Kinh tế hụt hơi, Bắc Kinh càng hung hăng nhưng thời thế đã đổi thay
Les Echos ngày 27/08/2024 nhận xét trong lúc kinh tế đang chậm hẳn lại, Hội nghị Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ ba lại không đưa ra được cải cách quan trọng nào. Bắc Kinh chọn xuất khẩu làm lối thoát, nhưng thời thế đã thay đổi.
Đông đảo ứng viên tìm việc tại một hội chợ việc làm ở Thạch Gia Trang (Shijiazhuang), Hà Bắc, Trung Quốc. Ảnh chụp ngày 25/02/2018. Reuters - Jason Lee
Ám ảnh quyền lực, Đảng cộng sản Trung Quốc không chịu cải cách
Như thường lệ, trước sự mập mờ xưa nay của Đảng cộng sản Trung Quốc, các nhà phân tích phải xem xét các văn bản để phỏng đoán. Và họ kết luận, những sửa đổi được chờ đợi bấy lâu để đưa kinh tế ra khỏi khủng hoảng ít có cơ được thực hiện. Một số từ khóa cần thiết như "cải cách", "mở cửa", "hiện đại hóa" vẫn có. Như những năm trước, đảng vẫn hứa tạo ra "một không khí thị trường đúng đắn và năng động". Nhưng trong khi cần đẩy mạnh nhu cầu nội địa, chữ "tiêu thụ" chỉ xuất hiện có 5 lần, chữ "công nghệ" đến 45 lần.
Trên trang Asialyst, nhà Trung Quốc học Alex Payette đặt câu hỏi, liệu sự rỗng tuếch của các văn bản có phải là kết quả của sự căng thẳng ngày càng lớn trên chóp bu đảng hay không. Chuyên gia nêu ra một số hiện tượng đáng lo của một hệ thống "đã gần hụt hơi", kể cả xung quanh Tập Cận Bình. Trong quý II, GDP Trung Quốc chỉ tăng 4,7% so với 5,3% của quý I. Địa ốc không thoát khỏi khủng hoảng từ hai năm qua dù chế độ rất cố gắng, trong khi lãnh vực này chiếm hẳn 1/4 nền kinh tế quốc gia.
Ở các chế độ tự do, giải pháp là tăng sức mua cho các hộ gia đình để họ đóng vai trò động cơ của nền kinh tế ; trong đó có biện pháp tăng cường an sinh xã hội. Tuy nhiên Bắc Kinh đang đi thụt lùi. Cần hiểu rằng nỗi ám ảnh thực sự là sự sống sót của đảng cộng sản và việc kiểm soát tuyệt đối cả nước. Không thể có chuyện giao phó tương lai GDP Trung Quốc cho việc tiêu thụ của các gia đình, vì mặc cho bộ máy tuyên truyền quy mô nhất thế giới, người dân không còn lòng tin.
Như vậy chế độ Bắc Kinh vốn lậm vào cơn say đầu tư quá trớn, chỉ còn động cơ cuối cùng là xuất khẩu. Nhưng thời thế đã thay đổi : vào lúc kỹ nghệ Trung Quốc sản xuất thừa quá nhiều, sự đối đầu với Hoa Kỳ và Châu Âu rất rõ ràng. Vì vậy Bắc Kinh vô cùng hung hăng khi Liên Hiệp Châu Âu loan báo các biện pháp tự vệ trước hàng Trung Quốc bán phá giá - một sự hung hăng bộc lộ tình trạng dễ tổn thương của Bắc Kinh. Tờ báo chơi chữ, dùng câu khẩu hiệu của ông François Hollande "Changement, c’est maintenant" (Bây giờ là lúc phải thay đổi), nhưng thay chữ "changement" (thay đổi) thành "tremblement" (run rẩy).
Cuba : Bán thịt bò cho cá nhân bị bỏ tù
Tại một quốc gia cộng sản khác là Cuba, Nhà nước đang siết chặt thương mại tư nhân, nhưng như vậy lại giúp chợ đen phát triển. Le Figaro thuật lại tại khu phố giàu có Vedado, bà Camila, chủ một "doanh nghiệp nhỏ và vừa" (được gọi tắt là "Mipyme") bực tức nói, Nhà nước ấn định giá trần một ký thịt gà là 680 peso (2 euro). Bà sẽ không nhập về nữa, hoặc bán theo kiểu khác - có nghĩa là bán chợ đen. Thịt gà đã biến mất khỏi các quầy hàng ở La Havana từ vài ngày qua. Đây là loại protein cần thiết của người Cuba - thịt heo quá mắc, còn thịt bò bị cấm bán cho cá nhân kẻo bị bỏ tù, chỉ được bán cho nhà hàng.
Một khách hàng của Camila nói nếu không có Mipyme thì chẳng có gì để ăn vì đã hai năm không thấy thịt gà trong các cửa hàng quốc doanh, và nhiều tháng qua cũng không có trong tiêu chuẩn phân phối. Nhà nước còn kiểm soát giá xúc xích (1.075 peso tức 3,10 euro một ký), dầu ăn (990 peso tức 2,90 euro/lít), bột giặt (630 peso tức 1,90 euro), sữa bột (1.675 peso tức 5 euro), trong một đất nước mà lương tháng bình quân chỉ có 3 500 peso (10 euro) ! Isidro, một cựu kinh tế gia cho biết một ký thịt gà chiếm mất 1/3 lương hưu (13 euro), ông sống được là nhờ tiền con gái từ Ý gởi về.
Đặt ra mức giá trần còn nhằm chống lạm phát đã lên đến 3 con số và chống trốn thuế. Bộ trưởng tài chánh Vladimir Regueiro Ale kêu gọi tố cáo những ai bán quá giá, trên 7.000 thanh tra được triển khai trên cả nước. Nhưng các nhà buôn phải trả tiền mặt bằng đô la hay euro để nhập hàng, họ đành hối lộ thanh tra, có người quyết định rời khỏi đảo quốc. Trên thực tế, sự hiện diện của doanh nghiệp tư nhân là mối phiền hà cho hàng ngàn cửa hàng thực phẩm quốc doanh - không chịu sự kiểm tra và thường bán mắc gấp đôi tư thương.
Telegram, một trắc nghiệm cho quy định kỹ thuật số Châu Âu
Trường hợp Pavel Durov, tổng giám đốc mạng xã hội Telegram nổi tiếng bị chính quyền Pháp bắt giữ tiếp tục được các báo đề cập. Xã luận của Le Monde coi "Vụ Telegram là một trắc nghiệm cho Liên Hiệp Châu Âu". Vụ này mở lại tranh luận về việc đáp ứng yêu cầu của châu lục trong chống tội phạm, chống bóp méo thông tin và khủng bố.
Trên các mạng xã hội, tự do ngôn luận có thể đến mức như thế nào ? Pavel Durov, 39 tuổi, cho rằng cần phải hoàn toàn tự do. Đứng đầu một nền tảng có gần 1 tỉ người sử dụng, nhân danh phản đối kiểm duyệt, ông từ chối việc chỉnh đốn nội dung mà hầu hết các nền tảng khác vẫn làm. Durov cũng không trả lời những câu hỏi của cơ quan chức năng tại nhiều nước. Thái độ này khiến Telegram trở thành con dao hai lưỡi : phương tiện quý giá để các nhà đối lập tránh được sự giám sát của các chế độ độc tài, đồng thời là công cụ cho những kẻ ấu dâm, tội phạm, tin tặc, khủng bố đủ loại tha hồ hoạt động.
Chính phương diện thứ hai này kiến Durov bị bắt, vì tư pháp của Pháp muốn thẩm vấn về những tội phạm thực hiện được nhờ Telegram. Việc tạm giữ 24 giờ lúc đầu được kéo dài thành 96 giờ cho thấy các nhà điều tra quan tâm đến những tội danh quan trọng. Vụ này gây chấn động thế giới mạng, đồng thời là trắc nghiệm về tư pháp và chính trị quan trọng cho Liên Hiệp Châu Âu (EU), mà những năm gần đây đã mạnh tay với các nền tảng kỹ thuật số. Đặc biệt dễ tổn thương trước khủng bố và các chiến dịch bóp méo thông tin nhằm gây bất ổn cho các nước dân chủ, các quốc gia Châu Âu buộc phải tăng cường cảnh giác trong sự tôn trọng Nhà nước pháp quyền.
EU phải so găng với các tập đoàn Mỹ vốn đặt nặng tu chính Hiến pháp về tự do ngôn luận, cũng như chủ trương tự do của Silicon Valley nhằm bảo vệ khả năng sáng tạo và lợi nhuận khổng lồ. Các tập đoàn này chấp nhận đối thoại và rốt cuộc đã thuận theo Digital Services Act - quy định Châu Âu về kỹ thuật số năm 2022. Pavel Durov là một trường hợp đặc biệt. Telegram được sử dụng rộng rãi ở Nga kể cả chính quyền, và Moskva phản đối việc bắt Durov. Theo Le Monde, có lẽ cần nhắc nhở Kremlin là tại Châu Âu không ai có thể đứng trên pháp luật.
Lính quân dịch Nga trong nhà tù Ukraine
Le Figaro gặp gỡ nhiều tù binh Nga trẻ tuổi bị bắt trong cuộc đột kích vào Kursk, hiện bị giam ở tỉnh biên giới Sumy của Ukraine. Có gần 350 lính Nga tại đây, giám đốc trại giam khẳng định họ được đối xử tử tế, khác hẳn với tù binh Ukraine bị Nga ngược đãi. Các quản giáo đôi khi rời khỏi phòng giam để các nhà báo tự do trò chuyện với tù binh Nga. Những câu chuyện của họ cho thấy sự thiếu chuẩn bị và vô tổ chức của quân Nga trước cuộc tấn công bất thần của Ukraine.
Igor và Dmitri chỉ còn hai tháng là xong nghĩa vụ. Nhưng ngày 06/08 được lệnh rút lui, trong tay không vũ khí, cả hai sợ hãi chạy băng qua một cánh đồng bắp, trú ẩn trong một căn nhà bỏ hoang, sống bằng đồ hộp trong 10 ngày. Khi nghe tiếng xe chạy đến, họ nghĩ rằng thế là đời tàn, nhưng người Ukraine kêu gọi đầu hàng, và họ ra hàng ngay chẳng cần suy nghĩ.
Nikolai, nhập ngũ được 14 ngày, bị dụ dỗ là cứ ký hợp đồng rồi quân đội sẽ giải quyết giúp mọi vấn đề. Còn Nikita thì vào lính được một tháng, vì muốn có tiền trả nợ để tránh bị mất nhà, được hứa là cho làm tài xế ở hậu phương. Nhưng cả hai bị đưa ra biên giới mà không được huấn luyện. Nikolai tức giận nói, ngay sau những loạt đạn đầu tiên, viên chỉ huy lấy xe chạy trốn trước, bỏ lính ở lại. "Nay có thể họ nói với vợ tôi là tôi đào ngũ để khỏi trả tiền thưởng". Một số tù binh Nga không ngần ngại đả kích mạnh mẽ Kremlin.
Trong phòng giam mà Le Figaro và nhiều báo chí quốc tế đến thăm, tù binh ngủ trên cách giường tầng, ti vi chiếu phim truyện Ukraine, sách chất đầy bên cửa sổ. Khi được hỏi riêng lúc không có quản giáo, một tù binh chê đồ ăn dở, tuy nhiên không bị đánh đập và ngủ rất ngon. Nhiều người phàn nàn không được gọi điện thoại cho gia đình, chỉ được viết thư qua trung gian Hồng thập tự quốc tế. Trong một phòng giam khác, không khí như đi nghỉ hè, lính quân dịch Nga cười đùa với quản giáo, chơi domino, đánh cờ. Họ chờ đợi được trao đổi. Một tù binh cho biết đơn vị 40 người chỉ có 13 còn sống, "chiến tranh không phải như trên game Battlefield".
Israel hùng mạnh, nhưng mãi bất an với hồ sơ Palestine
Tại Trung Đông, Les Echos nhận xét "Sau cuộc tấn công, Israel và Hezbollah hòa dịu tạm thời". Le Figaro nói về "Thế lưỡng nan của chiến lược Israel". Vào week-end cuối cùng của tháng 8, Israel một lần nữa chứng tỏ với các láng giềng - bạn hữu cũng như kẻ thù – về sức mạnh công nghệ và quân sự của mình. Quân đội Israel đã phá hủy các giàn phóng của Hezbollah ở Lebanon, chỉ vài phút trước khi phe này bắn hỏa tiễn sang Haifa và Tel-Aviv.
Bên cạnh đó là sức mạnh ngoại giao và chính trị, được khẳng định qua mối liên hệ với Hoa Kỳ. Washington luôn bảo vệ đồng minh Israel. Trước hết về quân sự, là việc giao những loại bom tối tân và gởi chiến hạm đến Địa Trung Hải. Về kinh tế, thông qua số viện trợ đáng kể và bảo đảm những món vay của Israel. Về chính trị, Mỹ đã phủ quyết 46 nghị quyết tại Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc lên án người bạn Israel.
Nhờ thế mạnh của quân đội và toàn dân cùng với quan hệ thân thiết với Hoa Kỳ, Israel chẳng sợ gì bên ngoài. Iran thậm chí còn không bảo vệ được khách mời chính thức Ismael Haniyeh ngay tại thủ đô Tehran trước sự đe dọa của Mossad. Mối nguy của Nhà nước Do Thái là từ bên trong : tại vùng đất Palestine do Israel quản trị, có 7 triệu người Do Thái sinh sống cùng với 7 triệu người Ả Rập, đa số theo Hồi giáo. Thỏa thuận Abraham với các nước Ả rập như Các tiểu vương quốc Ả rập thống nhất, Bahrein, Morocco, Sudan… mang đầy hy vọng, nhưng Saudi Arabia đã dừng lại sau khi Israel trả đũa vụ thảm sát ngày 07/10.
Trong ngắn hạn, Israel là một Nhà nước hùng mạnh với kinh tế giàu sáng tạo, quân đội hùng hậu, đồng minh đầy uy lực. Nhưng về lâu về dài, phải đối mặt với thế lưỡng nan. Phương Tây đề nghị tạo điều kiện cho việc thành lập một Nhà nước Palestine tại Dải Gaza và West Bank (Cisjordanie). Nhưng ông Netanyahou đặt vấn đề, ai có thể bảo đảm là người Palestine sẽ không tấn công Israel ? Le Figaro cho rằng đã đành như vậy, nhưng một cuộc chiến không hồi kết với người Palestine cũng không mang lại cảm giác an toàn. Nếu muốn lưu danh trong lịch sử, ông phải tìm ra được một giải pháp.
Macron đóng cửa với ứng viên cánh tả
Về thời sự nước Pháp, việc tổng thống Emmanuel Macron bác bỏ ứng cử viên chức thủ tướng của cánh tả, tất nhiên bị nhật báo thiên tả Libération lớn tiếng phê phán. Còn theo nhật báo kinh tế Les Echos, không chỉ vì nhân vật này ít ai biết đến, mà điều quan trọng là chương trình Mặt trận Bình dân Mới áp đặt rất nguy hiểm cho nền kinh tế cũng như về mặt xã hội.
Tổng thống Macron có thể bổ nhiệm một nhân vật "đối lập", tuy nhiên không phải để xóa bỏ tất cả những gì ông đã xây dựng trong bảy năm qua. Thế nhưng bà Lucie Castets, người được cánh tả giới thiệu đã khẳng định sẽ bác toàn bộ, từ thuế khóa, cải cách hưu trí cho đến lương tối thiểu. Có thể bà tin vào chủ trương này, cũng có thể bà là con tin của cực tả. Đối với nhật báo thiên hữu Le Figaro, là cảm giác "vừa nhẹ nhõm vừa mơ hồ". Sau nhiều tuần lễ liên minh cánh tả gây áp lực, Macron đã đóng lại cánh cửa. Nước Pháp tránh được thảm họa nhưng vấn đề vẫn còn đó, và cần nhanh chóng giải quyết vì lợi ích của đất nước.
Thụy My