Môi trường nào cho chúng ta ?
Viết từ Sài Gòn, RFA, 09/05/2019
Theo thông tin của các báo trong nước, mà sau đó links bài bị gở bỏ, không thể vào đọc, chỉ còn bài tổng hợp trên RFA, cảnh sát môi trường Hà Tĩnh phải chào thua, bó tay trước nạn ô nhiễm chất thải do Formosa gây ra. Đây là thông tin có thật, nó thật vì số lượng bãi chất thải do RFA tổng hợp vẫn chưa đủ, dẫn đến khối lượng chưa đủ. Nó thật vì tình trạng môi trường Hà Tĩnh và biển miền Trung ngày càng xấu đi. Nó thật vì lời cảnh báo của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc là có thật.
Cụm kinh tế Formosa đang xây dựng - RFA
Nhưng, ông Phúc đã cảnh báo gì ? Bãi thải của Formosa nằm ở đâu ? Và môi trường miền Trung xấu cỡ nào ?
Trích RFA : "Hôm 24 tháng 7 năm 2017, tại buổi thị sát khu liên hợp gang thép của Công tay TNHH Formosa Hưng Nghiệp Hà Tĩnh (FHS) và làm việc với FHS, lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh và các bộ, ngành liên quan, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói rằng "Không an toàn thì không được sản xuất ; nếu vi phạm trở lại thì phải đóng cửa nhà máy. Việc nâng công suất nhà máy phải đi liền với bảo vệ môi trường".
Lời phát biểu của ông Thủ tướng vừa là lời cảnh tỉnh đối với Formosa và các cơ quan liên ngành Hà Tĩnh (nói là lời đe nẹt cũng không sai), đồng thời là lời cảnh báo về môi trường đang xấu đi ở tỉnh này nói riêng và khu vực miền Trung nói chung. Và, đứng trên cương vị Thủ tướng, dù muốn hay không muốn, ông Phúc vẫn phải nhìn thấy thực trạng môi trường đang ngày càng xấu đi ở khu vực này. Sự xấu đi này không chỉ riêng môi trường tự nhiên mà cả môi trường xã hội cũng có vấn đề nốt. Lời cảnh báo của ông Phúc trong lúc này không cho thấy tâm huyết của ông với môi trường mà đó là sự phát biểu thụ động bởi đứng trên cương vị này, ông không thể nói khác đi !
Và vấn đề thứ hai, bãi thải Formosa, theo như RFA tổng hợp từ các báo trong nước thì : "Chiều ngày 29 tháng 6 năm 2016, tại trụ sở Bộ Tài nguyên và Môi trường, gần 50 đại diện các bộ, ngành cùng các nhà khoa học đã chứng kiến Formosa nhận lỗi, cam kết các trách nhiệm liên quan đến xử lý ô nhiễm, bồi thường kinh tế cho người dân vùng cá chết.
Chưa đến một tháng sau, ngày 23 tháng 7 năm 2016, báo chí trong nước loan tải thông tin các cơ quan chức trách đã phát hiện 8 điểm chôn lấp và xử lý chất thải của Formosa Hà Tĩnh tại nhiều khu vực thuộc tỉnh Hà tĩnh. Theo báo cáo của Sở Tài nguyên – Môi trường tỉnh Hà Tĩnh lúc đó thì khi kiểm tra chứng từ xuất kho cho thấy số lượng chất thải của Formosa Hà Tĩnh đã đưa ra khỏi nhà máy lên đến 267 tấn. Về việc này ông Nguyễn Đăng Quang nhận xét chuyện cũ chưa giải quyết xong lại tiếp tục vi phạm mới".
Ở đây, các báo trong nước chỉ đưa ra được 8 điểm chứa thải của Formosa, chủ yếu nằm dọc bờ biển Hà Tĩnh, chung quanh khu vực công ty này cắm mốc và hoạt động. Nhưng trên thực tế, điểm thứ 9 nằm giáp giới với thôn Xuân Sơn, xã Kỳ Lạc, huyện Kỳ Anh, Hà Tĩnh. Đây là bãi thải chất thải nặng, không được nhắc tới trong các báo. Có thể vì điều này nằm ngoài quan sát của báo chí hoặc cố tình mua chuộc báo chí để che mắt thiên hạ. Chất thải ỡ Formosa được tập kết và đưa lên Kỳ Lạc vào nửa đêm, đổ giữa hai hẻm núi và hiện tại, khối lượng của nó có thể lên đến hàng triệu mét khối chứ không còn là con số vài trăm ngàn như các bãi ven biển. Và chất thải ở bãi Kỳ Lạc là chất thải rắn, có mùi khét rất khó chịu, mỗi khi trời mưa, chất thải tự bốc khói, tỏa ra mùi hôi thối cả vùng rừng.
Bãi chất thải Kỳ Lạc mới là bãi chất thải đáng kể, đáng bàn nhất trong vấn đề ô nhiễm môi trường do Formosa gây ra. Bởi đây là vùng đất cao, mọi nguồn nước chảy về đồng bằng đều đi qua đây, và một khi chất thải ngấm vào đất thì mối nguy môi trường khó mà lường được. Nhưng đáng sợ hơn nữa, có lẽ là môi trường xã hội ở Kỳ Anh.
Hiện tại, số phụ nữ ở Kỳ Anh, Hà Tĩnh và Vĩnh Tân, Bình Thuận nói riêng cũng như các khu vực có người Trung Quốc sang làm việc tại Việt Nam nói chung bỏ chồng theo đàn ông Trung Quốc vì đồng tiền là quá cao. Riêng huyện Kỳ Anh, con số thông kê do một số giáo xứ ở đây cung cấp đã lên đến hàng trăm phụ nữ bỏ chồng theo trai Trung Quốc. Và trong số hàng trăm phụ nữ này, có không ít người là con chiên ngoan đạo của Kitô Giáo. Như trường hợp 1 phụ nữ theo Kito Giáo ở xã Kỳ Lạc, cô này bỏ chồng và ba đứa con để theo trai Trung Quốc, đến Tết, dắt trai về nhà ăn Tết và "hưởng tuần trăng mật" như không có gì, người chồng thấy vậy đuổi gã bạn trai Trung Quốc đi, cô vợ đứng ra cãi cọ, gã trai Trung Quốc đấm thẳng vào người chồng làm anh này tổn thương mắt và mù mất một bên mắt trái. Khi chúng tôi đến thăm thì cô vợ và gã Trung Quốc kia đã cao chạy xa bay, anh chồng vừa xuất viện và những đứa con ngơ ngác, dáo dác khó mà nói cho trọn… !
Tình trạng này ở Vĩnh Tân, Bình Thuận và nhiều nơi khác cũng xảy ra tương tự, nó khiến cho người ta phải đặt câu hỏi : Liệu đàn ông Việt Nam bất lực, kém hấp dẫn đến độ đã có con với nhau mà người vợ vẫn bỏ theo trai Trung Quốc ? Câu trả lời là Không. Vấn đề nằm ở chỗ hệ qui chiếu đạo đức của người Việt đã bị đánh tráo từ những dự án có người Trung Quốc tham gia. Nó bị đánh tráo thế nào ? Người nông dân Việt Nam, người lao động Việt Nam vốn thật thà, chân chất và có thêm một cái chứng nữa là nghèo khổ. Đùng một cái, chính quyền mang dự án về, giá đất tăng vụt vụt, thế giới kim tiền lấn áp mọi thứ. Vòng quay đồng tiền cuốn đi mọi thứ, và mọi giá trị tình cảm, mọi qui ước về đạo đức của người bản địa tưởng chừng như trường tồn hoặc khó thay đổi bỗng chốc trở nên đổ sập trước sức mạnh đồng tiền. Có tiền là có tất cả, có tiền, khi ra chợ, có thể hô biến, mua một món hàng tầm thường với giá trên trời và biến mình trở thành tâm điểm của người bán, được săn đón… Đây cũng là lúc những người nghèo cảm thấy mình bị thiệt thòi, cảm thấy mặc cảm và thù hận cái nghèo của mình. Những cô vợ nghèo cắn răn, nhắm mắt bỏ chồng cũng không ngoài vòng xoáy này.
Một khi môi trường tự nhiên và môi trường xã hội bị xuống cấp trầm trọng như vậy thì những báo cáo về môi trường của các cơ quan nhà nước đôi khi chỉ là trò mị dân, lấy vải thưa che mắt thánh, trích RFA : "Báo cáo môi trường quốc gia 2016 của Bộ Tài nguyên - Môi trường đánh giá sự cố môi trường biển miền Trung do nước thải công nghiệp của Công ty TNHH gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh được xếp đứng đầu danh sách các công ty gây ô nhiễm.
Formosa đã gây ra thảm họa môi trường khiến cá chết hàng loạt tại bốn tỉnh miền trung, bắt đầu từ ven biển Hà Tĩnh lan dọc các tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên-Huế, gây thiệt hại nặng nề về kinh tế, xã hội và môi trường.
Nguyên nhân được xác định là do trong quá trình vận hành thử nghiệm tổ hợp nhà máy, công ty Formosa đã có những vi phạm dẫn tới nước thải có chứa độc tố phenol, xyanua chưa xử lý xả thẳng ra môi trường.
Formosa được ký hợp đồng thuê đất đến 70 năm, thuế thu nhập chỉ là 10%. Ngoài ra Formosa còn được miễn thuế thu nhập trong bốn năm đầu và giảm 50% số thuế phải nộp trong 9 năm tiếp theo, được miễn thuế nhập khẩu máy móc, thiết bị, thuế tài nguyên".
Dù muốn hay không muốn, cũng phải nhìn thấy một thực tế là môi trường tự nhiên của Việt Nam hiện nay, nếu xét trên bình diện khu vực, chúng ta còn hi vọng khá hơn môi trường của Trung Quốc. Nhưng nếu xét trên tổng quan môi trường tự nhiên và xã hội, có vẻ như Việt Nam kém hơn Trung Quốc rất xa. Vì Trung Quốc nó xấu cỡ nào vẫn có khả năng thu hút đàn bà Việt. Đó là sự thật phũ phàng nhưng không thể nói khác ! Và điều này cũng khó mà trách nhà nước quản lý yếu kém, lỏng lẽo. Vì chuyện này có trách hay không trách, họ vẫn vậy. Nên chăng là trách cái hệ qui chiếu đạo đức, hay trách cái hòn đá tảng nhân phẩm của người Việt nó quá mỏng, quá dễ vỡ. Không cần bom nguyên tử hay vũ khí hạt nhân mà chỉ cần ném một trái lựu đạn tiền tệ thì xem như người ta có thể chết đầy mặt nước chẳng khác nào ném cá, chết từ chính quyền đến nhân dân.
Viết từ Sài Gòn
Nguồn : RFA, 09/05/2019
********************
Việt Nam sẽ khó xử lý được bùn thải độc hại của Formosa ? (BBC, 10/05/2019)
Một khoa học gia cho hay công nghệ hiện nay chưa xử lý được các chất độc hại thải ra từ hoạt động sản xuất thép như của nhà máy Formosa tại Hà Tĩnh.
Một ngư dân vớt cá chết dạt vào bờ biển Thừa Thiên Huế năm 2016
"Trong công nghệ sản xuất thép, các chất thải ra như bùn, xỉ chứa nhiều thành phần độc hại như kim loại nặng, axit, lưu huỳnh, ô xít sắt tồn dư. Những chất này sẽ rất gây hại cho môi trường", Giáo sư Lê Huy Bá nói với BBC hôm 8/5.
Bình luận của ông Bá được đưa ra trong lúc cảnh sát môi trường Hà Tĩnh vừa công bố phát hiện nhà máy thép Formosa tại Hà Tĩnh đang tồn đọng hàng trăm ngàn mét khối chất thải độc hại.
Gần một triệu tấn chất thải độc hại
Nhà máy thép Formosa của Đài Loan tại Kỳ Anh, Hà Tĩnh
Một văn bản công bố hồi tháng Tư của công an Hà Tĩnh cho hay cảnh sát môi trường phát hiện công ty Formosa Hà Tĩnh hiện đang tồn đọng hoảng 900.000 tấn phế thải xỉ thép và các loại bùn.
Đây là các chất thải phát sinh trong quá trình sản xuất thép của nhà máy này, được chia làm 14 nhóm và 64 danh mục với hàng ngàn tên chất thải khác nhau.
BBC liên hệ với ông Hoàng Dương Tùng, nguyên Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Môi trường để đề nghị bình luận về sự việc nhưng ông Tùng từ chối trả lời, nói rằng hiện ông đã về hưu và hai năm qua có nhiều thay đổi, ông không theo dõi tiếp vụ việc của Formosa nữa.
Ông Tùng từng tuyên bố với báo giới Việt Nam năm 2017 rằng Formosa Hà Tĩnh đã đáp ứng gần hết các chỉ tiêu môi trường được yêu cầu trong ngày chạy thử trở lại trong cùng năm.
Công ty Formosa Hà Tĩnh thải ra hơn 3 triệu tấn chất thải rắn mỗi năm, theo báo cáo của công an Hà Tĩnh.
Trong số này, bùn thải và xỉ thép hiện tồn kho với số lượng nhiều nhất. Chỉ một số lượng ít ỏi được tái sản xuất.
Chẳng hạn, với lượng xỉ thép thải ra là hơn 2.500 tấn/ngày, mới đây Formosa chỉ sử dụng được một lượng nhỏ để làm đường công vụ. Số lượng tồn đọng hiện lên tới vài trăm ngàn tấn.
Nguy hiểm ở chỗ, việc phân tích các chỉ tiêu môi trường của các chất thải này từ trước đến nay vẫn do Formosa thuê các đơn vị tư nhân làm, cơ quan chức năng không lấy mẫu đối chứng, nên kết quả 'khó khách quan'.
Với các kết quả phân tích vượt ngưỡng, Formosa không cung cấp cho cơ quan chức năng để theo dõi, xử lý.
Giáo sư Lê Huy Bá cho BBC hay rằng hiện nay công nghệ tiên tiến trên thế giới chưa xử lý được các chất độc hại này, chứ chưa nói đến Việt Nam.
"Các giải pháp chúng ta sử dụng cho đến nay chủ yếu vẫn là chôn lấp. Hoặc tái sử dụng các chất thải bùn, xỉ để làm đường, san lấp nền. Nhưng các cách này không ngăn chặn được các chất độc hại tồn dư trong bùn, xỉ ngấm vào nước, gây ô nhiễm nguồn nước", nhà khoa học cho hay.
"Những nhà khoa học nhưng chúng tôi hiện 'lực bất tòng tâm'. Chúng tôi đã từng đóng góp các ý kiến về các tác hại tiềm ẩn đến môi trường của hoạt động của nhà máy thép Formosa, những mặt trái, mặt tiêu cực, nhưng các nhà quản lý có lắng nghe hay không thì lại là chuyện khác".
Công an Hà Tĩnh cũng cho hay Formosa tự đặt tên cho bùn thải là 'bùn quặng', 'bùn khoáng', là 'không thể hiện đúng bản chất' vấn đề. Do 'bùn quặng', 'bùn khoáng' là hai loại khoáng sản thiên nhiên quý giá được khai thác từ mỏ trong khi bùn thải là chất thải ra từ hoạt động sản xuất, có thể chứa các chất độc hại.
Nguy cơ từ tái sử dụng chất thải độc hại
Biểu tình phản đối nhà máy Formosa tại Hà Nội năm 2016
Bên cạnh đó, Formosa đã tự ý xử lý và tái sử dụng một số loại bùn, nhưng việc xử lý tách chất độc hại không đạt hiệu quả 100%.
Ví dụ, Formosa dùng công nghệ tách kẽm trong bùn lò cao để tái sử dụng trực tiếp. Nhưng việc tách kẽm này chỉ đạt hiệu quả khoảng 30%. Cộng thêm các thành phần nguy hại khác trong bùn như chì, mà công ty Formosa Hà Tĩnh không phân tích, nếu đưa vào tái sử dụng sẽ gây ô nhiễm không khí nặng nề.
Formosa cũng bán một số loại xỉ thép cho các nhà máy thép để tái sử dụng, nhưng đây là các loại xỉ thép có hàm lượng lưu huỳnh cao, nếu hệ thống xử lý khí thải trong các nhà máy này không đảm bảo sẽ gây ô nhiễm không khí.
Công văn của Công an Hà Tĩnh đề nghị Bộ Tài nguyên Môi trường giám sát và yêu cầu Formosa phân loại, xử lý chất thải theo đúng nội dung cam kết trong báo cáo đánh giá tác động môi trường và theo quy định của pháp luật. Đồng thời yêu cầu Formosa có hướng xử lý hàng chục ngàn tấn chất thải nguy hại tồn đọng hiện nay.
Công an Hà Tĩnh cũng đề nghị Bộ Tài nguyên Môi trường đánh giá mức độ phát thải khí lưu huỳnh tại các nhà máy sử dụng xỉ than của Formosa.
Hầu như không có tờ báo lớn nào ở Việt Nam đưa thông tin về nguy cơ bùn thải của Formosa Hà Tĩnh ngoại trừ một vài tờ báo nhỏ như Một Thế Giới hay Infonet.
Cùng thời điểm đó, một số tờ báo kinh tế như Vietnamfinance cho hay Formosa Hà Tĩnh đã tích cực đóng thuế, chỉ trong ba tháng đầu năm 2019 đã nộp tới 2000 tỷ đồng tiền thuế.
Thảm họa Formosa
Người Việt Nam tại Đài Loan biểu tình phản đối nhà máy Formosa gây thảm họa môi trường năm 2017
Công ty thép Formosa Hà Tĩnh từng gây thảm họa môi trường cho nhiều tỉnh ven biển miền Trung Việt Nam vào năm 2016, thông qua hoạt động xả thải chất độc hại không qua xử lý ra biển.
Thời điểm đó, các chết trắng biển miền Trung, đẩy hàng ngàn ngư dân vảo cảnh phải bán thuyền, treo lưới, đi lang bạt sang các tỉnh khác để làm thuê kiếm sống.
Sau đó là các cuộc biểu tình phản đối Formosa diễn ra ở nhiều nơi trên cả nước. Chính quyền Việt Nam đã bỏ tù một số nhà hoạt động tham gia vào các cuộc biểu tình này, trong đó có Mẹ Nấm Nguyễn Ngọc Như Quỳnh, bà Trần Thị Nga, ông Hoàng Đức Bình... Hiện mới chỉ có Mẹ Nấm được trả tự do và hiện đang sống tỵ nạn tại Hoa Kỳ.
Sau đó, Formosa đã đồng ý bồi thường khoảng 500 triệu đô la và phải đáp ứng các tiêu chuẩn về xả thải.
Năm 2017, Formosa Hà Tĩnh được hoạt động trở lại. Thứ trưởng Tài nguyên Môi trường, ông Nguyễn Ngọc Linh thời điểm đó cho hay Formosa đã đáp ứng các yêu cầu trong buổi chạy thử.
Ông Hoàng Dương Tùng, nguyên Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Môi trường lúc đó cho hay giới chức sẽ giám sát chặt chẽ hoạt động của Formosa, các kết quả chạy thử sẽ được giám sát 24 giờ, các mẫu kiểm nghiệm sẽ được thực hiện 5 phút một lần.
Ông Tùng cũng nói Formosa Hà Tĩnh đã đáp ứng được 52 chỉ tiêu trong số 53 chỉ tiêu được yêu cầu.
Sau đó truyền thông Việt Nam có đăng các hình ảnh một số quan chức đi tắm biển miền Trung và ăn cá đánh bắt tại đây để chứng tỏ rằng đã 'an toàn'.
Tuy nhiên vào năm 2018, lại có một số tin trên mạng xã hội về tình trạng cá chết ở biển miền Trung. Nhưng không thấy báo chính thống đăng những tin này.
Trong khi đó, nhiều người dân miền Trung từng cho biết việc chi trả bồi thường không thỏa đáng. Nhiều người nói chưa nhận được một đồng nào vào giữa năm 2017.
Bà Trần Thị Loan, chủ cơ sở Cường Loan, nói với BBC rằng năm 2017 bà đã nhận được một phần của khoản bồi thường cho các mặt hàng tươi sống bị hỏng, nhưng khoản còn lại nhà nước xin khất lúc đó đến giờ vẫn chưa trả. Đây là số hải sải không tiêu thụ được do người tiêu dùng lo ngại chúng bị nhiễm độc.
Facebooker Cát Linh đặt câu hỏi trên trang cá nhân : "Formosa : Tác động về kinh tế : hàng triệu hộ dân điêu đứng, thất nghiệp, hàng hóa không thể tung ra thị trường, không thể xuất khẩu, du lịch không thể phát triển. Tác động về môi trường : hàng triệu tấn cá, hải sản chết, hàng triệu tấn tro xỉ không thể xử lý.... Môi trường nước, không khí, mặt đất đều ô nhiễm. Dân ăn các sản phẩm từ "biển chết" có đảm bảo sức khỏe không ? Vậy lý do là gì mà lại mang Formosa về ?"
Vụ việc Formosa là một chủ đề nhạy cảm đối với chính phủ Việt Nam vì nó liên quan đến một bên là sự ổn định chính trị, bảo vệ môi trường với một bên là đầu tư trực tiếp nước ngoài, một trong những động lực tăng trưởng kinh tế quan trọng của đất nước. Formosa là một trong những nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất Việt Nam, theo bình luận của Reuters.
*********************
Bộ Tài nguyên và Môi trường lên tiếng về chất thải của Formosa (RFA, 09/05/2019)
Vài ngày sau khi thông tin Công an Hà Tĩnh ‘bó tay’ với việc xả thải của Formosa được loan truyền rộng rãi ngay cả trên báo chính thống nhà nước Việt Nam, tối ngày 8/5, Bộ Tài nguyên và môi trường lên tiếng phân trần chưa nhận được văn bản kiến nghị từ Công an Hà Tĩnh đề nghị kiểm tra, xử lý gần 900.000 tấn phế thải tồn đọng tại FHS. Bộ này khẳng định từ tháng 7 năm 2016 đến nay đã tổ chức nhiều đoàn giám sát, kiểm tra và yêu cầu FHS khắc phục công nghệ xử lý chất thải đạt tiêu chuẩn quốc tế, và kết quả giám sát cho thấy nước thải, khí thải của FHS trước khi xả ra ngoài môi trường luôn đạt quy chuẩn kỹ thuật cho phép.
Dân làng chôn cá chết trên một bãi biển ở Quảng Bình, Việt Nam hôm 28/4/2016. AP
Báo Pháp Luật dẫn khẳng định của Bộ Tài nguyên và môi trường rằng bộ đã, đang và sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành, tỉnh Hà Tĩnh và các chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước tăng cường kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động xả thải, quản lý chất thải rắn của FHS, đảm bảo các loại chất thải trước khi xả ra ngoài môi trường phải đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật về môi trường theo quy định.
Theo công văn của Công an Hà Tĩnh thì tổng khối lượng chất thải rắn phát sinh hằng năm từ nhà máy Formosa ở tỉnh này là gần 3 triệu 700 ngàn tấn.
Công luận xã hội lên tiếng cho rằng phải đóng cửa Formosa vì Formosa đã từng tái phạm việc xả thải ra môi trường. Chính thủ tướng Việt Nam, ông Nguyễn Xuân Phúc, từng lên tiếng rằng nếu Formosa tái phạm xả thải ra môi trường thì sẽ đóng cửa nhà máy.
********************
Công an Hà Tĩnh bất lực với vi phạm xả thải của Formosa (RFA, 08/05/2019)
Một công văn của Công an Hà Tĩnh gửi Ủy ban Nhân dân Hà Tĩnh vào ngày 6 tháng 4 vừa qua nêu rõ Nhà máy Gang Thép Formosa tại Khu Công Nghiệp Vũng Áng, Hà Tĩnh đang thải ra 14 nhóm chất thải với 64 danh mục của hàng nghìn tên chất thải khác nhau. Qua đó cơ quan này kiến nghị một số việc liên quan công tác xử lý những chất thải của nhà máy thép Formosa. Tuy nhiên chính Công an Hà Tĩnh phải than rằng các kết quả phân tích vượt ngưỡng, Formosa không cung cấp cho cơ quan chức năng theo dõi, quản lý.
Người dân biểu tình phản đối nhà máy thép Formosa Hà Tĩnh tại Hà Nội hôm 1/5/2016. AP
Hàng loạt chất thải độc hại
Theo công văn của Công an Hà Tĩnh gửi đi thì tổng khối lượng chất thải rắn phát sinh hằng năm từ nhà máy Formosa ở tỉnh này là gần 3 triệu 700 ngàn tấn. Trong đó, các loại bùn thải, xỉ thép phát sinh và tồn kho với khối lượng rất lớn, cụ thể : Bùn cán nóng phát sinh 35 tấn/ngày, lượng tồn kho 10.700 tấn ; bùn phối trộn tồn kho 28.737 tấn ; bùn lò cao phát sinh 200 tấn/ngày, lượng tồn kho 70.000 tấn ; bùn lò chuyển phát sinh 303 tấn/ngày, từ khi đi vào hoạt động đến nay lượng bùn này phát sinh khoảng 128.000 tấn, được tái sử dụng sản xuất, xỉ thép phát sinh 2.500 tấn/ngày, lượng xỉ thép đang lưu trữ tại dự án (tồn kho) khoảng 780.000 tấn.
Nhà báo Đỗ Cao Cường, một nhà báo chuyên tìm hiểu những tác hại môi trường do các nhà máy gây ra trên khắp đất nước Việt Nam đã đến tận Kỳ Anh, Hà Tĩnh tìm hiểu mức độ ô nhiễm tại đây và nhận định việc để Formosa tiếp tục xả thải như vậy là một sự thất bại của cơ quan chức năng :
"Khi Formosa Hà Tĩnh không cung cấp kết quả phân tích chất thải cho cơ quan chức năng để theo dõi xử lý thì rõ ràng trách nhiệm thuộc về chính quyền Hà Tĩnh. Cả thế giới biết đến Formosa là một trong những "sát nhân" môi trường của hành tinh mà cơ quan chức năng không quản lý được thì có thể nói đây là một sự thất bại".
Xử lý ra sao ?
Người Việt Nam làm việc tại Đài Loan biểu tình bên ngoài trụ sở Tập đoàn Formosa tại Đài Bắc vào ngày 10 tháng 8 năm 2016. AFP
Vậy nếu Formosa không cung cấp những kết quả nhận được cho cơ quan chức năng thì sao, chẳng lẽ tất cả các cơ quan đành chịu để cho Formosa "tác oai tác quái" ?
Theo Luật sư Đặng Đình Mạnh thì Cảnh sát môi trường có thẩm quyền xử lý luôn, chẳng hạn như ra quyết định xử phạt hoặc là khởi tố vụ án nếu có những bằng chứng cụ thể :
"Thật ra thì bên cảnh sát môi trường không cần phải trình bên cơ quan chức năng khác vì bản thân họ có thẩm quyền xử lý luôn. Ví dụ như họ có quyền ra quyết định xử phạt hoặc là họ khởi tố vụ án xâm phạm môi trường".
Luật sư Ngô Anh Tuấn khẳng định bất cứ doanh nghiệp nào, dù Nhà nước hay nước ngoài khi hoạt động ở Việt Nam đều phải tuân thủ quy định luật pháp Việt Nam.
"Khi có kết luận từ cơ quan điều tra thì nếu vi phạm ở mức độ hành chính thì chuyển cơ quan hành chính xử phạt hành chính, nếu có yếu tố cấu thành tội phạm thì cơ quan điều tra phải có nghĩa vụ chuyển sang Viện kiểm sát để khởi tố vụ án. Đó là nguyên tắc không loại trừ bất cứ một doanh nghiệp nào. Doanh nghiệp Nhà nước hay Doanh nghiệp có vốn tư nước ngoài thì cũng phải có nghĩa vụ tuân theo quy định pháp luật Việt Nam".
Hôm 24 tháng 7 năm 2017, tại buổi thị sát khu liên hợp gang thép của Công ty TNHH Formosa Hưng Nghiệp Hà Tĩnh (FHS) và làm việc với FHS, lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh và các bộ, ngành liên quan, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói rằng "Không an toàn thì không được sản xuất ; nếu vi phạm trở lại thì phải đóng cửa nhà máy. Việc nâng công suất nhà máy phải đi liền với bảo vệ môi trường".
Đến nay Formosa vẫn tiếp tục vi phạm. Cựu đại tá Nguyễn Đăng Quang hiện ở Hà Nội nêu quan điểm của ông về vấn đề Formosa tái phạm :
"Theo quan điểm của tôi thì phải đóng cửa Formosa và tống xuất Formosa ra khỏi lãnh thổ Việt Nam, chừng nào Formosa còn hiện diện thì nguy cơ bùng phát thảm họa môi trường còn hiện hữu. Thế thì tại sao không buộc Formosa phải bồi thường thỏa đáng những hậu quả họ gây nên và đóng cửa Formosa ngay lúc này để trừ hậu họa ?"
Cựu nhà báo Minh Thọ từ Sài Gòn cho rằng đối với Formosa thì cần phải khởi tố, điều tra về vi phạm môi trường thì mới ra vấn đề chứ theo kiểu ‘bất khả xâm phạm’ thì sẽ không giải quyết được gì. Ông nhận định :
"Cảnh sát môi trường kết hợp Sở Tài nguyên - Môi trường rồi Ủy ban Nhân dân Tỉnh dư sức xử lý nhưng họ lại không làm, có bàn tay nào ngăn chặn họ. Cái này là một dấu hỏi lớn".
Hiện một số bài viết liên quan đến Formosa như : "Phó Thủ tướng yêu cầu xem lại ưu đãi thuế cho Formosa Hà Tĩnh" của báo Tuổi Trẻ ; "Có thể đàm phán lại với Formosa về chính sách ưu đãi thuế" của báo Thanh Niên ; "Hà Tĩnh : Cảnh sát môi trường 'bó tay' với hàng triệu tấn chất thải của Formosa" của Báo Mới đã bị lấy xuống không thể truy cập được nữa.
Tội chồng tội
Báo cáo môi trường quốc gia 2016 của Bộ Tài nguyên - Môi trường đánh giá sự cố môi trường biển miền Trung do nước thải công nghiệp của Công ty TNHH gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh được xếp đứng đầu danh sách các công ty gây ô nhiễm.
Formosa đã gây ra thảm họa môi trường khiến cá chết hàng loạt tại bốn tỉnh miền trung, bắt đầu từ ven biển Hà Tĩnh lan dọc các tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên-Huế, gây thiệt hại nặng nề về kinh tế, xã hội và môi trường.
Nguyên nhân được xác định là do trong quá trình vận hành thử nghiệm tổ hợp nhà máy, công ty Formosa đã có những vi phạm dẫn tới nước thải có chứa độc tố phenol, xyanua chưa xử lý xả thẳng ra môi trường.
Formosa được ký hợp đồng thuê đất đến 70 năm, thuế thu nhập chỉ là 10%. Ngoài ra Formosa còn được miễn thuế thu nhập trong bốn năm đầu và giảm 50% số thuế phải nộp trong 9 năm tiếp theo, được miễn thuế nhập khẩu máy móc, thiết bị, thuế tài nguyên.
Chiều ngày 29 tháng 6 năm 2016, tại trụ sở Bộ Tài nguyên và Môi trường, gần 50 đại diện các bộ, ngành cùng các nhà khoa học đã chứng kiến Formosa nhận lỗi, cam kết các trách nhiệm liên quan đến xử lý ô nhiễm, bồi thường kinh tế cho người dân vùng cá chết.
Chưa đến một tháng sau, ngày 23 tháng 7 năm 2016, báo chí trong nước loan tải thông tin các cơ quan chức trách đã phát hiện 8 điểm chôn lấp và xử lý chất thải của Formosa Hà Tĩnh tại nhiều khu vực thuộc tỉnh Hà tĩnh. Theo báo cáo của Sở Tài nguyên – Môi trường tỉnh Hà Tĩnh lúc đó thì khi kiểm tra chứng từ xuất kho cho thấy số lượng chất thải của Formosa Hà Tĩnh đã đưa ra khỏi nhà máy lên đến 267 tấn. Về việc này ông Nguyễn Đăng Quang nhận xét chuyện cũ chưa giải quyết xong lại tiếp tục vi phạm mới :
"Sau khi Formosa xin lỗi và chưa ráo lời xin lỗi thì họ lại phạm tội ác kinh hoàng là lén lút thuê và chỉ đạo bọn quan tham địa phương chôn trộm hàng trăm tấn chất thải độc hại chưa qua xử lý ngay trên đất Kỳ Anh và nhiều nơi khác nữa đang còn bỏ ngỏ thì không hiểu các cơ quan chức năng sẽ xử lý trường hợp này như thế nào. Bây giờ Formosa thuê các công ty tư nhân của Việt Nam đã được cấp phép của Bộ tài nguyên Môi trường xử lý chất thải của Formosa thì khó mà khách quan được".
Vào ngày 8 tháng 5 năm 2019, trên trang Tiếng Dân có bài của tác giả Nguyễn Ngọc Chu, trong đó tác giả viết rõ ‘Nhưng Formosa đang ngang nhiên vi phạm pháp luật Việt Nam. Điều này Công an Hà Tĩnh đã khẳng định. Lời nói của thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc trước đây không có lẽ không có giá trị đối với Formosa Hà Tĩnh ? Ông bộ trưởng Bộ Tài Nguyên- Môi Trường hãy làm cho Formosa biết thế nào là lễ độ. Không để cho Formosa khinh nhờn cấp tỉnh, rồi thừa cơ coi thường cả Chính Phủ".
Diễm Thi