‘Miền Nam giáo dục cho hòa bình, miền Bắc phục vụ chiến tranh’

Ngọc Lễ, VOA, 29/10/2019

Nền giáo dục miền Nam trước 1975 có mục tiêu lâu dài là xây dựng thế hệ công dân xây dựng đất nước trong khi miền Bắc tập trung vào mục tiêu trước mắt là đào tạo lớp chiến binh kế cận đi chiến đấu và điều này đã tạo lợi thế lớn cho miền Bắc trong cuộc chiến, các nhà nghiên cứu nhận định tại một hội thảo mới đây tại Eugene, bang Oregon, Hoa Kỳ.

Nhà nghiên cứu Sean Fear nói về bầu cử năm 1971 ở Việt Nam Cộng Hòa ; Đại học Oregon, 15/10/2019

Tại phiên thảo luận về giáo dục, nghệ thuật và truyền thông trong khuôn khổ hội thảo về nền Cộng hòa và các giá trị Cộng hòa Việt Nam được tổ chức hôm 15/10 tại Đại học Oregon ở Eugene, các nhà nghiên cứu đã có cái nhìn so sách về tầm nhìn và chiến lược giáo dục của hai miền ở Việt Nam trong cuộc chiến.

‘Kính yêu và thù hận’

"Nền giáo dục miền Bắc có mục tiêu và tầm nhìn rõ ràng", bà Olga Dror, giáo sư Sử học tại Đại học Texas A&M, nhận định. "Nền giáo dục miền Bắc dựa trên hai điều : yêu và hận".

"Yêu là kính yêu Bác Hồ. Do ở miền Bắc ít người hiểu được chủ nghĩa cộng sản là gì huống gì là trẻ em nên các em được hướng yêu điều gì đó mà các em có thể hiểu", bà Olga giải thích. "Còn ghét là ghét Đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai ở miền Nam".

Đối tượng giáo dục mà bà Olga nói đến trong phần trình bày của bà không phải là sinh viên mà là học sinh trong độ tuổi từ 6 đến 17 và tầm nhìn mà các chế độ ở miền Bắc và miền Nam muốn truyền đạt cho thế hệ trẻ của họ.

Trong khi đó, miền Nam không thể giáo dục trẻ em của họ như miền Bắc vì ‘họ không thể nào trở thành một nhà nước chuyên chế như miền Bắc’, bà Olga nói.

"Họ không muốn giáo dục con trẻ của họ thành những người tuân theo chế độ chuyên chế. Điều này cho thấy sự đa dạng ở miền Nam mà trong đó mọi người đều có quyền tự do có ý kiến của mình", bà nói thêm.

Bà giải thích rằng do miền Nam có sự đa dạng xã hội với nhiều cộng đồng tôn giáo khác nhau cũng như nhiều nhóm có tư tưởng chính trị khác nhau, từ chống Cộng triệt để cho đến thân Cộng và con cháu của họ có thể đi học chung một trường một lớp cho nên ‘cần có sự chung sống’.

Một nguyên nhân nữa mà miền Bắc dễ tiến hành nền giáo dục mang tính tuyên truyền là họ chỉ có một chính phủ thống nhất, trong khi đó điều này khác hoàn toàn ở miền Nam.

"Khi Ngô Đình Diệm nắm quyền, mọi người đều ca ngợi ông ấy. Nhưng khi ông ấy bị lật đổ thì ông ấy lại trở thành một kẻ xấu xa nhất", bà nói. "Do đó trẻ em miền Nam bị rối".

Ngoài ra, do nền kinh tế thị trường ở miền Nam mà không nhà xuất bản nào có thể xuất bản ồ ạt những tác phẩm ca ngợi các tổng thống như Ngô Đình Diệm hay Nguyễn Văn Thiệu như cách làm ở miền Bắc vì ‘sẽ không có ai mua’, cũng theo vị giáo sư Sử học này.

Bà Olga đưa ra ví dụ về một bức tranh cổ động ở miền Bắc mà trong đó vẽ một đứa bé còn nhỏ với chiều cao khiêm tốn nhưng lại ước mơ rằng em sẽ chóng cao lớn ‘để đi bộ đội đánh đuổi giặc Mỹ’. Trong khi đó, ở miền Nam, bà Olga kể lại giai thoại rằng khi thầy cô giáo hỏi các em có muốn lớn lên gia nhập quân đội hay không thì các em nói rằng các em muốn đến khi mình 18 tuổi đất nước sẽ không còn chiến tranh nữa.

"Miền Bắc nuôi dưỡng con em họ cho chiến tranh, còn miền Nam giáo dục con em họ cho hòa bình", bà nói.

"Điều này (giáo dục cho hòa bình) thật sự tệ hại trong thời điểm chiến tranh", bà nói thêm. "Miền Bắc đã thành công với chiến lược của họ".

"Tuy nhiên, chiến lược này lại trở nên rất dở sau chiến tranh bởi vì người dân miền Bắc lúc đó không có được sự chuẩn bị để xây dựng đất nước cũng như sống trong xã hội mới. Trong khi đó miền Nam không có được cơ hội thực hiện tầm nhìn của mình", bà kết luận.

Trao đổi với VOA bên lề hội thảo về có khi miền Nam cảm thấy nhu cầu phải làm theo miền Bắc trong điều kiện chiến tranh như vậy hay không, bà Olga nói rằng ‘nếu họ làm như vậy thì không có lý do gì miền Nam tồn tại’ và rằng miền Nam sẽ ‘phải xem xét lại hoàn toàn mô hình Nhà nước mà họ muốn xây dựng’.

Mặc dù lựa chọn này khiến miền Nam gặp bất lợi trong cuộc chiến nhưng ‘đó là lựa chọn của họ’.

Bà cũng nói thêm rằng do áp lực của Mỹ lúc đó mà miền Nam không thể xây dựng chế độ chuyên chế để phục vụ cho cuộc chiến. "Người Mỹ không muốn ủng hộ thêm một đất nước chuyên chế nữa ở miền Nam Việt Nam sau khi họ đã ủng hộ các chế độ độc tài ở Đài Loan và Hàn Quốc", bà cho biết.

‘Tầm nhìn dài hạn’

Trong phần trình bày của mình, bà Trương Thùy Dung, nghiên cứu sinh Tiến sỹ chuyên ngành giáo dục tại Đại học Hamburg, Đức, nêu bật ‘tầm nhìn dài hạn’ của nền giáo dục miền Nam.

Theo đó, nhiệm vụ của nền giáo dục miền Nam là ‘đào tạo công dân tương lai và xây dựng hình ảnh của Việt Nam Cộng Hòa như là một đất nước hiện đại và phát triển’.

"Nền Cộng hòa đó cam kết theo đuổi khát vọng của người dân. Nó thừa nhận và chấp nhận các sự tương đồng và khác biệt nội tại với mục đích đạt được sự thống nhất và đa dạng trên con đường phát triển", bà nói.

Trao đổi với VOA bên lề hội thảo, bà Dung nói rằng chương trình giáo dục trong các trường đại học của Việt Nam Cộng Hòa ‘không hề giáo dục công dân của họ để đi chiến đấu với một đối tượng nào đấy’.

"Họ chỉ dạy công dân dựa trên nền tảng dân tộc, khoa học, khai phóng, và người công dân đấy có thể phát huy được hết khả năng của mình để phụng sự cho nhiệm vụ xây dựng quốc gia vào thời điểm đấy dựa trên năng lực thực tế của từng cá nhân".

"Nền giáo dục đấy được thiết kế để phát huy thế mạnh của từng cá nhân chứ không phải là để rập khuôn phục vụ cho lý tưởng, mục tiêu của Nhà nước", bà nói thêm.

Trả lời câu hỏi tại sao miền Nam không nhìn vào thực tế cuộc chiến để điều chỉnh nền giáo dục cho phù hợp, bà Dung trả lời rằng ‘do miền Nam hướng đến tương lai xa và không nhìn cuộc chiến là cái gì đó lâu dài vì cuộc chiến nào rồi cũng kết thúc’.

"Miền Nam khi đó vừa chịu áp lực cuộc chiến, vừa chịu áp lực của Mỹ nên họ mong muốn xây dựng nội lực mạnh để tự đứng vững từ đó có thể bước qua thời kỳ chiến tranh để xây dựng đất nước trong giai đoạn hậu chiến chứ không phải chỉ xây dựng con người cho cuộc chiến", bà giải thích.

Bà cũng nói rằng không nên lồng ghép chiến tranh vào mục tiêu giáo dục.

"Giáo dục là giáo dục. Cần tách biệt với chính trị. Giáo dục hướng tới xây dựng con người nên không thể để bị ảnh hưởng bởi cái khác".

"Có thể tạm gọi đó là mục tiêu viễn vông (đối với Việt Nam Cộng Hòa) trong thời điểm đấy nhưng nền giáo dục đó đã thực hiện đúng nhiệm vụ của nó", bà nói và không đồng ý cho rằng nền giáo dục đã góp phần làm cho Việt Nam Cộng Hòa thua trong cuộc chiến.

Trả lời câu hỏi nền giáo dục Việt Nam hiện nay có thể rút ra bài học kinh nghiệm gì từ hai nền giáo dục của miền Bắc và miền Nam trước đây, bà Dung nói : "Rõ ràng những di sản của nền giáo dục Việt Nam Cộng Hòa vẫn còn đâu đó trong nền giáo dục Việt Nam hiện nay, từ những nhân lực được đào tạo trong thời Việt Nam Cộng Hòa".

Bà đưa ra một ví dụ cho thấy nền giáo dục Việt Nam hiện nay và của Việt Nam Cộng Hòa trước đây đã có điểm gặp nhau là ‘áp dụng mô hình đào tạo theo tín chỉ’ vốn là một mô hình tiến bộ vào những năm 60, 70 của thế kỷ trước.

"Nền giáo dục Việt Nam hiện nay và của Việt Nam Cộng Hòa đã gặp nhau ở chỗ nhìn ra được cái gì là lựa chọn tốt nhất", bà nhận định.

Về triết lý giáo dục ‘nhân bản, khai phóng, khoa học’ của miền Nam mà bà Dung cho rằng ‘đã được ghi trong Hiến pháp của nền Đệ nhị Cộng hòa’, bà nhận định ‘đó là triết lý tiến bộ cho đến bây giờ’ và rằng ‘các nền giáo dục nên đi theo’.

"Mặc dù không thể hiện cụ thể trong các văn bản nhất định, nhưng trong các phát biểu đâu đó của các quan chức giáo dục Việt Nam đã cho thấy rằng nền giáo dục Việt Nam đang theo đuổi mục tiêu này", bà cho biết.

‘Thời hoàng kim’

Bà Trương Thùy Dung, vốn nghiên cứu sâu về nền giáo dục của Việt Nam Cộng Hòa, nói rằng giao đoạn cuối những năm 1960 và đầu 1970 là ‘thời hoàng kim’ của nền giáo dục đại học ở miền Nam.

Bà cho biết trong giai đoạn này các trường đại học ‘được thành lập nhiều nhất trong suốt 20 năm tồn tại của Việt Nam Cộng Hòa’ so với chỉ một phân nhánh của trường đại học do Pháp thành lập ở Sài Gòn dưới thời thuộc địa.

Bà dẫn ra những ví dụ như ‘đủ nhân lực vận hành’, ‘có thành quả học thuật’, ‘có những diễn đàn để thảo luận các vấn đề khoa học rộng rãi’ và ‘sự phát triển mạnh mẽ của xuất bản’ để chứng minh giáo dục đại học trong giai đoạn này là ‘thời đại hoàng kim’.

Bà cũng nhấn mạnh về ‘tính trung thực’ trong giáo dục đại học ở miền Nam trong việc thi cử va đánh giá sinh viên. Theo đó, các giáo sư đánh giá sinh viên ‘một cách công bằng không thiên vị’ để đảm bảo chất lượng đầu ra và để không cho sinh viên nào có năng lực bị mất cơ hội học hành và thành đạt.

Theo bà Dung thì do các trường đại học ở miền Nam được tự do thiết kế chương trình học và không bị bắt buộc phải tuân theo tư tưởng của Nhà nước nên họ được dạy ‘tất cả các trào lưu triết học, tư tưởng, kể cả chủ nghĩa Marx’.

"Các sinh viên có cơ hội điều chỉnh tư tưởng của mình dựa trên những gì mà họ được nghe các giáo sư giảng dạy và các tài liệu ấn phẩm xuất bản vào thời đó", bà nói và cho biết rằng chính sự tự do tư tưởng này cũng là một phần nguyên nhân ‘dẫn đến phong trào phản chiến’ vốn phổ biến trong các trường đại học ở miền Nam vào những năm 1960 và 1970.

Ngọc Lễ

Nguồn : VOA, 29/10/2019

*******************

‘Miền Nam không thể dạy về sự căm thù như miền Bắc’

Nguyễn Hòa, Người Việt, 18/10/2019

Giáo sư Olga Dror là một nhà nghiên cứu về Việt Nam tại Đại học Texas A&M, tiểu bang Texas. Các công trình nghiên cứu của bà  bao gồm "Việc thờ cúng Mẫu Liễu Hạnh ở miền Bắc Việt Nam" ; "Việc giáo dục thanh thiếu niên Bắc và Nam Việt Nam khác nhau ra sao trong chiến tranh (Raising Vietnamese : Youth Identities in North and South Vietnam during the war (1965-1975)". Ngoài ra, bà còn dịch sang tiếng Anh cho cuốn sách "Giải khăn sô cho Huế", của nhà văn Nhã Ca.

Bà Olga Dror đang thuyết trình tại hội thảo. (Hình : Nguyễn Hòa/Người Việt)

Đến dự hội thảo về Việt Nam Cộng Hòa tại Đại học Oregon trong hai ngày 14 và 15 tháng Mười, 2019, bà Olga Dror dành cho báo Người Việt cuộc phỏng vấn sau đây.

***

Người Việt : Khi nghiên cứu về giáo dục thanh thiếu niên hai miền Nam-Bắc Việt Nam trong thời chiến tranh, bà đã tìm thấy điều gì ?

Olga Dror : Cuốn sách mới nhất của tôi so sánh những người trẻ tuổi ở miền Bắc và miền Nam trong lứa tuổi 17 trong thời gian chiến tranh. Điều tôi phát hiện ra là miền Bắc có một kế hoạch chính trị rất rõ ràng, như là giáo dục về lòng căm thù, và họ có cả một bộ máy để thực hiện điều đó, họ bao cấp hết cho những chương trình như vậy ở các trường học. Họ dạy cho trẻ em nào là "thương yêu Bác Hồ", nào là "căm thù giặc Mỹ", nào là "chính quyền miền Nam là Ngụy",… Với việc giáo dục yêu thương và căm thù như thế, họ tiến tới bắt thanh thiếu niên phải tuân lệnh.

Ở miền Nam thì ngược lại. Việt Nam Cộng Hòa không có một lực lượng hoàn chỉnh để đối ứng. Chuyện này có nhiều nguyên nhân.

Thứ nhất là tại miền Bắc, họ có một chính quyền liên tục, miền Nam không có. Tệ hơn nữa là khi Tổng thống Ngô Đình Diệm bị đảo chính và giết chết, vì trước đó trẻ em được dạy ông Ngô Đình Diệm là người đáng kính như thế nào, thế rồi không phải như vậy nữa.

Miền Bắc là độc đảng, còn miền Nam lại mong muốn là trình bày một bộ mặt không phải như miền Bắc, không thể đưa ra những thông điệp như miền Bắc làm. Miền Bắc rất rõ ràng là họ muốn xây dựng một xã hội cộng sản. Miền Nam không muốn điều đó, nhưng câu hỏi đặt ra là miền Nam xây dựng xã hội như thế nào ?

Ở miền Nam có nhiều những ý kiến khác nhau, và hay tranh cãi nhau. Điều đó cũng ảnh hưởng đến những điều kiện cho sự tồn tại của họ.

Với tất cả những lý do đó, miền Nam không thể có một chương trình chính trị đối với trẻ em như miền Bắc, không phải là họ quyết định như thế mà là họ không thể làm như thế, không thể dạy chính trị cho trẻ em miền Nam như miền Bắc, họ không thế đổ hết mọi tội lỗi cho cộng sản.

Tôi có hỏi nhiều người miền Nam, mà thời ấy còn trẻ. Họ không biết Hồ Chí Minh là ai, không biết về chiến tranh.

Miền Nam mong muốn giáo dục trẻ em về một xã hội đa dạng, trong khi miền Bắc dạy trẻ em về chiến tranh.

Đối với miền Bắc, điều đó có vẻ tốt cho việc tiến hành chiến tranh, nhưng sau đó, những con người đó, không biết cách sống thế nào trong một xã hội không có chiến tranh.

Người Việt : Bà cũng có nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu Liễu Hạnh.

Một trang sách giáo khoa của miền Bắc giáo dục về lòng căm thù, được bà Olga Dror đưa ra trong hội thảo. (Hình : Nguyễn Hòa/Người Việt)

Olga Dror : Vâng nghiên cứu đó lâu rồi. Tôi đến các đền thờ và hỏi những người đi thờ cúng Mẫu Liễu Hạnh thì người ta cũng chẳng biết bà ấy là ai, không quan tâm đến triết lý gì hết, mà chỉ là một nhu cầu cần sự giúp đỡ từ bà ấy.

Người Việt : Bà sinh ra tại Liên Xô cũ, con đường nào dẫn bà tới việc nghiên cứu về Việt Nam ?

Olga Dror : Trong hệ thống đại học Liên Xô, người ta chỉ định bạn học cái gì. Tôi muốn nghiên cứu về Nhật Bản, nhưng mà ông giáo nói tôi nghiên cứu về Việt Nam, và cho tôi xem một bộ bộ phim hoạt họa về Lê Lợi và thần Kim Qui, rồi thế là bắt đầu.

Người Việt : Khi bà đã viết quyển sách về thanh thiếu niên miền Bắc và miền Nam như vậy thì bà có gặp khó khăn gì khi đi vào Việt Nam không ?

Olga Dror : Trước khi viết quyển sách đó tôi đã dịch quyển sách của Nhã Ca (Giải Khăn Sô Cho Huế) sang tiếng Anh, đó là một chủ đề rất là nhạy cảm. Tôi không gặp vấn đề gì khi ra vào Việt Nam, nhưng để thu thập tài liệu thì khó. Làm việc với các tàng thư ở Việt Nam rất khó. Sau khi nghiên cứu về thanh thiếu niên miền Bắc và Nam Việt Nam, tôi lại nghiên cứu về sự sùng bái thờ cúng Hồ Chí Minh [trong xã hội Việt Nam hiện nay], một chủ đề còn nhạy cảm hơn nữa.

Tuy nhiên, vấn đề không phải là vào được Việt Nam hay không mà là làm được cái gì ở đó.

Người Việt : Xin cám ơn bà. 

Nguyễn Hòa thực hiện

Nguồn : Người Việt, 18/10/2019