"Thật vui mừng vì Quốc hội Châu Âu vừa bỏ phiếu phê chuẩn Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) [với chúng ta]" [1].
Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long chứng kiến lễ ký kết FTA giữa nước ông và Liên Hiệp Châu Âu (EU) ngày 19/10/2018
Thủ tướng một quốc gia Đông Nam Á cách đây hơn vài tuần đã thốt lên như vậy sau khi chứng kiến lễ ký kết FTA giữa nước ông và Liên Hiệp Châu Âu (EU). Tiếc thay, tên của vị Thủ tướng này không phải Nguyễn Xuân Phúc, mà là Lý Hiển Long, và quốc gia nói trên là Singapore chứ không phải Việt Nam.
Vậy là, trong khi Singapore đã trở thành quốc gia ASEAN đầu tiên ký một hiệp định thương mại tự do với Liên Hiệp Châu Âu thì số phận của bản hiệp định tương tự giữa Việt Nam và EU (EVFTA) chưa biết sẽ đi về đâu.
Thông tin gần nhất được xác nhận là Hội đồng Châu Âu chỉ sẽ xem xét EVFTA sớm nhất vào tháng 5. Nếu được thông qua ở cơ quan này, bản hiệp định sẽ còn phải được chuyển đến Quốc hội Châu Âu để bỏ phiếu phê chuẩn [2]. Và vì Châu Âu sẽ bầu Quốc hội vào đúng tháng 5, nên EVFTA, dù có qua được cửa Hội đồng Châu Âu cũng sẽ phải đối mặt với một Quốc hội mà tới giờ không ai dám chắc là sẽ có thái độ thế nào về vấn đề tự do thương mại nói chung và EVFTA nói riêng.
Nghĩa là, EVFTA chẳng những sẽ được dời lại khá lâu nữa mà còn phải đối mặt với một tương lai vô định. Cùng với đó là những thiệt hại cho lợi ích quốc gia không thể đo đếm hết được.
Lý do khiến EVFTA bị trì hoãn, tới giờ thì không ai nghi ngờ gì nữa, là bởi sự chậm trễ của chính quyền Việt Nam trong việc cải thiện các vấn đề môi trường, lao động và nhân quyền để đáp ứng yêu cầu từ EU đối với một kiểu đối tác thế hệ mới.
Và trong lý do này có một khía cạnh liên quan tuy ít được chú ý nhưng có tầm quan trọng không nhỏ.
Đó là, nếu theo dõi sát các diễn biến về EVFTA ở Brussels nơi EU đóng trụ sở sẽ thấy chưa bao giờ các tổ chức phi chính phủ quốc tế (INGOs) về nhân quyền tập trung vào Việt Nam nhiều đến như vậy. Chính những nỗ lực vận động của họ tới từng cơ quan EU, từng Dân biểu đã góp phần giúp chủ đề nhân quyền Việt Nam thu hút được sự chú ý đặc biệt nơi thủ phủ EU. Có thể nói không quá rằng sau mỗi động thái quan trọng của EU về EVFTA luôn có bóng dáng của các INGOs có văn phòng vận động ở Brussels.
Nhưng vì sao các INGOs ở Brussels lại tập trung vào Việt Nam ?
Đã đành là vì có nhiều bằng chứng cho thấy tình hình nhân quyền đang xấu đi ở Việt Nam những năm vừa qua, như trì hoãn cải cách pháp lý và số người bị bắt giữ vì các lý do chính trị tăng lên. Song, quan trọng không kém chính là lối hành xử của chính quyền Việt Nam với chính các INGOs này.
Đến đây bạn đọc hẳn sẽ thấy ngạc nhiên, vì sao các INGOs ở Châu Âu mà chính quyền Việt Nam lại có thể ‘đụng chạm’, và bằng cách nào ?
Tháng 9 năm ngoái, ngay trước thềm Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) tổ chức ở Hà Nội, một nhà hoạt động nhân quyền quốc tế và là khách mời chính thức của Diễn đàn, bà Debbie Stothard, đã bị chặn giữ ở sân bay Nội Bài và trục xuất khỏi Việt Nam sau nhiều giờ câu lưu [3].
Với cộng đồng xã hội dân sự trong vùng Đông Nam Á cái tên Debbie Stothard không hề xa lạ. Ở các diễn đàn khu vực, bà đã từng nhiều lần đụng độ với các đại diện Việt Nam, chủ yếu đến từ Liên hiệp Các Hội Hữu nghị Việt Nam (VUFO) - cơ quan được giao nhiệm vụ hoạt động đối ngoại nhân dân, mỗi khi bàn về tình hình nhân quyền Việt Nam.
Việc đưa tên bà Debbie Stothard vào sổ đen khả năng cao là đến từ các báo cáo của VUFO gửi các cơ quan có thẩm quyền.
Nhưng không biết liệu VUFO có cập nhật cho cơ quan chức năng rằng Debbie Stothard không còn là nhà hoạt động tầm khu vực như mươi năm về trước nữa mà nay đã là Tổng Thư ký Liên đoàn Quốc tế Nhân quyền (FIDH), một trong những tổ chức nhân quyền quốc tế lớn và lâu đời nhất thế giới, với 184 tổ chức thành viên ở hơn 100 quốc gia [4].
Chưa kể, FIDH lại còn rất nổi tiếng với cách tiếp cận dùng thương mại làm đòn bẩy để áp lực chính phủ các nước tôn trọng nhân quyền. Ngay cả các các viên chức thương mại EU cũng cảm thấy không dễ dàng chút nào khi phải đối mặt với những chất vấn đến từ FIDH và cá nhân bà Debbie mỗi khi tính chuyện nhượng bộ nhân quyền đổi lấy thương mại với các chính quyền độc đoán, chẳng hạn gần đây là với Cambodia và Myanmar.
Không biết những người ra lệnh chặn giữ, câu lưu và trục xuất bà Debbie lúc đó có biết và cân nhắc tất cả những điều này không ? Có lường trước được hành động đó thách thức cả giới phi chính phủ quốc tế về nhân quyền, khiến mối quan tâm của họ về Việt Nam tăng lên, để rồi cuối cùng EVFTA trở thành nạn nhân hay không ?
Nói thế không có nghĩa là chính quyền chỉ cần thay đổi cách ứng xử với các INGOs mà bỏ qua những vấn đề mấu chốt về môi trường, lao động và nhân quyền. Chỉ có nghĩa là, các cơ quan chức năng có thể cần phải nỗ lực hơn để hiểu cách các INGOs vận hành và tầm quan trọng của họ trong vận động chính sách, thay vì chỉ trông cậy vào những tổ chức như VUFO, vốn vẫn thường lạc điệu trong các diễn đàn khu vực và quốc tế.
Nguyễn Anh Tuấn
Nguồn : RFA, 28/03/2019 (nguyenanhtuan's blog)
---
https://www.facebook.com/leehsienloong/photos/a.1436461033083265/2288666...