Đảng Dân chủ đã quyết định không tiến hành thủ tục luận tội Tổng thống Trump, sau khi phúc trình của Muller về vụ Nga can thiệp vào cuộc bầu cử 2016 của Hoa Kỳ vì thiếu sự ủng hộ nhiệt thành của quần chúng. Nhưng khi vụ Ukraine bùng nổ, Chủ tịch Hạ viện Nacy Pelosi đã nhanh chóng quyết định khởi sự việc điều tra luận tội cách đây gần bốn tuần.
Tính đến ngày hôm nay, Hạ viện đã có quá nửa túc số để có thể tiến tới việc buộc tôi Tổng thống Trump vi phạm nghiêm trọng Hiến Pháp về ba điểm mà Bà Chủ tịch Hạ viện đã công bố ngay từ ngày đầu khi khởi sự cuộc điều tra luận tội : (1) Phản bội lại lời thề nhậm chức, (2) Phản bội lại an ninh quốc gia, và (3) Phản bội lại sự toàn vẹn của cơ chế bầu cử.
Theo ngôn ngữ bình dân, ông Trump đã có sáu tội trong vụ Ukraine : (1) Lạm dụng chức vụ, (2) Vi phạm luật lệ bầu cử của Hoa Kỳ, (3) Phản bội cơ chế an ninh quốc gia, (4) Hối lộ, (5) Đe dọa nhân chứng, (6) Cản trở công lý.
Việc điều tra luận tội đang được tiến hành nhanh chóng và người ta trông đợi hồ sơ buộc tội sẽ được hoàn tất trước Lễ Tạ Ơn để chuyển lên Thượng viện.
Ban đầu, lãnh tụ đa số Thượng viện Mitch McConnell tuyên bố rằng ông sẽ hủy ngay hồ sơ buộc tội khi Hạ viện nạp lên Thượng viện. Nhưng vài ngày sau đó ông nói rằng ông không chọn lựa nào khác mà phải cứu xét hồ sơ này. Nguyên văn lời tuyên bố của ông như sau "Khối đa số Thượng viện với tôi là người lãnh đạo sẽ chấm dứt việc luận tội. Theo luật của Thượng viện liên quan đến việc luận tội, phải có 67 phiếu để thay đổi, do đó, tôi không có lựa chọn nào khác ngoại trừ cứu xét việc này".
Tiến trình cuộc điều tra luận tội của Hạ viện
Cuộc điều tra luận tội của Hạ viện bắt đầu từ ngày 24/9/2019, đang tiến hành một cách nhanh chóng. Có thể nói một cách khá chắc chắn rằng đa số Hạ viện sẽ chấp thuận một nghị quyết luận tội để chuyển lên Thượng viện vào trước Lễ Tạ ơn theo dự đoán của nhiều nhà phân tích thời sự.
Thật vậy, Hạ viện có 435 dân biểu, bao gồm 235 dân biểu Dân chủ, 199 dân biểu Cộng hòa và một dân biểu độc lập. Do đó, Đảng Dân chủ có trên 50% phiếu để luận tội Tổng thống Trump mà không cần đến phiếu của Đảng Cộng hòa.
Với sự ủng hộ của quần chúng ngày càng tăng theo kết quả của nhiều cuộc điều nghiên dư luận trong bốn tuần vừa qua, một số dân biểu Cộng hòa cũng sẽ ủng hộ việc luận tội Tổng thống Trump.
Hiện nay sáu ủy ban của Hạ viện đang súc tiến việc đều tra luận tội Tổng thống Trump dưới sự phối hợp của Dân biểu Adam Schiff, Chủ tịch Ủy ban Tình báo. Dân biểu Jerrold Nadler, Chủ tịch Ủy ban Tư pháp, sẽ đúc kết hồ sơ luận tội (article of impeachment) trình lên Chủ tịch Hạ viện để lấy ý kiến của tất cả 435 dân biểu. Sau đó hồ sơ luận tội nếu được đa số chấp thuận sẽ được chuyển qua Thượng viện.
Giáo sư Robert Reich của University of California - Berkeley, nguyên Bộ trưởng Lao động dưới thời Tổng thống Obama, tóm tắt vụ Ukraine bằng hai câu hỏi : (1) Yêu cầu một nước ngoài điều tra một đối thủ chính trị có phải là một vi phạm đáng bị luận tội hay không ? (2) Có phải Tổng thống Trump làm điều đó hay không ? Câu trả lời đơn giản cho cả hai câu hỏi là có.
Thật sự việc điều tra luận tội không cần thiết vì những vi phạm của Tổng thống Trump không thể bào chữa được và những bằng chứng vi phạm luật pháp của vụ Ukraine không thể tranh cãi đã đủ để luận tội ông. Tuy nhiên qua cuộc điều tra người ta có thể khám phá ra nhiều vấn đề bí ẩn khác và để lôi cuốn sự chú ý của công chúng về vụ Ukraine.
Tiến trình kết tội Tổng thống tại Thượng viện
Theo Hiến Pháp của Hoa Kỳ, Thượng viện có trách nhiệm xử án Tổng thống căn cứ trên hồ sơ luận tội của Hạ viện. Đệ nhất chánh án (chief justice) của Tối cao Pháp viện sẽ tổ chức và chủ tọa phiên xử. Các thượng nghị sĩ sẽ đóng vai trò của bồi thẩm đoàn. Hạ viện sẽ chỉ định một dân biểu làm công tố viên trong ủy ban điều tra luận tội, rất có thể là chủ tịch Ủy ban Tư pháp hay chủ tịch Ủy ban Tình báo. Tổng thống Trump chỉ định một số luật sư để bào chữa.
Thượng viện có 100 thượng nghị sĩ. Phải có ít nhất 2/3 thượng nghị sĩ tức là 67 thành viên của Thượng viện mới có thể kết án và bãi nhiệm tổng thống. Thượng viện có 53 thượng nghị sĩ Cộng hòa, 45 thượng nghị sĩ Dân chủ và hai thượng nghị sĩ độc lập. Nếu tất cả các thượng nghị sĩ Dân chủ và độc lập đồng ý kết tội tổng thống, cũng cần phải có 20 thượng nghị sĩ Cộng hòa, thì phiên xử mới có đủ túc số để kết tội tổng thống. Cho tới thời điểm này, chưa có gì chắc chắn để Đảng Dân chủ đạt được túc số này.
Theo Washington Post, tính đến ngày 9/10/2019, chưa có một nghị sĩ Cộng hòa nào công khai ủng hộ việc điều tra luận tội, 14 nghị sĩ Cộng hòa bầy tỏ sự quan ngại và 39 nghị sĩ tiếp tục ủng hộ rõ rệt Tổng thống Trump.
Trong vài tuần lễ đầu sau khi cuộc điều tra luận tội bắt đầu, hầu hết các dân biểu và nghị sĩ Cộng hòa đều giữ yên lặng, mặc dù trước đây một số thành viên Cộng hòa từng lên án gắt gao cựu Tổng thống Clinton nói dối trong vụ liên hệ cá nhân với một thực tập viên Monica Lewinsky tại Nhà Trắng. Về mức nghiêm trong, vụ Ukraine rõ ràng không thể so sánh với vụ Lewinsky.
Tuy nhiên gần đây một số thành viên Cộng hòa đã bắt đầu lên tiếng chỉ trích việc Tổng thống Trump mời gọi một số chánh phủ ngoại quốc can thiệp vào cuộc bầu cử 2020 của Hoa Kỳ: Nga, Ukraine và mới đây là Trung Quốc.
Cách đây một tuần, Thượng nghị sĩ Ted Cruz (Cộng hòa, Texas) trong cuộc phỏng vấn của CBS thuộc chương trình "Face The Nation" đã lên tiếng phản đối kịch liệt Tổng thống Trump về việc ông công khai kêu gọi Trung Quốc điều tra cựu Phó Tổng thống Joe Biden, một trong những ứng viên tổng thống dẫn đầu trong Đảng Dân chủ.
Thượng nghị sĩ Cruz tuyên bố nguyên văn như sau "Những cuộc bầu cử tại Hoa Kỳ cần phải được quyết định bởi người dân Hoa Kỳ và đây không phải là việc của những nước ngoài - bất cứ nước ngoài nào - để can thiệp vào những cuộc bầu cử của chúng ta". Ông nói tiếp "Những nước ngoài phải đứng ngoài những cuộc bầu cửa của Hoa Kỳ. Điều này đúng với Nga, đúng với Ukraine, đúng với Trung Quốc – đúng với tất cả các nước. Người dân Hoa Kỳ phải quyết định những cuộc bầu cử".
Lời kêu gọi Trung Quốc can thiệp vào cuộc bầu cử 2020 ở Hoa Kỳ của Tổng thống Trump phản ảnh đúng nội dung cuộc điện đàm của ông với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy vào tháng 7 vừa qua. Theo đó Tổng thống nhờ nhà lãnh đạo Ukraine điều tra ông Joe Biden và người con là Hunter Biden.
Vụ kêu gọi Trung Quốc giúp đỡ trở nên nghiêm trọng sau khi ông Michael Pillsburry, một trong những cố vấn về Trung Quốc của Tổng thống Trump, tiết lộ với báo Financial Times rằng sau những lời tuyên bố của Tổng thống Trump, ông đã nhận được một số tài liệu về Hunter Biden từ nguồn Trung Quốc.
Thượng nghị sĩ Rob Portman (Cộng hòa, Ohio) thừa nhận rằng "Tổng thống không nên nêu vấn đề Biden trong cuộc đàm thoại, chấm hết. Một tổng thống nhờ một chính phủ ngoại quốc điều tra một đối thủ chính trị là một hành vi không thích hợp". Tuy nhiên ông Portman nói thêm rằng dù sao điều này không nghiêm trọng để luận tội.
Trong cuộc phỏng vấn truyền hình trực tiếp vào cuối tháng 9 vừa qua của MSNBC, ông Bill Weld, cựu thống đốc Massachusett và là ứng viên tổng thống trong Đảng Cộng hòa, đã nói Tổng thống Trump phạm tội phản quốc (treason) và hình phạt của tội phản quốc là tử hình (death penalty) theo luật pháp của Hoa Kỳ.
Ông Weld tuyên bố nguyên văn như sau : "Nói về việc gây áp lực một nước ngoài để can thiệp và kiểm soát một cuộc bầu cử của Hoa Kỳ, không thể rõ hơn, đây không phải chỉ phá hoại các cơ cấu dân chủ mà thuần túy và đơn giản là phản quốc. Hình phạt duy nhất của tội phản quốc là tử hình theo luật pháp của Hoa Kỳ".
Ông Weld bình luận thêm : "Ông Trump thách thức tất cả chúng ta để ông ấy hoàn toàn vô pháp luật. Ông Trump không tôn trọng luật pháp, không hiểu luật pháp, không có kiến thức căn bản nào về bất cứ vấn đề gì. Tại sao chúng ta lại muốn người này làm tổng thống của Hoa Kỳ".
Thượng nghị sĩ Mitt Romney (Cộng hòa, Utah) trả lời cuộc phỏng vấn của CNN rằng "Tổng thống Trump yêu cầu Trung Quốc điều tra một công dân Hoa Kỳ duy nhất lại là một đối thủ chính trị của ông ấy giữa lúc đang diễn ra tiến trình đề cử ứng viên của Đảng Dân chủ, điều này không có gì khác hơn là một mưu đồ chính trị. Rõ ràng sự nhờ vả vô liêm sỉ và chưa có tiền lệ của Tổng thống Trump để Trung Quốc và Ukraine điều tra Joe Biden là sai lầm và kinh hoàng.
Thượng nghị sĩ Ben Sasse (Cộng hòa, Nebraska) nói "Người dân Hoa Kỳ không trông đợi sự thật từ cộng sản Trunq Quốc. Nếu con của Biden vi phạm luật bằng cách bán tên tuổi cho Trung Quốc, đây là vấn đề của tòa án Hoa Kỳ, không phải của những kẻ độc tài cộng sản chuyên vận hành những trại tra tấn".
Cựu Đại tướng Colin Powell (Cộng hòa) từng phục vụ dưới thời các tổng thống Ronald Reagan, George W.H. Bush và George W, Bush, trong một cuộc phỏng vấn mới đây của CNN đã nhận định rằng các thành viên của Đảng Cộng hòa vô cùng lo sợ và lo ngại sẽ thất cử trong lần bầu cử sơ bộ nên họ không dám lên tiếng. Ông nhắn nhủ với họ rằng: "Họ cần phải mạnh dạn và thấy điều gì không đúng, họ cần phải lên tiếng. Bởi vì chính sách ngoại giao của chúng ta hiện nay là một sự rối loạn, theo thiển ý của tôi. Và tôi thấy những gì đang xẩy ra thật khó có thể hiểu được".
Theo nhận xét của Chiến lược gia Cộng hòa Mike Murphy, 30 nghị sĩ Cộng hòa sẽ ủng hộ việc luận tội nếu có cuộc bỏ phiếu kín. Cựu Nghị sĩ Cộng hòa Jeff Flake nghĩ là con số này là 35. Những nghị sĩ Cộng hòa trong vùng xôi đậu cũng có thể sẽ bỏ phiếu ủng hộ việc luận tội vì phải tôn trọng ý kiến của cử tri như Susan Collins (Maine), Pat Tommey (Pennsylvania), Rob Portman (Ohio). Những nghị sĩ Cộng hòa lâu năm sắp về hưu, không chịu áp lực của Đảng Cộng hòa cũng sẽ ủng hộ như Lamar Alexander (Tennessee).
Những biến chuyển gần đây bất lợi cho Tổng thống Trump
Bất lợi đầu tiên đối với Tổng thống Trump là một nhân viên tình báo thứ hai đã khai báo về vụ Ukraine với văn phòng Tổng thanh tra Cộng đồng Tình báo Hoa Kỳ (U.S. Intelligence Community) bao gồm 17 cơ quan về tình báo. Nhân viên này đã biết trực tiếp nhiều lãnh vực liên quan đến vụ Ukraine. Hiện nay cả hai nhân viên tình báo đã được bảo vệ đầy đủ. Theo hai nhân viên tình báo này, có khoảng 5-7 viên chức chính phủ biết trực tiếp về vụ Ukraine, trong đó có thể có Phó Tổng thống Mike Pence và Bộ trưởng Tư pháp William Barr.
Việc rút quân ra khỏi Syria không liên quan đến việc luận tội, nhưng Tổng thống Trump đã làm nhiều thành phần trong chính giới Hoa Kỳ kể cả Cộng hòa lẫn Dân chủ bất mãn và lên tiếng phản bác, kể cà thủ lãnh đa số Thượng viện Mitch McConnel, vì họ cho đó là một thảm họa chiến lược, một hành động phản bội đồng minh Kurds. Họ từng giúp Hoa Kỳ chiến đấu chống Nhà Nnước Hồi giáo ISIS. Chính vì bất đồng với chính sách Syria của Tổng thống Trump mà Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis đã từ chức vào cuối năm ngoái.
Trong khi chủ trương rút quân Hoa Kỳ ra khỏi khu vực biên giới Syria – Turkey, ông Trump lại đổ quân vào Saudi Arabia để chống Iran và bảo vệ nguồn dầu hỏa. Tổng thống Trump từng tweet rằng "Đã đến lúc chúng ta phải thoát ra khỏi các cuộc chiến vô tận vô lý … Chúng ta sẽ chiến đấu khi nào có lợi cho mình và chỉ đánh để thắng".
Vụ luận tội sẽ có thể trở thành một cơ hội để bãi nhiệm Tổng thống Trump qua vụ Syria. Ông Philip J. Crowley, cựu Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ, hiện là giáo sư tại George Washington University, nói rằng thảm họa Syria là khởi đầu cho kết thúc của Tổng thống Trump.
Một biến cố khác tạo áp lực với Tổng thống Trump là việc hai công dân Hoa Kỳ Lev Parnas (gốc Ukraine) và Igor Fruman (gốc Belarus) cộng tác làm ăn với ông Rudy Giuliani, luật sư cá nhân của Tổng thống Trump. Họ bị bắt tại phi trường quốc tế Dulles ở ngoại ô thủ đô Washington cách đây vài ngày theo lệnh của Tòa sơ thẩm Southern New York, trong khi cả hai chuẩn bị rời khỏi nước Mỹ qua Âu châu. Cả hai bị kết án vì chuyển tiền ngoại quốc bất hợp pháp cho một số chính tri gia Hoa Kỳ để mua chuộc ảnh hưởng và can thiệp vào quan hệ bang giao giửa Hoa Kỳ - Ukraine, rõ ràng hơn là vận động với chính giới Hoa Kỳ để cách chức Đại sứ Hoa Kỳ lúc đó là Marie Yovanovitch. Bà Yovanovitch là một nhà ngoại giao chuyên nghiệp, chủ trương chống lại nạn tham nhũng tại Ukraine và chống lại vụ Ukraine của Tổng thống Trump.
Bản án không nhắc nhở đến Tổng thống Trump hay Luật sư Giuliani. Tuy nhiên, hai can phạm từng gặp gỡ Tổng thống Trump nhiều lần, từng vận động cho cuộc điều tra cựu Phó Tổng thống Joe Biden và con là Hunter Biden, từng tham gia vận động sa thải Đại sứ Yovanovitch, người cản trở vụ điều tra cha con Biden của Tổng thống Trump và Luật sư Giuliani.
Nhiều sự trùng hợp này khiến người ta buộc phải nghĩ rằng cả bốn người này cùng một băng đảng. Đây là một điều không may mắn cho Tổng thống Trump. Một trong những cơ quan nhận tiền qua hai can phạm là tổ chức có tên America First. Sau khi hai can phạm bị bắt, Ủy ban Tình báo của Hạ viện đã tống đạt trát để ra điều trần và cung cấp tài liệu cho cuộc điều tra luận tội.
Mặc dù Tổng thống Trump ra lệnh cho các nhân viên của ông không hợp tác với cuộc điều tra luận tội của Hạ viện, nhưng một số người bất chấp lệnh của Tổng thống đã ra điều trần trước ủy ban điều tra của Hạ viện như bà Fiona Hill, cựu cố vấn về Nga của Tổng thống Trump, bà Marie Yovanovitch, cựu đại sứ Hoa Kỳ tại Ukraine. Ủy ban điều tra của Hạ viện dự trù mời ra điều trần ông Bill Taylor, đương kim quyền Đại sứ Hoa Kỳ tại Ukraine và ông Gordon Sondland, Đại sứ Hoa Kỳ tại Liên Hiệp Âu Châu.
Tổng thống Trump lấy cớ rằng bà Nancy Pelosi, Chủ tịch Hạ viện, đã không lấy ý kiến của tất cả các dân biểu trước khi quyết định mở cuộc điều tra luận tội, nên không hợp tác. Tuy nhiên Hiến Pháp không đòi hỏi điều kiện này. Hạ viện sẽ phải tống trát tòa để buộc một số người điều trần như nhân viên của Bộ Ngoại giao và ông Rudy Giuliani.
Nhiều nhà phân tích nhận định rằng Tổng thống Trump sẽ không tuân theo trát của Hạ viện. Trong trường hợp này hai phe Lập pháp phải đưa Hành pháp ra tòa để buộc Hành pháp thi hành luật. Trong vụ Watergate, Tối cao Pháp viện phán rằng trong khi Hành pháp có đặc quyền để chống lại trát của Lập Pháp để bảo vệ những bí mât quân sự, ngoại giao và an ninh quốc gia, nhưng không che chở Tổng thống Nixon khỏi phải trao băng thu các cuộc nói chuyện cho Quốc hội để điều tra về hình sự. Tiền lệ này rõ ràng có thể áp dụng cho vụ Ukraine. Trong những vụ kiện ra tòa gần đây, Tổng thống Trump đã thất bại trong việc nhờ tòa ngăn chặn trát của Quốc hội đòi hồ sơ kế toán và thuế vụ của ông và các công ty liên hệ.
Việc ông Trump bất hợp tác với Hạ viện và những biến cố gần đây bất lợi cho ông có thể sẽ khiến cho công luận ngày càng muốn luận tội và muốn loại ông ra khỏi Nhà Trắng.
Hệ quả sau cùng
Việc luận tôi Tổng thống Trump ở Hạ viện hầu như khá rõ ràng. Hệ quả ở phiên tòa Thượng viện không dễ tiên đoán như ở Hạ viện.
Trái với vụ Watergate, Tổng thống có thể sẽ không từ chức như một vài người tiên đoán vì ông Trump là người bướng bỉnh, hiếu thắng và làm bừa. Ông có thể vẫn tin tưởng rằng Thượng viện do Cộng hòa kiểm soát sẽ cứu ông thoát khỏi mất chức tổng thống. Nhưng hi vọng này ngày càng trở nên mong manh.
Ba tuần trước, phần đông công chúng Hoa Kỳ – trung bình là 51,1% – chống lại việc luận tội Tổng thống Trump. Chỉ có khoảng 40% là ủng hộ. Đó là những con số trước khị vụ Ukraine bùng nổ lớn. Vào ngày 14-10 tỉ lệ chống việc luận tội xuống còn 44%. Trong khi đó số người ủng hộ tăng lên đến 49.8%. Trong khoảng thời gian chưa tới một tháng có thêm 17% công chúng ủng hộ việc luận tội.
Ngay cả cuộc thăm dò dư luận của Fox News công bố vào ngày 9-10 cũng cho thấy một kết quả tương tự : 51% cử tri ghi tên đi bầu muốn tổng thống bị vận tội và cách chức, 4% muốn Tổng thống bị luận tôi, nhưng không bị cách chức và 40% chống lại việc luận tội. Nếu áp lực đòi luận tội của công luận tiếp tục càng gia tăng cho đến cuối năm, Thượng viện sẽ có đủ túc số để kết tội Tổng thống Trump và bãi nhiệm ông. Trong trường hợp này hoặc trong trường hợp Tổng thống Trump từ chức, Phó Tổng thống Mike Pence sẽ lên làm tổng thống. Tổng thống Mike Pence sẽ tha bổng cho ông Trump.
Trong trường hợp Tổng thống Trump bi luận tội nhưng không bị kết án ở Thượng viện, ông có thể tái tranh cử. Nếu tái tranh cử thành công mặc dù sắc suất rất nhỏ, đó sẽ là một thảm họa cho nước Mỹ. Nếu tái tranh cử thất bại, ông sẽ bị xử án về nhiều tội ông đã vi phạm trong quá khứ. Con đường nào xem ra cũng đen tối cho Donald Trump.
Còn nếu Tổng thống Trump bị luận tội ở Hạ viện, bị kết tội ở Thượng viện và bị bãi nhiệm, ông có quyền tái tranh cử tổng thống nữa hay không là một câu hỏi chưa có câu trả lời. Hiến Pháp không dự trù trường hợp này. Có thể Đảng Cộng hòa không đề cử ông Trump nữa, nhưng trên nguyên tắc ông có quyền ra ứng cử độc lập như mọi công dân Hoa Kỳ.
Nguyễn Quốc Khải
(20/10/2019)
Tác giả Nguyễn Quốc Khải là một nhà báo tự do, thường xuyên công tác với Hoa Thịnh Đốn Việt Báo (SBTN) và VOA và là một cử tri độc lập. Tác giả mong có những ý kiến phản biện xây dựng để rộng đường dư luận.