Tiểu vùng sông Mê Kông trong chiến lược Châu Á của Hoa Kỳ : cơ hội và thách thức
Tiểu vùng tự do và cởi mở đang đối mặt với những thách thức lớn nhất.
Hạ lưu sông Mê Kong
Khi vòng tiếp theo của hội nghị thượng đỉnh Châu Á diễn ra vào cuối tháng này tại Bangkok, một trong những lĩnh vực quan trọng sẽ được chú ý trong chính sách của Hoa Kỳ sẽ là phương cách tiếp cận của Washington đối với tiểu vùng Mê Kông - một cách viết tắt cho khu vực ở Đông Nam Á - nơi sông Mê Kông, một trong những con sông dài nhất và lớn nhất thế giới, chảy qua. Mặc dù mối quan tâm của Hoa Kỳ đối với sông Mê Kông đã hiện hữu từ lâu, vai trò của tiểu vùng này sẽ vẫn được nhìn nhận là rất quan trọng trong bối cảnh phát triển rộng lớn hơn trong chính sách của Hoa Kỳ, bao gồm cuộc cạnh tranh căng thẳng Hoa – Mỹ và chiến lược Ấn Độ-Thái Bình Dương tự do và cởi mở của chính quyền Trump.
Từ lâu, trong chính sách của Hoa Kỳ, tầm quan trọng của tiểu vùng sông Mekong đã được công nhận. Sông Mê Kông chảy qua Trung Quốc (nơi được gọi là Lan thương) và đổ vào các quốc gia Đông Nam Á lục địa bao gồm Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam, là một nguồn tài nguyên quan trọng cung cấp thực phẩm, nước sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp, và giao thông vận tải cho hơn 60 triệu người trong khu vực. Và tại nhiều thời điểm khác nhau trong lịch sử, sông Mê Kông đã đóng vai trò là điểm kết nối hoặc xung đột giữa các quốc gia Đông Nam Á lục địa và giữa các cường quốc tham chiến tại đó, bao gồm cả Hoa Kỳ trong thời kỳ cao điểm của chiến tranh Việt Nam. Tầm quan trọng của tiểu vùng sông Mekong trong chính sách Châu Á của Hoa Kỳ chỉ mới được tăng lên trong những năm gần đây, với việc các nước tiểu vùng sông Mê Kông củng cố nền kinh tế của họ nhưng đồng thời cũng phải vật lộn với những thách thức quản trị và sự quyết đoán ngày càng tăng của Trung Quốc. Trong khi đó, sông Mê Kông chính nó đang phải đối mặt với những nguy cơ do một loạt các áp lực liên quan đến phát triển, nhân khẩu học và biến đổi khí hậu, bao gồm cả việc ngày càng có nhiều các đập thủy điện được xây dựng trên dòng chảy của con sông này.
Tiểu vùng sông Mê Kông (Greater Mekong Subregion -GMS) vẫn là trung tâm của chiến lược Châu Á của Hoa Kỳ ngày nay. Thật vậy, trong chiến lược Ấn Độ-Thái Bình Dương (Free and Open Indo-Pacific - FOIP) tự do và cởi mở, như được chính quyền Trump nói rõ, tiểu vùng Mê Kông là nơi các nguyên tắc tự do và cởi mở được cho là đang bị thách thức lớn nhất. Tiểu vùng này cũng thể hiện rõ nhất mối liên kết giữa ba trụ cột của FOIP về an ninh, kinh tế và quản trị mà các quan chức Hoa Kỳ đã vạch ra vì những thách thức đa dạng, xuyên biên giới mà hiện vẫn đang tồn tại. Tương lai của khu vực Mê Kông cũng động chạm đến các mục tiêu rộng lớn khác của Hoa Kỳ, bao gồm thúc đẩy các liên minh và quan hệ đối tác, thúc đẩy sự thống nhất lớn hơn của khối ASEAN, tăng cường sự tham gia kinh tế của Hoa Kỳ và kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc.
Chính sách của Hoa Kỳ đã đi được một đoạn đường nhất định nào đó trong việc nhìn nhận điều này và bắt đầu định hình một phản ứng mạnh mẽ hơn. Thật vậy, năm 2019 đánh dấu lễ kỷ niệm một thập kỷ việc chính quyền Obama đặt bút ký vào Sáng kiến Hạ lưu sông Mê Kông (Low Mekong Initiative - LMI), một nỗ lực nhằm thúc đẩy hợp tác cấp tiểu vùng và xây dựng năng lực ở Đông Nam Á lục địa. Mặc dù, cho đến nay, dưới thời chính quyền Trump, sự tập trung vào LMI vẫn còn tương đối mờ nhạt và tiềm năng đầy đủ của nó vẫn còn chưa được nhận thức một cách sâu sắc, nhưng sáng kiến này vẫn được tiếp tục, cùng với những nỗ lực liên quan khác trong chiến lược FOIP, bao gồm các nỗ lực cơ sở hạ tầng mới và tận dụng các công trình hiện đang vận hành vốn được thực hiện bởi các đồng minh và đối tác quan trọng của Hoa Kỳ như Nhật Bản và Singapore.
Nhưng những thách thức vẫn còn đó. Một số trong những điều này liên quan đến việc chính khu vực này tự nó đã thay đổi như thế nào trong thập kỷ qua kể từ khi LMI lần đầu tiên bắt đầu vận hành, liệu đó có phải là vấn đề thích hợp nhất mà sẽ hạn chế các triển vọng tham gia của Hoa Kỳ, hay sự xâm nhập của Trung Quốc thông qua cơ chế Hợp tác Lan Thương – Mê Kông -Mekong Cooperation - LMC) cũng như thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường (Belt and Road Initiative -BRI)rộng lớn hơn, cái sáng kiến mà có vẻ hấp dẫn các quốc gia Đông Nam Á nhưng cũng đi kèm với các điều kiện (nô dịch) tiềm ẩn. Các thách thức khác liên quan đến chính chính sách của Hoa Kỳ, đó là những khó khăn, phức tạp trong việc kết hợp các nguồn lực để giải quyết một loạt các vấn đề - bao gồm môi trường, năng lượng, y tế, nguồn nước, nông nghiệp, quản trị, thay đổi khí hậu, kết nối và tăng thêm quyền cho phụ nữ - với thông điệp đi liền với nó là rằng cách tiếp cận của bản thân chính quyền Washington đối với khu vực này là (hoàn toàn) độc lập với cách tiếp cận của Bắc Kinh và các quốc gia can dự khác.
Chắc chắn, những thách thức này không phải là những thách thức không thể vượt qua. Các quốc gia Đông Nam Á chính họ cũng đang tự cảnh giác ở các mức độ khác nhau đối với ảnh hưởng ngày càng gia tăng của Trung Quốc trong tiểu vùng Mê Kông, và họ vẫn để mở cho các giải pháp thay thế. Và nếu Hoa Kỳ sử dụng tất cả các loại vũ khí trong tổng kho vũ khí của mình (nguyên văn : mũi tên trong bao đựng tên của mình), bao gồm việc tận dụng triệt để sức mạnh của các tổ chức phi chính phủ như các trường đại học và các công ty, thì Hoa Kỳ sẽ tích hợp được một khả năng gần như vô song trong việc giúp đỡ các quốc gia này cũng như thúc đẩy các lợi ích của chính Washington trong khu vực Đông Nam Á lục địa và Ấn Độ-Thái Bình Dương một cách rộng lớn hơn.
Prashanth Parameswaran
Nguyên tác : The Mekong in US Asia Strategy : Opportunities and Challenges, The iplomat, 08/07/2019
Mai Hưng dịch
Nguồn : VNTB, 28/07/2019