Nhân vụ Đồng Tâm, đọc lại lịch sử :
Nếu không có Đảng cộng sản, ngay từ năm 1945 dân tộc Việt Nam đã có dân chủ, tự do và nhân quyền
Do sự xuất hiện của Việt Minh, đúng hơn, Đảng cộng sản Việt Nam, do đảng này cướp chính quyền ngày 19/8/1945, do sự phức tạp của thời thế và sự nóng nảy muốn giành độc lập nhất thời của một số người Việt, lịch sử Việt Nam từ năm 1945 đã không những không biến chuyển như mọi người mong muốn mà còn đầy rẫy những ngộ nhận, từ đó những oan khuất cần phải được giải toả và làm sáng tỏ.
Hình ảnh Việt Minh cướp chính quyền tại Hà Nội ngày 19/8/1945
Đây là một việc làm vô cùng khó khăn mà một vài cá nhân khó có thể làm nổi. Tuy nhiên, tuy gọi là khó nhưng những người quan tâm và hiểu biết ít nhiều vẫn phải làm để sau này sẽ có người tiếp tục và điều chỉnh. Vì là một khoa học, sử học luôn luôn tiến bộ. Những gì gọi là đúng ngày hôm nay có thể sẽ cần phải được ít ra là điều chỉnh và bổ khuyết ngày mai, để phơi bầy sự thực lịch sử, không có gì gọi là chân lý vĩnh cửu trong môn học này. Người học sử không thể chủ quan nhất định cho rằng điều mình nói, viết ra hay được học mãi mãi là đúng, là chân lý bất di bất dịch.
Trong bài này cũng như một số bài trước, người viết xin gửi tới các bạn đọc, đặc biệt là các nhà tranh đấu cho một nước Việt Nam tự do và dân chủ, một vài nhận định về những gì Hoàng đế Bảo Đại và vị Thủ tướng đầu tiên của nước Việt Nam độc lập là Nhà giáo kiêm Học giả Trần Trọng Kim cùng với các bộ trưởng của ông, đã làm, trong một thời gian ngắn ngủi hơn ba thángcủa năm 1945, từ ngày 8/5 đến ngày 6/8/1945, để xây dựng một chính thể dân chủ lâu dài cho đất nước và ban hành các quyền tự do cho người dân từ cách nay trên 70 năm bằng những đạo luật phải nói là rất tiến bộ. Đây là một việc làm mà ba phần tư thế kỷ sau, với ít nhất ba thế hệ đã qua đi một cách uổng phí, với hàng triệu sinh mạng đã bị hy sinh cùng với máu và nước mắt của người dân lành vô tội, người ta vẫn chưa muốn làm hay chưa làm được.
Bốn bước tiến ngoạn mục
Bốn bước tiến đã được Hoàng đế Bảo Đại thực hiện trong thời gian này gồm có :
Thứ nhất : Ban hành dụ "Dân vi quý".
Thứ hai : Đích thân tham khảo ý kiến của các quan lại, các thân hào, nhân sĩ có uy tín để thành lập một chính phủ mới.
Thứ ba : Thành lập các hội đồng chuyên môn để mọi người có thể tham gia việc soạn thảo hiến pháp và các sinh hoạt quan trọng của quốc gia.
Thứ tư : Ban hành các đạo dụ liên quan đến các quyền tự do cơ bản của người dân.
Sau đây là những chi tiết liên hệ tới bốn bước tiến kể trên :
Khẩu hiệu "Dân vi quý" của Hoàng đế Bảo Đại
Đây là khẩu hiệu của vị vua cuối cùng của nhà Nguyễn mà ai đã từng học sử Việt Nam đều biết và cũng là bước tiến đầu tiên của vị hoàng đế này trên đường thực hiện chế độ dân chủ của ông. Khẩu hiệu này được trích dẫn từ sách Mạnh Tử, một trong Tứ Thư của các nhà Nho ta thời xưa (1), nguyên văn là "Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh" có nghĩa là "Dân là quý, sau đó là xã tắc, vua là nhẹ", được nhà vua chính thức đưa ra trong Dụ số 1, mở đầu cho một giai đoạn mới trong triều đại của ông. Dụ này được ban hành ngày 17/3 dương lịch năm 1945, nguyên văn như sau :
Dương Lịch, ngày 17 tháng 3 năm 1945
Nước Nhật muốn hoàn toàn thực hiện chương trình xây nền thịnh vượng chung ở Đại-Đông-Á đã giải phóng cho nước Nam ta, và Trẫm tuyên bố Việt Nam độc lập rồi.
Nay Trẫm có trách nhiệm đối với lịch sử và thần dân, nên tự cầm lấy quyền để bảo vệ lấy quyền lợi cho Tổ-quốc và giáng dụ rằng :
1. Chế độ chính trị từ nay căn cứ vào khẩu hiệu "Dân vi quí’.
2. Trong chính giới sẽ chiêu tập các nhân tài đích đáng để chỉnh đốn lại nền tảng Quốc gia cho xứng đáng là một nước độc lập chân chính có thể hợp tác với Đại-Nhật-Bản trong công cuộc kiến thiết Đại-Đông-Á.
3. Trẫm sẽ tài định và tuyên bố các cơ quan chính trị để ban hành những phương pháp hợp với nguyện vọng của Quốc dân.
Nhận định về đạo dụ này, Nguyễn Tường Phượng trong bài "Một đạo dụ, một chế độ" đăng trên Tri Tân tạp chí số ra ngày 20/4/1945, trên trang đầu, đã viết như sau :
"Ba điều ban bố trên đáng ghi vào lịch sử xứ này, thật là trên thuận lòng giời, dưới đẹp lòng dân, quốc dân rất trông mong ở sự thi hành triệt để khác nào như đói mong ăn và khát mong uống vậy.
Nếu một khi nhà nước dùng được người tài, đức vẹn hai ra gánh vác, đảm đương những trọng trách, lại thêm vào đấy cái chính sách thân dân, thể tất đến dân nguyện thời nền tảng quốc gia xứ này có thể phục hưng. Được như vậy, đạo dụ ngày 17/3 đáng ghi vào trang đầu lịch sử của nước Việt-Nam độc lập".
Còn Luật sư Bùi Tường Chiểu, trong bài "Đạo Dụ số 1 của Đức Bảo Đại Hoàng đế" đăng trên Thanh Nghị, số 107, "Số Đặc san Chính trị", ra ngày 5/5/1945, cũng nhấn mạnh đến tầm quan trọng đặc biệt của đạo dụ này. Ngay những dòng mở đầu ông viết :
"Đạo dụ trên đối với chế độ chính trị nước ta sau này có một tính cách quan trọng đặc biệt mà ta có thể nói rằng đạo dụ này đã nêu lên một cách tóm tắt những quả quyết rõ ràng những nguyên tắc kiến thiết chính thể nước Việt-Nam sau này".
rồi nhấn mạnh hơn đến ba chữ Dân vi quý, ông phân tích :
"Nay đạo Dụ số 1 đã nêu lên khẩu hiệu Dân vi quí có nghĩa là đức Bảo-Đại đã hủy bỏ cái lý thuyết cũ mà đến nay hầu hết các nước văn minh đã cho là không hợp thời. Đã lấy dân làm trọng, đã lấy quyền lợi dân để trên tất cả thì vua tất chỉ là một cơ quan tối cao trong nước điều khiển những cơ quan chính trị khác để phụng vụ quốc gia, tìm những phương pháp hợp với nguyện vọng của cả quốc dân mà thi hành. Như thế là trong nền chính trị đức Bảo-Đại Hoàng-Đế đã định đặt quốc dân ta đi vào một con đường mới".
Cuối cùng đi xa hơn nữa, vị luật gia này còn nói tới hiến pháp. Ông viết :
"Xong chúng ta có thể căn cứ vào điều thứ 3 của bản Dụ mà nói rằng đức Bảo-Đại sẽ tuyên bố các cơ quan chính trị mới mà trong câu cơ quan ấy sẽ có một cơ quan có quyền lập pháp. Muốn tổ chức một cách phân minh các cơ quan hành chính, lập pháp và tư pháp, tất nhiên phải có một đạo hiến-luật để ấn định rõ ràng những quyền hành của các cơ quan chính trị".
Đúng như vậy, Hoàng đế Bảo Đại sau đó đã từng bước tiến hành những biện pháp mang tính cách dân chủ để xây dựng một thể chế mới với sự đóng góp của nhiều người thay vì của một thiểu số quan lại trong triều. Sau đây là những nét chính của những nỗ lực này.
Đích thân tham khảo ý kiến của các quan lại, các thân hào, nhân sĩ có uy tín để thành lập một chính phủ mới.
Chính phủ mới
Nhằm thành lập một chính phủ mới, ngay từ chiều ngày 19 tức mười ngày sau khi Nhật đảo chánh Pháp và tám ngày sau khi tuyên bố Việt Nam độc lập, Bảo Đại đã họp với Phạm Khắc Hòe, lúc này là người thân cận duy nhất bên cạnh nhà vua, để "bàn việc chiêu tập nhân tài một cách cụ thể". Phạm Khắc Hòe, sau khi đã trao đổi ý kiến với Tôn Quang Phiệt, Tạ Quang Bửu, Bùi Bằng Đoàn và Ưng Úy, đã đề nghị lên nhà vua một danh sách 14 nhân vật sau đây :
- Nhà cách mạng lão thành Huỳnh Thúc Kháng (Huế)
- Giáo sư Tôn Quang Phiệt (Huế)
- Bác sĩ Trần Đình Nam (Đà Nẵng)
- Giáo sư Lê Ấm (Qui Nhơn)
- Bác sĩ Hồ Tá Khanh (Phan Thiết)
- Kỹ sư cầu cống Lưu Văn Lang (Sài Gòn)
- Luật sư Vương Quang Nhường (Sài Gòn)
- Ông Ngô Đình Diệm, nguyên Thượng thư Bộ Lại (Sài Gòn)
- Giáo sư Thạc sĩ Toán Học Hoàng Xuân Hãn (Hà Nội)
- Luật sư Vũ Văn Hiền (Hà Nội)
- Luật sư Phan Anh (Hà Nội)
- Ông Trịnh Văn Bính, tốt nghiệp Cao học Thương mại Pháp (Hà Nội)
- Ông Hoàng Trọng Phu, nguyên Tổng đốc Hà Đông
- Ông Trần Văn Thông, nguyên Tổng đốc Nam Định
Sau gần một giờ bàn thảo, 8 người đã được Bảo Đại lựa chọn. Tám người này gồm có :
- Trần Đình Nam (bác sĩ)
- Hồ Tá Khanh (bác sĩ)
- Lưu Văn Lang (kỹ sư)
- Hoàng Trọng Phu (nguyên tổng đốc Hà Đông)
- Trần Văn Thông (nguyên tổng đốc Nam Định)
- Hoàng Xuân Hãn (giáo sư thạc sĩ toán học)
- Phan Anh (luật sư)
- Vũ Văn Hiền (luật sư) hay Trịnh Văn Bính (tốt nghiệp Cao học Thương mại Pháp) tùy theo Hoàng Xuân Hãn lựa chọn vì Bảo Đại chỉ quen Hoàng Xuân Hãn trong số những người ở Pháp về (2).
Điều cần để ý ở đây là tất cả các vị này đều là những cựu quan lại hay những trí thức hay chuyên viên nổi tiếng đương thời và có gốc từ cả ba miền Nam, Trung, Bắc, thay vì chỉ có hai miền Trung và Bắc theo đúng như thẩm quyền của nhà vua ở thời điểm này vì xứ Nam Kỳ chưa được người Nhật trao trả. Các nhà hoạt động chính trị, kể cả những người được coi là thân Nhật đều không có tên trong danh sách này. Sự kiện này cho phép người ta nghĩ rằng quyết định và sự lựa chọn các nhân vật để tham khảo ý kiến kể trên của vua Bảo Đại và phía người Việt là hoàn toàn do nhà vua quyết định, không có sự can thiệp của người Nhật vì chỉ có hai người hiện diện là chính nhà vua và Phạm Khắc Hòe. Không những thế, tinh thần và ý chí thống nhất ba miền đã luôn luôn được nhà vua tôn trọng. Ngoài ra ta cũng nên để ý tới nhận xét của Luật sư Bùi Tường Chiểu về ý nghĩa và tầm quan trọng của cuộc tham khảo ý kiến này khi ông viết trong bài tham luận kể trên.
Cũng nên để ý thêm là những cuộc tiếp xúc kể trên chỉ là những cuộc tiếp xúc với những nhân vật tên tuổi, có chức vị đương thời. Ngòa i những người này, Bảo Đại, cũng qua Phạm Khắc Hòe, còn mời gặp thêm nhiều nhân vật khác nữa trong đó có Tôn Quang Phiệt, Tạ Quang Bửu, Đào Duy Anh, Hoàng Sử, Nguyễn Lân… Tất cả, theo hồi ký của Trần Thị Như Mân (bà Đào Duy Anh), đều đã "có vào" và Tôn Quang Phiệt có được cử "nói lên lời chúc mừng nước nhà độc lập và hứa nếu cần gì thì chúng tôi sẽ giúp không công cho nhà vua". Phạm Khắc Hòe không nói tới chuyện có vào này. Nói là giúp không công cho nhà vua như vậy nhưng sau này trong hồi ký của mình, Tôn Quang Phiệt lại ghi thêm là "Cũng nói thế thôi, chứ trong bụng thì đã có kế hoạch" (3). Tuy nhiên dù thế nào đi chăng nữa đây cũng là một bằng chứng cụ thể của thiện chí dân chủ hóa đất nước của Hoàng đế Bảo Đại.
Cuối cùng thì học giả Trần Trọng Kim đã được lựa chọn để lập chính phủ mới và ngày 8/5/1945, chính phủ này đã được chính thức trình diện.
Bước tiến thứ ba
Đặt nền tảng cho việc xây dựng chế độ mới và sửa soạn cho những công trình tái dựng đất nước lâu dài (sửa lại chính thể và toàn bộ guồng máy chính quyền).
Đây là bước tiến quan trọng thứ ba trong tiến trình xây dựng chế độ dân chủ bằng cách tạo dịp cho người dân mà đại diện là các nhân sĩ, trí thức và chuyên viên các ngành được tham gia việc nước, đồng thời thực hiện khẩu hiệu Dân vi quý của Hoàng đế Bảo Đại. Với bước tiến thứ ba này, vào khoảng từ trung tuần/sáu đến thượng tuần/bảy, vừa nhằm chiêu dụ nhân tài, vừa nhằm tạo cơ hội cho người dân được góp phần vào việc đặt nền tảng và thiết lập các cơ chế căn bản cho mọi phạm vi sinh hoạt lâu dài của đất nước, bốn hội đồng đã được thành lập qua ba đạo dụ và một đạo sắc với đầy đủ nhân sự để ngay lập tức có thể thực thi. Bốn hội đồng này gồm có :
Hội đồng Dự thảo Hiến pháp, do Phan Anh, Luật sư, Bộ trưởng Bộ Thanh Niên, người từ lâu đã nghiên cứu về hiến pháp và các thể chế đương thời làm Thuyết trình viên gồm có các ông Phan Anh, Hoàng Đạo tức Nguyễn Tường Long, Vũ Đình Hòe, Huỳnh Thúc Kháng, Hồ Tá Khanh, Nguyễn Huy Lai, Đặng Thái Mai, Vương Quang Nhường, Tôn Quang Phiệt, Nguyễn Văn Sâm, Nhượng Tống, Hồ Hữu Tường, Nguyễn Văn Thinh và Nguyễn Trác (Dụ số 60 ngày 7/7/1945. Dụ này được đăng trong Việt Nam Tân Báo số ra ngày 7/7/1945).
Hội đồng cải cách cai trị, tư pháp và hành chính, do Vũ Văn Hiền, Luật sư, Bộ trưởng Bộ Tài chánh, tác giả của nhiều bài nghiên cứu liên hệ, làm Thuyết trình viên, gồm có các ông Vũ Văn Hiền, Trần Văn Ân, Trần Văn Chương, Phạm Khắc Hòe, Lê Quang Hộ, Nguyễn Văn Huyên, Nguyễn Văn Khoát, Trần Văn Lý, Trần Đình Nam, Nguyễn Khắc Niêm, Đặng Như Nhơn, Dương Tấn Tài, Nguyễn Hữu Tảo, Trịnh Đình Thảo và Phan Kế Toại (Dụ số 70 ngày 30/6/1945. Dụ này được đăng trong Việt Nam Tân Báo số ra ngày 9/7/1945).
Hội đồng cải cách giáo dục, do Hoàng Xuân Hãn, Giáo sư, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và mỹ nghệ làm Thuyết trình viên, gồm có bà Hoàng Thị Nga, các ông Hoàng Xuân Hãn, Tạ Quang Bửu, Kha Vạng Cân, Nguyễn Văn Chi, Hoàng Minh Giám, Nguyễn Thành Giung, Ngụy Như Kontum, Bùi Kỷ, Hồ Văn Ngà, Nguyễn Quang Oánh, Ưng Quả, Nguyễn Mạnh Tường, Hồ Đắc Thắng, Nguyễn Văn Thích, Hoàng Đạo Thúy và Nguyễn Xiển (Dụ số 71 ngày 30/6/1945. Dụ này được đăng trong Việt Nam Tân Báo số ra ngày 10/7/1945).
Hội đồng Thanh niên. Hội đồng này gồm có :
Chủ tịch : Hoàng Đạo Thúy, Huynh trưởng Hướng đạo
Phó Chủ tịch : Trần Duy Hưng, Bắc Chi bộ
Phó Chủ tịch : Tạ Quang Bửu, Nam Chi bộ
Cố vấn Bắc Chi bộ : bà Nguyễn Thị Thục Viên, các ông Nguyễn Xiển, Phạm Thành Vinh, Vũ Văn Cẩn,Nguyễn Đăng Thục, Nguyễn Mạnh Hà, Vũ Xuân Phương, Trần Văn Quý, Phan Huy Quát, Ngụy Như Kon-tum, Phạm Ngọc Khuê, Nguyễn Tường Bách.
Cố vấn Nam Chi bộ : bà Nguyễn Đình Chi, các ông Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Văn Thủ, Tôn Quang Phiệt, Kha Vạng Cân, Nguyễn Tư Vinh, Huỳnh Văn Tiểng, Nguyễn Văn Thích, Nguyễn Kinh Chi và Thái Can (Sắc số 65 ngày 15/6/1945) (4).
Khi đọc danh sách các hội viên được đề nghị tham gia các hội đồng kể trên để trình lên Hoàng đế Bảo Đại phê duyệt, Phạm Khắc Hòe tỏ ý thắc mắc là có tên những người ông "chưa từng thấy bao giờ" nên đã hỏi Trần Trọng Kim và được Trần Trọng Kim cho biết là các danh sách này "đã được toàn thể Nội các và nhất là các ông bộ trưởng thuyết trình viên đồng ý cả rồi, tuy chưa hỏi được ý kiến của tất cả những người hữu quan, song chắc họ vui lòng nhận cả, vì lúc này ai mà chẳng sẵn sàng ra thờ vua giúp nước" và nói thêm "Vậy ông chịu khó xin Hoàng đế phê chuẩn đi cho kịp thời, đừng nên hỏi đi hỏi lại nữa". Kết quả, theo lời Phạm Khắc Hòe, là "chỉ mấy phút sau, bốn dự thảo của nội các trở thành ba đạo dụ và một đạo sắc chính thức" (5).Những lời đối thoại này cho ta thấy khả năng, tính cách hữu hiệu và làm việc chạy theo thời gian của Trần Trọng Kim và nội các của ông dù đó mới chỉ là ban hành được những đạo dụ hay đạo sắc, những văn kiện có giá trị như những đạo luật được quốc hội thông qua trong một nước dân chủ hiện đại, để làm nền tảng pháp lý cho những bước kế tiếp trong tương lai. Nó cũng nói lên tính cách hữu hìệu của chế độ quân chủ chuyên chế và sự tin tưởng của Hoàng đế Bảo Đại vào vị thủ tướng và nội các đương thời, vì bình thường những quyết định liên hệ đến thể chế và những cơ chế tương lai trong một quốc gia dân chủ không thể nào có thể thực hiện được trong vòng trên dưới hai/tính từ ngày Nội Các Trần Trọng Kim họp phiên họp đầu tiên, ngày 8/5, đến ngày 10/7, ngày đạo dụ cuối cùng trong bốn đạo sắc dụ này được đệ trình, rồi được vị nguyên thủ quốc gia phê chuẩn trong có "mấy phút sau". Một thời gian kỷ lục mà một quốc gia dân chủ hiện đại khó có thể làm nổi. Cũng nên để ý là các vị bộ trưởng được Trần Trọng Kim nói đến ở đây là Bộ trưởng Thanh Niên Phan Anh, Bộ trưởng Tài chánh Vũ Văn Hiền và Bộ trưởng Giáo dục và mỹ thuật Hoàng Xuân Hãn. Cả ba, ngòa i bằng cấp chuyên môn, đều là những chuyên viên hàng đầu của Việt Nam về các vấn đề liên hệ thời đó. Họ là những người từ lâu đã tìm hiểu, nghiên cứu và viết những những bài tham khảo bàn về những lãnh vực riêng của mình và là những cây bút nòng cốt của tờ Thanh Nghị, một thứ "think tank" của chính phủ đương thời. Đây cũng là dịp để các vị này thi thố tài năng và thực thi hòa i bão mà từ lâu họ đã từng thai nghén và mọi người mong đợi. Cũng nên nhớ là thành ngữ "thờ vua giúp nước" cho đến thời điểm này vẫn chưa trở thành lạc hậu. Điều nên để ý là trái với nhận định của một vài tác giả, tất cả những nỗ lực kể trên, người viết xin được nhấn mạnh, đều là những thành tích cụ thể của Hoàng đế Bảo Đại và Nội các Trần Trọng Kim nhằm thiết lập những cơ chế mới với nhân sự để chỉ còn thực thi là đầy đủ.
Bước tiến thứ tư
"Tuần lễ của các tự do"
Bước tiến thứ tư là ban hành một số những đạo dụ ấn định những nguyên tắc liên hệ đến các quyền tự do căn bản của người dân. Ba đạo dụ sau đây đã được báo Thanh Nghị số 117, ra ngày 21/7/1945 (6) ghi nhận theo thứ tự thời gian gồm có :
1. Dụ số 73, ngày 26/5 năm Bảo Đại thứ 20 tức ngày 5/7 dương lịch năm 1945 về tự do lập nghiệp đoàn.
2. Dụ số 78, ngày 1/6 năm Bảo Đại thứ 20 tức ngày 9/7/1945 về tự do lập hội.
3. Dụ số 79, ngày 1/6 năm Bảo Đại thứ 20 tức ngày 9/7/1945 về tự do hội họp.
Cả ba đạo dụ với nội dung phải nói là rất tiến bộ này đã được ban hành trong một thời gian ngắn là thượng tuần/bảy năm 1945 và báo Thanh Nghị đã gọi tuần lễ này là "Tuần của các tự do".
Về chi tiết, báo Thanh Nghị tóm tắt như sau :
Tự do lập hội : Từ nay phàm người công dân Việt Nam ai nấy đều có quyền lập những hội có mục đích chính trị, văn hóa, tôn giáo hay xã hội, ngòa i những hội có mục đích kiếm lợi. Chỉ cần mục đích của hội không trái với pháp luật, luân lý hoặc là có hại đến nền duy nhất và sự toàn vẹn của lãnh thổ quốc gia. Nhưng cần phải báo trước với nhà chức trách ít nhất là 30 ngày trước khi hoạt động
Muốn phân biệt các hội do đạo Dụ số 78 với các hội có mục đích kiếm lợi phải xét xem các hội viên có chia lãi cho nhau hay không ? Nếu chia lãi thì tất phải theo những luật lệ hiện hành về các hội buôn.
Nhiều người hội họp với nhau nhiều lần cũng lại không họp thành một hội vì không có điều lệ để hội viên theo. Cho nên trong tờ khai phải đính theo cả bản điều lệ của hội mình định sáng lập.
Hội có thể tự giải tán (theo điều lệ hay theo ý muốn toàn thể hội viên) hay bị tòa án giải tán, nếu mục đích trái với pháp luật, luân lý, hại tới quốc gia, nếu không khai báo cho đúng thể lệ (chưa kể những sự trừng phạt về tội hình những người có trách nhiệm). Tài sản của hội khi đó sẽ phân phát theo điều lệ của hội, theo quyết định của đại hội đồng của hội hay theo lệnh của tòa.
Có hai thứ hội : hội thường và hội được Hội đồng Nội các công nhận là một hội có ích lợi chung. Hội thường có quyền tố tụng, thu nhập tiền đóng góp của hội viên, có quyền mua, quyền sở hữu và quản lý nhà hội quán, quản trị những bất động sản mà Bộ Nội vụ và Tài chính cho phép mua. Còn hội được chính quyền công nhận là có ích lợi chung thì ngoài những quyền này còn có quyền được nhận những tặng dữ.
Tự do hội họp : Người dân được quyền tự do hội họp nhưng Dụ số 72 phân biệt hai thứ hội họp là hội họp trong tư gia có tính cách gia đình hay lễ nghi và các hội họp ở những nơi công cộng.
Đối với các hội họp trong gia đình hay lễ nghi hay những hội họp của các hội tư nhóm họp trong tư gia với số người tham dự không quá 30 người, người triệu tập không cần phải khai báo. Các cuộc hội họp khác cũng được tự do nhưng phải khai báo với nhà chức trách. Tất cả các cuộc hội họp ở các nơi công cộng như họp ở ngòa i đượng phố, trong các công viên hay các thị xã đều phải xin phép trước. Giờ họp không được quá 12 giờ đêm trừ khi có phép riêng. Ngòa i ra một nhân viên hành chánh hay tư pháp cũng có quyền tới dự.
Tự do nghiệp đoàn : Việc lập nghiệp đoàn cũng được coi như quyền tự do của nguời dân với những quy luật được ấn định trong Dụ số 73, theo đó, để tránh không cho những hội kiếm lợi giả danh làm nghiệp đoàn với mục tiêu trốn thuế, các nghiệp đoàn bị cấm không được chia lời cho các đoàn viên và khi giải tán thì của cải không được đem chia cho các đoàn viên. Đồng thời để bảo vệ những người trong nghề, dụ này cấm không cho nghiệp đoàn cưỡng ép những người này phải gia nhập hay bắt đoàn viên phải ở lại trong nghiệp đoàn vĩnh viễn nhưng ngược lại cho phép nghiệp đoàn được từ chối không nhận một người làm đoàn viên theo điều lệ của mình. Mặt khác, nghiệp đoàn có tư cách pháp nhân trong việc bảo vệ các quyền lợi của mình, có quyền sở hữu các động sản hay bất động sản nếu xin phép, có quyền liên kết với nhau để thành lập các liên đoàn và về phía chính quyền, chính quyền có quyền cử nguời kiểm soát việc quản lý tài chánh của nghiệp đoàn hay liên đoàn. Cuối cùng vì nghiệp đoàn là một tổ chức có thể dùng để tranh đấu nên người sáng lập bắt buộc phải có quốc tịch Việt Nam và phải ở trong nghề ít nhất một năm.
Vì ba đạo luật kể trên đã được ban hành trong thượng tuần/7/1945 nên tác giả của bài báo gợi ý gọi tuần lễ này là "Tuần lễ của các tự do". Mặt khác nếu người ta theo dõi những cuộc hội họp của người dân ở cả hai miền Trung và Bắc đã diễn ra liên tiếp từ ngày 10/3, sau ngày Nhật đảo chánh Pháp, đặc biệt là ở Huế và Hà Nội với hàng vạn người tham dự một cách tự do, thoải mái, thì sự ban hành các đạo dụ này "đã làm hợp pháp một tình trạng riêng của các tỉnh ở Bắc Bộ Việt Nam vì từ sau ngày 9/3 các hội, các đoàn mọc lên như nấm, các cuộc hội họp công khai tự do vô cùng" (7).
Kết luận
Tất cả các công trình lớn lao kể trên đã được đã được Hoàng đế Bảo Đại, Thủ tướng Trần Trọng Kim và các vị bộ trưởng trong chính phủ đầu tiên của nước Việt Nam độc lập, trong những hoàn cảnh vô cùng khó khăn và trong một thời gian kỷ lục chưa tới ba năm ngắn ngủi kể từ ngày 8/5 khi chính phủ này được trình diện đến ngày 6/8/1945 khi chính phủ này từ chức và được Hoàng đế Bảo Đại cho phép, ngắn hơn nữa nếu tính đến ngày 9/7, ngày các Dụ số 78 về tự do lập hội và số 79 về tự do hội họp được nhà vua chấp nhận. Đây là một phần của một cuộc cải cách rộng lớn hơn bao trùm mọi phạm vi sinh hoạt đương thời, gọi theo sử gia Na Uy Stein Tonnesson là "từ trên xuống", còn gọi theo Vũ Ngự Chiêu thì đó là một cuộc cách mạng nhưng cũng từ trên xuống : "cách mạng từ trên xuống". Cả hai sử gia này đều có lý vì tính cách nhanh chóng ít ai có thể ngờ của nó. Câu hỏi được đặt ra ở đây là làm sao nó có thể xảy ra được trong một chế độ quân chủ chuyên chế đã từng tồn tại cả ngàn năm như vậy ? Có ba sự kiện người ta có thể nghĩ tới để trả lời câu hỏi này. Đó là ý muốn và sự hiểu biết của người cầm đầu hay đúng hơn vị nguyên thủ quốc gia, ước vọng và khả năng của những người lãnh nhiệm vụ thực hiện cuộc cải cách theo ý muốn của vị nguyên thủ quốc gia ấy và cuối cùng là sự đón nhận của dư luận đương thời. Cả ba sự kiện này, Đế quốc Việt Nam ở thời điểm đương thời đều có đủ. Từ vua Bảo Đại đến thủ tướng Trần Trọng Kim và các vị bộ trưởng đều là những người được huấn luyện đầy đủ, có kiến thức và nhất là có thực tâm, tha thiết với nền độc lập và sự tiến bộ của nước nhà.
Điều đáng tiếc là biến cố 19/8 đã xảy ra, Việt Minh cộng sản cướp chính quyền và tất cả đều đã bị dẹp bỏ, điển hình là ngày 22/9/1945, chỉ 20 ngày sau khi tuyên ngôn độc lập, Hồ Chí Minh ký sắc lệnh "bãi bỏ các nghiệp đoàn trong toàn cõi Việt Nam" (8) và Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp ký Nghị định ngày 14/9 giải tán Hội khai trí Tiến Đức trong khi cùng ngày lại ký một nghị định khác "cấp năng lực pháp luật" (9) cho hội "Văn hóa Cứu quốc Việt Nam" (Việt Minh) (10). Điều này cho ta thấy chế độ mới rất sợ các nghiệp đoàn, các hiệp hội và đặc biệt các cuộc biểu tình hay tụ tập đông người, đồng thời muốn độc quyền hoạt động trong mọi sinh hoạt quốc gia. Cuối cùng thì sau 75 năm, cho đến tận ngày hôm nay khi bài này được viết, bất chấp hai cuộc chiến kéo dài cả ba mươi năm, bất chấp mọi sự hy sinh, gian khổ, máu và nước mắt của hàng triệu người dân, nhân quyền, tự do và dân chủ, từ đó thống nhất dân tộc, vẫn nguyên vẹn chỉ là niềm mơ ước hầu như còn lâu mới đạt được của Quốc Dân Việt Nam. Trong khi đó hình ảnh của một xã hội Việt Nam theo xã hội chủ nghĩa vẫn tuyệt mù tăm tích hay có thì cũng chẳng có gì đáng lạc qua như các nhà lãnh đạo của Đảng cộng sản vẫn từng hứa hẹn, nếu không nói chỉ là bánh vẽ (11).
Ngày ông Táo lên chầu Trời, 17/1/2020
Phạm Cao Dương
Phạm Cao Dương là cựu Giáo sư đại học, Tiến sĩ Sử học
Chú thích :
(1) Đoàn Trung Còn, dịch giả :
- Tứ Thư, Đại Học, Trung Dung, Luận Ngữ, Mạnh Tử, quyển Bảy, "Chương sau : Tận Tâm", Huế, Nhà xuất bản Thuận Hóa, 2000, tr. 263 - Nguyễn Đức Lân (dịch và chú giải),
- Tứ Thư Tập Chú, "Mạnh Tử, Chương XIV, Tận Tâm, Chương Cú Hạ", Hà Nội, Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, 1999, tr. 1346.
- Nguyễn Hiến Lê, Mạnh Tử, Sài Gòn, Cảo Thơm, 1975, Nhà xuất bản Xuân Thu tái bản tại Hoa Kỳ, Los Alamitos, CA, tr. 58.
– Phan Bội Châu, Khổng học đăng trọn bộ. Houston, Xuân Thu tái bản tại Hoa Kỳ, không đề năm, tr. 463.
- Bàn về khẩu hiệu này, Phạm Khắc Hoè, Ngự tiền Tổng lý Văn phòng của Vua Bảo Đại và là người thân Việt Minh nằm trong Đại Nội bên cạnh nhà vua cho là do một người nào đó "mớm" cho nhà vua chứ Bảo Đại không thể có ý tưởng đó được. Nhận xét này nhiều phần không đúng nếu ta để ý tới căn bản giáo dục mà Bảo Đại nhận được xuyên qua Phụ đạo Lê Nhữ Lâm từ hồi ông mới 6 tuổi rồi sau đó theo ông sang Pháp trong suốt thời gian ông ở Pháp để dạy ông về đạo làm vua theo truyền thống Việt Nam trong đó có Khổng giáo, tiếp theo là những gì ông làm trong thời kỳ cải cách trước đó và những gì ông viết trong hồi ký sau này của ông.
- Xem thêm Phạm Khắc Hoè, Từ Triều Đình Huế đến Chiến khu Việt Bắc, Huế, Nhà xuất bản Thuận Hóa, 1987, tr. 22-23.
(2) Phạm Khắc Hoè, dẫn trên, tr. 25-26.
(3) Tôn Quang Phiệt, "Tôi tham gia Cách mạng tháng Tám ở Huế", trong Xưa & Nay, Cơ quan Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, số 410, tháng 8/2012, tr. 6.
- Trần Thị Như Mân, Sống với tình thương, Hồi ký, Hà Nội, Nhà xuất bản Thanh Niên, 1988, tr. 49.
(4) Phạm Khắc Hoè, Từ Triều Đình Huế…, dẫn trên, tr. 41-43.
(5) như trên, tr. 41.
(6) Thanh Nghị, số 117, ngày 21/7/1945. Trong mục "Đời sống Đông Dương" qua bài báo nhan đề "Mấy đạo dụ về tự do", tr. 23-25,
(7) như trên, tr. 25
(8) Việt Nam Dân Quốc Công Báo, số 2, 6/10/1945, "Mục lục Công báo ngày 6/10/1945".
(9) Tư cách pháp nhân.
(10) Việt Nam Dân Quốc Công Báo, dẫn trên.
(11) Độc giả muốn biết thêm chi tiết có thể tìm đọc tác phẩm Trước khi bão lụt tràn tới : Bảo Đại – Trần Trọng Kim và Đế quốc Việt Nam, 9/3/1945 – 30/8/1945, 826 trang của cùng tác giả bài này, do Amazon in ấn và phát hành, 2017, 2018.