Sự trỗi dậy phi thường của Trung Quốc là một câu chuyện tiêu biểu của Thế kỷ 20, nhưng khi đất nước này đang chuẩn bị kỷ niệm 70 năm thành lập, John Sudworth của BBC tại Bắc Kinh tự hỏi ai mới là người thực sự chiến thắng dưới sự cai trị của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Với những người như Zhao Jingjia, sự thành công của Trung Quốc đặt lên trên những "sai lầm" của lãnh đạo
Ngồi tại bàn làm việc ở thành phố Thiên Tân của Trung Quốc, con dao của Zhao Jingjia đang lần theo nếp của một khuôn mặt.
Sau những nét cắt tinh tế, một khuôn mặt không thể nhầm lẫn được dần hiện ra, Mao Trạch Đông, người sáng lập ra Trung Quốc hiện đại.
Kỹ sư dầu đã nghỉ hưu đã phát hiện khả năng sử dụng dao thần kỳ của mình và sử dụng nghệ thuật cắt giấy cổ xưa để tôn vinh các nhà lãnh đạo và các sự kiện lịch sử của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
"Tôi tính ra bằng tuổi với nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa", ông nói. "Tôi có tình cảm sâu sắc với quê hương, nhân dân và đảng của tôi".
Sinh vài ngày trước ngày 1/10/1949 - ngày ông Mao tuyên bố ngày khai lập ra nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (PRC), cuộc sống của Zhao đi cùng với những thay đổi, phát triển của Trung Quốc, từ nghèo đói, đàn áp và vươn lên thịnh vượng.
Giờ đây, trong căn hộ khiêm tốn nhưng tiện nghi của mình, nghệ thuật của Zhao đang giúp ông cảm nhận được một trong những thời kỳ hỗn loạn nhất của lịch sử loài người.
"Không phải Mao là một con quái vật, chịu trách nhiệm cho cái chết của hàng chục triệu người hay sao ?" tôi hỏi.
"Tôi đã sống qua nó", Zhao trả lời. "Tôi có thể nói với anh rằng Mao Chủ tịch đã phạm một số sai lầm nhưng đó không phải là lỗi của ông ấy hoàn toàn".
"Tôi tôn trọng ông ấy từ trái tim tôi. Ông ấy đã giải phóng đất nước chúng tôi. Người thường không thể làm những việc như vậy".
Vào thứ ba, Trung Quốc sẽ cho thế giới thấy sự thịnh vượng phồn vinh của nó.
Bắc Kinh đang tổ chức một trong những cuộc diễu hành quân sự lớn nhất từ trước đến nay, kỷ niệm 70 năm cai trị của Đảng Cộng sản như một chiến thắng chính trị thuần túy.
Bắc Kinh sẽ rùng mình trước tiếng sấm của xe tăng, bệ phóng tên lửa và 15.000 binh sĩ diễu hành, một sự phô bày về sức mạnh quốc gia, sự giàu có và địa vị trước sự có mặt của nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản đương nhiệm, Chủ tịch Tập Cận Bình, tại Quảng trường Thiên An Môn.
Một tường thuật không đầy đủ về sự tiến bộ
Giống như chân dung cắt giấy của ông Zhao, chúng tôi không có ý định tập trung vào nhiều vết sẹo riêng lẻ được tạo ra trong quá trình lịch sử hiện đại của Trung Quốc.
Kết quả cuối cùng mới quan trọng.
Mao Trạch Đông tuyên bố khai sinh nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa hôm 1/10/1949
Về bề ngoài, sự thay đổi này quả là phi thường.
Vào ngày 1 tháng 10 năm 1949, Mao Chủ tịch đứng ở Quảng trường Thiên An Môn kêu gọi một nhà nước tàn bạo, nửa phong kiến tiến vào một kỷ nguyên mới với một bài phát biểu và một cuộc diễu hành chỉ có thể tập trung 17 chiếc máy bay
Ngược lại, cuộc diễu hành tuần này sẽ có tên lửa hạt nhân liên lục địa tầm xa nhất thế giới và một máy bay không người lái gián điệp siêu thanh - chiến tích của một siêu cường độc tài đang lên với tầng lớp trung lưu đã lên đến 400 triệu người.
Đó là một câu chuyện về thành công chính trị và kinh tế mà phần lớn là sự thật - nhưng, tất nhiên là không đầy đủ.
Những du khách mới đến Trung Quốc thường rất kinh ngạc trước các siêu đô thị nhà chọc trời, công nghệ cao được kết nối bởi các đường cao tốc hoàn toàn mới và mạng lưới đường sắt cao tốc lớn nhất thế giới.
Những người đang ở những thành phố phồn hoa của Trung Quốc có thể đã chấp nhận đánh đổi tự do chính trị cho sự thịnh vượng về kinh tế
Họ nhìn thấy một xã hội tiêu dùng tràn lan với những cư dân tận hưởng sự tự do và thời gian rảnh để mua sắm hàng hiệu, ăn tối trong nhà hàng.
"Như thế này đâu có đến nỗi tệ ?" những người khách mới đến sẽ tự hỏi khi nghĩ về những điều tiêu cực mà họ đã đọc về Trung Quốc khi ở quê nhà.
Câu trả lời, như trong tất cả các mô hình xã hội, là nó phụ thuộc rất nhiều vào việc bạn là ai.
Nhiều người ở các thành phố lớn của Trung Quốc đã được hưởng lợi từ sự bùng nổ của sự dồi đào vật chất và cơ hội, và họ thực sự biết ơn và trung thành.
Để đổi lấy sự ổn định và tăng trưởng, họ cũng có thể chấp nhận - hoặc ít nhất là chịu đựng - sự thiếu tự do chính trị và sự kiểm duyệt thường thấy trên các phương tiện truyền thông.
Đối với họ, cuộc diễu hành sắp tới có thể được xem như một sự tôn vinh phù hợp cho sự thành công của quốc gia họ và phản ánh sự thành công chính họ.
Nhưng khi hình thành đất nước Trung Quốc mới này, con dao đã cắt dài và sâu vào bản khắc.
Những người đã chết, bị bỏ tù và bị phân biệt
Nạn đói do Mao gây ra là kết quả của những thay đổi cực đoan đối với hệ thống nông nghiệp - đã cướp đi hàng chục triệu sinh mạng và cuộc Cách mạng Văn hóa của ông đã giết chết hàng trăm ngàn người trong một thập kỷ điên cuồng của bạo lực và đàn áp.
Những sự thật này không có trong sách giáo khoa Trung Quốc.
Hàng chục triệu người chết đói dưới thời của Mao Trạch Đông
Sau khi Mao qua đời, Chính sách Một con thảm khốc đã ảnh hưởng hàng triệu người trong suốt 40 năm.
Ngày nay, với Chính sách Hai con mới, Đảng Cộng sản vẫn đương nhiên vi phạm quyền được lựa chọn sinh sản của một người.
Danh sách này dài, với mỗi danh mục thêm nhiều ngàn người, ít nhất là vào số người bị ảnh hưởng bởi chính quyền độc đảng này.
Bắc Kinh vẫn quyết định một gia đình có thể có bao nhiêu con
Rồi còn có những nạn nhân của sự đàn áp tôn giáo, sự xâm chiếm đất đai và tham nhũng của chính quyền địa phương.
Rồi còn có hàng chục triệu công nhân nhập cư, xương sống của sự thành công công nghiệp của Trung Quốc, những người từ lâu đã không còn được hưởng lợi quyền công dân.
Một hệ thống giấy phép cư trú nghiêm ngặt tiếp tục từ chối họ và gia đình họ quyền được giáo dục hoặc chăm sóc sức khỏe nơi họ làm việc.
Và trong những năm gần đây, ước tính có khoảng một triệu rưỡi người Hồi giáo ở khu vực phía tây Tân Cương của Trung Quốc - người Duy Ngô Nhĩ (Uighurs), người Kazakhstan và những người dân tộc khác - đã bị đưa vào các trại giam tập thể vì đức tin và sắc tộc của họ.
Trung Quốc liên tục khẳng định đây là những trường dạy nghề, và là tiên phong trong cách ngăn chặn khủng bố trong nước.
Những câu chuyện về người chết, người bị bỏ tù và bị phân biệt luôn bị ẩn giấu nhiều hơn những câu chuyện về sự đồng hóa và thành công.
Theo quan điểm của họ, sự kiểm duyệt phần lớn lịch sử gần đây của Trung Quốc không chỉ đơn giản là một phần phải đánh đổi để lấy sự ổn định và thịnh vượng.
Nó còn là một cái gì đó khiến sự đau khổ trong im lặng của họ càng khó bị thâm nhập hơn.
Và tất nhiên đó là việc của các nhà báo nước ngoài để cố gắng đưa chúng ra ánh sáng.
Sự phát triển của Trung Quốc hiện đại
- 1949 : Mao tuyên bố khai sinh nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa
- 1966-1976 : Cách mạng văn hóa mang lại biến động xã hội và chính trị
- 1977 : Đặng Tiểu Bình khởi xướng những cải cách lớn về kinh tế
- 1989 : Đàn áp các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ ở Thiên An Môn
- 2010 : Trung Quốc trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới
- 2018 : Tập Cận Bình tuyên bố làm Chủ tịch trọn đời
'Sai lệch, giả tạo và hào nhoáng hóa'
Nhưng trong khi sự kiểm duyệt có thể khiến mọi người im lặng, điều đó không thể khiến họ quên.
Giáo sư Guo Yuhua, một nhà xã hội học tại Đại học Tsinghua của Bắc Kinh, là một trong số ít các học giả còn cố gắng ghi lại, đôi khi thông qua lịch sử truyền miệng, một số thay đổi lớn đã ảnh hưởng đến xã hội Trung Quốc trong bảy thập kỷ qua.
Sách của bà bị cấm, mọi liên lạc của bà bị theo dõi và tài khoản mạng xã hội của bà thường xuyên bị xóa.
"Trong nhiều thế hệ, mọi người đã nhận được một lịch sử đã bị làm sai lệch, giả tạo, hào nhoáng hóa và tẩy não", bà nói với tôi, bất chấp cảnh báo không nói chuyện với truyền thông nước ngoài trước cuộc diễu hành.
"Tôi nghĩ rằng cả nước buộc phải nghiên cứu lại và suy ngẫm về lịch sử. Chỉ khi chúng ta làm điều đó, chúng ta mới có thể đảm bảo rằng những thảm kịch này sẽ không lặp lại".
Liệu sự thịnh vượng này có thể thực sự là vì giới lãnh đạo không ?
Bà tin rằng một cuộc diễu hành đặt Đảng Cộng sản ở ngay đầu và trung tâm của câu chuyện, bỏ lỡ bài học thực sự, rằng tiến bộ của Trung Quốc chỉ bắt đầu sau thời của Mao, khi đảng cộng sản nới lỏng ra một chút.
"Mọi người được sinh ra để phấn đấu cho một cuộc sống tốt hơn, hạnh phúc hơn và tôn trọng hơn, phải không ?" bà ấy hỏi tôi.
"Nếu họ chỉ được cấp cho một không gian nhỏ bé, họ sẽ cố gắng kiếm tiền và giải quyết các vấn đề sinh tồn của họ. Không nên cho rằng đó là công ơn của lãnh đạo".
'Hạnh phúc của chúng tôi đến từ chăm chỉ'
Như để chứng minh quan điểm về một quá khứ bất ổn, bị kiểm duyệt của một quốc gia độc tài sẽ tiếp tục tác động đến hiện tại, cuộc diễu hành chỉ dành cho khách mời.
Một kỷ niệm khác, cũng ngay ở Quảng trường Thiên An cũng được đo bằng bội số của 10 - đó là 30 năm kể từ khi cuộc đàn áp đẫm máu tháng sáu 1989 đối với các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ của sinh viên làm lung lay nền tảng cai trị của Đảng Cộng sản.
Chân dung của Mao sẽ luôn dõi theo sự kiện ở Quảng trường Thiên An Môn
Quân đội sẽ diễu hành xuống đại lộ nơi các sinh viên bị bắn chết.
Một sự kiện quy mô lớn như vậy nhưng chỉ có khách mời được tham dự cho thấy Bắc Kinh không chừa một khả năng nào mà một người biểu tình đơn độc có thể mạo hiểm sử dụng cuộc diễu hành để gây sự chú ý.
Với trung tâm Bắc Kinh bị bao kín, người bình thường chỉ có thể theo dõi qua màn hình TV.
Quay trở lại căn hộ ở Thiên Tân của mình, Zhao Jingjia cho tôi thấy chi tiết phức tạp của một hoạt cảnh, mỗi cảnh được cắt từ một mảnh giấy, mô tả "Tháng ba dài", một thời gian khó khăn và thất bại của Đảng Cộng sản trước khi đi lên nắm quyền
"Hạnh phúc của chúng tôi ngày nay đến từ sự chăm chỉ", ông nói với tôi.
Đó là một quan điểm lặp lại rằng chính phủ Trung Quốc, giống như ông, ít nhất đã thừa nhận rằng Mao đã phạm sai lầm nhưng khăng khăng rằng không nên nhắc dai dẳng những điều này.
"70 năm qua của Trung Quốc thật phi thường", ông nói. "Tất cả đều có thể nhìn thấy. Hôm qua chúng tôi đã gửi hai vệ tinh điều hướng vào không gian - tất cả công dân có thể tận hưởng sự tiện lợi mà những thứ này mang lại cho chúng tôi".
Nguồn : BBC, 29/09/2019