Cạnh tranh với Trung Quốc là thách thức địa chính trị lớn nhất thế kỷ XXI

Thùy Dương, RFI, 04/03/2021

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken nhận định cạnh tranh với Trung Quốc là "thách thức địa chính trị lớn nhất trong thế kỷ XXI" của Washington và các đồng minh. Lãnh đạo ngoại giao Mỹ cũng khẳng định sẽ kết hợp cứng rắn và đối thoại trong quan hệ với Bắc Kinh.

Ngoại trưởng Antony Blinken phát biểu tại trụ sở Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, Washington DC, Hoa Kỳ, ngày 03/03/2021.  Reuters - Pool

Trong bài phát biểu về chính sách đối ngoại đầu tiên kể từ khi nhậm chức vào tháng Giêng năm 2021, ngoại trưởng Antony Blinken hôm 03/03/2021 nhận định, một số quốc gia trở thành những thách thức đáng kể đối với Mỹ, trong đó phải kể đến Nga, Iran hoặc Bắc Triều Tiên. Thế nhưng, ông Blinken tuyên bố : "Thách thức do Trung Quốc đặt ra thì khác, Trung Quốc là quốc gia duy nhất có sức mạnh kinh tế, ngoại giao, quân sự và công nghệ có thể là lay chuyển nghiêm trọng hệ thống quốc tế ổn định và cởi mở, mọi quy tắc, giá trị và quan hệ" khiến cho thế giới thay đổi theo hướng Bắc Kinh mong muốn.

Theo AFP, ngoại trưởng Mỹ nhấn mạnh quan hệ với Bắc Kinh sẽ là sự đan xen giữa "cạnh tranh nếu lành mạnh", "hợp tác khi có thể" và "đối kháng nếu cần thiết". Ông Antony Blinken cũng hứa sẽ "đối thoại với Trung Quốc trên thế mạnh", nhằm tìm kiếm điểm chung để chống biến đổi khí hậu, tăng cường an ninh y tế và thúc đẩy không phổ biến vũ khí hạt nhân.

"Thế mạnh" mà Washington cần được giành lại cũng chính là thông điệp cốt lõi của các đường lối chỉ đạo chính sách đối ngoại của tổng thống Biden mà Nhà Trắng công bố hôm qua 03/03. Chính sách này nhấn mạnh cần phải hồi sinh mạng lưới liên minh "không gì sánh nổi" của Hoa Kỳ và khôi phục hình ảnh của nền dân chủ. Trong tài liệu 24 trang về các ưu tiên an ninh quốc gia, tổng thống Joe Biden coi sự cạnh tranh ngày càng gia tăng với Trung Quốc là một thách thức lớn mà Mỹ phải đối đầu.

Thùy Dương

Nguồn : RFI, 04/03/2021

********************

Ngoại trưởng Mỹ : Trung Quốc là 'thách thức địa chính trị lớn nhất thế kỷ 21'

Bình An, Tuổi Trẻ Online, 04/03/2021

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken nói rằng Trung Quốc là thách thức địa chính trị lớn nhất trong thế kỷ 21 mà Mỹ đối mặt, và Trung Quốc cũng là quốc gia duy nhất có đủ khả năng gây nguy hiểm cho trật tự quốc tế.

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken phát biểu về các ưu tiên đối với chính quyền Tổng thống Joe Biden tại Bộ Ngoại giao Mỹ ở Washington D.C ngày 3/3 - Ảnh : Reuters

Ngày 3/3, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã có bài phát biểu vạch ra các ưu tiên trong chính sách đối ngoại của chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden. Ông nói rằng Trung Quốc là thách thức địa chính trị lớn nhất mà Mỹ đối mặt trong thế kỷ 21.

Theo Hãng tin Reuters, Ngoại trưởng Blinken giải thích Trung Quốc hiện là quốc gia duy nhất có đủ sức mạnh - gồm kinh tế, ngoại giao, quân sự và công nghệ - để thách thức nghiêm trọng khả năng của Mỹ trong việc hình thành hệ thống "quy tắc, giá trị và quan hệ" toàn cầu.

"Quan hệ giữa chúng ta với Trung Quốc sẽ là cạnh tranh khi cần thiết, sẽ là hợp tác khi có thể và sẽ là đối đầu khi bắt buộc làm như vậy" - ông Blinken nói.

Mỹ và Trung Quốc hiện có những xung đột về sức ảnh hưởng ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, các hành vi thương mại của Bắc Kinh, vấn đề Hong Kong, Đài Loan và vấn đề quyền con người ở Tân Cương.

Tổng thống Biden đã gọi Trung Quốc là "đối thủ cạnh tranh nghiêm trọng nhất" đối với Mỹ và chính quyền ông đã bắn tín hiệu sẽ tiếp tục cách tiếp cận cứng rắn với Trung Quốc tương tự chính quyền cựu tổng thống Donald Trump.

Ngoại trưởng Blinken nói rằng nếu Mỹ không đẩy lùi những nỗ lực tấn công vào dân chủ và quyền con người của Trung Quốc, Bắc Kinh sẽ được khuyến khích hành động mạnh tay hơn. Ông Blinken cho biết ông đồng ý với cáo buộc "diệt chủng" ở Tân Cương của người tiền nhiệm, ông Mike Pompeo, nhưng ông đã không dùng trực tiếp cách gọi này trong bài phát biểu.

Các nhà hoạt động và chuyên gia Liên Hiệp Quốc cho biết ít nhất 1 triệu người Duy Ngô Nhĩ cùng người thuộc các nhóm thiểu số Hồi giáo khác bị đưa vào các trại tập trung ở Tân Cương. Trung Quốc bác bỏ các cáo buộc ngược đãi và gọi đây là các trung tâm đào tạo nghề, cần thiết để chống khủng bố.

8 ưu tiên chính sách đối ngoại của Mỹ sắp tới

Những bình luận trên đánh dấu đây là bài phát biểu chính sách đối ngoại quan trọng đầu tiên của Ngoại trưởng Blinken. Ông kêu gọi hợp tác với các đồng minh và đối tác trong một phản ứng phối hợp nhằm đối đầu Trung Quốc.

Theo kênh NBC News, Trung Quốc là quốc gia duy nhất mà Ngoại trưởng Blinken xem là một trọng tâm trong bài phát biểu liệt kê ra 8 ưu tiên trong chính sách đối ngoại của Mỹ sắp tới.

8 ưu tiên này gồm : đương đầu với Trung Quốc, chấm dứt đại dịch Covid-19, thúc đẩy nền kinh tế toàn cầu ổn định hơn, đối phó biến đổi khí hậu, bảo vệ vị trí lãnh đạo của Mỹ về công nghệ, cải cách hệ thống nhập cư, tăng cường các liên minh và hồi phục các giá trị dân chủ.

Bình An

Nguồn : Tuổi Trẻ Online, 04/03/2021

****************************

Bị phương Tây vây ép tứ bề, Trung Quốc sắp công bố kế hoạch tự chủ công nghệ

Trần Phương, Tuổi Trẻ Online, 03/03/2021

Trong khi phương Tây tìm cách chặn Trung Quốc tiếp cận công nghệ, Bắc Kinh cũng chuẩn bị chính sách nhằm cắt giảm phụ thuộc công nghệ vào nước ngoài.

Mục tiêu của Trung Quốc là thúc đẩy kinh tế theo hướng cách mạng công nghiệp - Ảnh : Bloomberg

Giới quan sát đánh giá tham vọng thúc đẩy đổi mới công nghệ của Trung Quốc lớn chưa từng thấy nhằm đưa nước này vượt lên dẫn đầu.

Theo Hãng tin Bloomberg ngày 2/3, Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc của Trung Quốc trong tuần này sẽ thông qua chính sách 5 năm nhằm giảm sự phụ thuộc vào phương Tây trong các ngành quan trọng như sản xuất chip và đầu tư vào các công nghệ mới nổi từ xe chạy hydrogen hay công nghệ sinh học.

Kế hoạch, cần huy động hàng nghìn tỉ USD, có thể đưa Trung Quốc vượt Mỹ để trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới ngay trong thập kỷ này, đồng thời hoàn thành mục tiêu trở thành siêu cường.

"Điều quan trọng nhất là mức tham vọng, lớn hơn nhiều so với Nhật Bản, Hàn Quốc hay Mỹ từng có. Tham vọng của Trung Quốc là thúc đẩy kinh tế theo hướng cách mạng công nghệ", giáo sư Barry Naguhton, Đại học California (Mỹ) và là một chuyên gia nghiên cứu hàng đầu về Trung Quốc, nhận định.

Đối với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, mục tiêu không chỉ là nâng cao đời sống của 1,4 tỉ dân Trung Quốc, mà còn chứng tỏ vai trò của Đảng Cộng sản Trung Quốc trong điều hành kinh tế.

Cuộc đua công nghệ đang đẩy căng thẳng Mỹ - Trung leo thang và hiện nay cả hai đều hướng đến mục tiêu tự chủ trong một số lĩnh vực chiến lược do lo sợ đối phương tìm cách thay đổi hệ thống chính trị của mình.

Chính quyền tổng thống Mỹ Donald Trump tìm cách hủy hoại tính chính danh của tổ chức này, hủy diệt các ông lớn công nghệ của Trung Quốc như Huawei hay tập đoàn sản xuất chip SMIC. Người kế nhiệm ông, Joe Biden, cũng thể hiện rõ lập trường ngăn Trung Quốc tiếp cận công nghệ then chốt, đồng thời nâng cao khả năng tự cung đối với nhiều mặt hàng chiến lược.

Ông Biden tuần trước đã tuyên bố rà soát tổng thể chuỗi cung đối với sản phẩm bán dẫn, thiết bị y tế, đất hiếm, pin ôtô điện hiệu suất cao. Đây là một phần trong kế hoạch tổng thể để đưa Mỹ vượt lên trước Trung Quốc, trong đó có gói chi tiêu 2.000 tỉ USD vào hạ tầng.

Giới đầu tư toàn cầu đang theo dõi chặt chẽ Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc Trung Quốc, dự kiến bắt đầu từ 5/3 và kéo dài trong 1 tuần. Dự kiến Thủ tướng Lý Khắc Cường sẽ vạch ra kế hoạch thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong 12 tháng tới với các biện pháp như thúc đẩy tiêu dùng.

Quan trọng hơn, phiên họp cũng sẽ công bố chi tiết kế hoạch dài hạn nhằm phát triển 30 công nghệ mà Trung Quốc hiện chưa sản xuất được, từ thiết bị chế tạo chip cho tới hệ điều hành điện thoại thông minh, phần mềm thiết kế máy bay.

Chính quyền Trung Quốc dự kiến tiết lộ mục tiêu chi bằng hoặc vượt mức chi tiêu 3% GDP mà Mỹ đang dành cho nghiên cứu và phát triển. Nguồn tiền sẽ nhiều hơn dành cho các nghiên cứu nhà nước trong những lĩnh vực mà Bộ Khoa học và công nghệ Trung Quốc tuyên bố thuộc diện ưu tiên như năng lượng hydrogen, xe điện, siêu máy tính…

Ngành công nghệ chip của Trung Quốc hiện vẫn chật vật, với các công ty hàng đầu của nước này vẫn đi sau các đối thủ toàn cầu khoảng 5 năm. 

Kế hoạch 5 năm lần này của Bắc Kinh dự kiến đề ra các giải pháp tăng cường nguồn tài chính cho công nghệ bán dẫn, coi đây là ưu tiên đặc biệt như đã từng dồn nguồn lực cho phát triển năng lực nguyên tử trước đây.

Trần Phương

Nguồn : Tuổi Trẻ Online, 03/03/2021

Đưa hàng trăm công ty Trung Quốc và Nga "sổ đen" – Tổng thống Mỹ quyết diệt trừ cộng sản

Trong tháng cuối cùng của nhiệm kỳ tổng thống, Donald Trump vẫn miệt mài gia tăng hành động chống lại Trung Quốc khi vừa đưa vào sổ đen hàng chục công ty Trung Quốc được cho là có liên hệ với quân đội nước này đồng thời tăng thêm lệnh hạn chế thị thực đối với các quan chức Trung Quốc.

Ảnh chụp màn hình thông báo của Bộ Thương mại Hoa Kỳ về việc đưa vào sổ đen các công ty Trung Quốc và Nga dính líu tới quân đội các nước này trên trang web của bộ này hôm 21/12

Hoa Kỳ vừa áp dụng các biện pháp hạn chế xuất khẩu đối với hơn 100 công ty Trung Quốc và Nga được cho là có liên hệ với quân đội các nước này.

Các công ty xuất khẩu Mỹ được yêu cầu phải xin giấy phép trước khi họ giao "các mặt hàng quy định" cho các công ty trong danh sách đen.

Có tên trong danh sách là nhiều công ty hàng không vũ trụ Trung Quốc cũng như cơ quan tình báo Nga.

Danh sách mới áp dụng cho các công ty "đại diện cho rủi ro không chấp nhận được về việc sử dụng hay thay đổi mục đích sử dụng" cho các mục đích quân sự ở Trung Quốc, Nga và Venezuela.

Bộ trưởng Thương mại Wilbur Ross nói trong một thông cáo rằng : "Bộ Thương mại Hoa Kỳ hiểu tầm quan trọng của việc tận dụng sự hợp tác với các công ty Mỹ và toàn cầu để chống lại nỗ lực từ Trung Quốc và Nga để dùng công nghệ Mỹ phục vụ cho các chương trình quân sự gây bất ổn định của họ".

Danh sách ban đầu bao gồm 103 công ty, nhưng một cơ quan liên bộ có thể đưa thêm hoặc xóa tên các công ty từ danh sách này.

Đây không phải đòn trừng phạt đầu tiên của Mỹ đối với các công ty dính líu đến quân đội Trung Quốc trong thời gian gần đây.

Mới tháng trước, Tổng thống Donald Trump đã ban hành lệnh cấm các khoản đầu tư của Mỹ vào các công ty Trung Quốc mà chính phủ xác định có quan hệ với quân đội Trung Quốc.

Trong sắc lệnh này, ông Trump cáo buộc Trung Quốc "ngày càng bóc lột" các khoản đầu tư của Mỹ "để cấp vốn cho sự phát triển và hiện đại hóa quân đội".

Lệnh này áp lên 31 công ty được Mỹ xác định vào đầu năm nay là có sự hậu thuẫn của quân đội Trung Quốc, một danh sách bao gồm các công ty công nghệ và các công ty xây dựng lớn thuộc sở hữu nhà nước cùng những công ty khác.

Lệnh cấm sẽ có hiệu lực vào tháng 01/2021. Các nhà đầu tư của Mỹ có thời hạn một năm để tuân thủ các quy tắc.

Lệnh này được dự đoán là sẽ gây ảnh hưởng đến một số tập đoàn lớn nhất của Trung Quốc đã lên sàn chứng khoán, bao gồm China Telecom và công ty công nghệ Hikvision.

Thêm vào đó, đầu năm nay, ông Trump cũng ra lệnh các quỹ hưu trí liên bang bỏ kế hoạch đầu tư vào công ty Trung Quốc.

Ngoài những công ty có thể có dính líu tới quân đội, chính phủ Hoa Kỳ gần đây còn đặt thêm chế tài cho các công ty công nghệ Trung Quốc.

Tuần trước, Mỹ đưa thêm hàng chục công ty Trung Quốc vào một danh sách đen thương mại khác, trong đó có nhà sản xuất chip hàng đầu SMIC, và nhà sản xuất máy bay không người lái SZ DJI Technology.

Hồi đầu tháng, Ủy Ban Viễn thông Liên bang (FCC) cũng ra lệnh cho các hãng viễn thông Mỹ gỡ bỏ thiết bị do Huawei sản xuất khỏi mạng lưới của họ.

FCC cũng bắt đầu quá trình thu hồi giấy phép hoạt động của China Telecom tại Mỹ.

Lệnh "thay toàn bộ" này là động thái mới nhất của Mỹ chống lại Huawei với lý do an ninh quốc gia.

Ảnh chụp màn hình thông báo của Bộ Thương mại Hoa Kỳ về việc bổ sung công ty SMIC của Trung Quốc vào Danh sách thực thể, hạn chế quyền truy cập vào công nghệ then chốt cho phép Hoa Kỳ hôm 18/12

Cùng với đó, hôm 18/12, Tổng thống Donald Trump đã kí đạo luật cho phép loại bỏ các công ty Trung Quốc khỏi các sàn giao dịch chứng khoán của Mỹ nếu họ không tuân thủ các tiêu chuẩn kiểm toán của Mỹ .

Đây là những nỗ lực của chính quyền Donald Trump nhằm ngăn chặn ảnh hưởng của các công ty niêm yết trên các sàn Trung Quốc đối với Mỹ.

"Đạo luật Buộc Công ty Nước ngoài Chịu Trách nhiệm" cấm chứng khoán của các công ty nước ngoài được niêm yết trên bất kì sàn giao dịch nào của Mỹ nếu họ không để cho Ban Giám sát Kế toán Công Hoa Kỳ kiểm toán trong ba năm liên tiếp.

Dù đạo luật áp dụng cho các công ty từ bất cứ quốc gia nào, song những người bảo trợ nhắm mục tiêu chủ yếu vào các công ty Trung Quốc được niêm yết tại Mỹ, như tập đoàn Alibaba, công ty công nghệ Pinduoduo hay tập đoàn dầu mỏ PetroChina.

Đạo luật này, giống như nhiều đạo luật khác có chủ trương cứng rắn hơn với các doanh nghiệp Trung Quốc, đã được Quốc hội thông qua với cách biệt lớn vào đầu năm nay.

Các nhà lập pháp – những người theo Đảng Dân chủ lẫn những thành viên đồng Đảng Cộng hòa của ông Trump – thể hiện lập trường cứng rắn giống như Tổng thống chống lại Bắc Kinh.

Đạo luật này cũng sẽ bắt buộc các công ty công cộng tiết lộ họ thuộc quyền sở hữu hoặc kiểm soát của chính phủ nước ngoài hay không.

Truyền thông quốc tế cho hay các quan chức Trung Quốc đã mô tả đạo luật này là một chính sách kì thị nhằm áp chế các công ty Trung Quốc về mặt chính trị.

Ảnh chụp màn hình thông báo của Bộ Ngoại giao Mỹ hôm 21/12 về việc tăng thêm lệnh hạn chế thị thực đối với các quan chức Trung Quốc vi phạm nhân quyền

Không dừng lại ở đó, ngày 21/12 vừa qua, Hoa Kỳ còn áp đặt thêm các biện pháp hạn chế thị thực đối với các quan chức Trung Quốc bị cáo buộc vi phạm nhân quyền.

Ngoại trưởng Mike Pompeo cho biết những hạn chế sẽ được áp dụng đối với các quan chức được xem là bị quy trách hoặc đồng lõa trong chiến dịch đàn áp tôn giáo, các nhóm dân tộc thiểu số, những người bất đồng chính kiến và những người khác.

Ông Pompeo nói trong một tuyên bố : "Nhà cầm quyền độc tài của Trung Quốc áp đặt những biện pháp hà khắc đàn áp quyền tự do ngôn luận, tôn giáo hoặc tín ngưỡng, quyền lập hội và quyền tụ tập trong ôn hòa của người dân Trung Quốc. Hoa Kỳ đã nêu rõ rằng những kẻ vi phạm nhân quyền như thế không được hoan nghênh ở đất nước chúng tôi".

Cũng trong ngày 21/12, Giám đốc Bộ An ninh Nội địa Mỹ Chad Wolf cho biết Washington đang xem xét các biện pháp bổ sung đối với Trung Quốc, mà ông gọi là mối đe dọa ngày càng tăng đối với Hoa Kỳ.

Ông Wolf cho biết Bộ An ninh Nội địa đang "tiếp tục xem xét và hy vọng sẽ sớm ban hành" lệnh cấm áp dụng trên toàn khu vực đối với "các sản phẩm chính được sản xuất bằng lao động cưỡng bức" ở vùng Tân Cương, và lệnh cấm nhập khẩu rộng rãi đối với tất cả các sản phẩm vải bông và cà chua đến từ Tân Cương mà chính quyền Trump đã xem xét trong năm trước khi chọn các biện pháp cấm vận ở mức giới hạn hơn nhắm vào các sản phẩm từ các thực thể cụ thể.

Ngoài ra, ông Wolf còn cho biết Bộ An ninh Nội địa sẽ sớm đưa ra cảnh báo kinh doanh chống việc sử dụng các dịch vụ dữ liệu và thiết bị từ các công ty có liên kết với Trung Quốc, và cho biết Mỹ đang "thẩm định lại các thực thể như TCL", nhà sản xuất TV lớn thứ ba thế giới.

Ông Wolf nói Bộ An ninh Nội địa sẽ sớm công bố "Kế hoạch Hành động Chiến lược chống lại Nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa" dựa trên chiến lược an ninh quốc gia của Tổng Thống Trump năm 2017 và một văn kiện năm 2020 vạch ra hướng đi chiến lược của Mỹ đối với Bắc Kinh.

Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân

Trung Quốc đã lên án các biện pháp hạn chế của Mỹ.

Phát biểu tại cuộc họp báo thường kỳ ngày 22/12, người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân nói : "Chúng tôi sẽ có các biện pháp trả đũa. Chúng tôi sẽ đề ra các biện pháp chống lại những ai chịu trách nhiệm đã phương hại tới các quan hệ song phương của chúng ta".

Trung Quốc gần đây cũng ban hành luật mới nghiêm ngặt hơn để hạn chế xuất khẩu "các mặt hàng được kiểm soát". Luật này chủ yếu áp dụng cho xuất khẩu công nghệ quân đội và các sản phẩm khác được coi là có thể làm tổn hại đến an ninh quốc gia Trung Quốc.

Trong suốt nhiệm kỳ của mình, Tổng thống Doanld Trump đã nỗ lực gỡ Mỹ ra mối quan hệ kinh tế chặt chẽ với Trung Quốc.

Ông đã tăng thuế biên giới đối với hàng hóa trị giá hàng tỷ đôla của Trung Quốc và áp đặt các lệnh trừng phạt đối với một số công ty công nghệ của nước này.

Quan hệ Mỹ – Trung đã xuống dốc tới mức tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ khi hai nền kinh tế hàng đầu thế giới tranh cãi về nhiều vấn đề, từ vụ bộc phát virus Covid-19, cho đến luật an ninh quốc gia tại Hồng Kông, tranh chấp về thương mại và gián điệp.

Lập trường của ông Trump về Trung Quốc là một trong những vấn đề hiếm hoi mà đôi khi ông nhận được sự ủng hộ từ cả đảng Dân chủ và đảng Cộng hòa.

Trung Kiên (tổng hợp)

Nguồn : Thoibao.de, 24/12/2020

Khoảng trống quyền lực ở Washington đe dọa tới Biển Đông

RFA, 23/12/2020

Liệu lịch sử có lặp lại ?

Vào thời điểm Tổng thống đắc cử Joe Biden có bài phát biểu mừng chiến thắng tại Delaware, hai máy bay ném bom chiến lược B-1B đã cất cánh từ Căn cứ Không quân Andersen tại đảo Guam để thực hiện lộ trình tới Biển Đông. 

Một máy bay ném bom chiến lược B-1B bay qua Seongnam ở tỉnh Gyeonggi của Hàn Quốc vào tháng 10 năm 2017. (Ảnh tệp Asahi Shimbun)

Theo một quan chức thuộc lực lượng Mỹ đồn trú tại Nhật Bản, 2 chiếc B-1B đã bay qua Kênh Bashi giữa đảo Y’ami của Philippines và đảo Lan Tự (Orchid), Đài Loan, trước khi bay dọc Biển Đông.

Bên cạnh đó, một quan chức Nhà Trắng trao đổi trong một cuộc họp báo trực tuyến : "Mỹ tiến hành chiến dịch này nhằm cảnh báo Trung Quốc tránh đưa ra các hành vi khiêu khích nhằm vào Mỹ và các đồng minh của Washington trong giai đoạn chuyển giao chính trị hiện nay". 

Nhiều người lo ngại về khoảng trống chính trị kéo dài tại Mỹ sau khi Tổng thống Donald Trump có những động thái thách thức kết quả bầu cử, điều mà giới chức cho rằng có thể ảnh hưởng đến cán cân quyền lực giữa lực lượng vũ trang mà Mỹ và Trung Quốc triển khai trong khu vực. Giới chức Mỹ có lý do để bất an, nhất là bởi chỉ 4 tháng sau cuộc bầu cử tổng thống Mỹ hồi năm 2000, một máy bay Trung Quốc đã va chạm với máy bay tuần tra Mỹ tại Biển Đông. Thời điểm đó, nước Mỹ cũng đang quay cuồng với các hỗn loạn hậu bỏ phiếu, sự kiện chỉ kết thúc sau đó 36 ngày với việc ứng cử viên Al Gore thừa nhận thất bại trước George W. Bush dù thắng phiếu phổ thông. Lần này, cả Washington và Lầu Năm Góc đều đang đặc biệt lo ngại về những bất ổn chính trị do phe của Tổng thống Trump từ chối thừa nhận thất bại trong bối cảnh căng thẳng quân sự tại các khu vực lân cận Trung Quốc ngày càng leo thang.

Nguy cơ đụng độ quân sự

Tháng 7 vừa qua, quân đội Mỹ đã triển khai 3 đội tàu sân bay tới Biển Đông và Biển Hoa Đông, cũng như tiến hành các cuộc tập trận tại Biển Đông và xung quanh Đài Loan. Vào giữa những năm 1990, khi khủng hoảng bùng lên tại Eo biển Đài Loan, Mỹ cũng chỉ cử 2 tàu sân bay tới khu vực tại thời điểm mối quan hệ song phương với Trung Quốc căng thẳng chưa từng có từ khi hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao năm 1979.

Về phần mình, Trung Quốc cũng đã tiến hành các cuộc tập trận tại những vùng biển lân cận. Ngày 26/8, Trung Quốc đã phóng hai tên lửa đạn đạo DF-21D – sát thủ diệt tàu sân bay, và hai tên lửa đạn đạo DF-26, loại vũ khí có khả năng nhắm tới các mục tiêu tại đảo Guam. Quyết định phóng tên lửa đạn đạo tối tân của Trung Quốc tại vùng biển tranh chấp đã đẩy căng thẳng lên mức chưa từng có.

Katsutoshi Kawano, cựu Tham mưu Trưởng Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản, bình luận : "Căng thẳng quân sự giữa Mỹ và Trung Quốc đang ở mức nghiêm trọng nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh kết thúc… Va chạm quân sự bất ngờ là mối nguy có thật". 

Mối quan hệ chặt chẽ hơn giữa chính quyền Trump với Đài Loan cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến các căng thẳng mới nhất giữa Washington và Bắc Kinh, dù câu chuyện phía sau phức tạp hơn.

Dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình, Trung Quốc đã thúc đẩy chương trình xây dựng lực lượng quân đội ngày càng tân tiến. Một trong những điểm nổi bật của kế hoạch này là việc thành lập Lực lượng Hỗ trợ Chiến lược với khả năng kiểm soát không gian mạng và không gian vũ trụ ; cũng như Lực lượng Tên lửa, chịu trách nhiệm chung về hoạt động phóng tên lửa đạn đạo. Một quan chức quân đội Mỹ bình luận : "Khả năng tác chiến điện tử và chống tên lửa của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) đã vượt qua Mỹ". Nhận thức được diễn biến này, Bộ Quốc phòng Mỹ đã nêu rõ Trung Quốc là "đối thủ cạnh tranh chiến lược" trong báo cáo Chiến lược Quốc phòng (NDS) công bố hồi tháng 1/2018. Elbridge Colby, quan chức chịu trách nhiệm chỉ đạo nội dung văn bản này khi đảm đương cương vị Phó trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng về chiến lược, đã cho biết : "Trung Quốc và PLA hiện là mối đe dọa đáng kể nhất đối với lợi ích của Mỹ, chủ yếu là với các cấu trúc liên minh và quan hệ đối tác mà Mỹ xây dựng… Chúng tôi xây dựng NDS để ngăn Trung Quốc trở thành cường quốc bá chủ Châu Á".

Giới tướng lĩnh quân đội, Quốc hội và nhiều bộ khác trong chính phủ Mỹ cùng có chung quan điểm này và khó có khả năng mọi chuyện sẽ thay đổi ngay cả khi chính quyền có sự chuyển giao. Và Trung Quốc hiểu rõ điều đó. Giáo sư John Mearsheimer, chuyên nghiên cứu các vấn đề chính trị quốc tế tại Đại học Chicago, chia sẻ quan điểm mà ông rút ra từ sau cuộc gặp với một số quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Trung Quốc trong chuyến công du tháng 10/2019 : "Hầu hết những người tôi nói chuyện cùng đều tin rằng việc Trump thắng hay thua trong cuộc bầu cử năm 2020 đều không ảnh hưởng đến mối quan hệ Mỹ-Trung... Người Trung Quốc tin rằng Mỹ có thành kiến và luôn muốn nhằm vào Trung Quốc, và sẽ không có gì thay đổi điều đó". 

Chính quyền Trump đã khiến mối quan hệ với các đồng minh của Mỹ đặc biệt căng thẳng bằng cách gia tăng áp lực đòi hỏi nước sở tại phải tăng chi phí cho lực lượng Mỹ đồn trú và một trong những mục tiêu của chính quyền Biden sắp tới là đảo ngược xu thế này. Một quan chức cấp cao trong đảng Dân chủ, người tham dự cuộc họp trực tuyến mà Biden và các quan chức thân cận tiến hành hôm 31/10, vài ngày trước cuộc bầu cử, cho biết : "Biden liên tục nhấn mạnh việc tái thiết quan hệ với các đồng minh". Một động thái phản ánh lập trường này là việc Biden từng xác nhận lại với Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide trong cuộc điện đàm ngày 12/11 rằng quần đảo Senkaku đang tranh chấp ở Biển Hoa Đông là thuộc phạm vi Điều 5 của Hiệp ước An ninh Nhật-Mỹ, điều khoản quy định Mỹ sẽ bảo vệ Nhật Bản trong trường hợp đồng minh bị tấn công vũ trang. Những khẳng định của Biden được cho là trái ngược hẳn với lập trường mà ông từng tuyên bố vào tháng 12/2013 khi đến thăm Nhật Bản với tư cách là phó tổng thống trong chính quyền Obama. Khi đó, ông không kêu gọi Trung Quốc thu hồi quyết định thiết lập Vùng nhận dạng phòng không ở Biển Hoa Đông, và cũng không nói rằng quần đảo Senkaku thuộc phạm vi của Hiệp ước An ninh Mỹ-Nhật.

Tổng thống tân cử Joe Biden phát biểu ở Delaware hôm 22/12/2020. AFP

Những nhận thức của chính quyền Mỹ và quan điểm cá nhân của Biden về Trung Quốc đã thay đổi đáng kể kể từ thời điểm đó. Tuy nhiên, vẫn chưa có những yếu tố rõ ràng xác định chính sách an ninh mà chính quyền Biden sẽ triển khai trong thời gian tới. Tổng thống đắc cử đã liệt kê các vấn đề ưu tiên đối với chính quyền ngay khi nhậm chức là đưa nước Mỹ vượt qua dịch viêm đường hô hấp cấp do chủng mới của virus Corona (COVID-19), tái thiết nền kinh tế và hàn gắn những chia rẽ về chủng tộc và xã hội từng trở nên trầm trọng dưới thời Donald Trump.

Nước Mỹ đang đối mặt với rất nhiều thách thức, buộc Biden trước mắt phải đặc biệt tập trung vào các vấn đề đối nội. Những bình luận đầy tích cực của Biden về việc ưu tiên các cam kết đối với liên minh không đồng nghĩa Washington sẽ quay trở lại chính sách an ninh mà Tổng thống Barack Obama và các chính quyền trước đó theo đuổi. Các nguồn tin từ đảng Dân chủ cho biết trước một Trung Quốc đang trỗi dậy mạnh mẽ trên phương diện quân sự, Biden rất có thể sẽ kêu gọi các đồng minh của Mỹ mạnh dạn để đóng một vai trò lớn hơn so với những gì từng diễn ra dưới thời chính quyền Trump.

Việt Nam nên làm gì ?

Việt Nam đang vừa có những cơ hội nhưng cũng đối mặt với những thách thức không nhỏ. Một mặt, cạnh tranh Mỹ - Trung đã mang lại những cơ hội lớn cho Việt Nam, đặc biệt là những lợi ích chiến lược và kinh tế. Mặt khác, Việt Nam đang phải chịu sức ép giữa hai cường quốc này.

Đối với Trung Quốc, Việt Nam vẫn luôn là quốc gia "láng giềng" của Trung Quốc. Điều này có nghĩa những đe doạ, thao túng kinh tế và chính trường Việt Nam của Trung Quốc luôn hiện diện kề bên. Chính Trung Quốc là vật cản trong sự phát triển của mối quan hệ Việt - Mỹ thời gian gần đây. Ngoài ra, Trung Quốc luôn đe dọa Việt Nam để có thể khống chế Việt Nam, hòng khiến Việt Nam khuất phục trước tham vọng "độc chiếm biển Đông" của Trung Quốc.

Đối với Mỹ, Việt Nam cũng có những sức ép không hề nhỏ. Mới đây, Bộ Tài chính Mỹ đã gắn mác Việt Nam "thao túng tiền tệ". Điều này có nhiều ẩn ý. Mặc dù một số chuyên gia Mỹ cho rằng Việt Nam không thực sự "thao túng tiền tệ" nhưng chính quyền Mỹ vẫn đưa Việt Nam vào danh sách quốc gia bị gắn mác này. Quyết định này của chính quyền Mỹ diễn ra sau hai chuyến thăm của Ngoại trưởng Mỹ và tiếp đó của Cố vấn an ninh Mỹ. Các nhà nghiên cứu chính trị cho rằng, việc đưa Việt Nam vào danh sách bị gắn mác "thao túng tiền tệ" là một quyết định chính trị của chính quyền Trump vào thời kỳ nhiệm kỳ sắp chấm dứt.

Trung Quốc rất có thể sẽ lợi dụng "Khoảng trống quyền lực" trong nền chính trị Mỹ để tranh thủ ra tay tại biển Đông. Và Việt Nam đang bận bịu với Đại hội Đảng lần thứ XIII - vốn sắp xếp lại các vị trí quan trọng trong hệ thống chính trị Việt Nam, điều này sẽ dẫn tới khả năng Việt Nam lơ là với biển Đông.

Chính vì vậy, Việt Nam đang đứng trước những vận hội quan trọng. Một mặt, cần giữ gìn và phát triển quan hệ với Mỹ. Mặt khác, giữ cho quan hệ với Trung Quốc không xấu đi, để bảo đảm cho môi trường an ninh được yên ổn. Tuy nhiên, điều này thực sự không dễ dàng.

Nguồn : RFA, 23/12/2020

Tham khảo :

- Kenji Minemura, "Flareup feared in South China Sea due to power vacuum in U.S.", Asahi Shimbum, 21/12/2020

**************************

Các ưu tiên chung thắt chặt quan hệ quốc phòng giữa Hoa Kỳ và Việt Nam

Tom Abke, IPDForum, 22/12/2020

Tầm nhìn chung về một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương Tự do và Rộng mở đang thúc đẩy mối quan hệ hợp tác quốc phòng sâu rộng hơn giữa Hoa Kỳ và Việt Nam trong các lĩnh vực từ an ninh hàng hải đến các hoạt động gìn giữ hòa bình.

Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc, bên phải, chào đón Cố vấn An ninh Quốc gia Hoa Kỳ Robert O’Brien tại Hà Nội vào tháng 11 năm 2020.

Hai quốc gia này đã tổ chức một số cuộc họp cấp cao về chính sách quốc phòng trong những tháng gần đây, bao gồm chuyến thăm của Cố vấn An ninh Quốc gia Hoa Kỳ Robert O’Brien đến Hà Nội từ ngày 20-22 tháng 11 năm 2020.

Trong cuộc gặp với ông O’Brien, Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh đã ca ngợi sự hợp tác giữa hai quốc gia, bao gồm việc duy trì các khuôn khổ cho đối thoại song phương, tăng cường hợp tác tìm kiếm, cứu hộ và viện trợ nhân đạo cũng như cứu trợ thiên tai, theo thông tin của một thông cáo báo chí từ bộ của ông Minh. Ông O’Brien và ông Tô Lâm, Bộ trưởng Bộ Công an Việt Nam, cũng đã thảo luận về các nỗ lực chung để chống tội phạm xuyên quốc gia và mở rộng sự hợp tác trong một loạt các vấn đề an ninh. 

Nhà phân tích quốc phòng Blake Herzinger tại Singapore nói với DIỄN ĐÀN rằng việc các tàu chở máy bay của Hoa Kỳ ghé thăm cảng của Việt Nam vào tháng 3 năm 2018 và tháng 3 năm 2020 cũng chứng minh sức mạnh của các mối quan hệ quốc phòng.

Ông này nói : "Đối với Việt Nam, đó là một dấu hiệu rõ ràng về việc cải thiện quan hệ với Hoa Kỳ trong khi quan hệ Việt Nam-Trung Quốc đã xấu đi". "Thực tế là Hải quân Hoa Kỳ đã tiến hành chuyến thăm này vào thời điểm bùng phát đại dịch cũng thực sự làm rõ tầm quan trọng của sự kiện đó đối với Hoa Kỳ. "

Ngoài các chuyến thăm cảng, Hoa Kỳ cũng đã chuyển cho Việt Nam một tàu tuần duyên đã hết nhiệm vụ của lực lượng Tuần duyên Hoa Kỳ và đang chuẩn bị gửi một chiếc nữa. "Việc chuyển giao như vậy thường cho thấy một mối quan hệ có xu hướng tích cực", ông Herzinger nói "vì sự sắp xếp này sẽ đòi hỏi sự tương tác liên tục từ phía phòng thủ để hoàn thành công tác bảo trì và bất kỳ việc huấn luyện đi kèm nào có thể là cần thiết".

Theo Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, từ năm 2015 đến năm 2019, Washington đã đồng ý xuất khẩu các thiết bị quốc phòng trị giá 52,86 triệu đô la Mỹ sang Việt Nam. Các mặt hàng xuất khẩu bao gồm la-de, thiết bị hình ảnh và thiết bị dẫn đường, thiết bị điện tử trong quân sự và động cơ tuabin khí. Thương mại giữa hai quốc gia cũng đã tăng vọt lên 76 tỷ đô la Mỹ vào năm 2019 từ 450 triệu đô la Mỹ vào năm 1994, theo số liệu từ Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam.

Ông Dương Hoài Nam, Phó phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Việt Nam, đã mô tả Hoa Kỳ là một trong những "đối tác quan trọng nhất" của quốc gia mình, theo tin của Thông tấn xã Việt Nam, một cơ quan thuộc sở hữu nhà nước, vào tháng 11 năm 2020.

Ông nói : "Việt Nam hoan nghênh vai trò và những sáng kiến của Hoa Kỳ để giúp duy trì hòa bình, an ninh, ổn định, hợp tác và phát triển trong khu vực, bao gồm hỗ trợ vai trò trung tâm của [Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á] hài hòa với các cơ chế hợp tác khu vực và tuân thủ luật pháp quốc tế".

Tom Abke là một cộng tác viên IPDefense Forum đưa tin từ Singapore.

Bầu cử Mỹ : Trung Quốc hy vọng Mỹ thay đổi với Biden, nhưng đó chỉ là ảo vọng

Mai Vân, RFI, 26/10/2020

Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ càng gần kề, Bắc Kinh được cho là càng nuôi hy vọng về khả năng xung đột với Washington sẽ giảm bớt nếu Joe Biden giành chiến thắng. Thế nhưng theo các nhà phân tích được hãng tin Mỹ AP ngày 23/10/2020 phỏng vấn, bất kỳ thay đổi nào, nếu có, chỉ mang tính hình thức chứ không phải thực chất, bởi vì cả nước Mỹ đều ngày càng nghi kỵ Bắc Kinh.

Ảnh tổng thống Trump ứng viên Biden phản ánh trên tấm che plexiglass nhân cuộc tranh luận ở Nashville, Tennessee, ngày 22/10/2020.  Reuters - MIKE SEGAR

Về phía Quốc Hội, các nhà lập pháp Mỹ, từ Dân Chủ đến Cộng Hòa, và các cử tri của họ, đều có dấu hiệu không muốn chính quyền mềm mỏng trở lại đối với Trung Quốc, điều dự báo cho một quan hệ căng thẳng tiếp tục với Trung Quốc, bất kể kết quả của cuộc bầu cử.

Công chúng Mỹ cũng có cái nhìn tiêu cực không kém. Hai phần ba số người được trung tâm thăm dò Pew Research Center đặt câu hỏi vào tháng 3 vừa qua, đều có cái nhìn "không thuận lợi" về Trung Quốc, mức cao nhất kể từ khi có các cuộc thăm dò vào năm 2005 đến nay.

Quan hệ Mỹ-Trung hiện rơi xuống mức tệ hại nhất trong nhiều thập kỷ trong bối cảnh tranh cãi về đại dịch Covid-19, công nghệ, thương mại, an ninh và gián điệp.

Dù bất hòa với nhau trên nhiều mặt khác, nhưng hai đảng Dân Chủ và Cộng Hòa tại Mỹ đều chỉ trích hồ sơ thương mại và cách hành xử của Bắc Kinh đối với Hồng Kông, Đài Loan, cũng như với các nhóm tôn giáo và thiểu số ở Tây Tạng và Tân Cương, nơi mà đảng Cộng Sản Trung Quốc giam giữ cả triệu người Hồi Giáo trong các trại cải tạo.

Tại sao Trung Quốc đặt hy vọng vào Biden

Giới lãnh đạo Trung Quốc lần này khá kín tiếng về cuộc bầu cử Mỹ, trái với lần trước vào năm 2016, khi họ ủng hộ Donald Trump hơn là Hillary Clinton vì Bắc Kinh căm hận việc bà Clinton, thời còn là ngoại trưởng của tổng thống Obama, đã luôn gây sức ép với Bắc Kinh, đặc biệt về nhân quyền. Hơn nữa, hình ảnh doanh nhân thành đạt của Trump đã gây được tiếng vang lớn trong dư luận Trung Quốc.

Tuy nhiên, theo các nhà phân tích Trung Quốc, một tổng thống Mỹ như ông Biden có thể sẽ dễ đoán hơn đối với Bắc Kinh sau những cú sốc của cuộc chiến thuế quan mà ông Trump đã khởi động, cũng như cách ông kết thân với Ấn Độ, được coi là đối thủ chiến lược của Trung Quốc, và với các nước Đông Nam Á, đang có một loạt tranh chấp lãnh thổ với Bắc Kinh.

Một giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại Học Ngôn Ngữ và Văn Hóa Bắc Kinh cho rằng ít ra là chính sách của ông Biden sẽ không cảm tính và lố bịch như của ông Trump.

Một giáo sư khác tại Đại Học Nhân Dân Bắc Kinh thì nhìn thấy là đảng Dân Chủ ít hiếu chiến hơn, vì vậy họ có thể quan tâm nhiều hơn đến việc ngăn chặn các xung đột quân sự, kể cả những sự cố hạn chế, và chú ý hơn đến việc phối hợp với Trung Quốc để quản lý khủng hoảng.

Giới lãnh đạo tình báo Mỹ tin rằng Trung Quốc không muốn Trump tái đắc cử, nhưng không trực tiếp cáo buộc Trung Quốc âm mưu can thiệp vào cuộc bầu cử hoặc ủng hộ Biden.

Trump và Biden tố cáo nhau không đủ cứng rắn đối với Bắc Kinh

Trong các cuộc tranh luận, các ứng cử viên tổng thống và phó tổng thống Mỹ đã cáo buộc nhau là đã thiếu hiệu quả hoặc không đủ cứng rắn với Trung Quốc. 

Tổng thống Trump và phó tổng thống Mike Pence cáo buộc Biden đã để cho Trung Quốc tự do tung hoành khi ông còn là người phó của tổng thống Obama. Trong lúc đó thì thượng nghị sĩ Kamala Harris, ứng cử viên phó tổng thống trong liên danh của ông Biden thì cho rằng cuộc chiến thương mại của ông Trump là một thất bại.

Theo Michael Hirson, thuộc nhóm nghiên cứu Eurasia Group, ông Biden sẽ cố gắng nối lại hợp tác với Bắc Kinh về biến đổi khí hậu, Bắc Triều Tiên, Iran và virus corona, nhưng cho rằng Biden sẽ phải đối mặt với sự đồng thuận rộng rãi tại Hoa Kỳ theo đó cách tiếp cận Trung Quốc thời tiền Donald Trump sẽ thất bại hoặc không còn phù hợp nữa.

Theo chuyên gia này, sẽ có rất nhiều khả năng là hai bên sẽ có một kiểu quan hệ tấn công vào nhau nhưng cố tránh một cuộc khủng hoảng lớn về Đài Loan hoặc Biển Đông.

Thái độ bất bình về tham vọng quân sự và chiến lược của Bắc Kinh lan rộng tại Washington cũng như trong các đồng minh của Mỹ. Giới chức quân sự Mỹ cho rằng Bắc Kinh là một mối đe dọa ngày càng nghiêm trọng. Cảm nhận đó khó có thể thay đổi dưới một chính quyền mới.

Robert Sutter, một chuyên gia chính trị về Trung Quốc tại Đại học George Washington, nhận định : "Biden sẽ là một vấn đề đối với Trung Quốc vì chính quyền Biden có thể sẽ gắt gao với Bắc Kinh về nhân quyền, đồng thời sẽ phối hợp như đã tuyên bố, với các đồng minh để kiềm chế Trung Quốc, và như thế sẽ làm cho đường tiến của Trung Quốc thêm phức tạp".

Elizabeth Economy, một thành viên cấp cao tại Viện Hoover, Đại Học Stanford, giải thích là Biden có thể khẳng định lại vai trò lãnh đạo toàn cầu của Hoa Kỳ theo chiều hướng gây áp lực để Trung Quốc phải thực hiện đúng theo những gì họ từng hứa hẹn trong các vấn đề như biến đổi khí hậu và y tế toàn cầu.

Một phần dư luận Trung Quốc ủng hộ Trump vì "đã giúp" Bắc Kinh vươn lên

Một số người tại Trung Quốc vẫn ủng hộ ông Trump vì họ tin rằng ông đang tạo điều kiện cho Trung Quốc vươn lên vị trí lãnh đạo toàn cầu bằng cách "dẫn nước Mỹ đi sai đường". Việc ông không quan tâm đến nhân quyền, chỉ trích các đồng minh NATO và rút khỏi Tổ Chức Thương Mại Thế Giới và Tổ Chức Y Tế Thế Giới được coi là thể hiện sự đầu hàng, từ bỏ vai trò lãnh đạo của Mỹ.

Theo chuyên gia Economy, cách ông Trump xử lý đại dịch Covid-19 và châm ngòi cho những căng thẳng trong nội bộ nước Mỹ về giai cấp và chủng tộc "chỉ đơn giản là quà tặng" cho chính phủ của ông Tập Cận Bình.

Các vấn đề bùng lên tại Hoa Kỳ đã cho phép ông Tập mô tả hệ thống độc đảng của Trung Quốc tốt hơn nền dân chủ phương Tây đầy hỗn loạn. Các phương tiện truyền thông Trung Quốc hoàn toàn do Nhà nước kiểm soát đã phớt lờ hoặc bác bỏ những lời chỉ trích Bắc Kinh đàn áp các nhóm thiểu số hay về các vấn đề khác.

Tuy nhiên, những người theo chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc tin rằng Trump đang cố gắng ngăn chặn sự vươn lên của Trung Quốc trong tư cách một lãnh đạo toàn cầu. Và Bắc Kinh thất vọng trước những thay đổi chính sách đột ngột của Trump.

Theo chuyên gia Scissors thuộc trung tâm tham vấn Viện Doanh Nghiệp Hoa Kỳ (American Enterprise Institute) tại Washington : "Chính quyền Trump thứ hai có khả năng là cũng sẽ không ổn định trong lúc mà Đảng Cộng Sản Trung Quốc lại rất coi trọng sự ổn định".

June Teufel Dreyer, một chuyên gia chính trị Trung Quốc tại Đại học Miami, cho rằng giới lãnh đạo Trung Quốc có thể thấy Biden dễ uốn nắn hơn ngay cả khi vấn đề không thay đổi. Theo chuyên gia này, thì "trái với tục ngữ thông thường, Trung Quốc ngày nay thích quỷ lạ hơn là ma quen".

Mai Vân

Nguồn : RFI, 26/10/2020

Hạ viện đề xuất dự luật xem Trung Quốc là mối đe dọa an ninh quốc gia hàng đầu của Hoa Kỳ

Các nhà lập pháp hàng đầu của Đảng Cộng hòa tại Hạ viện đã giới thiệu một dự luật vào ngày 20 tháng 10 tuyên bố Đảng cộng sản Trung Quốc là "mối đe dọa kinh tế và an ninh quốc gia hàng đầu của Hoa Kỳ trong thế hệ này".

Lãnh đạo phe thiểu số tại Hạ viện Kevin McCarthy (R-Calif.) Phát biểu trong một cuộc họp báo ở Washington, vào ngày 30 tháng 9 năm 2020. (Tasos Katopodis / Getty Images)

Đạo luật dài 25 trang, có tên Đạo luật Chuyên ban Trung Quốc, đã tổng hợp 137 khuyến nghị lập pháp quan trọng liên quan đến Trung Quốc, bao gồm các dự luật, nghị quyết và các biện pháp khác, để được thông qua nhanh chóng. Đạo luật này đề cập đến nhiều vấn đề, như đề xuất bán vũ khí cho Đài Loan, bảo đảm an toàn cho mạng 5G, trừng phạt sự đàn áp của chính quyền Trung Quốc đối với các dân tộc thiểu số, hạn chế nhập khẩu các sản phẩm Trung Quốc do lao động nô lệ sản xuất và lên án nạn buôn bán nội tạng của Trung Quốc.

Đạo luật Không TikTok trên thiết bị của Chính phủ, sẽ cấm TikTok trên tất cả các thiết bị điện tử của nhân viên chính phủ, trong khi Đạo luật CONFUCIUS nhằm hạn chế ảnh hưởng của các Viện Khổng Tử do Trung Quốc tài trợ ở các cơ sở của Hoa Kỳ. Một phần của các đạo luật này đã được Hạ viện hoặc Thượng viện thông qua.

"Mục tiêu của Hoa Kỳ phải là chấm dứt tình trạng độc quyền quyền lực của Đảng cộng sản Trung Quốc, thay vì cùng tồn tại vô thời hạn với một nhà nước cộng sản mà cơ bản là thù địch", dự luật mới nhất nêu rõ.

Lãnh đạo Đảng Cộng hòa tại Hạ viện Kevin McCarthy (R-Calif.), người đã giới thiệu dự luật này cùng với Hạ nghị sĩ Michael McCaul (R-Texas), gọi hành động này là một "cột mốc quan trọng trong nỗ lực của chúng tôi nhằm buộc Trung Quốc phải chịu trách nhiệm" trong một tuyên bố, nói thêm rằng chính sách thỏa hiệp của Hoa Kỳ trong quá khứ đã giúp "chế độ độc tài tàn bạo" của Đảng cộng sản Trung Quốc gia tăng sức mạnh và làm cho nó có thể tiếp tục chà đạp lên nhân quyền.

Chủ tịch Lực lượng Đặc nhiệm Trung Quốc Michael McCaul tại một cuộc họp báo ở Washington, vào ngày 30 tháng 9 năm 2020. (Tasos Katopodis / Getty Images)

Ông nói : "Mọi thành viên trong phòng này, bất kể đảng phái chính trị nào, đều muốn có lập trường chống lại hành vi xấu xa của Trung Quốc và các hành vi vi phạm nhân quyền của họ.

Các đại diện của Đảng Cộng hòa đã thành lập Chuyên ban Trung Quốc gồm 15 thành viên vào tháng 5 để xem xét kỹ lưỡng các mối đe dọa từ chế độ Trung Quốc, đặc biệt là vai trò của ban này trong sự lây lan toàn cầu của Covid-19.

Sau một cuộc điều tra kéo dài nhiều tháng, ủy ban này đã công bố một báo cáo vào cuối tháng 9 với hàng trăm khuyến nghị, bao gồm chuyển các chuỗi công nghiệp quan trọng về nước, hiện đại hóa quân đội Hoa Kỳ và xử phạt chế độ này vì vi phạm nhân quyền.

Ông McCaul, chủ tịch ủy ban cho biết : "Trong nhiều thập kỷ, Hoa Kỳ và các đồng minh của họ đã ngủ quên khi đang lái xe.

Đạo luật này đánh dấu động thái mới nhất hướng tới một chính sách cứng rắn hơn của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc.

Vào ngày 20 tháng 10, Hạ nghị sĩ Andy Biggs (R-Ariz.) đã đưa ra một nghị quyết coi Bắc Kinh là "mối đe dọa nước ngoài lớn nhất" đối với hòa bình và thịnh vượng của Hoa Kỳ, viện dẫn các yếu tố như tham vọng toàn cầu quyết đoán, tranh chấp lãnh thổ với các nước láng giềng, hạn chế các quyền tự do của Hồng Kông, các thủ đoạn thương mại gian lận và các cuộc tấn công mạng nhắm vào các bí mật thương mại và lợi ích quốc phòng của Hoa Kỳ.

Cùng ngày, Thượng nghị sĩ Marco Rubio (R-Fla.) Và Jeff Merkley (D-Ore.) Đã đề xuất một dự luật nhằm tăng cường quan hệ của Hoa Kỳ với Đài Loan. Nó nhằm mục đích tạo ra một ủy ban liên ngành, thiết lập nền tảng trao đổi văn hóa, thúc đẩy sự tham gia có ý nghĩa của Đài Loan trong các cơ quan quốc tế và chống lại áp lực của Bắc Kinh đối với các doanh nghiệp Hoa Kỳ liên quan đến Đài Loan.

Trung Quốc coi Đài Loan là một phần lãnh thổ của mình, mặc dù Đài Loan trên thực tế là một quốc gia, với chính phủ được bầu cử dân chủ, quân đội và tiền tệ của riêng mình. Bắc Kinh đã tuyên bố sẽ đưa hòn đảo tự trị này về dưới quyền của họ.

"Hoa Kỳ cần sử dụng ảnh hưởng ngoại giao, kinh tế và văn hóa của mình để hỗ trợ các đối tác như Đài Loan, quốc gia chia sẻ các giá trị của chúng ta", ông Merkley, thành viên Ủy ban Đối ngoại Thượng viện, cho biết trong một tuyên bố về việc giới thiệu dự luật.

Eva Fu

Nguyên tác : House Proposes Bill to Name Chinese Regime as Top US National Security Threat, The Epoch Times, 21/10/2020

Anh Khoa dịch

Nguồn : VNTB, 23/10/2020

Chính sách của Trung Quốc qua phát biểu của Vương Nghị

Trong buổi trả lời phỏng vấn của Tân Hoa xã ngày 6/8, Ủy viên Quốc vụ kiêm Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã có những đánh giá về quan hệ Trung – Mỹ hiện nay và đưa ra phản hồi về một số điểm đối đầu chính trong quan hệ giữa hai nước.

Hình minh hoạ. Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tại một họp báo ở Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh hôm 24/5/2020 - Reuters

Ông Vương Nghị cho biết Trung Quốc luôn duy trì tính liên tục và ổn định trong chính sách đối với Mỹ, nhưng đồng thời cũng sẵn sàng vượt qua những khó khăn, thách thức trong quan hệ Trung-Mỹ, đồng thời đưa ra tín hiệu rằng Trung Quốc không mong muốn quan hệ hai nước tiếp tục đi đến đáy. Ông thừa nhận quan hệ Trung-Mỹ đang đối mặt với cục diện nghiêm trọng nhất kể từ khi hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao, song Bắc Kinh kiên quyết phản đối việc tạo ra "Chiến tranh Lạnh mới".

Phân tích về bài phát biểu mới nhất của Vương Nghị, các học giả cho rằng trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, giới lãnh đạo Trung Quốc đã đưa ra chủ trương cơ bản là "dĩ hòa vi quý" trong chính sách đối với Mỹ, nhấn mạnh không muốn đấu nhau với Mỹ đến mức cả hai bên tổn hại, đều thua và trong thời gian tới cũng không chạy đua với Mỹ về việc gây ra sức ép lên nhau, thậm chí có thể áp dụng các biện pháp đối phó linh hoạt hơn. Trung Quốc đã cố gắng hết sức để tránh chia rẽ quan hệ Trung-Mỹ, đồng thời cũng chuẩn bị sẵn sàng các phương án để đối phó với tình hình xấu nhất.

Ông Vương Nghị khẳng định Trung Quốc luôn mong muốn cùng Mỹ xây dựng "quan hệ Trung-Mỹ phối hợp hài hòa, hợp tác và ổn định", đồng thời sẵn sàng ứng phó một cách bình tĩnh và hợp lý trước những kích động và nôn nóng của Mỹ, xoa dịu cục diện căng thẳng hiện nay thông qua đối thoại bình đẳng và mang tính xây dựng.

Ông cho rằng cần phải thiết lập một khuôn khổ rõ ràng cho quan hệ Trung-Mỹ, bao gồm cả việc từ chối chia rẽ, duy trì hợp tác. Ông chỉ rõ, bên cạnh việc tạo ra lợi ích phát triển sáng tạo, toàn cầu hóa và thương mại tự do cũng mang lại những mâu thuẫn và vấn đề đối với cơ cấu kinh tế và phân phối lợi ích của mỗi bên. Điều này đòi hỏi sự điều chỉnh hơn nữa thông qua tự cải cách, thay vì mong đợi việc "chia rẽ, tách rời" để giải quyết vấn đề.

Theo ông Vương Nghị, lợi ích Trung–Mỹ giao thoa sâu sắc, việc tách rời một cách cưỡng bức sẽ gây ra tác động lâu dài đến quan hệ song phương và gây nguy hiểm cho an ninh của chuỗi công nghiệp quốc tế và lợi ích của các nước.

Phó giáo sư Thành Hiểu Hà của Học viện Quan hệ Quốc tế thuộc Đại học Nhân dân Trung Quốc cho rằng bài phát biểu mới nhất của Vương Nghị cho thấy chính sách đối ngoại của Trung Quốc đối với Mỹ về cơ bản là ổn định, phát đi các tín hiệu "hòa hợp" và "hướng về phía trước". Chuyên gia Thành Hiểu Hà dự đoán trước khi chính phủ khóa mới của Mỹ lên nắm quyền, Trung Quốc sẽ không nhất thiết phải áp dụng chiến lược ngoại giao trả đũa tương xứng trong ngoại giao với Mỹ, khiến quan hệ Trung-Mỹ không thể kiểm soát và tiếp tục xấu đi. Ông nói : "Trong thời gian tới, có thể thấy Trung Quốc suy nghĩ lý tính nhiều hơn, khoan dung và không muốn leo thang thêm xung đột ngoại giao với Mỹ".

Lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston, TX bị đóng cửa hôm 22/7/2020 - Reuters

Về cơn bão ngoại giao xung quanh việc đóng cửa trụ sở tổng lãnh sự quán của nhau giữa Mỹ và Trung Quốc trong tháng 7/2020, ông Vương Nghị tuyên bố Trung Quốc không mong muốn và không có lợi ích trong việc gây ra một "cuộc chiến ngoại giao" với Mỹ, nhưng cảnh báo rằng "nếu Mỹ tiếp tục phạm sai lầm, thì Trung Quốc sẽ theo đến cùng".

Ngày 23/7, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã có bài phát biểu cứng rắn về Trung Quốc tại Thư viện Tổng thống Nixon ở California. Các nhà phân tích cho rằng đây là một trong những yếu tố trực tiếp để ông Vương Nghị tổ chức buổi phỏng vấn này.

Về tuyên bố của ông Pompeo rằng các chính sách tiếp xúc với Trung Quốc của các chính quyền Mỹ tiền nhiệm đã thất bại, Ngoại trưởng Vương Nghị nói rằng lập luận này đã trở lại tâm lý Chiến tranh Lạnh, phủ nhận hoàn toàn những thành tựu của trao đổi Trung-Mỹ trong mấy chục năm qua. Ông nói rằng Trung Quốc kiên quyết phản đối việc tạo ra một "cuộc Chiến tranh Lạnh mới" và nhấn mạnh : "Trung Quốc ngày nay không phải là Liên Xô năm xưa, chúng tôi càng không có ý định trở thành một nước Mỹ thứ hai".

Vương Nghị khẳng định Trung Quốc hy vọng Mỹ có thể tôn trọng chế độ xã hội của Trung Quốc, tôn trọng sự lựa chọn của người dân Trung Quốc và từ bỏ chủ nghĩa can thiệp đã thất bại. Nguyên văn trong phát biểu của ông ta như sau : "Mỹ cũng nên vứt bỏ mộng tưởng về cải tạo Trung Quốc theo nhu cầu của mình, đình chỉ can thiệp vô lý vào công việc nội bộ của Trung Quốc, đình chỉ chèn ép ngang ngược các quyền lợi chính đáng của Trung Quốc".

Phó giáo sư Lý Minh Giang của Học viện Quan hệ Quốc tế Rajalenan thuộc Đại học Công nghệ Nam Dương (Singapore) cho rằng bài phát biểu của Vương Nghị mang đậm ý tứ kêu gọi gửi đến Mỹ, nhằm truyền tải những thông điệp chính sách rõ ràng hơn tới Mỹ, nhưng hiệu quả thực tế còn hạn chế.

Lý Minh Giang cho rằng các nhà lãnh đạo Trung Quốc hiện đang phải đối mặt với sức ép to lớn từ chủ nghĩa dân tộc ở trong nước. Bài phát biểu của Vương Nghị cũng là lý lẽ gửi đến người dân Trung Quốc, không để người dân trong nước hiểu lầm phản ứng bình tĩnh và lý trí của chính quyền Trung Quốc trước sự hung hăng của Mỹ là đang nhượng bộ và chịu khuất phục trước Mỹ.

Vấn đề biển Đông trong phát biểu của Vương Nghị

Ở một khía cạnh khác, Vương Nghị chỉ ra rằng Mỹ gần đây đang không ngừng gieo rắc các rắc rối ở Biển Đông, vi phạm cam kết không nghiêng về bên nào trong nhiều năm qua, đồng thời cố ý gây chia rẽ quan hệ giữa Trung Quốc với các nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), qua đó nhằm mục đích "trói buộc các nước trong khu vực lên chiếc chiến xa của Mỹ, từ đó phục vụ chính trị nội bộ và địa chiến lược của Mỹ".

Ông Vương Nghị cảnh báo Biển Đông không thể trở thành chiến trường của chính trị quốc tế, đồng thời kiến nghị loại bỏ mọi sự can thiệp, nhanh chóng nối lại tham vấn về "Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông" (COC). Điều này cho thấy có khả năng Trung Quốc hy vọng thông qua những hành động cụ thể để giảm bớt căng thẳng gần đây trên Biển Đông nhằm đạt được COC để giảm sự can thiệp của Mỹ vào vấn đề Biển Đông. Bộ Ngoại giao Và cũng có khả năng Trung Quốc sẽ hành động để đẩy nhanh đàm phán COC nhằm trấn an các nước Đông Nam Á, tuy nhiên bản COC này phải "theo ý" Trung Quốc.

Hoa Kỳ tiếp tục cảnh báo âm mưu của Trung Quốc

Ngày 6/8, Lầu Năm Góc cho biết, trong một cuộc điện đàm với người đồng cấp Trung Quốc Ngụy Phượng Hòa, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper đã bày tỏ quan ngại về hành động "gây bất ổn" của Trung Quốc gần Đài Loan và Biển Đông.

Phát biểu trước các phóng viên, người phát ngôn của Lầu Năm Góc Jonathan Hoffman nêu rõ : "Bộ trưởng Esper cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc Trung Quốc tuân thủ luật pháp, pháp chế, tiêu chuẩn và đáp ứng những cam kết quốc tế".

Người phát ngôn cũng cho biết thêm Bộ trưởng Esper tái khẳng định tầm quan trọng của mối quan hệ song phương "mang tính xây dựng, ổn định và hướng tới một kết quả".

Ngày 5/8, trả lời câu hỏi tại Diễn đàn an ninh Aspen trực tuyến, Bộ trưởng Mark Esper cho rằng thế giới đang chứng kiến Trung Quốc ngày càng trở nên "hung hăng hơn" trong đại dịch Covid-19 và hành động theo cách trái với quy tắc quốc tế. Trung Quốc đang cố gắng lợi dụng thảm họa Covid-19 để tạo lợi thế cho các mục đích tuyên truyền. Các hành vi của Trung Quốc đã thực sự quá mức, chúng tôi thấy họ tiếp tục cố gắng và phô trương sức mạnh ở Biển Đông.

Cũng tại diễn đàn, Bộ trưởng Esper nêu rõ : "Trung Quốc đã đánh chìm một tàu cá Việt Nam vài tháng trước"

Thời gian gần đây, Trung Quốc đang xây dựng một loạt tổ hợp giám sát trải rộng trên nhiều khu vực ở Biển Đông. Nhiều địa điểm thuộc vùng biển của Trung Quốc, song một số khác lại thuộc vùng biển quốc tế.

Dư luận đang dấy lên nhiều lo lắng, ít nhất là bởi khả năng phục vụ cả các mục tiêu dân sự và quân sự của mạng lưới này. Dù có bề ngoài là các công trình và hệ thống dân sự, song những hạ tầng được nhắc đến có thể là một phần nỗ lực của Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLAN) nhằm kiểm soát Biển Đông. Rất khó để tưởng tượng những dữ liệu giám sát mà hệ thống này thu về sẽ không được PLAN tiếp cận và sử dụng cho các mục tiêu quân sự. Đây cũng có thể chỉ là "bề nổi" của mạng lưới giám sát quy mô hơn, hầu hết đều nằm dưới đáy biển, những hạ tầng góp phần củng cố lợi thế chiến lược của Trung Quốc trong khu vực trước các quốc gia khác, và có thể được dùng để giám sát hoạt động của Hải quân Mỹ.

Thêm nữa, Trung Quốc mới đây đã sửa đổi các quy định về đường thủy với nội dung nhấn mạnh các "vùng duyên hải", thay vì cụm từ "ngoài khơi" như trước. Trang tin Indo-Pacific News cho rằng "Trung Quốc đang tích cực thể hiện quyền kiểm soát tại vùng biển (Biển Đông). Vì vậy việc thay đổi cụm từ ngoài khơi sang duyên hải có thể là bước tiếp theo để quốc gia này hợp thức hóa các tuyên bố chủ quyền của mình (tại Biển Đông)". Chưa rõ các tổ hợp giám sát đang được thiết lập rộng khắp ở Biển Đông có thực sự hữu ích cho mục tiêu này hay không, song sự hiện diện của chúng trong các vùng biển khu vực cũng đã có những ý nghĩa biểu tượng rất đáng chú ý.

Tiến sỹ Collin Koh, nhà nghiên cứu làm việc tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam School cho rằng mạng lưới này không chỉ đơn thuần có giá trị biểu tượng trên phương diện chính trị. Ông nói : "Khu vực này bao gồm các vùng biển nhạy cảm… Hải Nam là căn cứ quan trọng của Hải quân PLA, với tư cách không chỉ là một căn cứ của lực lượng hải quân, mà còn là căn cứ đảm bảo năng lực răn đe hạt nhân trên biển". Ông cho rằng những tổ hợp kể trên phản ánh khả năng kiểm soát ngày càng mạnh mẽ của Trung Quốc đối với vùng biển khu vực, và trong trường hợp cần thiết, những hạ tầng này có thể nhanh chóng đáp ứng các yêu cầu phục vụ vấn đề an ninh.

Theo một số nguồn tin, các tổ hợp giám sát mới được xây dựng trên một hòn đảo nhân tạo ngoài khơi bờ biển phía Đông của đảo Hải Nam. Cùng với các đảo nhân tạo và Vạn lý Trường thành Ngầm, những hạ tầng này thiết lập nên một mạng lưới giúp Trung Quốc thâu tóm quyền kiểm soát khu vực, thậm chí là cả vùng biển quốc tế. Và từ đó, Trung Quốc sẽ từng bước củng cố sự hiện diện của mình ở khắp mọi ngõ ngách của Biển Đông.

Nguyễn Trường

Nguồn : RFA, 08/082020

Washington cảnh báo Bắc Kinh không thể ngăn quân đội Mỹ tại Biển Đông

Thụy My, RFI, 22/07/2020

Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Mark Esper hôm qua, 21/07/2020, cảnh báo Trung Quốc là "không ai có thể chận bước Hoa Kỳ tại Biển Đông", nhấn mạnh rằng các hàng không mẫu hạm Mỹ sẽ tiếp tục hoạt động tại vùng biển này. Đồng thời ông cũng chìa ra cành ô liu cho Bắc Kinh, cho biết muốn đến thăm Trung Quốc trước cuối năm nay.

Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Mark Esper trong buổi điều trần trước Ủy ban Quân vụ của Hạ Viện ngày 09/07/2020, tại Washington, Hoa Kỳ.  Reuters - Pool New

Trong cuộc hội thảo qua video của Viện nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), bộ trưởng Esper nêu ra việc Bắc Kinh tiếp tục ức hiếp các láng giềng, có những hành vi phi pháp và đặc biệt quân đội Trung Quốc ngày càng hung hăng hơn trên Biển Đông và Biển Hoa Đông.

Ông khẳng định Hoa Kỳ đang bố trí các lực lượng để chống lại sự khiêu khích của Trung Quốc. Cụ thể sẽ gia tăng các hoạt động vì tự do hàng hải (FONOP) nhằm đối phó với những hành vi bất hợp pháp và yêu sách quá đáng, đã tăng cao chưa từng thấy trong năm 2019 so với cả bốn thập niên qua.

Tuyên bố của bộ trưởng quốc phòng Mỹ được đưa ra trong bối cảnh Hoa Kỳ tỏ ra quyết đoán hơn đối với Trung Quốc trong hồ sơ Biển Đông. Sau thông cáo quan trọng về Biển Đông cho thấy bước ngoặt trong chủ trương của Washington, hôm thứ Ba khu trục hạm USS Ralph Johnson đã tiến hành đợt tuần tra vì tự do hàng hải lần thứ sáu. Hai hàng không mẫu hạm Mỹ đã được điều đến Biển Đông, lần thứ hai lần trong tháng này, trong khi hồi đầu tháng Hoàn Cầu Thời Báo từng lên tiếng đe dọa các tàu sân bay Mỹ.

Song song với việc tố cáo Bắc Kinh muốn biến Biển Đông thành "đế chế hàng hải" của mình, Hoa Kỳ vẫn mở lối cho Trung Quốc. Bộ trưởng Mark Esper cho hay ông hy vọng thăm Bắc Kinh trước cuối năm nay, nhằm cải thiện việc hợp tác giữa đôi bên.

Người đứng đầu Lầu Năm Góc nhắc lại Hoa Kỳ coi yêu sách chủ quyền của Trung Quốc tại Biển Đông là "bất hợp pháp", nhưng Washington "không tìm kiếm xung đột", muốn mở các kênh thông tin để giảm thiểu nguy cơ. Nếu thực hiện được, đây sẽ là chuyến thăm Trung Quốc đầu tiên của ông Mark Esper với tư cách bộ trưởng quốc phòng Mỹ.

Thụy My

**********************

Chống Trung Quốc trên Biển Đông : Các sứ quán Mỹ nhập cuộc

Mai Vân, RFI, 22/07/2020

Ngay sau khi ngoại trưởng Mỹ ngày 13/07/2020 tỏ thái độ cứng rắn hẳn lên đối với các hành vi của Trung Quốc trên Biển Đông, chính thức xem đa số các yêu sách biển của Bắc Kinh là "bất hợp pháp", các đại sứ quán Hoa Kỳ trong vùng đã đồng loạt lên tiếng chỉ trích hành động của Trung Quốc. Đối với giới phân tích, sự kiện chưa từng thấy này cho thấy một thay đổi trong chiến lược của Mỹ nhằm chống lại đà bành trướng của Trung Quốc.

Các công trình xây dựng của Trung Quốc trên quần đảo Trường Sa. Ảnh chụp ngày 21/04/2017.  Reuters - Erik de Castro

Theo ghi nhân của hãng tin Anh Reuters ngày 21/07, ngay sau tuyên bố của ngoại trưởng Mike Pompeo, các đại sứ quán Mỹ ở Thái Lan, Malaysia, Philippines và Cam Bốt đã lập tức tung ra các thông cáo và bình luận trên mạng xã hội, đặc biệt là Facebook, và trên các phương tiện truyền thông địa phương, cho rằng hành động của Bắc Kinh phù hợp với mô hình xâm lấn chủ quyền của nước khác.

Đại sứ Mỹ tại Thái Lan chẳng hạn đã viết bài tố cáo các đập thủy điện của Trung Quốc trên thượng nguồn sông Mêkông, giữ lại nước sông trong mùa hạn hán năm ngoái.

Đại sứ quán Hoa Kỳ ở Miến Điện thì so sánh hành động của Trung Quốc ở Biển Đông với cách thức Bắc Kinh hành xử tại Miến Điện, nêu bật những điều bị coi là sai trái, như biến các khoản đầu tư thành bẫy nợ, buôn bán phụ nữ Miến Điện qua Trung Quốc dưới hình thức con dâu, để cho ma túy từ Trung Quốc tràn ngập vào quốc gia Đông Nam Á này.

Trung Quốc phản ứng tức tối

Trung Quốc dĩ nhiên đã phản ứng hết sức gay gắt, tố cáo Hoa Kỳ cố tình "vu khống với những lời lẽ không đúng sự thật, để làm dư luận trong vùng nghĩ sai". Đại sứ Trung Quốc ở Thái Lan chẳng hạn cho rằng Washington đang "nỗ lực gây bất hòa giữa Trung Quốc và các quốc gia khác ven Biển Đông".

Trong một bài trên Facebook, đại sứ quán Trung Quốc tại Miến Điện đã hai lần dùng từ "bẩn thỉu" để chỉ Hoa Kỳ, cho rằng các cơ quan Mỹ ở hải ngoại đã làm những "công việc ghê tởm" để ngăn chặn Trung Quốc và đã lộ rõ bộ mặt "ích kỷ, đạo đức giả, đáng ghét và xấu xa".

Trả lời Reuters qua điện thoại, chuyên gia phân tích Renato de Castro, thuộc Viện Nghiện Cứu Chiến lược và Quan Hệ Quốc Tế Albert Del Rosario tại Philippines đã nhận định : "Chúng ta giờ đây đã biến thành chiến trường" và cuộc đọ sức sẽ còn kéo dài.

Hàng ngàn bình luận đả kích Trung Quốc

Cuộc đấu khẩu bùng lên gay gắt đã thu hút hàng ngàn bình luận trên các mạng xã hội trong khu vực, với rất nhiều lời chỉ trích Trung Quốc và thắc mắc về mục tiêu của cả hai bên.

Bên dưới bài viết trên Facebook của đại sứ quán Mỹ tại Philippines, một người tên Chelley Ocampo đã ghi : "Cảm ơn Hoa Kỳ vì đã làm điều mà luật pháp quy định".

Trên trang web của đại sứ quán Mỹ tại Malaysia, một người lớn tiếng "Đế quốc Yankee (từ chỉ Mỹ) cút đi ! ! ! !". Bên dưới lời kêu gọi đó, các nhà ngoại giao Mỹ đã hỏi vặn lại : "Phải chăng là bạn đồng ý với chiến thuật bắt nạt của Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa ở Biển Đông ?"

Trong một cuộc họp báo tại Bắc Kinh, Uông Văn Bân (Wang Wenbin), phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc, cho rằng chính "Hoa Kỳ đã bắt đầu đưa lên mạng những bình luận tấn công và lên án Trung Quốc" và các nhà ngoại giao Trung Quốc chỉ làm sáng tỏ vấn đề và đáp trả mà thôi.

Chiến thuật mới của ngành ngoại giao Mỹ

Đối với giới phân tích, cuộc khẩu chiến đang bùng lên là kết quả một chiến thuật mới của ngành ngoại giao Mỹ trong vùng.

Theo nhận định của Sebastian Strangio, tác giả một quyển sách sắp ra mắt về ảnh hưởng của Trung Quốc trong vùng, các thông cáo của Mỹ đều gắn liền vấn đề Biển Đông với các mối quan ngại của từng nước trong khu vực nhằm hầu "chỉ rõ Trung Quốc là mối đe dọa cho chủ quyền các nước Đông Nam Á".

Trong lúc đó, vẫn theo Sebastian Strangio, phản ứng đáp trả của Trung Quốc vẫn theo kiểu được mệnh danh là "ngoại giao Chiến Lang", nổi bật từ khi dịch virus corona bùng phát, đậm nét dân tộc chủ nghĩa ngày càng hung hăng hơn.

Theo Collin Koh Swee Lean, một nhà nghiên cứu thuộc Viện Nghiên Cứu Quốc Tế Rajaratnam (Singapore), Trung Quốc không thể để cho Mỹ thắng thế nhờ chuyển hướng được dư luận trong vùng.

Đối với chuyên gia này, "ít ra là một vài chính phủ Đông Nam Á, một cách kín đáo, nếu không phải là công khai, hoan nghênh phát biểu của ngoại trưởng Mỹ mới đây và mạnh dạn hơn trong việc chống lại hành vi (Trung Quốc) ở các vùng biển tranh chấp".

Mai Vân

*************************

Mỹ, Nhật, Ấn, Úc tập trận gần Biển Đông tuần này

Trọng Thành, RFI, 21/07/2020

Hoa Kỳ và các đồng minh trong nhóm Bộ Tứ ở vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương (Quad) tổ chức đồng thời hai cuộc tập trận hải quân tại hai khu vực kế cận Biển Đông trong tuần này. Các cuộc tập trận của Bộ Tứ diễn ra đúng vào lúc truyền thông Trung Quốc hôm qua, 20/07/2020, cho biết quân đội nước này vừa tiến hành cuộc tập trận bắn đạn thật tại khu vực quần đảo Hoàng Sa, mà Việt Nam khẳng định chủ quyền.

Tàu sân bay Mỹ USS Ronald Reagan cùng các chiến hạm Nhật Bản và Úc cùng diễn tập trên biển Philippines ngày 21/07/2020. Commander, Task Force 70 / Carri - Petty Officer 2nd Class Codie So

Hãng tin Anh Reuters, dẫn lời của các giới chức Hải quân Mỹ, hôm nay 21/07/2020, cho hay cuộc tập trận của Hải quân Mỹ với Hải quân Ấn Độ diễn ra hôm qua, 20/07, tại khu vực gần quần đảo Andaman và Nicobar của Ấn Độ, giáp với phía bắc eo biển Malacca, tuyến đường giao thông hàng hải chiến lược nối liền Ấn Độ Dương với Biển Đông. Tàu sân bay Mỹ USS Nimitz tham gia vào cuộc tập trận này.

Song song với cuộc tập trận nói trên, Hải quân Mỹ cùng Hải quân Nhật và Úc tập trận tại vùng Biển Philippines. Theo bộ quốc phòng Úc, cuộc tập trận dự kiến kết thúc ngày 23/07. Tham gia vào cuộc tập trận này có tàu sân bay USS Ronald Reagan. Hai chiếc USS Ronald Reagan và USS Nimitz là hai hàng không mẫu hạm vừa có cuộc tập trận đầu tháng này tại Biển Đông, đúng vào lúc Trung Quốc tập trận lần đầu tiên trong tháng 7 ở quần đảo Hoàng Sa. USS Ronald Reagan và USS Nimitz cũng tiến hành tuần tra "bảo vệ tự do hàng hải" ở Biển Đông ngày 17/07.

Trung Quốc tập trận lần hai ở Hoàng Sa trong tháng 7

Tình hình tại Biển Đông đầu tuần này tiếp tục căng thẳng. Hôm qua, thứ Hai 20/07/2020, truyền thông Nhà nước Trung Quốc loan báo quân đội nước này vừa tập trận lần thứ hai tại Hoàng Sa, quần đảo mà Việt Nam đòi hỏi chủ quyền. Đây là lần thứ hai Trung Quốc tập trận tại Hoàng Sa trong tháng 7/2020. Cuộc tập trận bắn đạn thật diễn ra đúng lúc hai tầu sân bay Mỹ đang tuần tra "bảo vệ tự do hàng hải" .

Theo Global Times, ấn bản Anh ngữ của Hoàn Cầu Thời Báo, đại diện cho quan điểm cứng rắn trong chính quyền Trung Quốc, cuộc tập trận do lực lượng không quân chiến đấu trên biển, thuộc Chiến khu miền Nam, có căn cứ tại đảo Hải Nam, tiến hành từ ngày 15 đến ngày 17/07. Tham gia tập trận có các chiến đấu-oanh tạc cơ chống hạm JH-7.

Hoàn Cầu Thời Báo khẳng định cuộc tập trận nói trên của Trung Quốc chỉ là một hành động "đáp trả". Trang mạng Trung Quốc dẫn lời một chuyên gia quân sự xin ẩn danh cho biết, "nếu Hoa Kỳ tiếp tục khiêu khích tại Biển Đông, Trung Quốc có thể sẽ không có lựa chọn nào khác hơn là tập trận nhiều hơn, triển khai nhiều chiến đấu cơ, chiến hạm tại Biển Đông hơn, và có thể sẽ áp đặt Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ)" tại khu vực này.

Điều mà Hoàn Cầu Thời Báo không nhắc đến là việc Hoa Kỳ, và các đồng minh, tổ chức loạt tập trận nói trên diễn ra chỉ ít ngày sau khi Bộ Ngoại giao Mỹ ra tuyên bố khằng định lập trường chính thức của Washington, ủng hộ phán quyết của Tòa Trọng Tài Thường Trực La Haye, bác bỏ hầu hết các yêu sách chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông. Quan điểm chính thức của Washington được nhiều quốc gia Đông Nam Á tán đồng, khiến lập trường chống lại phán quyết của Tòa án La Haye, ỷ mạnh át yếu, bành trướng tại Biển Đông, của Bắc Kinh thêm bị cô lập.

Trọng Thành

Việt Nam và khả năng ‘chọn phe’ trên Biển Đông

Khánh An, VOA, 21/07/2020

Chính sách quyết đoán khẳng định quyền lực và chủ quyền của Trung Quốc trong những ngày gần đây dường như đang tạo thêm nhiều đối thủ cho Bắc Kinh, nhưng với quốc gia láng giềng có chủ quyền tranh chấp với Trung Quốc ở Biển Đông là Việt Nam, một số chuyên gia nhận định với VOA rằng Hà Nội khó có thể ở trong thế đối đầu với Bắc Kinh, dù rằng có vẻ như đang "ngả" về phía Mỹ với tiếng nói mạnh mẽ hơn ủng hộ lập trường của Hoa Kỳ.

Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, lãnh đạo hai quốc gia đang có nhiều bất đồng về vấn đề Biển Đông và trong các lĩnh vực khác.

Với vai trò là chủ tịch ASEAN năm nay, Việt Nam vừa cho biết đã dẫn đầu các nước ASEAN lên tiếng "cảm ơn và đánh gía cao" sự ủng hộ của Mỹ sau khi Ủy ban Quốc hội Hoa Kỳ bác bỏ yêu sách chủ quyền của Trung Quốc trên Biển Đông, một động thái mà theo Tiến sĩ Tạ Văn Tài, giáo sư Luật của Đại học Harvard, là thúc đẩy bày tỏ mạnh hơn quan điểm của khối các quốc gia Đông Nam Á sau hàng loạt các tuyên bố chính thức của Mỹ.

"Việt Nam, với tư cách chủ tịch ASEAN năm nay, cũng theo tiếng nói của ASEAN nói chung và dâng cao quan điểm của ASEAN, nghĩa là lần đầu tiên Việt Nam dám nói mạnh hơn với Trung Quốc", Giáo sư Tạ Văn Tài nhận xét với VOA.

Theo Giáo sư của Đại học Harvard, đây là điểm mạnh duy nhất mà Việt Nam thể hiện cho tới nay đối với Trung Quốc, nhưng vẫn chưa đi đến hành động quyết đoán hơn nữa là khởi kiện Bắc Kinh về tuyên bố chủ quyền đối với Hoàng Sa.

Trong khi đó, Trung Quốc, thông qua tờ Hoàn Cầu Thời Báo, tiếp tục đưa ra "cảnh báo" Hà Nội về việc "chọn phe" nhằm chống lại Bắc Kinh.

"Nếu sự can dự của Mỹ vào Biển Đông làm gia tăng căng thẳng khu vực hoặc phá vỡ cân bằng trong mối quan hệ giữa Trung Quốc, Việt Nam và Mỹ, thì sự phát triển của Việt Nam sẽ bị gián đoạn. Tổn thất của Việt Nam sẽ lớn hơn nhiều so với lợi ích nhận được", tờ báo của Đảng cộng sản Trung Quốc nói trong bài viết phân tích về mối quan hệ Mỹ - Trung sau khi Hoa Kỳ đưa ra tuyên bố gọi yêu sách của Bắc Kinh ở Biển Đông là "phi pháp".

Nhận định về vấn đề này, Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp, nhà nghiên cứu cao cấp khách mời của Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS) ở Singapore nói với VOA rằng :"Trung Quốc từ khi trỗi dậy thì đã đặt ra vấn đề là cảnh báo các nước nhỏ xung quanh là đừng có ngả theo một nước nào đó chống lại Trung Quốc".

Tuy nhiên, theo ông, "Một khi lợi ích quốc gia của một nước bị xâm hại trong khi nó nhỏ quá, chưa có cách nào để chống lại được thì buộc lòng nó phải đi nhờ sự giúp đỡ của những nước khác, đặc biệt là các nước lớn".

Vì vậy, Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp nói kể cả khi Việt Nam với chính sách quốc phòng "4 không" hiện nay, trong đó có nguyên tắc "không tham gia liên minh quân sự, không liên kết với nước này để chống nước kia", thì trong trường hợp xảy ra những tình huống nguy hại đến lợi ích quốc gia, Việt Nam chắc chắn sẽ bỏ các chính sách trên để tìm sự trợ giúp hay "đồng minh" để chống lại.

"Cho nên, nếu Trung Quốc nói rằng Việt Nam ngả theo Mỹ hay Mỹ bỏ vai trò trung gian đi thì không phải. Mỹ vẫn đứng ở giữa. Cho nên Mỹ không nói gì đến chuyện ở chỗ khác, không nói đến Hoàng Sa, mà Mỹ dựa vào đúng một chuyện là Công ước Luật biển và vấn đề thềm lục địa",Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp nói và cho rằng đây chính là điểm chung khiến cho Việt Nam và Mỹ thoạt nhìn có vẻ như đang "phe" với nhau.

Còn Giáo sư Tạ Văn Tài nhận định rằng lập trường của Hoa Kỳ vẫn không thay đổi từ trước tới nay. Mỹ vẫn không can thiệp vào vấn đề quốc gia nào nắm chủ quyền ở đảo, đá nào trong những khu vực tranh chấp. Tuy nhiên, tuyên bố "cụ thể hơn" lần này của Bộ Ngoại giao, Quốc hội và các quan chức Mỹ có lợi cho Việt Nam về nhiều mặt, theo cả hai nhà nghiên cứu.

"Mỹ đã lên tiếng ủng hộ một cách cụ thể, đó là lợi ích chính trị",Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp nói."Còn lợi ích chiến lược là có một sự cam kết ngay trong tuyên bố của Mỹ, là họ đảm bảo rằng thế kỷ 21 này chính sách bành trướng, bá quyền theo lối ‘săn mồi ăn thịt’ (predatory) là không có chỗ đứng. Người Mỹ sẽ không để người Trung Quốc tiếp tục đi theo con đường này".

Về mặt ngoại giao, Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp cho rằng tuyên bố của Mỹ thể hiện một "bước tiến lớn" của Hoa Kỳ trong việc đưa ra hành động cụ thể ủng hộ tiến trình giải quyết các tranh chấp để duy trì hoà bình và quyền tự do đi lại trên Biển Đông.

Trong khi đó, Giáo sư Tạ Văn Tài nói rằng về mặt quân sự, Việt Nam không bao giờ có thể trở thành đối thủ của Trung Quốc, nhưng điều đó không có nghĩa là không thể "đấu" với Trung Quốc trong vấn đề chủ quyền trên Biển Đông.

"Tuy Việt Nam có hải quân mạnh thứ ba, sau Mỹ và Trung Quốc, tại Biển Đông, nhưng không bao giờ là đối thủ của Trung Quốc khi đứng một mình được, chỉ có thể có can đảm hơn là vì Mỹ đã có lập trường như vậy, Việt Nam có khả năng quân sự như vậy và tinh thần chống Trung Quốc của dân chúng như vậy thì Việt Nam ‘đừng sợ’".

Theo ông, Hà Nội "không việc gì phải do dự để nói những tiếng nói mạnh mẽ nhất" vào lúc tất cả các nước ASEAN (trừ Campuchia và Lào) đang đồng loạt chống Trung Quốc, với sự ủng hộ của cả hành pháp lẫn lưỡng đảng ở Quốc hội Mỹ.

"Thành ra Việt Nam nên nói mạnh hơn nữa", Giáo sư Tạ Văn Tài nói và thêm rằng dù Việt Nam có hành động mạnh hơn nữa thì cũng khó có khả năng xảy ra chiến tranh nên "không việc gì phải sợ".

Khánh An

Nguồn : VOA, 21/07/2020

************************

Bắc Kinh : Quan hệ Trung-Việt đang phát triển ‘tích cực’

VOA, 21/07/2020

Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm 20/7 cho biết rằng mối quan hệ giữa Trung Quốc và Việt Nam đang phát triển "tích cực" về tổng thể bất chấp những căng thẳng giữa Bắc Kinh và Hà Nội trong những tháng gần đây về xung đột trên Biển Đông.

Ng ườ i phát ngôn B ộ Ngo ạ i giao Trung Qu ố c Uông Văn Bân (Wang Wenbin) nói m ố i quan h ệ gi ữ a Trung Qu ố c và Vi ệ t Nam v ề t ổ ng th ể phát tri ể n "tích c ự c".

Người phát ngôn Uông Văn Bân (Wang Wenbin) của Bộ Ngoại giao ở Bắc Kinh nói với các phóng viên sau khi thông báo về cuộc họp Ủy ban điều hành Trung Quốc-Việt Nam về Hợp tác song phương lần thứ 12 rằng "về tổng thể, các mối quan hệ Trung Quốc-Việt Nam đang trên một quỹ đạo tích cực".

Ông Uông không nhắc gì tới những xung đột gần đây giữa hai nước về các động thái của Trung Quốc trên Biển Đông khiến bộ ngoại giao ở Hà Nội và Bắc Kinh nhiều lần lên tiếng qua lại cáo buộc lẫn nhau về chủ quyền lãnh thổ.

Những tháng gần đây, căng thẳng giữa Việt Nam và Trung Quốc tăng cao khi Hà Nội tố cáo Bắc Kinh đâm chìm một tàu cá của ngư dân Việt gần quần đảo Hoàng Sa. Trung Quốc còn tiến hành các cuộc tập trận quân sự vào giữa tháng 4 và tuyên bố thành lập các quận hành chính ở Hoàng Sa và Trường Sa, một động thái mà Hà Nội phản đối.

Vấn đề Biển Đông đã được Phó thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh đưa ra trong cuộc họp lần thứ 12 Ủy ban Chỉ đạo hợp tác song phương Trung Quốc-Việt Nam mà ông đồng chủ trì với Ủy viên Quốc vụ-Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị qua hình thức trực tuyến hôm 21/7.

Theo cổng thông tin điện tử Chính phủ, hai bên đã "trao đổi thẳng thắn về tình hình trên biển thời gian qua và những điểm còn khác biệt về vấn đề trên biển".

Ông Minh "nêu quan ngại trước những diễn biến phức tạp ở Biển Đông gần đây" và đề nghị hai bên kiểm soát tốt bất đồng trên biển, không có hành động làm phức tạp hình hình, mở rộng tranh chấp, tôn trọng các quyền và lợi ích hợp pháp của Việt Nam, duy trì hoà bình ổn định ở Biển Đông".

Hai bên nhất trí "tuân thủ nhận thức chung cấp cao và Thoả thuận về những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển Việt Nam-Trung Quốc, tuân thủ luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên Hợp Quốc về Luật biển 1982, thúc đẩy các cơ chế đàm phán về vấn đề trên biển" và "thúc đẩy đàm phán COC (bộ quy tắc ứng xử trên Biển Đông) sớm đạt kết quả thực chất", theo báo điện tử Chính phủ.

Tuy nhiên tại hội nghị, các quan chức Việt Nam và Trung Quốc nhất trí rằng "quan hệ Việt-Trung về tổng thể duy trì xu thế phát triển tích cực".

"Trung Quốc mong muốn nắm giữ tiến bộ trong quan hệ song phương với Việt Nam tại cuộc họp này và trao đổi ý kiến chuyên sâu về trao đổi và hợp tác trong các lĩnh vực khác nhau với các nỗ lực phòng ngừa và kiểm soát đang diễn ra", người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói hôm 20/7. "Chúng tôi tin rằng với những nỗ lực phối hợp của mình, cuộc họp sẽ mang lại kết quả như mong đợi và đóng góp vào sự hợp tác chiến lược toàn diện của (hai nước) chúng ta".

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng nói rằng : "Trước sự bùng nổ đột ngột của Covid-19, Trung Quốc và Việt Nam đã đoàn kết với nhau để hỗ trợ lẫn nhau và đạt được chiến thắng lớn trong cuộc chiến, tạo điều kiện tốt để trao đổi và hợp tác trong tương lai".

Mặc dù vậy, Mỹ và cộng đồng quốc tế cho rằng Trung Quốc đã lợi dụng trong lúc các quốc gia láng giềng còn đang vật lộn với đại dịch do virus corona bắt nguồn từ Vũ Hán gây ra để tiến hành các hoạt động tăng cường kiểm soát Biển Đông.

Tại cuộc họp báo hôm 20/7, ông Vương còn cho biết rằng : "Vì năm nay là kỷ niệm 70 năm quan hệ ngoại giao, Tổng bí thư-Chủ tịch Tập Cận Bình đã có cuộc nói chuyện qua điện thoại và trao đổi điện mừng với Tổng Bí thư và Chủ tịch Nguyễn Phú Trọng" trong dịp Tết vừa qua và "bàn các kế hoạch chiến lược nhằm phát triển hơn nữa các mối quan hệ giữa hai đảng và hai nhà nước".

*********************

Đại sứ Kritenbrink : Mỹ thượng tôn pháp luật ở Biển Đông, sát cánh với Việt Nam

VOA, 20/07/2020

Những tuyên bố về chính sách của Washington vừa qua thể hiện rõ hơn cam kết của Mỹ về duy trì thượng tôn pháp luật ở Biển Đông, và Washington sát cánh với Hà Nội để bảo vệ quyền chủ quyền và lợi ích của Việt Nam nhất quán với luật pháp quốc tế, cũng như để bác bỏ tư duy "chân lý thuộc về kẻ mạnh" tại Biển Đông.

Hai tàu sân bay Mỹ USS Ronald Reagan và USS Nimitz ở Biển Đông, 6/7/2020

Đó là quan điểm của Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Kritenbrink thể hiện trong một bài viết đăng trên báo Thanh Niên hôm 20/7.

Đại diện ngoại giao của Mỹ tại Hà Nội nhắc lại sự kiện vào tháng 7/2016, một tòa trọng tài quốc tế ra phán quyết rằng theo Công ước Liên Hiệp Quốc về luật Biển (UNCLOS) 1982, không có cơ sở pháp lý cho bất cứ quyền lịch sử, quyền chủ quyền và quyền tài phán nào của Trung Quốc trong khu vực được gọi là "đường lưỡi bò" mà Bắc Kinh vẽ ra trên bản đồ về Biển Đông, ngoài những điều được quy định tại UNCLOS.

Nhưng trong 4 năm qua, Trung Quốc phớt lờ phán quyết, đẩy mạnh chiến dịch hăm dọa nhằm làm suy yếu quyền chủ quyền và lợi ích của Việt Nam cũng như các nước ven biển khác ở Đông Nam Á, đại sứ Mỹ viết.

Hoa Kỳ ngày càng quan ngại khi Bắc Kinh lợi dụng việc thế giới tập trung đối phó đại dịch Covid-19 để đẩy các yêu sách của họ ở vùng biển đi xa hơn, thay thế luật pháp quốc tế bằng tư duy "chân lý thuộc về kẻ mạnh", người đứng đầu phái bộ ngoại giao Mỹ ở Việt Nam bày tỏ.
Trước những hành động của Trung Quốc nhằm bác bỏ luật pháp quốc tế và dần xóa bỏ quyền chủ quyền và lợi ích của Việt Nam và các quốc gia Đông Nam Á, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo ngày 13/7 tuyên bố thay đổi chính sách của Washington đối với các yêu sách hàng hải, đại sứ Kritenbrink viết.

"Mỹ phản đối bất cứ yêu sách nào của Trung Quốc đối với vùng biển ngoài lãnh hải 12 hải lý tính từ các đảo nước này đưa ra yêu sách ở quần đảo Trường Sa hoặc từ bãi cạn Scarborough", nhà ngoại giao Mỹ nêu rõ.

Điều này bao gồm cả sự bác bỏ rõ ràng yêu sách của Trung Quốc đối với bãi Tư Chính, nơi Bắc Kinh đã tiến hành "một chiến dịch cưỡng bức và quấy rối hoạt động dầu khí lâu nay của Việt Nam", vẫn lời của Đại sứ Kritenbrink. Ông viết tiếp rằng Ngoại trưởng Pompeo và Mỹ coi sự bắt nạt này "không chỉ mang tính khiêu khích và gây bất ổn, mà còn là bất hợp pháp".

Đại sứ Hoa Kỳ Daniel Kritenbrink trong một lần gặp Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc, 2017. (Chinhphu.vn)

Nhận xét về các quan điểm của Mỹ do các nhà ngoại giao hàng đầu nước này đưa ra gần đây, tiến sĩ Trần Công Trục, nguyên Trưởng ban Biên giới Chính phủ Việt Nam, nói với VOA :

"Tuyên bố của ngài Ngoại trưởng Mike Pompeo và ngài Đại sứ Hoa Kỳ tại Hà Nội là lập trường có thể nói là rất rõ ràng, rất cương quyết, rất mạnh mẽ so với trước đây. Những nội dung đấy hoàn toàn phù hợp với những quan điểm của Việt Nam và các nước trong khu vực ASEAN. Một lần nữa, chứ không phải là lần đầu tiên, phía Hoa Kỳ lại ủng hộ, đứng về các nước trong khu vực ASEAN trong đó có Việt Nam để mà đấu tranh chống lại các hành động sai trái để mà nhằm thượng tôn pháp luật".

So sánh cách hành xử của hai cường quốc hàng đầu thế giới đối với UNCLOS, Đại sứ Kritenbrink nhấn mạnh trên tờ Thanh Niên hôm 20/7 rằng mặc dù Mỹ không phải thành viên của công ước này, nhưng mọi chính quyền Mỹ trước giờ đều "công nhận và tuân thủ" những điều khoản của công ước.

Trong khi đó, ngược lại, Trung Quốc đã ký và phê chuẩn UNCLOS, nhưng "ngang nhiên phớt lờ" các nghĩa vụ hiệp ước của mình được quy định tại công ước, nhà ngoại giao Mỹ viết.

"Những tuyên bố về chính sách của Mỹ vừa qua thể hiện rõ hơn cam kết duy trì thượng tôn pháp luật của chúng tôi ở Biển Đông qua việc ủng hộ luật pháp quốc tế được phản ánh trong UNCLOS. Đây là cam kết Mỹ chia sẻ với Việt Nam, một trong những thành viên chủ động nhất của UNCLOS", lãnh đạo phái bộ ngoại giao Mỹ ở Việt Nam khẳng định.

Đề cập đến quan hệ ngoại giao song phương kéo dài 25 năm mà hai nước vừa kỷ niệm, và quan hệ Đối tác toàn diện có từ tháng 7/2013, Đại sứ Kritenbrink chỉ ra rằng những tuyên bố của Mỹ cũng là "minh chứng cho sức mạnh" của mối quan hệ này, đồng thời bình luận thêm :

"Lập trường của Mỹ về Biển Đông cho thấy Mỹ sát cánh với Việt Nam để bảo vệ quyền chủ quyền và lợi ích của các bạn nhất quán với luật pháp quốc tế - bao gồm cả quyền đối với các nguồn dầu khí ngoài khơi, và quyền đánh bắt cá, là những điều sống còn cho sự thịnh vượng kinh tế của các quốc gia Đông Nam Á".

Đại sứ Mỹ Kritenbrink cũng khẳng định : "Mỹ sát cánh với Việt Nam để bác bỏ sự áp đặt tư duy ‘chân lý thuộc về kẻ mạnh’ tại Biển Đông".

Ngoại trưởng Mỹ Pompeo gặp Phó Thủ tướng-Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh, tháng 7/2018

Tiến sĩ Trần Công Trục, người có hơn 30 năm gắn bó với công tác biên giới, lãnh thổ của Việt Nam, nhận định rằng tuy các tuyên bố của Mỹ có lợi cho Việt Nam và một số nước ASEAN song vẫn nhắm đến phục vụ lợi ích của Mỹ là trên hết.

Trong lúc nhiều người ở Việt Nam bày tỏ trên mạng xã hội sự phấn khích về các tuyên bố của Mỹ, cũng như mong muốn Việt Nam tiến xa hơn trong quan hệ với Mỹ, chuyên gia Trần Công Trục cho rằng vẫn còn quá sớm để nghĩ đến việc Mỹ liên minh với Việt Nam. Ông nói với VOA :

"Tôi không cho rằng Mỹ phát biểu như vậy và có những lời mạnh mẽ như vậy là để nhằm mục đích lôi kéo Việt Nam, không có nghĩa là làm như vậy để lôi kéo Việt Nam chống Trung Quốc. Bởi vì họ thừa biết là Việt Nam không bao giờ có chủ trương đứng về nước này để chống nước khác. Không liên minh liên kết, nhất là trong thời gian hiện tại. Còn sau này tình hình như thế nào là chuyện khác".

Chuyên gia về biên giới, lãnh thổ của Việt Nam nói đất nước này lâu nay cố gắng đạt được sự cân bằng trong quan hệ với các nước lớn để tránh xung đột, chiến tranh, và ông cho rằng cách tiếp cận này "đạt được hiệu quả nhất định" trong cuộc đấu tranh cho lợi ích của Việt Nam ở Biển Đông.

Hành vi chính sách đối ngoại của Trung Quốc : Nhận biết qua lăng kính địa tâm lý học

Bài viết này xem xét chính sách đối ngoại và ngoại giao của Trung Quốc trong khuôn khổ lý thuyết địa tâm lý học, một loại lý thuyết có thể được định nghĩa là lăng kính địa lý về mô hình hành vi và thái độ của một dân tộc đối với các dân tộc khác, bắt nguồn từ những kinh nghiệm trong quá khứ, quá trình lịch sử, cấu trúc văn hóa và cấu trúc xã hội.

Tóm tắt

Bài viết này xem xét chính sách đối ngoại và ngoại giao của Trung Quốc trong khuôn khổ lý thuyết địa tâm lý học, một loại lý thuyết có thể được định nghĩa là lăng kính địa lý về mô hình hành vi và thái độ của một dân tộc đối với các dân tộc khác, bắt nguồn từ những kinh nghiệm trong quá khứ, quá trình lịch sử, cấu trúc văn hóa và cấu trúc xã hội. Bài viết làm sáng tỏ những thành phần quan trọng có khả năng định hình tâm lý địa chất học Trung Quốc trong nhiều thế kỷ qua và tác động của nó đối với hành vi chính sách đối ngoại của Bắc Kinh. Điều nghịch lý là một mặt, Trung Quốc nói về chống chủ nghĩa bá quyền nhưng mặt khác lại thực hiện bá quyền khi đối phó với các nước láng giềng và ngoại vi của chính mình. Có một vài ví dụ cho thấy thái độ hiếu chiến của Trung Quốc khi khẳng định vị thế bá chủ khu vực không thể thách thức, trong khi về mặt tâm lý học, Trung Quốc lại không chuẩn bị trước tâm lý chịu sự can thiệp của các cường quốc ngoài khu vực tại Biển Đông và Biển Hoa Đông. Được kích thích bởi chủ nghĩa dân tộc và tham vọng thống trị, Trung Quốc quyết tâm trở thành bá chủ khu vực cho dù Mỹ có cố gắng bao vây quốc gia này thông qua các liên minh cân bằng. Ngoài ra, Trung Quốc cũng kiên quyết thay đổi luật chơi để nỗ lực thúc đẩy và dần định hình những lợi ích quốc gia cốt lõi của mình. Về phần Mỹ, Trung Quốc đã có kế hoạch chi tiết để đối phó vớ các chiến thuật bắt nạt của Mỹ.

Từ khóa : Địa Tâm lý học, mô hình hành vi, giới cầm quyền, hội chứng Vương quốc Trung tâm, chủ nghĩa dân tộc, văn hóa chiến lược, niềm tự hào văn hóa, hệ thống thiên hạ, bá quyền

1. Giới thiệu

Sự trỗi dậy đầy ngoạn mục của Trung Quốc trở thành cường quốc kinh tế và quân sự trong vài thập kỷ qua chủ yếu được thúc đẩy bởi lòng quyết tâm của chủ nghĩa dân tộc và tham vọng chính trị, mục tiêu là đóng một vai trò được thừa nhận và có ảnh hưởng trong việc định hình các diễn biến của hệ thống quốc tế. Trung Quốc đã sẵn sàng để cạnh tranh với Mỹ về quyền lực và sự thống trị với tư cách là một chủ thể toàn cầu, có lẽ là "đẩy Mỹ ra khỏi Ấn Độ-Thái Bình Dương và cạnh tranh trên vũ đài toàn cầu" [1]. Chẳng hạn, dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình, Trung Quốc đã "đăng đàn" bằng việc khởi động dự án tham vọng và vĩ đại nhất, Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) ; hay thành lập các thể chế mới như Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB), và Ngân hàng Phát triển Mới dưới biểu ngữ BRICS nhưng thực chất thuộc sự bảo trợ của mình. Những sáng kiến này đồng bộ với việc thực hiện Giấc mộng Trung Hoa về phục hưng đất nước. Tương tự như vậy, Trung Quốc đang hiện đại hóa mạnh mẽ các hệ thống quân đội "mang tính tấn công" đạt đẳng cấp thế giới vào năm 2050 [2].

Trên thực tế, hoạt động chính trị trong nước và các mối quan tâm về an ninh nội bộ của Trung Quốc rất quan trọng trong việc định hình và thể hiện nhận thức của Trung Quốc về trật tự thế giới, mang đặc trưng "sự phụ thuộc lẫn nhau phức hợp" [3]. Trong bối cảnh đó, bài viết cố gắng xem xét chính sách đối ngoại và ngoại giao của Trung Quốc thông qua quan điểm của địa tâm lý học. Địa tâm lý học có thể được định nghĩa là lăng kính địa lý về mô hình hành vi và thái độ của một dân tộc đối với các dân tộc khác, bắt nguồn từ những trải nghiệm trong quá khứ, quá trình lịch sử, cấu trúc văn hóa và cấu trúc xã hội. Theo đó, bài viết tìm cách làm sáng tỏ các thành phần chính định hình khung địa tâm lý học Trung Quốc trong nhiều thế kỷ qua cũng như ảnh hưởng của nó tới hành vi chính sách đối ngoại của Trung Quốc. Mở đầu, lý thuyết địa tâm lý học [4] sẽ được đưa ra, mặc dù ngắn gọn nhưng giúp kết nối với cách tiếp cận của Trung Quốc khi đối phó với các cường quốc.

2. Thuyết địa tâm lý học địa lý (Geopsychology Theory-GT)

Học giả người Đức Willy Hellpach đã sử dụng thuật ngữ "Geopsyche" [5] trong công trình đột phá của mình. Được đào tạo cơ bản về bác sĩ y khoa và tâm lý học môi trường, ông đã giải thích rõ ràng những tác động của các vật thể tự nhiên như trái đất, mặt trăng và mặt trời đối với con người và môi trường xã hội. Tuy nhiên, ông không xem xét địa tâm lý học một cách khoa học và toàn diện. Ông cũng không dự tính áp dụng nó vào quan hệ quốc tế. Tương tự, Ronald W. Scholtz, một nhà toán học và tâm lý học, đã khám phá cách nhận thức của con người bị ảnh hưởng bởi các điều kiện môi trường. Scholtz và Hellpach đã nghiên cứu "màu sắc và hình dạng của phong cảnh" ảnh hưởng đến hành vi của con người, trong khi trong chính trị quốc tế, hành động của con người vượt qua biên giới quốc gia và thuộc các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội. Trong bối cảnh này, địa tâm lý học được cấu thành từ trạng thái tinh thần và kiểu hành vi của các nhà lãnh đạo cầm quyền và chế độ toàn trị, bao gồm quần chúng của một khu vực cụ thể hoặc quốc gia. Nói cách khác, địa tâm lý học mang dấu ấn của những nhận thức chung, định kiến, chủ nghĩa dân tộc, tôn giáo, sắc tộc và kinh nghiệm lịch sử.

Nhìn chung, địa tâm lý học phản ánh môi trường văn hóa xã hội trong một khu vực địa lý nhất định. Nói cách khác, có sự liên kết giữa các môi trường và tâm lý đại chúng. Hơn nữa, khung nhận thức của mỗi xã hội khác nhau giữa các vùng, hoặc quốc gia, tùy thuộc vào cấu trúc xã hội và sự nuôi dưỡng văn hóa của quần chúng và các chủ thể cầm quyền hoặc phi nhà nước - những người tiếp thu "các quy tắc và định hướng giá trị" do cộng đồng hoặc nhóm địa phương sống trong một "môi trường xã hội hóa" vận hành [6].

Về ý nghĩa, địa tâm lý học là một la bàn chính sách hay ngọn hải đăng trong các hành trình của chính sách đối ngoại. Nó đặt ra để lấp đầy lỗ hổng kiến thức trong các lý thuyết quan hệ quốc tế chính thống (IR) thống trị ở phương Tây vốn phần lớn bỏ qua vai trò của kinh nghiệm lịch sử, giá trị xã hội và văn hóa, và hệ thống niềm tin của các xã hội châu Á và các tác nhân khu vực trong việc hình thành hành vi chính sách đối ngoại. Điều này đặc biệt đúng với Nam Á, Trung Đông và Đông Bắc Á. Trên thực tế, địa tâm lý học vẫn là một "người anh em bị ghẻ lạnh" thuộc nhánh của IR, điều này không có nghĩa nó không thuộc tâm lý học. Trong bối cảnh này, Joshua Kertzer và Dustin Tingley thuộc Đại học Harvard đã phát hiện ra một sự chuyển đổi đáng kể của tâm lý học chính trị (PS) trong IR. Họ đã xác định các lĩnh vực nghiên cứu chính về sự phát triển ở PS – "Sự dâng trào mối quan tâm về cảm xúc và nhận thức, sự tăng lên của các lý thuyết thông tin tâm lý về dư luận ở IR, một chương trình nghiên cứu non trẻ [tác động của IR đối với cá nhân] [được gọi là] 'hình ảnh đảo ngược đầu tiên', và công trình sinh học thần kinh và tiến hóa" [7]. Tuy nhiên, tâm lý chính trị không đủ chẩn đoán sự phức tạp của địa tâm lý học của các tác nhân nhà nước và phi nhà nước.

Các nhà lý luận IR bị chia rẽ sắc về tính hợp lệ và độ tin cậy của các mô hình IR. Có lẽ, họ đã không thể đưa ra những lời giải thích súc tích, rõ ràng và thuyết phục về lý do tại sao hành vi chính sách của giới tinh hoa quốc gia và quốc tế không thể được nghiên cứu một cách khoa học. Chẳng hạn như, Kenneth Waltz lập luận rằng các quốc gia không chỉ quan tâm đến việc bảo tồn phần quyền lực của họ mà còn mở rộng và củng cố nó với ý định thay thế cấu trúc quyền lực hiện tại, cho dù bị chi phối bởi một hay nhiều cường quốc. Tuy nhiên, "chủ nghĩa hiện thực mới cũng giống như chủ nghĩa hiện thực cổ điển, không thể giải thích thỏa đáng cho những thay đổi trong chính trị thế giới... Họ cho rằng chủ nghĩa hiện thực mới bỏ qua cả quá trình lịch sử trong đó bản sắc và lợi ích được hình thành cũng như đã bỏ qua nhiều khả năng mang tính phương pháp luận" [8]. Chủ nghĩa hiện thực giả định rằng các quốc gia "nghĩ và hành động theo lợi ích được định rõ là quyền lực." Đó là một tuyên bố chung về tâm lý của các quốc gia. Địa tâm lý học chủ yếu thể hiện đặc thù quốc gia và khu vực - ví dụ, đặc trưng của Trung Quốc trong trường hợp của Trung Quốc [9]. Không phủ nhận rằng các quốc gia hành động để tăng cường quyền lực nhưng tâm lý của họ chỉ ra mức độ và cách tiếp cận theo đuổi quyền lực của họ. Lý thuyết địa tâm lý học (GT) nhằm mục đích nghiên cứu, giải thích và phân tích hành vi của các chủ thể nhà nước chuyên quyền và phi nhà nước, những người có khả năng gây ảnh hưởng đến trật tự toàn cầu và khu vực.

GT là một tập hợp vô số các mối tương quan như địa lý, lịch sử, chủ nghĩa dân tộc, giá trị văn hóa, định hướng tôn giáo, hệ thống tín ngưỡng và niềm tin hình thành nhận thức, quan điểm và cách tiếp cận của các nhà lãnh đạo cầm quyền và các chủ thể phi nhà nước đối với chính trị khu vực và toàn cầu. Ví dụ, các câu chuyện lịch sử là một công cụ nổi bật của "kí ức xã hội", giúp hiểu được tâm lý của giới tinh hoa quốc gia hay đặc biệt là chế độ toàn trị. Nhận thức văn hóa tâm lý, được hình thành trong quá trình xây dựng quốc gia dân tộc, có xu hướng ảnh hưởng đến tâm lý của những người sống trong ranh giới quốc gia. Điều quan trọng cần lưu ý là không chỉ những người có mối quan hệ văn hóa với nhau tạo ra sự hiềm khích đại chúng mà cả chiến tranh cũng được lý tưởng hóa, sự thù địch được thể chế hóa, và xung đột tôn giáo được hợp pháp hóa. Đây là cách các mối quan tâm trừu tượng của văn hóa dần dần biến thành "sự thù ghét hiện đại", và sự cạnh tranh lịch sử được dự đoán là một nhu cầu chính trị để vượt qua đối thủ.

3. Tính thích hợp của thuyết địa tâm lý học

Địa tâm lý học vẫn là một lĩnh vực bị lãng quên trong quan hệ quốc tế (IR). Một phần, nó được cho là do ưu thế của địa chính trị trong thời Chiến tranh Lạnh khi các nhà lý luận IR quan tâm nhiều hơn đến việc nghiên cứu các liên minh vì ảnh hưởng của nó đối với sự cân bằng quyền lực. Họ nhấn mạnh vào "các điều kiện cấu trúc bên trong mà các quốc gia hành động thay vì đặc điểm của từng quốc gia, chẳng hạn như các thể chế chính trị trong nước của họ" [10]. Có lẽ, họ đã quá bận tâm nghiên cứu về các tranh chấp liên bang được quân sự hóa nên không thể suy ngẫm về hiệu quả của địa tâm lý học như là một phương thức quản lý khủng hoảng ở cấp độ khu vực và toàn cầu. Hơn nữa, các học giả phương Tây đã tập trung nhiều hơn vào việc nghiên cứu các tổ chức Liên Hợp Quốc và Bretton Woods, là các thể chế chủ yếu phục vụ cho lợi ích quân sự và an ninh trong việc tối đa hóa quyền lực hơn là hỗ trợ một nhà nước đạo đức [11] trong chính trị lưỡng cực.

Tình cờ là ngành IR đã trải qua sự chuyển đổi căn bản với sự kiện bi thảm xảy ra ngày 9/11. Các học giả IR tham gia vào các nghiên cứu về ý thức hệ, quân sự và an ninh, giờ đây có trách nhiệm lớn hơn trong việc hiểu thấu đáo các kiểu đe dọa mới xuất phát từ các chủ thể phi quốc gia và toàn trị - những người có khả năng tác động đến quỹ đạo của kiến trúc an ninh khu vực và toàn cầu ngày nay. Henry Kissinger, thuộc trường phái tư tưởng hiện thực, đồng ý rằng khái niệm cân bằng quyền lực truyền thống không còn có thể định nghĩa các "khả năng" hay "nguy cơ" nữa [12]. Theo nhận thức của ông, các mô hình quốc tế cũ đang sụp đổ và các giải pháp cũ không còn khả thi do ảnh hưởng của công nghệ và truyền thông khiến mọi người nhận thức được những gì đang diễn ra trên thế giới. Bởi vậy, GT là một nỗ lực để thu hẹp khoảng cách kiến thức hiện có trong các lý thuyết IR bằng cách làm sáng tỏ các đặc điểm khác biệt của một khu vực về địa lý, lịch sử, dân tộc, tôn giáo, văn hóa (đặc biệt về phương diện văn hóa), và thế giới quan của giới tinh hoa quốc gia và các chủ thể cá nhân. Nó có khả năng phân tích các nguyên nhân cơ bản của xung đột, bạo lực và chiến tranh trong trật tự thế giới hiện tại cũng như đóng vai trò là kim chỉ nam nhằm giảm thiểu cường độ tương tác của vô số xung đột. Sự thích đáng của nó có thể được tóm gọn như sau.

Đầu tiên, các mô hình chủ đạo của IR như chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa hiện thực mới, chủ nghĩa tân tự do và chủ nghĩa kiến tạo đã không thể đưa ra những lý do chính đáng về nguyên nhân gốc rễ của các mối đe dọa an ninh phi truyền thống như phong trào ly khai, nội chiến, chủ nghĩa cực đoan tôn giáo và xung đột tôn giáo trên khắp thế giới. Ngược lại, GT giúp hiểu cách những lực lượng quyết định chủ nghĩa dân tộc, những bất bình lịch sử và văn hóa định hình các cách tiếp cận chính sách và chiến lược của các chế độ độc đoán ; trong khi đối phó với cái gọi là quyền bá chủ siêu cường trong bối cảnh thời kỳ bá quyền đã kết thúc trong một trật tự thế giới phụ thuộc lẫn nhau.

Thứ hai, GT rất hữu ích trong việc tìm hiểu chính sách đối ngoại và hành vi ngoại giao của các chế độ toàn trị như ở Trung Quốc và Triều Tiên, do tính không khả thi của mô hình lựa chọn hợp lý trong quá trình ra quyết định của họ.

Thứ ba, chủ nghĩa hiện thực cấu trúc, chủ nghĩa tự do mới và chủ nghĩa kiến tạo đã không thể chẩn đoán và chi tiết hơn về cách hành xử của các tác nhân phi nhà nước bạo lực đôi khi đe dọa và thách thức hơn so với các tác nhân nhà nước.

4. Các thành tố của địa tâm lý học Trung Quốc

Địa tâm lý học của giới cầm quyền và quần chúng Trung Quốc, củng cố các hành vi và thực tiễn chính sách đối ngoại của đất nước, đã được hình thành từ lịch sử về nỗi nhục quốc gia, hội chứng Vương quốc Trung tâm, niềm tự hào văn hóa, chủ nghĩa dân tộc, văn hóa chiến lược và diễn ngôn chống bá quyền [13].

4.1. Nỗi đau từ sự ô nhục

Địa tâm lý học của Trung Quốc chủ yếu bắt nguồn từ quá khứ lịch sử, đáng chú ý là sự sỉ nhục [14] mà quốc gia này phải nếm trải dưới bàn tay của các đế quốc và các cường quốc phương Tây vào thế kỷ 19, kéo dài cho đến giữa thế kỷ 20 khi thành lập Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (PRC) vào tháng 10 năm 1949. Bị coi thường bởi các "hiệp ước bất bình đẳng" đáng khinh, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã nung nấu tư duy nạn nhân hóa do các thế lực ngoại bang gây ra ngay từ cuộc Chiến tranh Nha phiến (1839-1842) - một thất bại tâm lý sâu sắc của các hoàng đế nhà Thanh - qua nhiều cuộc xâm lược của châu Âu đối với Trung Quốc, cho đến Chiến tranh Nhật Bản-Trung Quốc (1937-1945) [15]. Trong bối cảnh này, Kerry Brown nhận định :

Trong phần lớn thời kỳ hiện đại, người Trung Quốc đã thua trong cuộc chiến về sự hiện đại. Về khía cạnh này, thời kỳ từ năm 1839 trở đi là một thất bại thảm hại đến nỗi đã được nhắc đến trong ghi chép lịch sử gần đây là "thế kỷ ô nhục." Những vết thương từ lịch sử này và cảm giác là nạn nhân mà nó mang lại rất sâu sắc đối với tâm lý người Trung Quốc hiện đại. Điều này ít nhất giải thích sự mạnh mẽ của chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc đương đại - được xây dựng dựa trên những câu chuyện xung quanh và sự bất công mà nhiều người Trung Quốc nhìn thấy trong đó [16].

Zheng Wang, giáo sư Trường Ngoại giao và Quan hệ Quốc tế thuộc Đại học Seton Hall, New Jersey, nhận xét rằng, nỗi nhục của quốc gia đã thổi bùng "ngọn lửa cần thiết để Trung Quốc trỗi dậy như một con phượng hoàng từ đống tro tàn và vượt qua phương Tây trong nhiệm vụ tìm kiếm vinh quang" [17]. Hơn nữa, giới lãnh đạo Trung Quốc đã khai thác nó thành một câu chuyện lịch sử, xây dựng hình ảnh kháng chiến và thắng lợi của quốc gia như một sự tôn trọng. Ví dụ, bài phát biểu của Chủ tịch Tập Cận Bình tại lễ kỷ niệm 70 năm chiến thắng vào tháng 9 năm 2015 là một chiến lược được tính toán kỹ lưỡng để hồi sinh và lưu giữ ký ức đại chúng về cuộc kháng chiến của nhân dân Trung Quốc chống lại sự xâm lược của Nhật Bản. Tập Cận Bình tuyên bố : "Ngày hôm nay là một ngày sẽ mãi mãi khắc sâu trong ký ức của mọi người trên toàn thế giới. Bảy mươi năm trước, nhân dân Trung Quốc đã chiến đấu kiên cường trong 14 năm, giành được chiến thắng vĩ đại trong Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nhật Bản, đánh dấu chiến thắng toàn diện của Chiến tranh chống phát xít thế giới. Vào ngày đó, thế giới một lần nữa được ban phước bởi ánh mặt trời của hòa bình" [18]. Ông nói thêm :

Chiến thắng của người dân Trung Quốc trong Chiến tranh kháng chiến chống Nhật là chiến thắng đầu tiên hoàn toàn do Trung Quốc giành được trong cuộc kháng chiến chống xâm lược từ nước ngoài trong thời hiện đại. Chiến thắng vĩ đại này đã nghiền nát âm mưu của các nhà quân phiệt Nhật Bản thực dân hóa và nô lệ hóa Trung Quốc, chấm dứt nỗi nhục quốc gia của Trung Quốc về những thất bại liên tiếp dưới bàn tay của những kẻ xâm lược ngoại bang. Chiến thắng vĩ đại này cũng tái lập Trung Quốc thành một quốc gia lớn trên thế giới và giành được sự tôn trọng của tất cả những người yêu chuộng hòa bình trên toàn thế giới đối với người dân Trung Quốc. Chiến thắng vĩ đại này mở ra triển vọng tươi sáng cho sự đổi mới vĩ đại của đất nước Trung Quốc và đưa đất nước Trung Quốc cổ đại vào một hành trình mới sau khi giành được độc lập [19].

Các tuyên bố trên phản ánh rõ ràng tư duy của giới lãnh đạo Trung Quốc đã "khắc cốt ghi tâm" các giai đoạn lịch sử nhục nhã, đấu tranh và chiến thắng, góp phần hình thành địa tâm lý của Trung Quốc đối với thế giới bên ngoài, đặc biệt là những kẻ xâm lược trong quá khứ như Nhật Bản mà Trung Quốc coi là đối thủ địa chính trị tại Đông Á và Đông Nam Á. Tâm lý bài Nhật ăn sâu vào xã hội Trung Quốc cho đến ngày nay. Giới lãnh đạo Bắc Kinh cũng lo ngại về sự hợp tác địa chiến lược giữa Nhật Bản và Mỹ trong việc hạn chế ảnh hưởng của Trung Quốc tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Thomas J. Christensen cũng ủng hộ quan điểm này, viết rằng "các di sản lịch sử và sự căm thù dân tộc làm trầm trọng thêm tình trạng khó xử về an ninh trong quan hệ Trung-Nhật" [20]. Tuy nhiên, "sự ngờ vực bắt nguồn từ lịch sử và dựa trên bản năng của Trung Quốc đối với Nhật Bản" [21] đã dẫn đến việc nảy sinh những hiềm khích trong mối quan hệ của họ. Trung Quốc rất nhạy cảm về việc xâm lược trong quá khứ của Nhật Bản. Christensen giải thích thêm : "Sự từ chối của Nhật Bản đối với việc đáp ứng thỏa đáng các yêu cầu của Trung Quốc là Tokyo thừa nhận và xin lỗi về quá khứ đế quốc của mình - ví dụ, bằng cách sửa đổi sách giáo khoa lịch sử trong các trường công - đã giúp lưu giữ sự ác cảm tự nhiên của Trung Quốc đối với Nhật Bản" [22].

Tại thời điểm quan trọng này, chế độ Tập Cận Bình quyết tâm xoa dịu các cử tri trong nước bằng cách đưa ra lời hứa "siêu cường Trung Quốc", một lời hiệu triệu đối phó với các tình thế khó khăn địa chính trị mới ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Vì điều này, Chủ tịch Tập Cận Bình đã khuyến khích công dân Trung Quốc ghi nhớ những ký ức cay đắng còn đó về việc họ bị các thế lực xâm lược như Nhật Bản đối xử tàn bạo như thế nào. Ông nhấn mạnh : "Dù có trở nên hùng mạnh như thế nào, Trung Quốc sẽ không bao giờ tìm kiếm bá quyền hay bành trướng. Trung Quốc sẽ không bao giờ gây ra đau khổ cho bất kỳ quốc gia nào khác. Người dân Trung Quốc quyết tâm theo đuổi mối quan hệ hữu nghị với tất cả các quốc gia, giương cao kết quả của Cuộc kháng chiến nhân dân Trung Quốc chống lại sự xâm lược của Nhật Bản và Cuộc chiến chống phát xít thế giới, và đóng góp nhiều hơn cho nhân loại" [23]. Lối nói khoa trương này đưa đến một thông điệp chính trị cho quần chúng rằng, Trung Quốc có khả năng tự tái lập thành một quốc gia vĩ đại để đảm bảo một trật tự thế giới không có bá quyền [24].

4.2. Hội chứng Vương quốc Trung tâm

Trong quá khứ, Shi Jie (1005-45) đã định nghĩa Vương quốc Trung tâm một cách oai hùng : "Trời ở trên, đất ở dưới, và giữa trời và đất chính là Trung Quốc [zhongguo]. Những kẻ ngoại vi là nước ngoài [tứ di/si yi]. Nước ngoài thuộc về bên ngoài [wai] trong khi Trung Quốc thuộc về bên trong [nei]. Do đó, trời và đất có thể phân biệt bên ngoài với bên trong" [25]. Điều gì đã dẫn đến nhận thức kiêu ngạo này ? Robert Gamer giải thích rằng trong phần lớn lịch sử của mình, các nhà lãnh đạo Trung Quốc có rất ít liên hệ hoặc tương tác với các khu vực bên ngoài biên giới phía tây Trung Quốc, với sự cô lập đã thúc đẩy niềm tin của họ vào "vị trí của ‘Vương quốc Trung tâm’ trong vũ trụ" [26]. Tương tự, Samuel King giải thích : "Trung Quốc được bảo vệ ở phía tây bởi các sa mạc gần như vô tận, ở phía tây nam bởi dãy núi Himalaya và ở phía đông bởi các đại dương bao la. Được ngưỡng mộ nhưng thường bị tấn công bởi 'những kẻ man di mọi rợ' (barbarians) từ vùng đất cao nguyên bán khô cằn ở phía bắc và phía tây, và bị ngăn cách khỏi các trung tâm văn minh khác bởi đại dương, sa mạc và núi non, Trung Quốc dần dần phát triển một ý thức độc đáo về vị trí của mình dưới gầm trời" [27]. Tuy nhiên, cho đến ngày nay, tâm lý các nhà lãnh đạo Trung Quốc có vẻ kiên quyết thấm nhuần tâm lý "Vương quốc Trung tâm". Đầu tiên, mặc dù bị cuốn vào giữa những hạn chế trong nước đối với sự phát triển kinh tế và sự hội nhập ngày càng tăng với trật tự kinh tế toàn cầu, thế giới quan của Trung Quốc về cơ bản dựa trên đặc điểm của Trung Quốc [28]. Nó bị kích thích bởi hình ảnh bản thân Trung Quốc buộc phải đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình kiến trúc toàn cầu thay vì phụ thuộc vào bất cứ cường quốc nào. Thứ hai, giữa những yếu tố khác, địa tâm lý học của Trung Quốc về nhận thức vai trò của mình trong chính trị thế giới được xác định bởi lịch sử đã ảnh hưởng đáng kể đến quá trình hình thành tư tưởng và hành vi của Trung Quốc về chiến tranh và hòa bình. Trong thế giới quan của Trung Quốc, "phương thức chủ quyền lãnh thổ" của trật tự thế giới đã bị phương Tây và Nhật Bản áp đặt lên.[29] Trên thực tế, Trung Quốc khẳng định rằng khái niệm chủ quyền của họ không thể được hiểu một cách đúng đắn thông qua các lăng kính hay khái niệm phương Tây.

Jain, B. M.

Nguyên tác : China's Foreign Policy Behaviour : Understanding through the Lens of Geopsychology, Questia, International Journal of China Studies,12/2019

Ngô Minh Anh, thực tập sinh Viện Biển Đông, Học viện Ngoại giao, dịch

Trần Quang, hiệu đính

Nguồn : Nghiên cứu Biển Đông, 26/05/2020

....

Tiến sĩ B.M. Jain, Giáo sư Khoa học Chính trị, Tổng Biên tập Tạp chí Asian Affairs, Ấn Độ. Ông đã giảng dạy các lớp đại học và sau đại học về chính phủ và chính trị ở Ấn Độ và Nam Á, quan hệ quốc tế, chính sách đối ngoại của các cường quốc, ngoại giao, kiểm soát vũ khí, giải trừ quân bị, toàn cầu hóa, quản trị toàn cầu và nhân quyền. Ông đã viết hơn hai mươi cuốn sách và nhiều bài báo bao gồm : South Asia Conundrum : The Great Power Gambit (Lexington Books, 2019), China's Soft Power Diplomacy in South Asia (Lexington Books, 2017) và "India-Pakistan Engagement with the Greater Middle East : Implications and Options". Bài viết được đăng trên International Journal of China Studies.

[1] Oriana Skylar Mastro, "The Stealth Superpower", Foreign Affairs, tháng 1-2/2019

[2] "Xi Calls for Building a Strong Army", English.Gov.CN, 27/10/ 2017

[3] Robert O. Keohane and Joseph Nye, Power and Interdependence, Boston : Longman, 2012, paperback, fourth edition.

[4] Một phần của cuốn sách sắp tới trong Geopsychology Theory Building in International Relations, Lexington Books/Rowman and Littlefield, Lanham, MD, 2020.

[5] Willy Hellpach, Geopsyche, Leipzig : Engelmann, 1911.

[6] -

[7] Joshua D. Kertzer and Dustin Tingley, "Political Psychology in International Relations : Beyond the Paradigms", Annual Review of Political Science, Vol. 21, 2018, 1-23

[8] W. Julian Korab-Karpowicz, "Political Realism in International Relations", Stanford Encyclopedia of Philosophy, Summer 2018

[9] Xem Joseph Tse-Hei Lee, Lida V. Nedilsky and Kelvin C.K. Cheung, China’s Rise to Power : Conceptions of State Governance (New York : Palgrave MacMillan, 2012) ; Weixing Hu, Gerald Chan và Daojiong Zha, "Understanding China’s Behavior in World Politics : An Introduction" trong Weixing Hu, Gerald Chan and Daojiong Zha, China’s International Relations in the 21st Century : Dynamics of Paradigm Shifts (Maryland : University Press of America, 2000) ; Zhiqun Zhu, China’s New Diplomacy (Surrey : Ashgate, 2013).

[10] John R. Oneal, "Transforming Regional Security through Liberal Reforms," in T.V. Paul (ed.), International Relations Theory and Regional Transformation (Ch. 7, pp. 158-180), Cambridge : Cambridge University Press, 2012.

[11] Xem Robert O. Keohane, After Hegemony : Cooperation and Discord in the World Political Economy. Princeton, N.J : Princeton University Press, 1984 ; Mearsheimer, John J., The Tragedy of Great Power Politics (New York, NY : W.W. Norton, 2014).