Phép thử Coronavirus
Cánh Cò, RFA, 09/02/2020
Nhật có lẽ là nước đầu tiên gửi 1.000 nhân viên y tế sang giúp Trung Quốc đối phó với thảm họa Coronavirus. Thế giới ngưỡng mộ nước Nhật về những hành động thiết thực này nhưng ít ai để ý tới tầm nhìn của nước Nhật khi nhanh chóng tiếp cận với vùng bị dịch, trước nhất là trợ giúp y tế cho nạn nhân nhưng quan trọng hơn Nhật đang thực tập bài học chống dịch ngay trên vùng bị dịch hóa.
Nhật có lẽ là nước đầu tiên gửi 1.000 nhân viên y tế sang giúp Trung Quốc đối phó với thảm họa Coronavirus.
Từ sự tiếp cận này Nhật sẽ có kinh nghiệm như chính bệnh dịch đang hoành hành tại Nhật để có thể biết đích xác nếu cùng trường hợp như vậy xảy ra tại Tokyo thì chính phủ và hệ thống y tế của Nhật sẽ phải làm gì trong ngắn và dài hạn. Nhóm chuyên gia này không những học hỏi được những gì mà nạn nhân của Trung Quốc cần mà họ còn có thể lên một phác thảo chính xác những việc cần làm hay những dụng cụ y tế cần phải có cho một trận dịch tương tự trong tương lai, hay thậm chí họ có thể áp dụng ngay khi Coronavirus hoành hành tại Nhật trong tương lai gần.
Là một nước lớn, Trung Quốc chưa bao giờ có những hoạt động tương tự như Nhật, chẳng hạn khi Nhật bị động đất hay sóng thần xảy ra Trung Quốc không hề gửi người sang trợ giúp và vì vậy những kinh nghiệm quý giá của Nhật không được Trung Quốc khai thác, học hỏi và khi những trận động đất xảy ra tại Trung Quốc người ta chứng kiến những hành động cứu cấp không thể gọi là hiện đại hay có tính hệ thống mà nó giống như cung cách đối phó thiên tai của những nước đang phát triển.
Việt Nam cũng không thoát ra khỏi tư duy co cụm của Trung Quốc khi đối phó với dịch bệnh. Những quyết định gần đây của chính quyền Việt Nam cho thấy cách suy nghĩ rất đơn giản và duy ý chí.
Trung Quốc đang ê chề vì sự cố bắt 8 y bác sĩ vì cho rằng những người này phát tán thông tin không chính xác về Coronavirus để rồi sau đó Tối cao pháp viện của Trung Quốc buộc công an đã sai trái trong việc cấm công dân phổ biến tin tức về bệnh dịch. Cho tới khi một trong tám người bị bắt, bác sĩ Lê Văn Lượng, qua đời vì Coronavirus cả Trung Quốc rúng động và mạng Weibo tràn ngập những lời lên án chính phủ và hàng triệu người công khai đòi tự do ngôn luận.
Không học hỏi được kinh nghiệm của chính đàn anh trong cùng một vụ việc, Bộ trưởng Thông tin và truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng lại ký một chỉ thị dài ra lệnh cho các cơ sở trực thuộc Bộ Thông tin và truyền thông phải thắt chặt báo chí, truyền thông nhất là mạng xã hội không được đưa tin về Coronavirus để tránh hỗn loạn xã hội. Chỉ thị có tên : "Về việc thực hiện công tác phòng, chống dịch bệnh viêm đường hô hấp cấp do chủng mới của vi rút Corona gây ra" có đoạn : "Chủ động đấu tranh, đàm phán với Facebook và Google để yêu cầu ngăn chặn, gỡ bỏ các video clips, thông tin sai sự thật về dịch bệnh, các tài khoản giả mạo đưa tin không đúng sự thật".
Người dân từ rất lâu khẳng định rằng mạng xã hội là nơi thông tin nhanh lẹ đa dạng nhất trong toàn bộ hệ thống thông tin của Việt Nam. Dĩ nhiên thông tin lúc nào cũng có sai lệch, ngay cả báo chí chính thống cũng không tránh khỏi tình trạng này huống hồ là mạng xã hội, nơi tập trung gần phân nữa công dân nước Việt. Vấn đề ở đây cần nêu ra là thế nào là sai sự thật ?
Ngay trên bình diện chuyên môn, các chuyên gia về y tế của Việt Nam hiện đang tranh cãi về một chữ có tính kỹ thuật là từ "aerosol" cũng như hiệu quả đích thực của việc dùng khẩu trang vậy thử hỏi Bộ Thông tin và truyền thông có dám đứng ra cấm họ không được thông tin sai lệch hay không ?
Người dân có quyền nghi ngờ con số người chết vì Coronavirus tại Trung Quốc là không chính xác vì thói quen che giấu thông tin của nước này đã thâm căn cố đế, vậy sự nghi ngờ ấy có thể bị Bộ Thông tin và truyền thông kết án là bóp méo sự thật để yêu cầu Google hay Facebook đóng cửa hay gỡ bỏ tài khoản của người lên tiếng hay không ?
Rồi nữa, bên cạnh những thông tin tiêu cực vẫn xuất hiện những lời lẽ, nhận xét đi ngược lại sự lo lắng của toàn xã hội khi cho rằng chỉ một ngày tai nạn giao thông của Việt Nam bằng cả dịch Coronavirus tại Vũ Hán thì lo lắng làm gì, cứ ăn no ngủ say không việc gì phải xoắn ! Trước những thông tin này Bộ Thông tin và truyền thông có cho rằng nó đang phá hoại nỗ lực phòng chống Coronavirus hay không, nếu có thì phải xử lý thế nào ?
Trong khi Trung Quốc thử nghiệm dùng tia cực tím khử trùng tiền mặt để chống Coronavirus thì Việt Nam chơi sang hơn ra lệnh các ngân hàng "Cách ly tiền cũ, đưa tiền mới vào lưu thông phòng lây nhiễm"
Ông Đào Minh Tú, phó thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam giải thích rằng biện pháp nêu trên được ban hành là do "thanh toán bằng tiền mặt vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong giao dịch ở Việt Nam trong lúc Ngân hàng Nhà nước chưa có đủ phương tiện để khử trùng tiền mặt".
Chưa có nước nào trên thế giới nghĩ tới biện pháp này vì nước người ta hiểu rõ càng in tiền ra nhiều thì lạm phát theo đó mà tăng cao. Hơn nữa cho dù có in tiền mới ra chăng nữa thì khi chúng lưu hành trên thị trường ngay lập tức sẽ trở thành cũ vì chúng phải qua tay người sử dụng, mà đã qua tay rồi thì làm sao tránh được chuyện mang mầm bệnh trên những tờ bạc mới phát hành ấy ?
Coronavirus có lẽ là phép thử để đời cho nhân dân Việt Nam khi nhìn cách đối phó của chính quyền. Dịch bệnh rồi sẽ trôi qua nhưng những hình ảnh mà chính quyền đang tạo ra nhằm lấy tiếng cho từng cá nhân sẽ không bao giờ được người dân tha thứ.
Cánh Cò
Nguồn : RFA, 09/02/2020 (canhco's blog)
*******************
'Virus Corona Vũ Hán, biến đổi khí hậu và các dịch bệnh trong tương lai'
Nguyễn Trang Nhung, RFA, 09/02/2020
'The Wuhan Coronavirus, climate change and future epidemics' ('Virus Corona Vũ Hán, biến đổi khí hậu và các dịch bệnh trong tương lai') là tiêu đề của một bài viết đáng chú ý trên Time của tác giả Yustin Worland vào ngày 6/2 vừa qua [1].
Hình : Dơi – Vật chủ trung gian khả nghi của nCoV (Nguồn : Andreas Trepte)
Như Worland viết, không có bằng chứng nào cho thấy biến đổi khí hậu đã kích hoạt loại virus này (gọi tắt là nCoV) nhảy từ động vật sang người, cũng như không có bằng chứng nào cho thấy hành tinh ấm hơn giúp nó lây lan.
Tuy nhiên, Worland cũng viết, có một điều khá rõ ràng rằng biến đổi khí hậu có thể làm tăng các dịch bệnh trong tương lai được gây ra bởi virus và các mầm bệnh khác.
Điều trên không phải là quan điểm hay suy đoán của Worland – cây bút chuyên về năng lượng và môi trường của Time – mà là điều các nhà khoa học đã cho thấy qua các nghiên cứu của mình cách đây nhiều thập kỷ.
Năm 1992, một báo cáo của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia đã nêu một số cách mà biến đổi khí hậu có thể dẫn đến sự lây lan của các bệnh truyền nhiễm [2].
Năm 1996, một nghiên cứu được trích dẫn rộng rãi trên Tạp chí Hiệp hội Y khoa Mỹ cảnh báo rằng biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến sự xuất hiện và tái xuất của các bệnh truyền nhiễm [3].
Theo nghiên cứu này, các bệnh do muỗi truyền, bao gồm sốt rét, sốt xuất huyết và bệnh não do virus, là các bệnh nhạy cảm nhất với khí hậu. Biến đổi khí hậu sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến việc truyền bệnh bằng cách thay đổi phạm vi địa lý của vật chủ trung gian, tăng tỷ lệ sinh sản, cắn đốt và rút ngắn thời gian ủ bệnh.
Nhiệt độ mặt nước biển tăng và mực nước biển dâng có thể làm tăng tỷ lệ mắc các bệnh truyền nhiễm và độc tố liên quan đến nước, chẳng hạn ngộ độc dịch tả và động vật có vỏ. Ngoài ra, các yếu tố khác liên quan đến biến đổi khí hậu như suy dinh dưỡng, hệ thống miễn dịch biến đổi cũng khiến con người nhạy cảm với các bệnh truyền nhiễm hơn.
Cũng trong năm 1996, Tổ chức Y tế Thế giới đã xuất bản một cuốn sách dài 300 trang về chủ đề này, xem xét một loạt mối liên hệ giữa khí hậu và sức khỏe, đồng thời lưu ý rằng các liên kết là phức tạp và đa yếu tố [4].
Nói chung, trong nhiều thập kỷ qua, các nhà khoa học hiểu rằng biến đổi khí hậu có thể sẽ thay đổi cách lây lan của bệnh tật, và nhiều giả thuyết về mối liên hệ này đang được họ kiểm nghiệm theo thời gian thực [5].
Một mối liên hệ đã được giải thích là nhiệt độ trong thế giới tự nhiên tăng làm cho hiệu quả của hệ thống miễn dịch của con người giảm đi. Worland đã diễn giải điều này một cách dễ hiểu như sau :
- Cơ thể chúng ta là những cỗ máy chống lại bệnh tật đáng kinh ngạc. Khi một mầm bệnh vào cơ thể, chúng ta thường bị sốt, và nhiệt độ cơ thể nóng lên do sốt giúp ngăn chặn các loại xâm nhập không mong muốn. Sốt kích thích hệ thống miễn dịch và sức nóng tạo ra môi trường mà mầm bệnh khó tồn tại.
- Khi mầm bệnh tiếp xúc với nhiệt độ tăng dần trong thế giới tự nhiên, chúng trở nên được chuẩn bị tốt hơn để tồn tại ở nhiệt độ cao trong cơ thể người. [Điều này cũng có nghĩa hệ thống miễn dịch khó chống đỡ với mầm bệnh hơn.]
Liên quan đến cơ chế trên là khái niệm vùng hạn chế nhiệt (thermal restriction zone) – là sự khác biệt giữa nhiệt độ cơ bản cao của động vật có vú và nhiệt độ môi trường – có tác dụng bảo vệ chúng.[6]
Vùng hạn chế nhiệt của động vật có vú nói chung và của con người nói riêng có thể bị xâm phạm bởi các mầm bệnh mới xuất hiện do biến đổi khí hậu, mà loài nấm mới Candida auris gây bệnh ở người trong nghiên cứu của Casadevall và các cộng sự vào năm 2019 vừa qua là một ví dụ [7].
nCoV đang lan truyền hiện nay khác với Candida auris vì nhiều lý do, nhưng vật chủ trung gian khả nghi của nó – dơi – là một ví dụ về mối liên hệ giữa nhiệt độ và cách lây lan của các bệnh truyền nhiễm [8].
Giống như con người, dơi là động vật có vú duy trì nhiệt độ cơ thể ấm để bảo vệ chúng khỏi bệnh tật. Nhưng trong khi dơi có thể thường xuyên tăng nhiệt độ cơ thể lên khoảng 40,6 độ C, nhiệt độ cơ thể chúng ta thường là 37 độ C và tăng lên vài độ C khi chúng ta sốt. Điều này có nghĩa là dơi sẽ được bảo vệ bởi thân nhiệt trước mầm bệnh tốt hơn con người khi nhiệt độ toàn cầu tăng lên [9].
Chúng ta có thể đồng ý với Worland rằng, ngày nay chúng ta biết nhiều hơn so với trước đây về mối liên hệ giữa biến đổi khí hậu và bệnh tật, song còn rất nhiều điều chúng ta chưa biết, chẳng hạn, khi băng Bắc Cực tan chảy, các mầm bệnh nào sẽ được giải phóng vào bầu khí quyển và chúng ta có thể chống lại chúng không ?
Trong khi các nhà khoa học tìm kiếm các câu trả lời cho những điều chúng ta chưa biết, thái độ mà chúng ta nên có là quan tâm hơn đến biến đổi khí hậu, và hành động mà chúng ta nên có là góp phần làm chậm lại sự nóng lên toàn cầu, bởi nếu không như vậy, chúng ta sẽ tiến nhanh hơn tới các mầm bệnh mới.
Nguyễn Trang Nhung
RFA, 09/02/2020 (NguyenTrangNhung's blog)
Chú thích :
[1][2] The Wuhan Coronavirus, Climate Change, and Future Epidemics
[3] Global Climate Change and Emerging Infectious Diseases
[4][5] Như [1]
[6][7] On the Emergence of Candida auris : Climate Change, Atoles, Swamps, and Birds
[8][9] Như [1]