Việt Nam gần đây đã thông qua một đạo luật yêu cầu kiểm duyệt phương tiện truyền thông xã hội về nội dung ‘chống nhà nước’. Các nghệ sĩ bất đồng chính kiến và các nhà hoạt động sợ rằng không gian biểu lộ và phản kháng của họ sẽ sớm biến mất.
Ca sĩ Mai Khôi - Ảnh Sonia Sarkar
Ca sĩ Mai Khôi, 35 tuổi, người thông qua tác phẩm âm nhạc của mình để bày tỏ sự phản kháng với nhà nước.
‘Trại giáo dưỡng làm nổi bật cách chính quyền cộng sản buộc người dân vào tù và kiểm soát tự do ngôn luận’, cô nói.
Tuy nhiên, phản kháng nghệ thuật là rủi ro ở Việt Nam. Vào tháng 3.2018, Mai Khôi đã bị chính quyền Việt Nam câu lưu 8 tiếng tại sân bay Hà Nội sau khi trở về từ chuyến lưu diễn ở châu Âu - nơi cô quảng bá album của mình.
‘Nhìn con mèo này đi’, Khôi chỉ vào bìa album. ‘Nó cảnh giác và lo lắng, giống như chúng tôi đang ở đất nước này bởi vì chúng tôi không bao giờ biết ai đang rình mò chúng tôi’.
Và Khôi có một lý do mới để lo lắng. Việt Nam ban hành luật an ninh mạng mới yêu cầu các công ty internet xóa nội dung mà chính phủ cho là có hại và cấm người dùng đăng nội dung ‘chống chính phủ’, hay có thể ‘gây tổn hại đến an ninh quốc gia, trật tự và an toàn xã hội’.
Năm 2017, 'nhà báo công dân' Nguyễn Văn Hóa, đã bị kết án 7 năm tù vì 'tuyên truyền chống nhà nước'.
Một làn sóng kiểm duyệt mới ?
Theo luật, chính phủ Việt Nam có thể buộc các gã khổng lồ công nghệ như Google và Facebook chuyển giao thông tin cá nhân của chủ tài khoản, lưu trữ dữ liệu người dùng và kiểm duyệt các bài đăng chống chính phủ.
Vào ngày 9/1, hãng tin Reuters cho biết Bộ Thông tin và truyền thông của Việt Nam đã cáo buộc Facebook vi phạm luật pháp bằng cách cho phép người dùng đăng các bình luận ‘vu khống’ Chính phủ. Facebook vẫn chưa phản hồi yêu cầu của Bộ này về việc xáo các bài đăng.
Hà Nội đang giám sát các nhà bất đồng chính kiến bằng cách chạm vào điện thoại của họ, gửi nhân viên an ninh đến các cuộc tụ họp riêng tư và nơi mà các nghệ sĩ biểu diễn. Bây giờ phương tiện truyền thông xã hội, từng là nơi trú ẩn an toàn cho các nghệ sĩ bày tỏ ý kiến của họ và phản đối chính phủ, lại đang nằm dưới sự kiểm soát của nhà nước.
Các vấn đề ở Việt Nam như tấn công tự do ngôn luận, bắt giữ những người bảo vệ nhân quyền và chỉ trích động thái 'bán đất' của chính phủ cho các nhà đầu tư nước ngoài, trước đây được người biểu tình giải quyết trên phương tiện truyền thông xã hội. Nhưng hiện nay, ngày càng trở nên khó khăn hơn để họ phản đối trực tuyến.
‘Không gian trực tuyến là nơi ẩn náu trong trạng thái đàn áp này’, Khôi nói với DW. ‘Nhưng không gian này đang biến mất’.
'Cái đinh cuối cùng trong quan tài'
Nhạc sĩ Ngọc Đại có một phòng thu tại Hà Nội, ông từng bị kiểm duyệt các bài hát của mình với nội dung ‘tình dục thái quá’ và ‘chống nhà nước’, nhưng nay ông đã sử dụng YouTube để phát hành tác phẩm âm nhạc của mình. Ông nghĩ rằng luật mới là hình thức đàn áp nhà nước tồi tệ nhất. ‘Đó là chiếc đinh cuối cùng trong quan tài’, ông nói với DW.
Năm ngoái, nhà thơ 40 tuổi Chiêu Anh Nguyễn đã bị công an giam giữ trong 12 tiếng vì phản đối luật an ninh mạng.
‘Không gian cho những người suy nghĩ tự do đang thu hẹp hơn nữa’, cô nói với DW. Thơ của Nguyễn nổi tiếng trên mạng vì những lời chỉ trích gay gắt đối với nhà nước, thể hiện sự khinh miệt đối với ‘kẻ man rợ’ đã ‘đánh cắp và bán quê hương’.
Một nơi ẩn náu trên phương tiện truyền thông xã hội
Đối với những nghệ sĩ này, phương tiện truyền thông xã hội đã cho phép họ bỏ qua việc kiểm tra của chính quyền. Vào năm 2007, Mai Khôi không thể phát hành bài hát ‘Hoa đêm’ vì ngôn ngữ của nó ca ngợi cơ thể của một người phụ nữ. Đáp lại, cô đã ngừng gửi các bài hát của mình đến Bộ Văn hóa thông tin, thay vào đó phát hành chúng trực tiếp trên YouTube. Những bài hát nổi tiếng nhất của cô trên YouTube bao gồm ‘Tự sướng’ năm 2014.
Nhạc sĩ và ca sĩ Ngọc Đại - Ảnh Sonia Sarkar
Tương tự vào năm 2013, Ngọc Đại đã phát hành album ‘Thẵng Mõ 1’, mà không có sự cho phép của chính quyền, bởi tác phẩm này bày tỏ việc nhà nước kiểm soát cách mọi người nghĩ. ‘Chúng tôi phải tạo ra một cảm giác tự do thông qua công việc của chúng tôi’, ông nói.
Tác giả Nguyễn Viên, được biết đến với những lời chỉ trích chính phủ thông qua các tiểu thuyết như ‘Rồng và rắn’, cho biết điều quan trọng là phải nói về những điều ‘bị cấm’. ‘Nó mang lại cho bạn cảm giác giải phóng’, ông nói với DW.
Năm ngoái, Viên đã sử dụng một chiến dịch trên Facebook để phản đối một động thái của chính phủ nhằm bán đất cho các nhà đầu tư Trung Quốc.
Cuộc chiến đấu vẫn tiếp diễn
Mặc dù phương tiện truyền thông xã hội đã giúp các nghệ sĩ thể hiện bản thân dễ dàng hơn, nhưng nó cũng phơi bày cho họ những lời chỉ trích và troll.
Nhà thơ Chiêu Anh Nguyễn cho biết các giáo viên nhà nước thường chỉ định sinh viên đại học quấy rối những người bất đồng chính kiến để đổi lấy điểm tốt. Cô lo ngại luật an ninh mạng mới sẽ áp dụng các trò bỡn cợt và tuyên truyền của nhà nước.
Chiêu Anh Nguyễn và Nguyễn Viện - Ảnh Sonia Sarkar
Nghệ sĩ bất đồng cũng có thể phải đối mặt với tù đày. Vào tháng 12/2018, công an đã tiến hành lệnh truy nã đối với Nguyễn Văn Trang, thành viên của nhóm ‘Hội anh em dân chủ’ vì đã đăng bài viết, ảnh và video trên Facebook. Theo chính phủ, Trang đã trình bày sai chính sách của chính phủ và kích động phản đối.
Nguyễn Viên có một chiến lược để đối phó với kiểm duyệt. Ông nói rằng ông có thể sẽ sử dụng mạng được mã hóa Minds.com nếu Facebook cấm ông. Nhiều người dùng internet tại Việt Nam đang truy cập YouTube thông qua các mạng proxy. Các nhóm như ‘Hội nhà văn độc lập Việt Nam’ có kế hoạch tổ chức nhiều phiên họp tại các quán cà phê và nhà của các thành viên.
Mặc dù cuộc đàn áp sắp xảy ra, các nghệ sĩ của Việt Nam cảm thấy rằng cần phải có nhiều bất đồng để thách thức hệ thống này.
Sonia Sarkar