòng về Việt Nam. Điều đó có thể làm xấu thêm nạn hạn hán ở cả vựa lúa của Việt Nam lẫn các vùng phù sa bồi đắp của Campuchia, một khu vực rộng khoảng 1.300 kilomet vuông.
Ngành nông nghiệp Việt Nam thấy lo ngại về viễn cảnh là vùng Đồng bằng sông Cửu Long sẽ bị khô hạn hơn, phóng sự của AP viết. Hai tỉnh tây nam bộ là An Giang và Kiên Giang nhiều khả năng sẽ chịu tác động lớn nhất.
Mạng lưới sông ngòi cắt dọc ngang qua các cánh đồng là nhân tố quan trọng đối với kế hoạch của Việt Nam về trồng lúa gạo "chất lượng cao, phát thải thấp" trên 1 triệu hectare đến năm 2030, với mục tiêu tăng lợi nhuận cho nông dân trong khi giảm phát thải khí nhà kính và giảm chi phí sản xuất.
Ông Nguyễn Văn Nhựt, giám đốc công ty xuất khẩu gạo Hoàng Minh Nhật, nói rằng nước sông Mekong không chỉ thiết yếu với 100 triệu dân Việt Nam mà cả với an ninh lương thực toàn cầu.
Năm 2023, Việt Nam xuất khẩu 8,3 triệu tấn gạo, chiếm 15% lượng gạo xuất khẩu trên toàn cầu, phần lớn số đó được trồng ở Đồng bằng sông Cửu Long. Ông Nhựt lưu ý rằng lượng phù sa của sông đã giảm rồi và nếu có thêm những xáo trộn, sẽ càng làm tồi tệ thêm nạn xâm nhập mặn ở khu vực, gây tổn hại đến nghề nông.
"Đây sẽ là một mối lo lớn đối với khu vực nông nghiệp của Đồng bằng sông Cửu Long", ông nói.
Trong khi đó, nước láng giềng Campuchia cho rằng kênh Funan Techo chỉ là một dự án phụ lưu nối vào sông Bassac (tức sông Hậu) gần Phnompenh. Các nhà lãnh đạo nước này, bao gồm cả ông Hun Sen, đã nói hạ giảm về các tác động tiềm tàng của con kênh đến môi trường.
Nhưng ông Eyler thuộc Trung tâm Stimson chỉ ra rằng các bản vẽ cho thấy con kênh sẽ nối với dòng chính của sông Mekong và trong bất cứ trường hợp nào, sông Bassac (tức sông Hậu) cũng bao gồm toàn bộ nước từ sông Mekong.
Theo ông, khi các nhà lãnh đạo Campuchia nói rằng không có tác động đến sông Mekong, điều đó thách thức logic.
Thời gian qua, Campuchia đã bác bỏ những lời chỉ trích về con kênh. Ông Hun Sen, hiện là chủ tịch thượng viện của nước này nói rằng con kênh sẽ giúp cho đất nước "có mũi để thở", nhờ đó giảm lệ thuộc vào Việt Nam.
Về phần mình, Việt Nam tránh chỉ trích công khai nước láng giềng, thay vào đó, họ trao đổi về mối quan ngại của họ một cách thầm lặng.
Ông Nguyễn Khắc Giang, một nhà phân tích tại Viện ISEAS-Yusof Ishak của Singapore, nói trong phóng sự của AP rằng xét đến quá khứ từng có mâu thuẫn, xung đột giữa hai quốc gia, nước Việt Nam rộng lớn hơn và giàu có hơn đang phải hành xử thận trọng để không bị xem như là đang xâm phạm chủ quyền của Campuchia. "Mặc dù ở Việt Nam, vẫn có những lo ngại lớn", ông nói.
AP
Nguồn : VOA, 27/09/2024
Gửi 20 triệu cư dân Đồng bằng sông Cửu Long bấy lâu không được quyền cất tiếng nói
Gửi Nhóm Bạn Cửu Long
Lời giới thiệu : Thủ tướng Hun Manet với hậu thuẫn của cha ông, người đã đề xướng ra công trình kênh Funan Techo như một Đại vận hà của dân tộc Khmer, đồng thời là di sản triều đại của cha con họ. Về địa chính trị, tuyến đường thủy vận này cho họ phương tiện chuyển hàng hóa từ Phnom Penh ra biển, không còn phải theo tuyến đi trên sông Tiền hay sông Hậu, sẽ giải thoát họ khỏi sự phụ thuộc vào Việt Nam. Cha con Hun đã được sự hậu thuẫn mạnh mẽ của dân chúng khi đặt cho dự án này dưới tên Funan, khơi động lên tinh thần dân tộc bài Việt, và soi sáng lại lịch sử Đế chế Funan của họ.
Theo giới chuyên gia quốc tế, và phân tích trên Viet Ecology Foundation, lợi ích kinh tế của công trình này chắc chắn không khả thi, tác động nặng trên môi sinh cho Cam Bốt và xuyên biên giới xuống Việt Nam nhưng đã bị chính quyền Phnom Penh giảm thiểu hóa và gạt bỏ. Phnom Penh không giải trình toàn bộ chi phí và việc di dời đền bù cho người dân họ như thế nào. Họ cung cấp thông tin bất nhất và sai lệch về dự án và không tuân theo các thủ tục ràng buộc của Hiệp định Mekong 1995, mà họ đã long trọng ký kết với lân bang.
Trước chọn lựa bang giao căng thẳng thay vì hợp tác của nước láng giềng Cam Bốt, chính quyền Việt Nam không thể bất lực như từng bất lực trước các dự án Mekong suốt 30 năm qua, không thể chờ đợi hứng chịu hậu quả con kênh Funan Techo sẽ giáng xuống trên 20 triệu cư dân Đồng bằng sông Cửu Long, nhất là khi Cam Bốt không xây dựng và vận hành dự án này đúng như thông báo mà không có biện pháp can thiệp.
Bài khảo luận sau của nhà văn Ngô Thế Vinh, nhà hoạt động môi sinh bền bỉ trình bày một chiến lược với ý thức trách nhiệm lịch sử cần phải thực hiện để bảo vệ quyền lợi dân tộc.
Viet Ecology Foundation
Lễ động thổ kênh Funan Techo với cờ xí tràn ngập tại làng Prek Takeo, huyện Kien Svay, tỉnh Kandal ngày 05/08/2024, cũng là ngày sinh nhật của Hun Sen, do con trai ông, nay là Thủ tướng Hun Manet chủ tọa : phía trước khu nhà máy là dàn khẩu hiệu tiếng Khmer cực lớn : "Chúng tôi ủng hộ Kênh Funan Techo" - Khmer Times 05/08/2024
Sau địa chấn 05/08/2024
Thủ tướng Hun Manet, cũng là con trai trưởng của cựu Thủ tướng Hun Sen, đã phát biểu trong lễ động thổ long trọng xây dựng siêu dự án kênh Funan Techo (1) sáng ngày 05/08/2024 tại tỉnh Kandal : "Kênh Funan Techo không chỉ là một đường thủy vận nhưng đó còn là một tượng đài sống động có ý nghĩa lịch sử về Đế chế Funan vĩ đại, như là tiền thân của đất nước Cam Bốt chúng ta ngày nay. Với đường thủy thuận lợi, đã từng là nơi trao đổi buôn bán với nước lớn Trung Hoa và cả với Đế quốc La Mã, con kênh này đã đóng một vai trò thiết yếu trong giao thương, và cả trong giao thoa với những nền văn minh từ xa. Nếu con kênh từng đem lại lợi ích cho tổ tiên chúng ta từ 2.000 năm trước, nó cũng hữu ích với chúng ta ngày nay".
Thủ tướng Hun Manet nói tiếp : "Thật là bất hạnh cho lịch sử Cam Bốt phải chứng kiến nhiều Đế chế và Vương quốc suy tàn do xâu xé nội bộ và chiến tranh. Chúng ta hiểu biết lịch sử, và sẽ không bao giờ để điều đó tái diễn ra trên đất nước chúng ta" [Khmer Times, August 5, 2024].
Ngày 26/08/2024, 21 ngày sau sau lễ động thổ, khúc đoạn đầu con kênh đào Funan Techo (phải) lấy nước từ sông Mekong Hạ – đầu nguồn sông Tiền (trái), chạy dài 20 km tiếp nối với sông Bassac – một dòng chính khác của sông Mekong, đầu nguồn sông Hậu. [Nguồn : YouTuber/@phamminhnhut, ghi chú của Ngô Thế Vinh]
Như vậy, rõ ràng kênh Funan Techo lấy nước từ cả 2 dòng chính (hay còn gọi là 2 phân lưu – distributaries) của sông Mekong. Nhưng theo thông báo của Ủy Ban Quốc gia Mekong Cam Bốt (Cambodia National Mekong Committee) gửi tới Ủy ban sông Mekong (Mekong River Commission – MRC) (2) vẫn nói rằng kênh Funan Techo chỉ lấy nước từ con sông Bassac – mà họ cố tình gọi sai – misnomer : sông Bassac chỉ là một phụ lưu (3) (tributary) của sông Mekong [sic].
Đây là một luận điểm pháp lý quan trọng mà Việt Nam phải quyết tâm bảo vệ.
Một khu nhà xưởng khác bên bờ con kênh còn dở dang, với dòng chữ Hán "Đặc Ngưu Cương Kết Cấu / 特牛钢结构" là một công ty sắt thép Trung Quốc có chi nhánh ở Cam Bốt với trách nhiệm hữu hạn thuộc tập đoàn xây dựng dân dụng làm khung sắt thép cho các công trình xây cất cầu đường và các dự án kỹ thuật khác. [nguồn : YouTuber/@phamminhnhut, ghi chú của Ngô Thế Vinh]
Nơi phân đoạn đầu Kênh Funan Techo, sau 3 tuần lễ động thổ chỉ mới có hình hài của một con lạch. Tuy vẻ bề ngoài vắng lặng, nhưng bên trong khu nhà xưởng là các toán công nhân đồng phục đang vận hành những dàn máy lắp ráp những khung sắt thép cung cấp cho công trình xây dựng con kênh đào dài 180 km vào những ngày tháng tới.
Sơ đồ 3 phân đoạn 1.2.3 kênh Funan Techo ; phân đoạn (1) màu đỏ dài 20 km nối sông Mekong Hạ đầu nguồn sông Tiền với sông Bassac, phân đoạn (2) màu trắng dài 30 km là một khúc sông Bassac, phân lưu thứ hai của sông Mekong đầu nguồn sông Hậu, phân đoạn (3) màu đỏ dài 130 km nối sông Bassac với tỉnh duyên hải Kep trước khi đổ ra Vịnh Thái Lan. Ba vòng đen là vị trí 3 âu thuyền (shiplocks) với chức năng thay đổi mực nước của con kênh cho tàu thuyền di chuyển. [Nguồn : bản đồ MRC VN, với ghi chú bổ sung của Ngô Thế Vinh]
Những điều cần biết về kênh Funan Techo
Kênh Funan Techo có chiều dài 180 km, đi qua 4 tỉnh Kandal, Takeo, Kampot và Kep với kinh phí là 1,7 tỷ USD, với dự trù nguồn vốn ban đầu là từ Công ty Cầu Đường Trung Quốc (Bridge and Road Corporation - BRC) thuộc Sáng Kiến Một Vòng Đai và Một Con Đường [Belt and Road Initiative - BRI]. Nhưng trước làn sóng chỉ trích từ nhiều phía là với kênh Funan Techo, Cam Bốt sẽ rơi vào bẫy nợ Trung Quốc ; nên vào tháng 6/2024 Thủ tướng Hun Manet trấn an dân chúng rằng 51% vốn sẽ từ các nhà đầu tư Campuchia.
Với con số 1,7 tỷ USD theo nhận định của các chuyên gia cho là quá thấp. Bởi vì qua kinh nghiệm của con Kênh Bình Lục (平 陸 運 河 / Pinglu) củaTrung Quốc với chiều dài 135 km từ tỉnh Quảng Tây nối sông Châu Giang xuống tới Vịnh Bắc Bộ, kinh phí đã lên tới 10,1 tỷ USD, như vậy kinh phí cho con kênh Funan Techo 180 km phải cao hơn 1,7 tỷ USD rất nhiều !
Kỹ sư Phạm Phan Long, người sáng lập Việt Ecology Foundation (VEF) có cùng một nhận định, "Kênh Funan Techo có chiều dài như đường cao tốc Phnom Penh-Sihanoukville tốn kém kinh phí đã lên tới 2 tỉ USD, nhưng với con kênh rộng hơn gấp 3 tới 4 lần. Cấu trúc con kênh phải được thiết kế sao cho có thể chịu được áp suất của nước và sự dao động do di chuyển của những con tàu trọng tải tới 5.000 DWT (DeadWeight Tonnage). Sức chứa nặng như thế đòi hỏi con kênh phải có một đáy vững chắc hơn mặt đường cao tốc". Kỹ sư Phạm Phan Long nói thêm, một con kênh tương tự bên Trung Quốc chỉ với chiều dài hơn 100 km cần kinh phí lên tới hơn 10 tỷ USD để xây dựng, như vậy con số 1,7 tỷ USD là quá thấp".
Kênh Bình Lục (平陸運河 / Pinglu) của Trung Quốc với chiều dài 135 km từ tỉnh Quảng Tây nối sông Châu Giang xuống tới Vịnh Bắc Bộ, kinh phí lên tới 10,1 tỷ USD, như vậy kinh phí cho con kênh Funan Techo chiều dài 180 km chắc chắn phải cao hơn 1,7 tỷ USD rất nhiều [Nguồn : Bộ Giao thông vận tải Quảng Tây, ghi chú của Ngô Thế Vinh]
Con kênh sẽ nối thủ đô Phnom Penh với tỉnh duyên hải Kep. Bắt đầu từ con kênh Takeo nối với sông Mekong Hạ (Lower Mekong / thượng nguồn sông Tiền) qua Prek Ta Ek, Prek Ta Hing, nối với sông Bassac, một phân lưu khác của sông Mekong / sông Bassac thượng nguồn sông Hậu) đi qua 4 tỉnh Kandal, Takeo, Kampot và Kep, và cuối cùng chảy ra Vịnh Thái Lan.
Kênh Funan Techo chiều rộng 100 m ở thượng nguồn và 80m phía hạ nguồn, chiều sâu 5,4m (chiều sâu di chuyển 4,7 m và có khoảng cách an toàn 0,7 m), với hai làn di chuyển ngược chiều nhau với các tàu trọng tải (DWT) 3.000 tấn lên tới 5.000 tấn. Theo dự án ban đầu thì sẽ có 3 âu tàu (shiplocks), lượng nước xả tối đa 3,6 m3/giây, 11 cây cầu, với 208 km đường biên (sidewalk), cùng với các cơ sở hạ tầng yểm trợ khi cần.
Công trình Funan Techo được chia ra làm 3 phân đoạn [cf Hình 4]
- Phân đoạn Một (20 km) : nối dòng chính sông Mekong Hạ (phân lưu thứ nhất của sông Mekong / là thượng nguồn sông Tiền)
- Phân đoạn Hai (30 km) : con kênh theo dòng chảy tự nhiên của sông Bassac (phân lưu chính thứ hai của sông Mekong / thượng nguồn của sông Hậu)
- Phân đoạn Ba (130 km) : con kênh đào nối sông Bassac xuống cảng Kep đổ ra Vịnh Thái Lan.
Sông Bassac, một phân lưu chính (distributary) của sông Mekong, với tàu bè và xà lan tấp nập di chuyển. [Nguồn : Phnom Penh Post]
Một khúc đoạn 30 km của con sông Bassac này sẽ là phân đoạn 2 của kênh Funan Techo dài 180 km chảy ra vịnh Thái Lan. Sun Chantol khi còn là Bộ trưởng Bộ Công chánh và giao thông vận tải, từ rất sớm ngày 19/02/2023, đã có sáng kiến : "Chỉ cần đào một đoạn kênh khoảng 7 km nối sông Bassac với vùng cảng biển Kampot-Kep là chúng ta có một đường thủy vận chuyển hành khách và hàng hóa ra vào Vương quốc Cam Bốt mà không cần phải qua ngả Việt Nam". Điểm đáng chú ý Phnom Penh Post là một tờ báo gần như duy nhất và hiếm hoi đã gọi đúng tên con sông Bassac là một " phân lưu" (distributary) của sông Mekong.
Dự án Funan đã phóng đi, nhưng liệu có thể hoàn tất như đã rầm rộ quảng bá ?
Thật khá ngạc nhiên là chỉ 2 ngày sau lễ động thổ kênh Funan Techo, người ta được đọc một bài báo khác vẫn trên tờ Khmer Times ngày 07/08/2024 với nhan đề : "Dự án Funan Techo đã được phóng đi – nhưng liệu có thể hoàn tất như đã quảng bá", mà ai cũng biết Khmer Times là một tờ báo thân chính quyền Phnom Penh bấy lâu, nhưng đây là một bài viết "ngược dòng" bày tỏ sự hoài nghi về khả năng thực hiện dự án vĩ mô này.
Lễ động thổ được tổ chức chu đáo, đã diễn ra rất hoành tráng, và được đánh giá là thành công với hơn 10 ngàn người tham dự tại ngôi làng nhỏ Prek Takeo, huyện Kien Svay, tỉnh Kandal, dưới sự chủ tọa của Thủ tướng Samdech Moha Bovathibodi Hun Manet, và Đệ nhất phu nhân là Bác sĩ Pich Chanmony, cùng sự hiện diện của Nội các gồm các phó thủ tướng và những bộ trưởng.
Điểm đáng chú ý là sự vắng mặt của cựu Thủ tướng Hun Sen, nay đang là Chủ tịch Thượng viện trong lễ hội này – được xem là một chọn lựa khôn ngoan về chính trị và ngoại giao đối với Việt Nam. Khi mà dư luận báo chí ngoại quốc cho rằng "Siêu dự án Funan Techo là chỉ dấu cho thấy Vương quốc Cam Bốt đang xích lại gần hơn với Trung Quốc, đồng thời hạ thấp mối liên kết với Việt Nam. Điều mà ông Hun Sen đã lên tiếng phản bác.
Ai cũng biết Hun Sen gốc Khmer Đỏ, đào ngũ sang Việt Nam và đã được quân đội Việt Nam trợ giúp trong công cuộc lật đổ chế độ diệt chủng Khmer Đỏ và sau đó đưa ông lên nắm chính quyền Cam Bốt 38 năm cho tới nay" (4).
Mối lo ngại của cư dân ven kênh
Theo cư dân Khmer làng Prek Takeo, huyện Kien Svay, tỉnh Kandal – nói chung là các nhóm dân chúng sống trong 10 ngàn ngôi nhà thuộc vùng dự án – có lẫn cả người Việt, người Chăm, tuy đã qua gần một tháng sau lễ động thổ, nhưng họ vẫn chưa được hay biết gì về kế hoạch đền bù (compensation) và tương lai tái định cư (resettlement) của họ sẽ ra sao. Nhà cửa của họ rồi ra sẽ bị san bằng và họ không biết sẽ được đưa về đâu. Có tin đồn là giới đầu tư bất động sản đã tìm cách đầu cơ mua đất với giá rẻ của người dân thiếu hiểu biết sống hai bên bờ kênh để sau này sẽ bán lại với giá nhiều lần cao hơn, khiến chính phủ Phnom Penh đã phải ra lệnh ngăn cấm. Thủ tướng Hun Manet vẫn hứa hẹn là rồi ra, người dân sống hai bên ven kênh sẽ được đền bù thỏa đáng (fair compensation) và họ sẽ được tái định cư giống như với các nhóm cư dân sống quanh dự án Đường Cao tốc Phnom Penh – Sihanoukville trước đây.
Riêng với các cộng đồng ngư dân sống trong vùng Prek Toal quanh Biển Hồ họ tỏ ý lo ngại là con kênh Funan Techo sẽ làm sút giảm thêm lượng nước sông Mekong chảy ngược vào Biển Hồ qua con sông Tonlé Sap, mà bấy lâu nay ai cũng biết Biển Hồ đang bị thiếu nước, thiếu cá và trong thực tế chưa có một nghiên cứu nào được thực hiện về những tác hại môi sinh này.
Khác với tuyên truyền trên truyền thông báo chí, không phải là toàn dân Cam Bốt ủng hộ siêu dự án kênh Funan Techo này, nhưng họ rất sợ bị "ngài Hun Sen" trừng phạt và không dám công khai có tiếng nói. Để giải tỏa mối hoài nghi của dân chúng, Thủ tướng Hun Manet đã nhiều lần khẳng định dự án kênh Funan Techo là một dự án đầy ý nghĩa, không chỉ phát triển hệ thống hậu cần (logistics), mà còn nhằm thăng tiến lợi ích quốc gia ; dự án không làm chúng ta mất đất vì con kênh nằm trong lãnh thổ Cam Bốt, có ranh giới rõ ràng và với hàng triệu người dân Khmer sinh sống trong đó.
Thủ tướng Hun Manet cho biết, con kênh sẽ được điều hành theo phương thức : xây dựng, vận hành, chuyển giao (Build-Operate-Transfer - BOT), có nghĩa là Cam Bốt không vay nợ của Trung Quốc nhưng qua ngả đầu tư tư nhân (private investment). Hun Manet nói thêm, dự án không phải 100% do ngoại quốc sở hữu – ám chỉ Trung Quốc, nhưng được các công ty Cambodia nắm giữ 51%. [Khmer Times Fresh News ]
Nhiều mối lo ngại từ phía Việt Nam
Kể từ ngày 8/8/2023, Ban Thư ký Ủy hội sông Mekong 4 quốc gia (MRC Secretariat) đã nhận được Thông báo (Notification) từ Ủy ban Mekong Quốc gia Cam Bốt (Cambodia National Mekong Committee) về dự án kênh Funan Techo, với ghi nhận là đã được hình thành "sau 26 tháng khảo sát tính khả thi của dự án" [sic] và dự trù kênh Funan Techo sẽ hoạt động vào năm 2028. Tuy nhiên, trong một phát biểu khác vào tháng 5/2024, Thủ tướng Hun Manet cho rằng dự án có thể sẽ cần tới 6 năm (2030) để hoàn tất, và giới quan sát cũng có nghi vấn phải chăng là do còn thiếu ngân sách.
Không phải chỉ có 1,6 triệu cư dân Cam Bốt sống hai bên bờ kênh lo âu, dự án Funan Techo đã làm dấy lên rất nhiều mối lo ngại từ phía Việt Nam, nhất là với hơn 20 triệu cư dân Đồng bằng sông Cửu Long đang sống khốn khó trên ruộng đồng đang thiếu nguồn nước ngọt, cộng thêm nạn nhiễm mặn ngày một trầm trọng hơn.
Phía Việt Nam, Bộ Ngoại giao đã 3 lần chính thức lên tiếng là, "Việt Nam rất quan tâm và tôn trọng lợi ích chính đáng của Cam Bốt theo tinh thần của Hiệp định Mekong năm 1995, phù hợp với các quy định liên quan của Ủy hội sông Mekong và quan hệ láng giềng hữu nghị truyền thống giữa hai nước. Chúng tôi mong rằng Cam Bốt tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Việt Nam và các nước trong Ủy hội sông Mekong để chia sẻ thông tin, đánh giá đầy đủ tác động của dự án này đối với nguồn nước, tài nguyên nước và môi trường sinh thái của khu vực tiểu vùng sông Mekong cùng các biện pháp quản lý phù hợp…".
Việt Nam đã hơn một lần minh định là không phản đối dự án kênh đào Funan Techo, và chỉ yêu cầu Cam Bốt cung cấp thêm thông tin về siêu dự án này cùng với những ảnh hưởng môi sinh xuyên biên giới (Transboundary Environmental Impact Assessment / tsEIA) từ con kênh đối với Đồng bằng sông Cửu Long, trước sau vẫn là nguồn an ninh lương thực của cả nước (5).
*
Tài liệu MRC :
1. (hình trái) Hiểu biết về Hiệp định sông Mekong 1995 và Năm bước thủ tục ; với phương châm : Đáp ứng nhu cầu. Duy trì cân bằng (Understanding the 1995 Mekong Agreement and the Five MRC Procedures / Meeting the need. Keeping the balance) ;
2 (hình phải) Hướng dẫn Lượng giá ảnh hưởng xuyên biên giới trong lưu vực dưới sông Mekong (Guidelines for Transboundary Environmental Impact Assessment in the Lower Mekong River Basin).
Tuy lễ động thổ chính thức là ngày 05/08/2024 nhưng thực ra, khúc đoạn đầu con kênh 20 km nối sông Mekong Hạ với sông Bassac đã được chính phủ Cam Bốt âm thầm cho khởi công trước đó nhiều tháng, để tạo một hình hài ban đầu con kênh như trong ngày lễ hội vừa qua.
Công lý cho 20 triệu cư dân Đồng bằng sông Cửu Long
Cho dù lễ động thổ 05/08/2024 đã diễn ra như một cơn địa chấn, nhưng cho đến nay qua gần 2 tháng, xem ra "Mặt trận Miền Tây vẫn yên tĩnh". Với giới am hiểu tình hình vẫn cho rằng, đây mới chỉ là "kết thúc một khởi đầu" (the end of the beginning). Chúng ta vẫn còn thời gian và cơ hội để đòi "công lý cho 20 triệu cư dân Đồng bằng sông Cửu Long", trong khuôn khổ của Hiệp định sông Mekong 1995 và Công ước Liên Hiệp Quốc 1997 .
Những điều Chính quyền Việt Nam cần làm - Cần thành lập ngay một Toán Đặc nhiệm (Task Force) như một Think Tank, bao gồm các chuyên gia môi trường Đồng bằng sông Cửu Long, các luật gia về bang giao quốc tế. Không khác điều mà người viết đã đề nghị cách đây hai thập niên là thành lập một Phân khoa Mekong nơi Đại học Cần Thơ
- Cần "châu thổ hóa" (deltazation) các thành viên của Ủy ban Quốc gia Mekong Việt Nam, bằng những chuyên gia dày dạn kinh nghiệm sinh ra và lớn lên nơi Đồng bằng sông Cửu Long. Đây cũng là điều mà Ủy hội Quốc tế sông Mekong đã làm từ 2016, khi họ "lưu vực hóa" (ripanization) các chủ tịch (CEO) của Ban Thư ký MRC bằng những chuyên gia người bản địa.
- Cần có ngay Tùy viên Môi sinh nơi các tòa đại sứ hay lãnh sự quán 6 quốc gia Mekong, để kịp thời phát hiện và theo dõi từ rất sớm những biến động trên sông Mekong trên toàn lưu vực, thay vì thụ động trước những thông tin muộn màng như hiện nay, luôn luôn đặt Việt Nam "trước một sự đã rồi".
Căn bản pháp lý Ủy hội sông Mekong (MRC)
Điểm pháp lý cơ bản cần nhấn mạnh là : kênh Funan Techo không lấy nước từ một phụ lưu (tributary) – như Thông báo của Ủy ban Quốc gia Mekong Cam Bốt mà lấy nước từ hai dòng chính (distributaries) sông Mekong, cũng là đầu nguồn của 2 con sông Tiền, sông Hậu – vốn là mạch sống (life line) của hơn 20 triệu cư dân Đồng bằng sông Cửu Long, Việt Nam. Theo tinh thần Hiệp định sông Mekong 1995 mà Cam Bốt là một trong 4 thành viên đã ký kết, khi lấy nước ra khỏi dòng chính sông Mekong, họ có nghĩa vụ phải thực hiện các điều khoản được quy định trong Hiệp định sông Mekong 1995, nhưng ngay từ đầu chính phủ Phnom Penh đã tỏ thái độ bất hợp tác, dứt khoát từ chối không làm – đó là một vi phạm nghiêm trọng đối với Hiệp định sông Mekong 1995 mà Cam Bốt chính thức là một trong số 4 thành viên của Ủy Hội sông Mekong (MRC).
Các Điều khoản 5, 6, 7, trong Hiệp định sông Mekong 1995 : Điều 5 : Sử dụng nước công bằng và hợp lý ; Điều 6 : Duy trì dòng chảy trên dòng chính ; Điều 7 : Ngăn ngừa và ngừng ảnh hưởng có hại.
Sử dụng nước trong lưu vực cần phải tham vấn trước để đi đến thỏa thuận trong Ủy ban Liên hợp. Bất kỳ dự án chuyển nước ra khỏi dòng chính sông Mekong ra ngoài lưu vực, làm thay đổi dòng chảy, cần phải thực hiện quy trình PNPCA được quy định rõ ràng trong Hiệp định sông Mekong 1995 : Thông báo trước (Prior Notification) – Tham vấn trước (Prior Consultation) – và Thỏa thuận (Agreement), được Ủy ban Liên hợp nhất trí đồng ý cụ thể cho từng dự án trước khi tiến hành chuyển nước như đã đề xuất. Do dự án kênh Funan Techo lấy nước từ cả hai dòng chính sông Mekong, Cam Bốt có nghĩa vụ phải thi hành thủ tục 3 bước PNPCA này. Khi có bằng chứng rõ ràng về một công trình đang gây ra các thiệt hại đáng kể cho một hoặc nhiều quốc gia ven sông khác, thì quốc gia sở tại đó phải ngừng ngay nguyên nhân gây hại đó cho tới khi dự án được chỉnh sửa.
Chiến lược 3 bước đòi công lý cho 20 triệu cư dân Đồng bằng sông Cửu Long
- Bước thứ nhất : với Ban Thư ký và Ủy ban Liên hợp MRC
Ban Thư ký MRC là nơi đã nhận Thông báo của Campuchia về Dự án Funan Techo từ ngày 08/08/2023. Đây là cơ quan thường trực được đặt dưới sự giám sát của Ủy ban Liên hợp MRC bao gồm một ủy viên của mỗi quốc gia thành viên, có chức năng giúp Hội đồng Bộ trưởng về hành chính và kỹ thuật. Ủy ban Liên hợp thực hiện các quyết định và chỉ đạo của Hội đồng Bộ Trưởng, trong quy hoạch phát triển lưu vực, giám sát hoạt động của Ban Thư ký và vận động tài trợ.
Tiến sĩ Anoulak Kittikhoun (trái), CEO của Ban Thư ký MRC hiện nay, nhiệm kỳ 2022-2024 ; Trụ sở MRC (phải) tại Thủ đô Vientiane.
Tiến sĩ Anoulak Kittikhoun, là người Lào đầu tiên và là người bản địa (riparian) thứ ba giữ chức vụ này. Hai người kia theo thứ tự trước sau, là Tiến sĩ Phạm Tuấn Phan, Việt Nam 2016-2018, Tiến sĩ An Pich Hatda, Cambodia 2019-2021]. Với trình độ học vấn và nhiều năm kinh nghiệm hoạt động dày dạn như vậy, Tiến sĩ Anoulak được nhiều người kỳ vọng trong vị trí lãnh đạo Ban Thư ký MRC.
Với thời gian đã qua hơn một năm, kể từ ngày nhận được Thông báo của Ủy ban Mekong Quốc gia Cam Bốt 08/08/2023, tiến trình làm việc và trao đổi giữa Ban Thư ký và Ủy ban Liên hợp với phía đối tác Cam Bốt đã không đạt kết quả cụ thể nào, khi mà thẩm quyền quyết định chính về con kênh Funan Techo là Phó Thủ tướng Sun Chanthol, kiêm Đệ nhất Phó Chủ tịch Ủy ban Phát triển Cam Bốt.
- Bước thứ hai : với cấp Hội dồng Bộ trưởng MRC
Bước thứ nhất với Ban Thư ký và Ủy ban Liên hợp coi như đã thất bại, trong trường hợp bế tắc như vậy, Bước thứ 2 là trách nhiệm của cấp thẩm quyền cao hơn, đó là Hội đồng Bộ trưởng MRC gồm một ủy viên cấp Bộ trưởng từ mỗi quốc gia thành viên, thường là Bộ trưởng Tài nguyên và môi trường, có chức năng chỉ đạo, đề ra các chính sách, và thúc đẩy hợp tác và thực hiện Hiệp định sông Mekong 1995.
Nhưng trong trường hợp quá đặc biệt như hiện nay, có lẽ phải cần tới một Phó Thủ tướng đồng cấp với Phó Thủ tướng Sun Chanthol của Cam Bốt, người được xem như đang chi phối toàn bộ dự án kênh Funan Techo. Phía Việt Nam, trên danh sách đại diện thường trực của Việt Nam trong Hội đồng Bộ trưởng vẫn là tên ông Trần Hồng Hà, hiện là Phó Thủ tướng tuy không còn là Bộ trưởng Tài nguyên và môi trường, mới giữ chức vụ này là ông Đỗ Đức Duy nguyên Bí thư Tỉnh ủy Yên Báy. Trong cuộc đấu tranh pháp lý giai đoạn này, khả năng "kỹ trị" của cấp lãnh đạo là quan trọng chứ đây không thuần là một nhiệm vụ chính trị.
Dĩ nhiên đi cùng với Phó Thủ tướng và Bộ trưởng Tài nguyên và môi trường là một "Toán đặc nhiệm" (Task Force) đầy khả năng, dày dạn về chuyên môn sông ngòi và am tường về luật pháp quốc tế, có khả năng ứng phó với mọi tình huống.
Dự trù rằng khi vấn đề kênh Funan Techo sẽ được khai thông ở cấp Hội đồng Bộ trưởng, đạt được một sự đồng thuận trong tinh thần của Hiệp định sông Mekong 1995.
Trong trường hợp tệ hại nhất (worst scenario), là Bước thứ hai này vẫn bế tắc, trước nguy cơ Hiệp định sông Mekong 1995 bị Cam Bốt phá vỡ, vạn bất đắc dĩ Việt Nam phải thi hành thêm một Bước thứ ba, đưa vấn đề Funan Techo ra trước Tòa án Quốc tế dựa theo Công ước Liên Hiệp Quốc 1997 về sử dụng các nguồn nước quốc tế.
- Bước thứ ba : Tòa án Quốc tế (International Court of Justice ) và Công ước Liên Hiệp Quốc 1997 (UN Convention 1997 )
Công ước Liên Hiệp Quốc 1997 với tên gọi đầy đủ là Công ước Liên Hiệp Quốc 1997 về sử dụng các nguồn nước quốc tế với mục đích phi giao thông (non-navigational) là một khung pháp lý cho các hoạt động sử dụng nguồn nước liên quốc gia. Với các nguyên tắc chung cơ bản của luật sử dụng các nguồn nước liên quốc gia bao gồm :
1. Sử dụng công bằng và hợp lý nguồn nước quốc tế ;
2. Không gây hại trong việc sử dụng các nguồn nước quốc tế và
3. Nghĩa vụ hợp tác trong việc sử dụng nguồn nước quốc tế.
Mekong là con sông quốc tế (International River) lớn thứ 11 trên thế giới chảy qua 7 quốc gia : Tây Tạng, Trung Hoa, Myanmar, Lào, Thái Lan, Cambodia và Việt Nam.
Riêng 4 quốc gia hạ lưu (Lào, Thái Lan, Cam Bốt và Việt Nam) đều là thành viên của Ủy hội sông Mekong (MRC) đã cùng nhau thỏa thuận và ký kết Hiệp định sông Mekong 1995 .
Các nguyên tắc này đều được quy định trong Hiệp định sông Mekong 1995 và trong Công ước Liên Hiệp Quốc 1997. Riêng với Hiệp định Mekong 1995 mà trong đó cả Cambodia và Việt Nam đều là thành viên nên có tính ràng buộc về mặt pháp lý, phù hợp với luật pháp quốc tế nên cả hai quốc gia này phải có nghĩa vụ tuân thủ – điển hình là ứng dụng cho quy tắc ứng xử đối với dự án kênh đào Funan Techo.
Trụ sở Tòa án Quốc tế - ICJ (trái), cơ quan Liên Hiệp Quốc duy nhất không có trụ sở ở New York, mà tại Cung Hòa Bình (Peace Palace), Hague, Hòa Lan. ICJ hoạt động từ 1947, cho tới ngày 13/11/2023, đã xử 191 vụ kiện tụng ; Phù hiệu chính thức (logo) của International Court of Justice (phải).
Đòi công lý cho 20 triệu cư dân Đồng bằng sông Cửu Long phải là nghĩa vụ của nhà nước cộng sản Việt Nam trước lịch sử, không thể khác.
Tưởng cũng nên nhắc lại ở đây, câu nói của Giáo sư Hoàng Xuân Hãn năm 1974, sau khi quần đảo Hoàng Sa bị Trung Cộng cưỡng chiếm, trong tình cảnh Việt Nam đang bị chia cắt và Nam Bắc phân tranh : "Một gương sáng lịch sử là mỗi khi thế nước suy hèn vì chia rẽ và nội loạn thì mỗi khi lân bang lấn cõi. Ngày nay vụ Hoàng Sa bị chiếm là triệu chứng cụ thể gây nên bởi sự bất hòa của nhân dân ta tuy rằng nhiều chứng xưa nay, trong ngoài bảo rằng đó là đất Việt" (6).
California, 08/08/2023 – 22/09/2024
Ngô Thế Vinh
Nguồn : Viet Ecology Foundation, 22/09/2024
Bác sĩ Ngô Thế Vinh, tác giả 2 cuốn sách : Cửu Long Cạn Dòng, Biển Đông Dậy Sóng [2000] và Mekong Dòng sông Nghẽn Mạch [2007] và nhiều bài khảo luận liên quan tới các vấn đề môi sinh và phát triển Lưu vực sông Mekong và Đồng bằng sông Cửu Long. Đây là bài viết thứ 6 liên quan tới Dự án Kênh đào Funan Techo đã được khởi công từ ngày 05/08/2024. (Hình tác giả đang băng qua Biển Hồ, tới khu Bảo Tồn Sinh Thái Tonlé Sap).
Chú thích :
(1) Funan là tên một Đế chế cổ đại trong vùng Đông Nam Á, xuất hiện từ thế kỷ thứ I trước công nguyên tới thế kỷ thứ VII sau công nguyên. Funan đã từng có một thời kỳ huy hoàng.
(2) Ủy ban sông Mekong : Địa lý, dòng sông : Gần thủ đô Phnom Penh của Campuchia, sông Mekong phân nhánh thành sông Bassac, một phân lưu lớn nhất của sông Mekong ; sông Bassac đổ vào một vùng đồng bằng rộng lớn phì nhiêu của miền Nam Việt Nam, tiếp tục phân thêm các nhánh nhỏ hơn nên còn có tên là ‘Chín Con Rồng’ ở Việt Nam.
MRC : Geography, River Course : Near the Cambodian capital Phnom Penh, the Bassac River, the Mekong’s largest distributary, branches off. This is where the Mekong Delta begins as the Mekong and Bassac Rivers enter a large fertile plain in southern Viet Nam. In this area, known as the ‘Nine Dragons’, a series of smaller distributaries split off from the main stream of the Mekong and Bassac [hết trích dẫn]
(3) Theo định nghĩa về địa lý sông ngòi trong tiếng Anh, phụ lưu (tributary) là để chỉ một dòng chảy phụ tiếp nước vào dòng chính ; nhưng rõ ràng sông Bassac là một dòng chính hay còn gọi là phân lưu (distributary) của sông Mekong. Theo MRC, tổ chức đầu não của Ủy Hội sông Mekong 4 quốc gia Thái Lan, Lào, Cam Bốt, Việt Nam, đã có định danh rất rõ ràng về con sông Bassac – là một phân lưu lớn / một nhánh chính của sông Mekong.
(4) Sega 08/05/2024, Bulgarian newspaper
(5) Phát ngôn Bộ Ngoại giao : Phạm Thu Hằng 05/05/2024, 09/05/2024, Phó Phát ngôn Bộ Ngoại giao Đoàn Khắc Việt 08/08/2024…
(6) Ngô Thế Vinh, "Cửu Long cạn dòng – Biển Đông dậy sóng", Chương XV : Hoàng Xuân Hãn, tr. 364.
Tham khảo :
Những bài viết liên quan :
1. Ngô Thế Vinh, "Từ đế chế Phù Nam Khmer tới con kênh lịch sử Funan Techo của Vương quốc Cam Bốt".
2. Ngô Thế Vinh, "Phù Nam con kênh lịch sử và những bước tiến hành dự án giữa triều đại Cha và Con"
3. RFA Phỏng vấn Bác sĩ Ngô Thế Vinh về Kênh Funan và Đồng Bằng sông Cửu Long
4. Ngô Thế Vinh, "Dự án Kênh đào Funan Techo ứng xử giữa Việt Nam và Cam Bốt cảnh đồng sàng dị mộng"
5. Chuông nguyện hồn ai, Ngày 5/8/2024 Lễ Động thổ Kênh Funan Techo
Kênh Funan Techo ở Cam Bốt : Khiêu khích mới của Trung Quốc đối với Việt Nam
Libération ngày 13/05/2024 quan tâm đến "Những bất ổn và quan ngại xung quanh một dự án kênh đào do Trung Quốc tài trợ". Được Bắc Kinh chi trả toàn bộ, việc xây dựng kênh "Funan Techo Canal" tại Cam Bốt gây lo ngại cho các chuyên gia cũng như nước láng giềng Việt Nam trước những hậu quả về môi trường, kinh tế và địa chính trị.
Ảnh tư liệu : Các nhà lãnh đạo của sáu quốc gia Việt Nam, Cam Bốt, Lào, Thái Lan, Miến Điện, Trung Quốc dự một cuộc hội thảo trong khuôn khổ hội nghị thượng đỉnh Mêkông mở rộng tổ chức tại Hà Nội ngày 31/03/2018. AP
Cam Bốt muốn tách xa Việt Nam, tặng cho Trung Quốc đường ra biển
Tờ báo nhận thấy Trung Quốc tiếp tục dấn lên ở Đông Nam Á. Sau thành phố cảng Sihanoukville với các sòng bài, căn cứ quân sự Ream, Cam Bốt nay lao vào một dự án mới có quy mô chưa từng thấy : một kênh đào để vận chuyển hàng, nối cảng Phnom Penh với tỉnh duyên hải Kep ở miền nam, bên bờ vịnh Thái Lan và gần biên giới Việt Nam. Và cũng như hầu hết các dự án của gia đình ông Hun, kênh được đặt tên là "Funan Techo Canal" do một công ty Trung Quốc là China Road and Bridge Corporation tài trợ toàn bộ 1,7 tỉ đô la. Đổi lại, Bắc Kinh nắm độc quyền quản lý con kênh trong 40 hay 50 năm. Sự thống trị khu vực của Trung Quốc càng mạnh mẽ - Cam Bốt và Lào đều thần phục.
Dài 180 kilomet, kênh đào tương lai gây lo sợ cho các chuyên gia, tổ chức phi chính phủ bảo vệ môi trường và các nước lân cận, đặc biệt là Việt Nam. Mặc cho những lời kêu gọi hoãn lại dự án, ít nhất là để có thời gian nghiên cứu sâu thêm về hậu quả cho toàn khu vực, nhất là đối với sông Mêkông vì làm chuyển hướng một phần nước sông, thủ tướng Hun Manet vẫn khăng khăng nói rằng việc xây dựng sẽ bắt đầu trong năm nay. Cam Bốt hy vọng sẽ sử dụng con kênh từ năm 2028.
Ông Marc Goichot, phụ trách về nước ngọt ở châu Á-Thái Bình Dương của WWF nhận xét về kinh tế, Phnom Penh muốn có đường ra biển từ cảng của mình, không lệ thuộc vào cơ sở hạ tầng của Việt Nam. Đồng thời gia tăng trao đổi với Trung Quốc ở phía bắc và với phần còn lại của thế giới ở phía nam. Dự án này cũng giúp Cam Bốt "tặng cho phần phía đông Trung Quốc con đường ra biển", kể cả các chiến hạm hiện đã di chuyển trên sông Mêkông. Chuyên gia Brian Eyler của cơ quan tư vấn Mỹ Stimson Center thì cho rằng con kênh này không thể giải quyết mọi vấn đề, vì độ sâu chỉ cho phép các tàu có mớn nước 4,5 mét đi qua. Các tàu lớn sẽ tiếp tục sử dụng tuyến đường Việt Nam.
Về kinh tế, Cam Bốt có hai con đường chính để xuất khẩu. Đường hàng hải chuyển sản phẩm bằng xà lan xuôi sông Mêkông đến các cảng Việt Nam, và đường bộ song song với đường sắt cũng do Trung Quốc xây dựng nối thủ đô với cảng Sihanoukville. Tiến sĩ Céline Pierdet đặt câu hỏi, như vậy Sihanoukville sẽ ra sao ? Theo Brian Eyler, có thể phải đầu tư hàng trăm triệu đô la hoặc nhiều hơn vào một cảng mới ở Kep, như vậy liệu có cần đào kênh Funan hay không.
Hàng ngàn người dân phải di dời, An Giang và Kiên Giang bị khô hạn
Chính quyền Cam Bốt nói rằng Funan Techo sẽ gia tăng cơ hội kinh tế, tạo điều kiện lưu thông trên cả nước. Nhưng chuyên gia Brian Eyler được Libération trích dẫn, không cho rằng sẽ rút ngắn được thời gian. "Bởi vì để kênh hoạt động, không lấy nước từ Mêkông đưa thẳng ra biển, cần lập một hệ thống âu thuyền. Tại ba âu thuyền này sẽ ùn tắc giao thông làm tàu phải đi chậm lại. Kênh có nhiều khúc ngoặt 90 độ cũng sẽ ảnh hưởng đến luồng giao thông".
Trên mạng xã hội, Hun Sen (đã nhường ngôi cho con để thành chủ tịch Thượng Viện) và Hun Manet cũng khẳng định kênh đào tương lai sẽ tạo cơ hội việc làm cho 5 triệu dân sống dọc theo con kênh. Nhưng trong những dự án lớn gần đây ở Cam Bốt, chỉ có công nhân Trung Quốc được hưởng lợi.
Một thiệt thòi lớn nữa cho cư dân là kênh được mở rộng 80-100 mét từ các tuyến có sẵn, khiến mấy chục ngàn dân sẽ phải di dời, làm xói lở hai bên bờ. Mấy trăm ngôi làng và cơ sở thủy sản sẽ bị ảnh hưởng. Đối với Céline Pierdet, dự án "làm đảo lộn hệ sinh thái trầm tích ở hạ lưu sông Mêkông".
Các chuyên gia còn lo ngại một số vùng sẽ bị khô hạn. Với nhiều bản đồ và số liệu, Brian Eyler minh chứng tác hại đến một loạt vùng đồng bằng ngập nước có thể canh tác. Vào mùa mưa, Mêkông rộng đến 50 kilomet tại biên giới Việt-Miên. Hai tỉnh An Giang và Kiên Giang nhận được rất nhiều nước cho nông nghiệp, sẽ bị con kênh cắt làm đôi và tạo ra một khu vực khô hạn ở hạ lưu, làm khô cằn đất nông nghiệp của cả Cam Bốt lẫn Việt Nam.
Hành động khiêu khích của Bắc Kinh ?
Cũng theo Libération, việc trồng lúa, mà Việt Nam hiện là nhà xuất khẩu thứ năm thế giới, sẽ bị ảnh hưởng rất lớn. Hà Nội cũng như các chuyên gia và tổ chức phi chính phủ chỉ trích Cam Bốt thiếu minh bạch về Funan Techo Canal. Brian Eyler khẳng định không hề có thảo luận về việc di dời và tái định cư dân, cũng như tác động môi trường và việc tưới tiêu. Ngoài nguy cơ đất khô cằn, nhiều người Việt còn lo sợ con kênh này lấy nước của sông Mêkông mà họ dùng để tưới ở hạ nguồn.
Trên lý thuyết, hiện có Ủy ban sông Mêkông (MRC) gồm Lào, Thái Lan, Việt Nam và Cam Bốt, thành lập sau khi ký thỏa thuận Mêkông năm 1995, còn Trung Quốc và Miến Điện là quan sát viên. Marc Goichot của WWF cho biết vấn đề là xác định đây có phải là dự án chính, có nghĩa là ảnh hưởng trực tiếp đến Mêkông hay đến phụ lưu ; đây là cơ sở để đưa ra thảo luận. Trong khi tất cả các chuyên gia đều chứng minh dự án sẽ tạo ra hậu quả vừa cho phụ lưu Bassac vừa cho bản thân sông Mêkông, chính quyền Cam Bốt vẫn khăng khăng nói rằng con kênh không liên quan đến dòng sông.
Đối với Marc Goichot, Funan Techo chắc chắn thuộc danh mục "dự án chính", và như vậy các nước láng giềng "yêu cầu Cam Bốt phải thông báo dự án thông qua tiến trình tham vấn trước". Tại Việt Nam, tình trạng rối rắm xung quanh kênh Funan Techo được coi là sự khiêu khích mới của Trung Quốc, châm ngòi cho căng thẳng ngoại giao lại bùng lên trong khu vực.
Châu Âu : Tập Cận Bình đã chọn phe
Còn tại Châu Âu, "Tập Cận Bình đã chọn phe", theo Le Monde. Chuyến công du đầu tiên đến châu lục này của chủ tịch Trung Quốc từ năm năm qua, là dịp để tái khẳng định tham vọng kinh tế và địa chính trị của Bắc Kinh, qua việc khoét sâu chia rẽ ở Châu Âu.
Nhiệm vụ đã hoàn thành, có lẽ đó là cảm giác của của mọi người trên chuyến bay của ông Tập khi cất cánh từ Budapest hôm thứ Sáu. Chuyến thăm Pháp, Serbia và Hungary chủ yếu giúp khẳng định mục tiêu thương mại và địa chính trị của sức mạnh Trung Quốc, trong khi không nhượng bộ gì trước Liên hiệp Châu Âu (UE). Bản thân hành trình của Tập Cận Bình cũng đã là một thông điệp. Tổng thống Serbia Aleksandar Vucic và thủ tướng Hungary Viktor Orban là hai đối tác khó chịu của EU và đều thân thiết với Kremlin, chọn Belgrade và Budapest sau Paris là một cách nhấn sâu vào vết thương chia rẽ.
Tại Paris, tổng thống Emmanuel Macronn đã mời chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen tham gia hội đàm, như ông vẫn luôn làm, tuy nhiên Macron không lôi kéo được thủ tướng Đức Olaf Scholz vốn lo cho kỹ nghệ của mình tại Hoa lục. Sự vắng mặt này làm yếu đi quan điểm cứng rắn về bất đồng thương mại giữa Trung Quốc và EU. Tương tự đối với một ưu tiên khác của Paris và Bruxelles : chiến tranh ở Ukraine. Tập Cận Bình chỉ hứa hẹn tối thiểu lúc gặp riêng, rồi công khai phản đối việc "bôi đen hình ảnh" Trung Quốc, "kích thích một cuộc chiến tranh lạnh mới".
Ông Tập sẽ tiếp Vladimir Putin tại Bắc Kinh trong tháng này. Ở Serbia và Hungary là giai đoạn nồng nhiệt hơn với cờ xí rợp trời. Tại Belgrade, việc chọn đúng ngày kỷ niệm đại sứ quán Trung Quốc bị NATO oanh kích trong chiến tranh Kosovo 07/05/1999 là cách để tô đậm hình ảnh hiếu chiến của Liên minh. Hungary thì nhận được 18 hợp đồng kinh tế và nâng lên cấp cao nhất trong quan hệ đối tác chiến lược với Bắc Kinh. Rõ ràng Tập Cận Bình đã chọn phe ở Châu Âu, đứng về phía các nhà độc tài đang thèm khát đầu tư Trung Quốc. Thế giới đa cực của ông Tập trước hết là một thế giới "mang màu sắc Trung Hoa".
Bộ máy an ninh Trung Quốc hùng hậu nhất trong số độc tài cộng sản
Về đối nội, giáo sư Bùi Mẫn Hân (Minxin Pei) sau khi lướt qua lịch sử từ thời Mao đến nay đã nhận định, chưa có chế độ độc tài cộng sản nào trong lịch sử có được bộ máy giám sát đông đảo và tinh vi như Trung Quốc. Tuy học hỏi từ Liên Xô, nhưng Bắc Kinh đi theo con đường riêng : Việc giám sát trong nước thuộc bộ Công An, còn phản gián thuộc Ủy ban Kiểm tra Trung ương Đảng. Mục đích là tránh ngành an ninh có quyền hành quá lớn, đe dọa đảng. Từ 1990 đến 2010, số nhân viên an ninh từ 700.000 tăng lên 2 triệu – một con số khủng khiếp, bên cạnh đó còn tăng cường công nghệ giám sát đại quy mô. Theo giáo sư Bùi, đây là sự lãng phí rất lớn vì trên thực tế, có rất ít đe dọa về chính trị tại Hoa lục. Thay vào đó, nên tập trung phương tiện cho những vấn đề thật sự của xã hội như an toàn thực phẩm, buôn bán phụ nữ, trẻ em.
Kharkiv : Chưa bao giờ hỗn loạn như thế kể từ Bakhmut
Quân Nga tấn công Kharkiv, người biểu tình Gruzia bị đàn áp, hòa giải giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Hy Lạp là những vấn đề quốc tế được báo chí Pháp chú ý bên cạnh thời sự trong nước. Liên quan đến Ukraine, tất cả các nhật báo đều quan tâm đến sự kiện quân Nga tấn công dữ dội vào Kharkiv, thành phố lớn thứ nhì của nước này. Chỉ trong vài ngày, quân Nga chiếm được khoảng 100 kilomet vuông.
Libération nhận thấy những gì diễn ra xung quanh Kharkiv vài ngày qua nhắc lại những kỷ niệm tồi tệ năm 2022. Thống đốc khu vực cho biết trên 30 địa điểm đã bị dội ồ ạt pháo và moọc-chê, 6.000 dân được di tản dưới lửa đạn. Trả lời Les Echos qua điện thoại, một sĩ quan của lữ đoàn phòng vệ lãnh thổ số 113 nhìn nhận "tình hình rất gay go". La Croix cho rằng khoảng 30.000 quân Nga tập trung tại đây chưa chắc có thể chiếm được Kharkiv. Tuy nhiên nếu cố chặn lại, dễ bị hở sườn ở những mặt trận khác cũng đang chịu sức ép nặng nề : đó là thế lưỡng nan mà Moskva áp đặt lên Kiev.
Phóng sự của Libération tả lại cảnh các tình nguyện viên giúp cư dân ở làng Votschansk - cách biên giới Nga 3 kilomet và cách Kharkiv 60 kilomet - đi sơ tán, hầu hết là người già. Slava, một tình nguyện viên cho biết vừa từ trung tâm làng về, và "không còn khu trung tâm nữa". Tất cả đều bốc cháy, đổ nát, không một căn nhà nào còn nguyên vẹn với số bom lượn (KAB), đạn pháo, drone, đạn từ xe tăng… Từng giúp những thường dân cuối cùng ở Bakhmut chạy loạn, anh chưa bao giờ trông thấy cảnh tượng tương tự kể từ Bakhmut.
Bà Evgeniya 90 tuổi cho biết đây là lần thứ hai chiến tranh diễn ra trước mắt với cùng một cách thức. Cách đây đúng 80 năm, cả gia đình bà phải chạy trốn khi quân Đức đến, nhưng hồi đó còn là một bé gái, chính mắt trông thấy lính Đức nhưng bà không sợ hãi bằng lần này – chẳng phân biệt được lính Nga và Ukraine. Toàn bộ khu vực biên giới phía bắc phải chịu đựng hỏa lực địch gần như 24/24. Volodymyr Timochenko, giám đốc cảnh sát nhấn mạnh Nga muốn đuổi sạch dân Ukraine khỏi khu vực, hủy diệt mọi thứ như đã tiến hành ở Alep rồi Mariinka và Avdiivka. "Đó là chiến thuật 'tiêu thổ' của quân Nga".
Thụy My
Ứng xử giữa Việt Nam và Cam Bốt : Cảnh đồng sàng dị mộng
Lời giới thiệu : Ủy ban sông Mekong Việt Nam thông báo sẽ tổ chức một cuộc họp tham vấn vào ngày 23/04/2024 tại thành phố Cần Thơ về Dự án Kênh đào Funan Techo. Việt Ecology Foundation xin giới thiệu một bài viết của Bác sĩ Ngô Thế Vinh về Dự án đang gây nhiều tranh cãi này. Ông là người từ rất sớm gióng lên tiếng chuông cảnh báo về hiểm họa của các đập thủy điện thượng nguồn sông Mekong, đã viết nhiều bài khảo luận và là tác giả hai cuốn sách Cửu Long Cạn Dòng Biển Đông Dậy Sóng (2000) và Mekong Dòng Sông Nghẽn Mạch (2007). Ông cũng được biết tới như một nhà hoạt động môi sinh bền bỉ từ ngót 30 năm nay, với mối quan tâm bảo vệ hệ sinh thái sông Mekong và Đồng bằng sông Cửu Long.
Việt Ecology Foundation
************************
Tương lai đi về đâu ? Người đàn ông chụp thùng nhựa lên đầu đi qua một hồ cạn nước ở tỉnh Bến Tre ngày 19/03/2024. Hình ảnh một Đồng bằng sông Cửu Long nhiều nơi đất đai nứt nẻ khô mặn, sông rạch cạn nước, cả một vùng châu thổ sông Mekong vốn phì nhiêu nhất thế giới đang bị sa mạc hóa và từ từ tan rã là một tương lai không xa [nguồn RFA / photo by AFP]
Thứ tự thời gian Dự án Funan Techo
- 19/05/2023 : Hai tháng trước khi rời chức Thủ tướng, ông Hun Sen đã chủ trì một buổi họp nội các đưa ra quyết định về "Dự án Đường thủy Tonlé Bassac và Hệ thống hậu cần" ("The Tonle Bassac Navigation and Logistics System Project") hay còn được gọi là Kênh Funan Techo, với một kế hoạch ban đầu được đưa ra bao gồm ngân sách, cấu trúc và khung thời gian thực hiện. Dự án được toàn thể Quốc hội Cam Bốt trong khóa họp lần thứ VI thông qua và sau đó vào ngày 07/06/2023, Chính phủ Cam Bốt đã quyết định thành lập Ủy ban Liên Bộ để triển khai dự án Kênh đào Funan Techo.
- 08/08/2023 : Chính phủ Cam Bốt gửi tới Ban Thư ký Ủy hội sông Mekong Ủy ban sông Mekong Thông báo về Dự án Kênh đào Funan Techo. Con kênh có chiều dài 180 km, rộng 10 m, độ sâu 5,4 m, với 11 cây cầu, và 208 km đường lộ mới ; con kênh có 3 âu tàu (ship locks) để điều hành mực nước, lượng nước xả, với mỗi âu tàu là 3,6 m3/ giây/ngày – và Cam Bốt cho rằng con kênh sẽ không ảnh hưởng trên dòng chảy sông Mekong [sic]. Dự án thủy vận nội địa cho tàu 1.000 DWT sẽ khởi công vào cuối năm 2024, sẽ hoàn tất và vận hành vào năm 2028.
- 11/10/2023 : Một lễ ký kết Khung Thỏa thuận đã diễn ra tại Phnom Penh, giữa ông Sun Chanthol - Đệ nhất Phó Thủ tướng kiêm Chủ tịch Hội đồng Phát triển Cam Bốt - và ông Chu Dũng (Zhou Young) - đại diện Công ty Cầu Đường Trung Quốc (CRBC - China Road and Bridge Corporation) - về Dự án Đường thủy Tonle Bassac và Hệ thống Hậu cần.
- 17/10/2023 : 6 ngày sau, là một lễ ký kết chính thức cấp chính phủ đã diễn ra ở Bắc Kinh, dưới quyền chủ tọa của tân Thủ tướng Hun Manet, cho phép các Công ty Trung Quốc thực hiện cuộc nghiên cứu tính khả thi của Dự án Kênh Funan Techo. Cũng vẫn ông Sun Chanthol - Đệ nhất Phó Thủ tướng kiêm Chủ tịch Hội đồng Phát triển Cam Bốt - có mặt trong buổi ký kết với các đại diện Công ty Cầu Đường Trung Quốc (CRBC).
- 25/10/2023 : Dự án kênh Funan Techo đã được xúc tiến mạnh mẽ ngay từ những ngày đầu nhậm chức Thủ tướng của Hun Manet. Trước những bước tiến hành ồ ạt của Chính phủ Cam Bốt về Dự án Kênh Funan Techo gần như Cam Bốt đặt Việt Nam trước một tình trạng đã rồi, trong khi Việt Nam thì vẫn kiềm chế không mạnh mẽ lên tiếng và chỉ bắt đầu giai đoạn thu thập ý kiến các chuyên gia, sau đó mới có một bản đúc kết để báo cáo lên Thủ tướng chính phủ đương nhiệm là ông Phạm Minh Chính.
- 15/12/2023 : Trong cuộc viếng thăm chính thức Hà Nội, Thủ tướng Cam Bốt Hun Manet đã giải thích cho người đồng cấp Việt Nam, Thủ tướng Phạm Minh Chính, rằng Dự án Funan Techo sẽ không ảnh hưởng tới hệ thống dòng chảy sông Mekong, do con kênh đào chỉ chuyển nước từ sông Bassac – mà ông gọi đó là một phụ lưu (tributary), trong khi chính danh sông Bassac là một phân lưu (distributary) của sông Mekong.
Trước một Thông báo không chính xác như vậy, kỹ sư Phạm Phan Long, Hội Sinh Thái Việt (VEF), đã có một giải thích : "đó là một ‘lựa chọn cố ý’ có tính cách chiến lược để Cam Bốt né tránh một nghiên cứu đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới (TbEIA) và phải tham vấn có sự đồng thuận của phía Việt Nam khi con kênh lấy nước từ dòng chính sông Mekong theo tinh thần Hiệp định sông Mekong 1995".
- 26/03/2024 : Cựu Thủ tướng Hun Sen, nay là Chủ tịch Thượng viện Cam Bốt trong chuyến đi mới đây tới Đảo Hải Nam tham dự Hội nghị Diễn Đàn Châu Á Bác Ngao 2024 (Boao Forum for Asia - BFA), với chủ đề "Châu Á và Thế giới : Thách thức chung, Trách nhiệm chung", ông Hun Sen đã cố gắng củng cố thêm sự hậu thuẫn từ Bắc Kinh liên quan tới dự án Kênh đào Funan Techo. Với mục đích đó, Hun Sen đã gặp Triệu Lạc Tế, Ủy viên Thường vụ Bộ Chính Trị Đảng cộng sản Trung Quốc, Hun Sen cũng điện đàm với ông Trần Trọng, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Xây Dựng Giao Thông Trung Quốc (CCCC - China Communications Construction Company Ltd.) và đã được ông Trần Trọng thông báo về tiến độ Kênh đào Funan Techo, cùng với các dự án đường cao tốc khác trên khắp lãnh thổ .
Cảng Cái Mép Bà Rịa Vũng Tàu, là cảng cho các con tàu container lớn từ Biển Đông vào Việt Nam, và cũng là trạm trung chuyển hàng hóa của Cam Bốt lên giang cảng tự quản Phnom Penh. Dự trù tới năm 2028, Cam Bốt sẽ có con Kênh đào Funan Techo là một thủy lộ riêng cho các con tàu từ 3.000 DWT tới 5.000 DWT đi thẳng từ hải cảng Sihanoukville đi qua 4 tỉnh Kep, Kampot, Takeo, Kandal để tới Phnom Penh mà không cần qua cảng Cái Mép để vào Sông Tiền của Việt Nam để lên tới thủ đô Phnom Penh.
- 09/04/2024 : Cựu Thủ tướng Hun Sen, nay là Chủ tịch Thượng Viện Cam Bốt đã lên tiếng phủ nhận con kênh Funan Techo sẽ tạo thuận cho các tàu quân sự Trung Quốc từ Căn cứ Hải quân Ream đi lên dòng sông Mekong. Ông viết trên Diễn Đàn X : "Tại sao Cam Bốt lại đưa quân Trung Quốc vào đất nước của mình, điều đó vi phạm Hiến pháp. Và tại sao Trung Quốc lại đem quân vào Cam Bốt, đi ngược với nguyên tắc tôn trọng sự độc lập của Cam Bốt". Hun Sen đã đáp trả một bài báo tiếng Việt ra ngày 18/03/2024 cho rằng dự án Kênh Funan Techo có "công dụng kép" (dual-use), tạo thuận cho sự hiện diện quân sự Trung Quốc vào sâu trong lãnh thổ Cam Bốt, sát với biên giới Việt Nam [The Straits Times 09/04/2024].
Tàu hàng container Evergreen từ cảng Cái Mép Bà Rịa Vũng Tàu đang ngược dòng sông Tiền lên giang cảng tự quản Phnom Penh. Sông Tiền trong bấy lâu, là thủy lộ chính để Cam Bốt nhập cảng nguyên liệu và hàng hóa và xuất cảng nông phẩm và sản phẩm may mặc đi Trung Quốc, Nhật Bản, Nam Hàn, Đài Loan và cả sang Mỹ. [Hình 2 & 3 chụp từ màn hình của YouTuber Kim Ngân]
- 11/04/2024 : Trong cuộc họp báo thường kỳ, Phó Phát ngôn viên Bộ ngoại giao Việt Nam Đoàn Khắc Việt đã nêu quan điểm Việt Nam về Dự án kênh đào Funan Techo, nhấn mạnh tới tầm quan trọng của việc hợp tác để quản lý và sử dụng hiệu quả bền vững nguồn nước sông Mekong. Việt Nam cũng đề nghị Cam Bốt phối hợp chặt chẽ với Việt Nam và Ủy ban sông Mekong trong việc chia sẻ thông tin và đánh giá tác động của công trình này đối với tài nguyên nước và hệ sinh thái của Đồng bằng sông Cửu Long, để đảm bảo lợi ích hài hòa của các quốc gia ven sông và người dân sinh sống trong lưu vực.
Bài viết này như là một tham luận từ xa gửi tới Hội nghị Mekong diễn ra tại Cần Thơ ngày 23/04/2024 trong tuần lễ tới.
Quatre Bras : Nơi hội tụ 4 nhánh sông : 1) Mekong Thượng, 2) Sông Tonlé Sap, 3) Mekong Hạ (có tên Sông Tiền) 4) Sông Bassac (có tên là Sông Hậu khi chảy vào Việt Nam). Đường chỉ đỏ nối sông Bassac và tỉnh Kep là sơ đồ của con kênh Funan Techo của Cam Bốt sẽ khởi công vào năm 2024 và hoàn tất năm 2028. [nguồn RFA : Bản đồ cập nhật với ghi chú của Ngô Thế Vinh]
Quan điểm Cam Bốt
- Thủ tướng Hun Manet khẳng định : "Cam Bốt không vay tiền Trung Quốc để xây dựng con kênh, nhưng việc tiến hành xây dựng sẽ do hợp tác với khu vực tư nhân (private sector) với hình thức BOT" [5].
Cần lưu ý, hai công ty ký kết với Cambodia để xây dựng con Kênh Funan Techo là CRBC (China Road and Bridge Corporation) và CCCC (China Communications Construction Company, Ltd.), trong đó CCCC có cổ đông chiếm đa số là của nhà nước Trung Quốc ; còn CRBC là công ty con của CCCC.
- Chhengpor Aun, là một học giả thuộc nhóm Nghiên cứu Tương lai Cam Bốt, nhận định : "Con kênh là sự bù đắp cho Giấc mơ của Vương quốc Khmer, một xoa dịu vết thương sâu đậm của Cam Bốt khi cả một vùng châu thổ Mekong bị sát nhập vào Việt Nam dưới thời thuộc địa Pháp từ 1949. Con kênh còn có ý nghĩa khẳng định mức độ độc lập về kinh tế và cả về chính trị đối với quốc gia láng giềng phía đông [ám chỉ Việt Nam]. Nhưng sự độc lập đó chưa thể có khi Thủ tướng Hun Manet chọn mô hình BOT (Build-Operate-Transfer) khi con kênh ấy còn nằm trong tay Trung Quốc cả 5 thập niên nữa. Việc đi dây giữa Trung Quốc và Việt Nam cũng không phải là dễ dàng đối với chính quyền mới của Cam Bốt hiện nay. Chặng đường tiến tới còn gập ghềnh và cả nguy hiểm" [1].
- Sok Touch, Chủ tịch Hàn Lâm Viện Hoàng gia Cam Bốt gay gắt đưa ra nhận xét : "Nỗi lo ngại thật sự của Việt Nam là sẽ mất đi quyền kiểm soát đất nước Cam Bốt, và như vậy rõ ràng Hà Nội chỉ chú tâm tới chuyện làm ăn của riêng mình (Hanoi shoud mind his own business). Hãy nhìn sang Việt Nam, bấy lâu họ vẫn chuyên chở lúa gạo qua các hệ thống kênh đào (waterway system), có bao giờ họ báo trước cho chúng ta là họ sẽ đào những con kênh đó không ? Không, không bao giờ họ nói ra điều ấy. Sok Touch cay đắng nói tiếp : "Hãy đoái thương tới người Khmer chúng tôi (take pity on us) ! Khi mà những việc chúng tôi làm chẳng ảnh hưởng gì tới các ông [Việt Nam] cả" [1].
Ngày 17/10/2023 lễ ký kết chính thức cấp chính phủ đã diễn ra ở Bắc Kinh, dưới quyền chủ tọa của tân Thủ tướng Hun Manet, cho phép các Công ty Trung Quốc thực hiện cuộc nghiên cứu tính khả thi của Dự án Kênh Funan Techo. Cũng vẫn ông Sun Chanthol (phải) Đệ Nhất Phó Thủ tướng kiêm Chủ tịch Hội đồng Phát triển Cam Bốt có mặt trong buổi ký kết với các đại diện Công ty Cầu Đường Trung Quốc / CRBC (trái). [nguồn : FreshnewsAsia 18/10/2023]
Quan điểm Việt Nam
Việt Nam thấy rõ những thông tin ban đầu mà Cam Bốt đưa ra rất thiếu sót, nếu không muốn nói là hỏa mù, có thể dẫn tới những nhận định đánh giá sai lạc. Điều này đã khiến Kỹ sư Phạm Phan Long, Hội Sinh Thái Việt, đã phải đặt tựa cho một bài viết : "Thủ tướng Cam Bốt gây ngờ vực tại Hà Nội về dự án thủy lộ Phù Nam" [6]. Với nhiều điều không được nói ra, trong Thông báo Phnom Penh gửi cho Ủy ban sông Mekong, xác định con kênh Funan Techo chỉ là một thủy lộ để vận chuyển hàng hóa nội địa cho các con tàu 1.000 DWT nhưng thật ra thiết kế của dự án cho cả những con tàu 3000 DWT tới 5000 DWT. Họ cho biết chỉ chuyển nước cho các âu thuyền của con kênh nhưng không hề nói tới là họ còn sẽ chuyển nước phát triển thủy lợi vì trong thực tế Funan Techo sẽ là một con Kênh Đào Đa Năng (Multipurpose) [7], ngoài thủy vận (navigation) còn có nhiều mục đích khác mà chính phủ Hoàng gia Cam Bốt không chính thức thông báo cho Ủy ban sông Mekong nhưng chúng ta có thể kể :
- Con kênh nước ngọt ấy lấy nước từ con sông Mekong và con sông Bassac chảy qua 4 tỉnh Kandal, Takeo, Kampot và Kep với ngót 1,6 triệu dân sống hai bên kênh, và khi đã chuyển dòng và có được nguồn nước ngọt vô giá, con kênh không chỉ là một thủy lộ mà còn có những công dụng tiêu tưới (irrigation) mở rộng diện tích canh tác (agriculture) trên những vùng đất Cam Bốt từ trước tới nay vốn thiếu nước, và sẽ còn tạo thêm những hồ nước nuôi trồng thủy sản (aquaculture), bảo đảm lương thực và cải thiện đời sống của cư dân của 4 tỉnh trong vùng mà con kênh Funan Techo chảy qua.
- Rõ ràng là trong các cuộc bàn thảo của Diễn đàn Vận tải và Hậu cần 2023 (The Transport and Logistics Forum 2023), giới kinh doanh đầu tư Cam Bốt còn bàn tới giá trị gia tăng của đất đai và bất động sản ven con kênh, khi có thêm được những cảng phụ (subordinate ports) tạo thêm công ăn việc làm, đồng thời với phát triển các khu gia cư cùng với nhu cầu nguồn nước cho sinh hoạt.
Như vậy, với con kênh đào 180 km chiều dài ấy đâu có phải chỉ cần có 80 triệu m3 nước với lượng nước xả từ mỗi âu tàu (ship lock) là 3,6 m3/giây (trung bình mỗi ngày) để mà kết luận : con số đó là không đáng kể so với lưu lượng dòng chảy của hệ thống sông Mekong [7].
Tiến sĩ Lê Anh Tuấn, nguyên Phó Viện trưởng Viện Biến đổi Khí hậu Đại học Cần Thơ với cái nhìn của một chuyên gia lâu năm về Đồng bằng sông Cửu Long, phát biểu : "Câu chuyện kinh đào Funan Techo của Cam Bốt cho tới nay (tháng 4/2024) thật khó mà đánh giá với tất cả những "thách thức tiềm ẩn" cho tương lai Đồng bằng sông Cửu Long vì có nhiều thông tin ban đầu chưa đầy đủ và cả chưa rõ ràng. Theo Tiến sĩ Lê Anh Tuấn, thì những việc cần làm để có thể giảm thiểu những tác hại là :
- Ủy ban sông Mekong, đặc biệt là Cam Bốt và Việt Nam cần có một đánh giá toàn diện các tác động về mặt kỹ thuật, kinh tế, môi trường và xã hội của dự án này đối với Cam Bốt và Việt Nam. Cần phải có một cơ chế chia sẻ thông tin thường xuyên về sự vận hành nguồn nước từ sông Bassac và con Kênh Funan Techo, bao gồm lưu lượng dòng chảy, chất lượng phù sa và biến động nguồn cá.
- Cần tính toán và thỏa thuận dòng chảy tối thiểu hay dòng chảy môi trường (environmental flow) của dòng sông Bassac xuống Đồng bằng sông Cửu Long vào mùa khô. Sự bảo đảm dòng chảy tối thiểu nên có bằng một cam kết pháp lý và có thể giám sát công khai.
- Dù khi đã có tuyến vận tải đường thủy Funan Techo trong tương lai, nhưng Cam Bốt vẫn phụ thuộc vào tuyến đường thủy sông Tiền xuyên Đồng bằng sông Cửu Long trong tuyến tàu hàng lớn từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Trung Quốc, kể cả nước Nga để lên Phnom Penh qua Biển Đông vì đoạn đường sẽ ngắn hơn là phải đi vòng qua Mũi Cà Mau vào Vịnh Thái Lan. Việt Nam có thể có những thương lượng ngoại giao với Campuchia về lợi thế này vì đến nay tuyến đường này vẫn không thu phí.
BOT hay BOOT còn nguy hiểm hơn vay nợ
Để xoa dịu nỗi lo âu của dân chúng và vô hiệu hóa chỉ trích của các phe phái đối lập, cho rằng Cam Bốt đang rơi vào bẫy nợ của Trung Quốc, Thủ tướng Hun Manet nói Cam Bốt không vay nợ 1,7 tỷ USD từ Trung Quốc mà chỉ là sang nhượng theo phương thức BOT. Với một ngôn từ giận dữ, Thủ tướng Hun Manet nói tiếp : "Ai cho BOT là Cam Bốt vay nợ Trung Quốc là ngu", Kỹ sư Phạm Phan Long đã nhẹ nhàng phản bác lại rằng : "Không nhận thấy BOT là nợ trá hình vẫn phải trả tiền là còn thiếu trí tuệ hơn nữa". Bởi vì khi Trung Quốc nắm toàn quyền vận hành thu phí suốt 50 năm, con kênh vẫn còn là sở hữu của họ, chứ không phải thuộc Cam Bốt.
Vậy BOT là gì ? Thay vì giản lược gọi là BOT, nếu viết đầy đủ -- phải là BOOT : Build – Own - Operate – Transfer (Xây dựng - Sở hữu - Vận hành - Chuyển giao. Nay giản lược gọi là BOT (Build - Operate – Transfer – Xây dựng - Vận hành - Chuyển giao), không có chữ Sở hữu, nhưng vẫn là thuộc quyền "sở hữu" của công ty nhà nước Trung Quốc trong vòng 50 năm. Điều đáng lo ngại nhất, là trong thời gian "nửa thế kỷ" chờ đợi tới ngày chuyển giao cho phía Cam Bốt vận hành thì chuyện kiểm soát nguồn nước đều theo các quy trình vận hành của Trung Quốc và thông tin vận hành rất khó có được chia sẻ công khai và minh bạch. Như vậy, tương lai trước mắt là Việt Nam – cụ thể hơn là vùng Đồng bằng sông Cửu Long, hoàn toàn bị động về nguồn nước và chịu thiệt hại kinh tế - môi trường - xã hội là không đoán trước được.
Việt Nam và những mối quan tâm
Theo tin tình báo Mỹ, đã có hai Chiến hạm loại 056A của Quân đội Nhân dân Trung Quốc bỏ neo đậu trong Căn cứ Hải quân Ream của Cam Bốt trong suốt 4 tháng, khiến giới quân sự Mỹ và cả Việt Nam rất quan tâm. Căn cứ Hải quân Ream đã được Trung Quốc xây cất. Phnom Penh phủ nhận nguồn tin cho rằng đã có một thỏa thuận của Chính phủ Cam Bốt cho phép sự hiện diện thường trực của các chiến hạm Trung Quốc nơi đây. Từ Căn cứ Hải quân Ream tới các đảo Phú Quốc của Việt Nam chưa đến 30 km. [Photo : Weibo, South China Morning Post 19/04/2024]
Về phía Việt Nam còn có mối lo ngại thêm nữa, là trong nửa thế kỷ tới, khi mà Trung Quốc có quyền sở hữu và toàn quyền khai thác con Kênh Funan Techo, đó sẽ là thứ "vũ khí môi sinh" có thể triệt tiêu nguồn nước -- một yếu tố sống còn của kinh tế Đồng bằng sông Cửu Long và xa hơn thế nữa, theo nhận định của hai nhà nghiên cứu Việt Nam là Đinh Thiện và Thanh Minh thuộc Viện Nghiên cứu Phát triển Phương Đông (The Oriental Research Institute) thì Kênh Funan Techo có "công dụng kép" tạo thuận cho sự hiện diện quân sự Trung Quốc vào sâu trong lãnh thổ Cam Bốt, sát với biên giới Việt Nam [The Straits Times 09/04/2024], thêm một mối đe dọa về quân sự đối với an ninh lãnh thổ của Việt Nam. Ý kiến này đã bị ông Hun Sen phản bác mạnh mẽ mà ông cho là "bịa đặt (fabricate the story)". Trong khi chính phủ Mỹ cũng rất quan tâm về các tàu chiến Trung Quốc vẫn ra vào Căn cứ Hải quân Ream của Cam Bốt, được xem như một tiền đồn mới của Bắc Kinh sát với Biển Đông đang là vùng tranh chấp với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa giữa Trung Quốc và Việt Nam và các quốc gia ASEAN.
Qua truyền thông báo chí nhà nước, chính quyền Phnom Penh còn cố tình tạo mối lo trong dân chúng Khmer là Cam Bốt sẽ mãi bị lệ thuộc vào Việt Nam nếu không có con kênh đào Funan Techo như một thủy lộ riêng. Họ còn kích động tự ái dân tộc – khơi dậy thứ tình cảm sâu kín chống Việt Nam của người Khmer bấy lâu. Nhưng thực sự giữa Cam Bốt và Việt Nam đã có hiệp ước để hai bên tự do sử dụng Mekong cả sông Tiền và sông Hậu, mà không bị thu phí và ngăn chặn. Hiện tại Chính quyền Cam Bốt đã không nói hết sự thật với chính người dân của họ". Dù thuộc phe phái nào, nuôi dưỡng tâm lý Chống Việt Nam (Chống bọn Yuon, là tiếng khinh thị người Khmer gọi người Việt). Bấy lâu chiêu bài chống Việt Nam vẫn được coi là "biểu tượng" của lòng yêu nước và cũng là mẫu số chung đoàn kết các phe phái của họ.
Cam Bốt cũng thiệt hại từ Kênh Funan Techo
- Thiệt hại về môi trường : Con kênh Funan Techo sẽ cắt ngang 4 tỉnh : Kandal, Takeo, Kampot, và Kep ; bờ kênh sẽ như con đê chắn kiên cố cắt đôi những cánh đồng lũ tràn (flooded plains) bấy lâu của Cam Bốt. Hậu quả sẽ là : bên hữu ngạn con kênh không thoát nước được sẽ bị lụt lội và bên tả ngạn – bao gồm cả Đồng bằng sông Cửu Long sẽ mất nguồn nước tràn từ đồng lũ, nên sẽ thiếu nước. Chắc chắn, Cam Bốt sẽ phải chuyển nước từ con kênh Funan Techo và từ con sông Bassac sang tả ngạn để bù vào. Và như vậy nguồn nước xuống Đồng bằng sông Cửu Long cũng bị cắt giảm đáng kể, nhất là vào Mùa Khô. Người viết đã từng ví Biển Hồ như một trái tim và hệ thống sông Mekong như bộ máy tuần hoàn của một cơ thể sống.
Biển Hồ Tonlé Sap, Mùa khô diện tích mặt hồ co lại (trái) ; Mùa Mưa do nước lũ từ thượng nguồn sông Mekong đổ về, sông Tonlé Sap đổi chiều chảy ngược vào Biển Hồ làm tràn bờ, khiến diện tích mặt hồ hơn đến 5 lần (phải). Hiện tượng co giãn của Biển Hồ càng ngày càng bị suy yếu, đang như một trái tim thiếu máu. [Photo : Courtesy of Tom Fawthrop, Eureka Film]
Từ hai thập niên qua, do chuỗi đập thủy điện dòng chính trên thượng nguồn, Biển Hồ đang dần bị suy kiệt ngay cả vào Mùa Mưa, do sức mạnh dòng lũ từ thượng nguồn sông Mekong đổ về đã yếu đi, thời gian dòng nước sông Tonlé Sap chảy ngược vào Biển Hồ cũng ngắn hơn. Biển Hồ trở thành một trái tim thiếu máu – và nay lại phải rút thêm một lượng nước nữa, có thể thấy trước trong tương lai không xa, Trái Tim Biển Hồ sẽ lâm vào tình trạng suy kiệt (Heart Failure / Suy Tim). Không còn nhịp đập khỏe mạnh của Trái tim Biển Hồ sẽ là một thảm họa cho cả hai vùng Châu thổ Tonlé Sap -- vựa lúa vựa cá của Cam Bốt và của Đồng bằng sông Cửu Long Việt Nam.
- Thiệt hại về kinh tế : Bảo rằng con kênh Funan Techo là một thủy lộ ngắn hơn, tiết kiệm cho Cam Bốt về thời gian vận chuyển, tiết kiệm nhiên liệu hơn là phải đi qua con sông Tiền của Đồng bằng sông Cửu Long như hiện nay là không đúng. Trong thực tế, phần lớn các con tàu hàng container đi vào và ra Cam Bốt là các quốc gia phía đông như Hàn Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, nhất là Trung Quốc và cả Mỹ, nên chặng đường bấy lâu là đi từ Biển Đông vào Cảng Cái Mép Bà Rịa Vũng Tàu rồi đi vào sông Tiền lên Phnom Penh vẫn ngắn hơn là phải đi một đường vòng xuống phía nam, qua Mũi Cà Mau mới tới Vịnh Thái Lan, rồi cảng Kep để vào được con Kênh Funan Techo lên Phnom Penh. Chặng đường vòng ấy sẽ diệu vợi và xa hơn là đi qua Đồng bằng sông Cửu Long rất nhiều : mất nhiều thời gian hơn, tốn nhiều nhiên liệu hơn cho các con tàu hàng.
Theo Kỹ sư Phạm Phan Long thì, các thương thuyền từ Phnom Penh nếu đi theo tuyến Mekong Việt Nam ra vào bờ Biển Đông để hướng đến Nhật Bản, Đại Hàn, Đài Loan, Trung Quốc hay Hoa Kỳ, những đối tác thương mại lớn nhất với Cam Bốt không dài hơn mà ngắn hơn một nửa, sẽ nhanh hơn và và rẻ hơn so với tuyến Funan Techo. Ngay cả các thương thuyền Trung Quốc trừ khi bị ép buộc, họ cũng sẽ không chọn tuyến Funan Techo vào Phnom Penh vì không phải trả phí BOT và chưa kể còn mất thời gian chờ đợi vượt ba âu tàu. Funan Techo có thể sẽ là "cái mũi" biểu tượng thất bại kinh tế thủy vận của BRI (Belt and Road Initiative) trên đất Chùa Tháp mà Cha Con Hun Sen - Hun Manet đang ép buộc dân Khmer phải chấp nhận và gánh trả.
Bản đồ so sánh hai tuyến đường thủy cho các thương thuyền từ Phnom Penh ra Biển Đông qua Đồng bằng sông Cửu Long Việt Nam (đường màu xanh) và đường thủy qua Kênh Funan Techo vòng qua Mũi Cà Mau vào Vịnh Thái Lan (đường màu đỏ) chặng đường xa hơn gấp đôi. [Sơ đồ do Kỹ sư Phạm Phan Long thiết kế và ghi chú]
- Ngoại giao trong Vùng Xám : Triều đại Cha và Con Hun Sen và Hun Manet cùng có quyết tâm hoàn tất cho bằng được công trình Kênh Funan Techo, như một biểu tượng cho sự độc lập đối với Việt Nam, cộng thêm với sự quảng bá rầm rộ của báo chí nhà nước đang làm tăng uy tín lãnh đạo và cả được lòng dân Khmer của Hun Manet.
Nhưng với những khó khăn kinh tế của Trung Quốc hiện nay, theo Murray Hiebert, chuyên gia phân tích của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại Washington DC, lại tỏ ý nghi ngờ về Dự án này, "Tôi không thấy con Kênh ấy có lợi lộc gì nhiều cho phía Trung Quốc và cũng khó tưởng tượng được là Trung Quốc sẽ tung ra 1,7 tỷ USD vào công trình xây dựng này trong 4 năm tới đây" [1].
Nhưng theo dự kiến của người viết, Dự án Kênh Funan Techo có tính cách lịch sử – như một biểu tượng cho lòng tự hào của dân tộc Khmer, chắc chắn bằng mọi giá, sớm hay muộn sẽ được hoàn thành – khi mà công trình vĩ mô ấy được coi như "Di sản (Legacy)" của một triều đại Hun Sen – Hun Manet.
Tầm nhìn từ Việt Nam
Không thể không ghi nhận tầm nhìn xa của Thủ tướng Hun Manet. Ngày 30/11/2023, sau khi chính thức tuyên bố hủy bỏ dự án nhà máy điện than Botum Sakor trị giá 1,5 tỷ USD công suất 700 MW tại một khu Bảo tồn, Hun Manet còn có thêm quyết định ngoạn mục khác là sẽ không tiến hành xây dựng 2 đập thủy điện lớn trên dòng chính sông Mekong nơi vùng đông bắc Cam Bốt : đập Sambor (2.600 MW) nơi tỉnh Kratié và đập Stung Treng (980 MW) nơi tỉnh Stung Treng. Đây là một quyết định sáng suốt và can đảm trong khi Cam Bốt đang thiếu điện cho phát triển, nhưng vẫn cố gắng hướng tới nguồn năng lượng xanh (còn được gọi là năng lượng tái tạo) mà không phá hủy hệ sinh thái lưu vực sông Mekong, trong đó có Đồng bằng sông Cửu Long.
- Việt Nam sẽ không bao giờ chống đối kế hoạch phát triển các cơ sở hạ tầng của Cam Bốt trong phát triển kinh tế xã hội, trong đó có Dự án Kênh đào Funan Techo. Tuy nhiên do con kênh đào lấy nước từ dòng chính sông Mekong Hạ và sông Bassac – khúc thượng nguồn của sông Hậu, Việt Nam có những mối lo ngại rất chính đáng về ảnh hưởng tác hại xuyên biên giới trên vùng châu thổ Đồng bằng sông Cửu Long.
- Việt Nam sẽ không có đòi hỏi gì hơn, là sự hợp tác chặt chẽ và tin cậy để đạt được mục tiêu phát triển bền vững của cả 4 quốc gia Mekong [Lào, Thái, Cam Bốt, Việt Nam] trong lưu vực trong vấn đề sử dụng nước. Và các điều khoản cơ bản trong Hiệp định sông Mekong 1995 cần được tôn trọng. Đó là : [I] Thủ tục Thông báo, Tham vấn trước và Thỏa thuận PNPCA [Procedures for Notification, Prior Consultation and Agreement], và [II] Đánh giá Tác động Môi trường xuyên Biên giới TbEIA [Transboundary Environmental Impact Assessment], một cách khoa học, khách quan và độc lập, để từ đó, Ủy hội sông Mekong 4 nước – sau bước được Thông báo (1), Ủy ban sông Mekong sẽ có đủ "dữ liệu cần và đủ" để hoàn tất tiến trình 2 bước còn lại của PNPCA, là Tham vấn trước (2), và cuối cùng là Thỏa thuận (3).
45 năm sau thời kỳ Khmer Đỏ, từ những Cánh Đồng Chết (The Killing Fields), là hình ảnh một xứ Chùa Tháp vực dậy từ tro than và đang hồi sinh. Dự án Kênh đào Funan Techo đang được tô vẽ như một biểu tượng phục hưng của Đế chế Funan-Angkor-Khmer, và cũng sẽ là Di sản của Triều đại Cha và Con Hun Sen-Hun Manet. [Khmer Times 12/23/2023]
Kết luận
Ở đây, người viết muốn nhắc tới ý kiến xác đáng và xây dựng của một học giả Cam Bốt, Chheang Vannarith, Chủ tịch Học viện Viễn Kiến Á Châu (Asian Vision Institute). Ông viết : "Cam Bốt đang tiến sâu hơn nữa trong kết hợp vùng – với tin tưởng rằng tương lai của Cam Bốt không thể tách rời ra khỏi vùng. Chuyển đổi Cam Bốt thành một cửa ngõ, hay là một quốc gia cầu nối trong lưu vực sông Mekong là một nỗ lực lâu dài".
Chheang Vannarith viết tiếp : "Chính sách ngoại giao láng giềng của Cam Bốt phải bắt rễ từ những nguyên tắc cơ bản gồm 4 chữ M và 2 chữ P theo tiếng Anh (mà ông viết tắt là M4P2) : Mutual respect (kính trọng nhau), Mutual understanding (hiểu biết nhau), Mutual trust (tin cậy nhau), và Mutual interest of Peace and Prosperity (cùng quan tâm tới Hòa Bình và Thịnh Vượng)" [4].
Phải nói rằng M4P2 là một nội dung cô đọng và hoàn hảo cho một Tinh thần sông Mekong (Mekong Spirit) -- như một mẫu số chung, hay một sợi chỉ đỏ nối kết mà chúng ta còn thiếu vắng bấy lâu giữa 4 quốc gia cùng sống trong một Lưu Vực. Nhưng với con Kênh Funan Techo, Cam Bốt không những không phát huy lý tưởng cao đẹp trên mà còn có thể rơi vào một cạm bẫy của Trung Quốc đang giăng ra để chia rẽ các quốc gia Đông Nam Á : trong đó có Việt Nam và Cam Bốt, nhằm khống chế toàn khu vực.
Ngô Thế Vinh
(21/04/2024)
Tham khảo :
1. Brook, Jack, "Cambodia to divert Mekong trade via China-built canal, vexing Vietnam", Nikkei Asia Insight, March 12, 2024
2. Borton, James, "Funan Techo Project Calls for Joint Approach to Mekong Development", Geopolitical Monitor, Opinion. Jan 1, 2024
3. Sothearak Sok, "Why is Vietnam Worried About Cambodia’s Mekong Canal Project ?", The Diplomat, Asean Beat. Jan 02, 2024
4. Chheang Vannarith, "Cambodia’s Neighbourhood Diplomacy, Navigating Turbulent Waters", Khmer Times, Oct 25, 2023
5. Cambodia Ministry of Information, "Techo Funan Canal Project to be Developed Under Boot Contract", AKP Phnom Penh, Dec 27, 2023
6. Phạm Phan Long, "Thủ tướng Cam Bốt gây ngờ vực tại Hà Nội về dự án thủy lộ Phù Nam", Viet Ecology Foundation, Dec 20, 2023
7. Ngô Thế Vinh, Từ Đế chế Phù Nam Khmer tới con kênh lịch sử Funan Techo của Vương quốc Cam Bốt, Oct 16, 2023
Mỹ và Việt Nam quan ngại về dự án kênh đào do Trung Quốc tài trợ ở Cam Bốt
Nhật báo Thái Lan Bangkok Post hôm nay, 15/04/2024, có đăng lại bản tin của hãng Bloomberg News, cho biết Hoa Kỳ và Việt Nam đã bày tỏ quan ngại về một dự án kênh đào ở Cam Bốt có tài trợ của Trung Quốc, vì dự án này có thể được sử dụng vào mục đích quân sự, gây ra một mối đe dọa tiềm tàng đối với an ninh của Việt Nam và các nước láng giềng khác.
Ảnh đăng trên kênh Telegram của thủ tướng Cam Bốt : Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (P) tiếp ông Hun Manet, tại Bắc Kinh, ngày 15/09/2023. AP - Cambodia Prime Minister Telegram
Theo Bloomberg News, Hoa Kỳ đang thúc giục Cam Bốt minh bạch hơn về dự án kênh đào trị giá 1,7 tỷ đôla mà các nhà quan sát cho rằng có thể được sử dụng để tăng cường sự hiện diện quân sự của Trung Quốc tại quốc gia Đông Nam Á này.
Trải dài khoảng 180 km từ Phnom Penh đến tỉnh ven biển Kep, kênh đào Techo Funan dự kiến được khởi công xây dựng vào cuối năm nay sau khi Tập đoàn Cầu đường Trung Quốc, thuộc sở hữu Nhà nước, đạt được thỏa thuận phát triển kênh đào này tại thượng đỉnh Sáng kiến Vành đai và Con đường hồi tháng 10/2023.
Trả lời hãng tin Bloomberg về dự án nói trên, Wesley Holzer, một nhân viên ngoại giao tại Đại sứ quán Hoa Kỳ ở Phnom Penh, cho biết : "Người dân Cam Bốt và người dân ở các nước láng giềng sẽ được hưởng lợi từ sự minh bạch trong bất kỳ dự án quan trọng nào có tác động tiềm tàng đối với việc quản lý nước, sự bền vững nông nghiệp và an ninh khu vực".
Được giới thiệu là dự án nội địa đầu tiên của Cam Bốt về nạo vét sông, kênh đào Techo Funan sẽ mất khoảng 4 năm để hoàn thành với tổng chiều dài chỉ ngắn hơn kênh đào Suez 16 km.
Giống như nhiều dự án cơ sở hạ tầng, kênh đào này có khả năng được sử dụng vào mục đích quân sự và đang gây lo ngại từ Việt Nam. Theo hãng tin Bloomberg, các học giả Việt Nam lo ngại rằng dự án có thể hỗ trợ việc vận chuyển tàu quân sự từ Vịnh Thái Lan, nơi Washington tin rằng Trung Quốc đang xây dựng căn cứ ở nước ngoài đầu tiên ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Đó là chưa kể mối quan ngại về tác động môi trường của kênh đào Techo Funan, trong đó có nguy cơ là kênh đào này sẽ chuyển dòng nước khỏi sông Mê Kông.
Dự án gây tranh cãi sẽ được thực hiện trong bối cảnh thủ tướng Hun Manet tăng cường mối quan hệ vốn đã chặt chẽ với Bắc Kinh kể từ khi thay cha lên cầm quyền cách đây chưa đầy một năm.
Washington đã nhiều lần bày tỏ quan ngại về ảnh hưởng ngày càng tăng của quân đội Trung Quốc tại nước này, bao gồm cả việc tái phát triển căn cứ hải quân Ream do Bắc Kinh hỗ trợ. Ông Hun Sen, hiện là chủ tịch Thượng Viện Cam Bốt, vào tuần trước đã bác bỏ những thông tin về sự hiện diện của quân đội Trung Quốc tại căn cứ Ream. Theo ông, đó là những thông tin từ "những người không phải là bạn bè" mà ông cho rằng đang bóp méo mục đích sử dụng thực sự của kênh đào. Cựu thủ tướng Hun Sen đã từng tuyên bố kênh đào sẽ chỉ được sử dụng để thúc đẩy hoạt động kinh tế.
Thanh Phương
VOA, 22/12/2023
Campuchia đang tìm cách xoa dịu những lo ngại của Việt Nam về dự án kênh đào Phù Nam Techo do Trung Quốc tài trợ nối Vịnh Thái Lan với các nhánh nội địa của sông Mekong.
Th ủ t ướ ng Campuchia Hun Manet và Th ủ t ướ ng Vi ệ t Nam Ph ạ m Minh Chính, Hà N ộ i, ngày 11/12/2023.
Ông Jean-Francois Tain, trợ lý đối ngoại của Thủ tướng Campuchia Hun Manet, cho biết Thủ tướng đã trấn an Hà Nội về dự án đã được lên kế hoạch trong chuyến thăm chính thức từ ngày 11 đến 12/12. Việt Nam trước đó nêu quan ngại rằng dự án sẽ ảnh hưởng đến việc sử dụng dòng nước ở hạ lưu.
Ông Hun Manet nói với lãnh đạo Việt Nam rằng "dự án sẽ không gây ra bất kỳ tác động tiêu cực nào đến dòng chảy của sông Mekong hoặc các con sông khác trong khi vẫn duy trì môi trường, hệ sinh thái và môi trường sống tự nhiên ổn định cho đa dạng sinh học", ông Tain nói với các phóng viên hôm 13/12. "Campuchia đã trình bày các kết quả của một số nghiên cứu cho thấy không có tác động tiêu cực tới môi trường".
VOA đã liên lạc Đại sứ quán Việt Nam tại Phnom Penh và yêu cầu bình luận về dự án này, nhưng không nhận được phản hồi.
Hồi tháng 5, chính phủ Campuchia phê duyệt dự án kênh đào Phù Nam Techo dài 180 km. Dự án trị giá 1,7 tỷ USD, là một phần của Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của chính phủ Trung Quốc, sẽ kết nối tỉnh ven biển Kep với các tỉnh Kandal và Takeo trong đất liền.
Kênh đào này được thiết kế rộng 100 mét ở thượng nguồn và 80 mét ở hạ lưu và có độ sâu đều là 5,4 mét. Đây là dự án cơ sở hạ tầng mới nhất được Trung Quốc tài trợ sau đường cao tốc Phnom Penh-Sihanoukville trị giá 2 tỷ USD và đường cao tốc Phnom Penh-Bavet trị giá 1,3 tỷ USD.
Sơ đồ Dự án kênh Funan Techo dài 180 km của Campuchia. [Nguồn : Mekong River Commission / MRC]
Theo Bộ Kinh tế và Tài chính Campuchia, tổng nợ nước ngoài của Campuchia hiện ở mức gần 10 tỷ USD, 41% trong số đó là nợ Trung Quốc.
Theo Bộ Công trình Công cộng và Giao thông vận tải Campuchia, kênh đào này được quy hoạch sẽ giảm thời gian vận chuyển giữa các cảng ở Sihanoukville và Phnom Penh, đồng thời cải thiện sinh kế của hơn 1,6 triệu người sống dọc theo con kênh.
Ông Chea Chandara, chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp chuỗi cung ứng và hậu cần ở Campuchia, nói với trang The Phnom Penh Post rằng sau khi hoàn thành, kênh đào "sẽ là một phần quan trọng trong việc nâng cao khả năng xuất khẩu hàng hóa Campuchia của chúng tôi. Vận tải đường thủy thường rẻ hơn vận tải đường bộ và đường hàng không, lượng hàng hóa vận chuyển bằng đường thủy cũng lớn, không gây hư hỏng đường bộ hay ùn tắc giao thông".
Trong khi Campuchia ký các thỏa thuận hợp tác khu vực về quản lý sông Mekong với Việt Nam, Lào và Thái Lan vào năm 1995, các quan chức Campuchia lập luận rằng dự án Phù Nam Techo được miễn trừ vì nó chỉ kết nối với các nhánh sông Mekong trong phạm vi Campuchia và chỉ yêu cầu thông báo cho các nước khác.
Ông Sun Chanthol, cựu bộ trưởng Bộ Công trình Công cộng và Giao thông vận tải, cho biết vào tháng 6 : "Trong trường hợp chúng tôi sử dụng các nhánh sông ở đất nước mình, chúng tôi không cần phải xin phép ba quốc gia kia. Chúng tôi chỉ cần thông báo cho họ".
VOA yêu cầu đại sứ quán Thái Lan và Lào tại Campuchia bình luận nhưng không nhận được phản hồi. Ông So Sophort, Tổng Thư ký Ủy ban sông Mekong quốc gia Campuchia, không trả lời yêu cầu bình luận.
Ông Phan Rim, người phát ngôn của Bộ Công trình Công cộng và Giao thông, cho biết một nghiên cứu tác động môi trường gồm hai giai đoạn đã được hoàn thành – phần đầu tiên do Bộ thực hiện và phần thứ hai do nhà tư vấn vận tải đường thủy thực hiện.
Ông Rim nói với VOA Khmer qua ứng dụng Telegram : "Theo chi tiết của nghiên cứu, dự án sẽ không gây ra bất kỳ tác động tiêu cực nào đến dòng nước, môi trường, sinh thái hoặc xâm nhập mặn trong nước cũng như không gây ra bất kỳ tác động xuyên biên giới nào đến các nước láng giềng".
Ông Phan Rim cho biết thêm con kênh này "sẽ giúp cân bằng tính bền vững của môi trường" và tạo thêm môi trường sống cho cá và các loài thuỷ sinh khác. Ông cho biết việc xây dựng dự kiến bắt đầu vào năm 2024.
Thống đốc tỉnh Kandal Kong Sophorn nói với VOA Khmer hôm 18/12 rằng dự án vẫn đang trong giai đoạn đánh giá. Thống đốc các tỉnh Kep, Kampot và Takeo không trả lời yêu cầu bình luận về con kênh sẽ đi qua khu vực của họ.
Ông Heng Kimhong, người đứng đầu tổ chức nghiên cứu và vận động của Mạng lưới Thanh niên Campuchia (Cambodian Youth Network), nói với VOA Khmer rằng Campuchia nên cung cấp một nghiên cứu tác động minh bạch cho Việt Nam và các bên liên quan khác trong khu vực.
Ông nói : "Campuchia cần trấn an rằng có đủ khả năng ngăn chặn dòng nước biển chảy vào các nhánh nước ngọt để đảm bảo hệ sinh thái nước ngọt không bị ảnh hưởng".
Truyền thông Việt Nam không tường thuật về nội dung trao đổi liên quan đến kênh Phù Nam trong chuyến thăm Hà Nội từ ngày 11-12 tháng 12 của ông Hun Manet theo lời mời của Thủ tướng Phạm Minh Chính.
Nguồn : VOA, 22/12/2023
