(Bài III)
Ngày 12/02/2020 Nghị viện Châu Âu chính thức thông qua Hiệp định Thương mại Tự do EU-VN, với đa số ủng hộ là 401 phiếu, 192 phiếu chống, và 40 phiếu trắng. Thể hiện giá trị cốt lõi của dân chủ là trước cuộc bầu cử, đôi bên đã có không gian và thời gian để lên tiếng trình bầy quan điểm của mình, đôi bên ít nhiều phải lắng nghe nhau.
Quan trọng hơn hết, những tổ chức bảo vệ nhân quyền và những tổ chức xã hội dân sự giữ một chỗ đứng nhất định trong cuộc tranh cãi, để bảo vệ những giá trị cơ bản của con người, sự công bằng trong xã hội, bằng cách lên tiếng thay mặt những người yếu thế, những nạn nhân không có tiếng nói. Mạng xã hội tự do đã cho người dân lưu tâm đến vấn đề có cơ hội trao đổi với nhau và cả với các chính trị gia, các dân biểu. Nhiều dân biểu Châu Âu cũng lên mạng tranh cãi thẳng với người dân, thu thập ý kiến, hoặc tự biện hộ
Những tổ chức bảo vệ Nhân quyền và xã hội dân sự đã lên tiếng
Khác với mức tham dự rầm rộ của các tổ chức xã hội dân sự và các tổ chức lao động, quốc tế cũng như Châu Âu, trong thời gian hình thành CETA giữa EU và Canada, hay TTIP giữa EU và Mỹ (đưa tới CETA được Nghị viện phê chuẩn và TTIP bị đình chỉ và bãi bỏ), những tổ chức này có mặt rất yếu ớt cho EVFTA/IPA cho tới khi 2 hiệp định này đã được EU và Việt Nam ký kết, chỉ còn chờ Nghị viện Châu Âu phê chuẩn. Lý do là họ còn xa lạ với Việt Nam (so sánh với Mỹ và Canada) vì không có liên lạc với những tổ chức xã hội dân sự Việt Nam hiện đang trong tình trạng rất èo uột.
Cuối cùng, sát ngày phê chuẩn, nhìn ra những ảnh hưởng tương tác đôi bên, họ mới thấy cần phải lên tiếng.
1. Tham dự từ sớm là các tổ chức bảo vệ nhân quyền
– Liên đoàn Quốc tế Nhân quyền (FIDH) và Ủy ban Bảo vệ Quyền làm người Việt Nam (VCHR) đã đưa đơn khiếu nại trước bà O’Reilly, Thanh tra Liên Hiệp Châu Âu, vì lý do Ủy ban Châu Âu đã không tiến hành đánh giá tác động nhân quyền trong bối cảnh đàm phán để ký kết Hiệp định Thương mại Tự do với Việt Nam. Phán quyết của bà Thanh tra ngày 26/02/2016 rằng đây là một sai phạm quản lý nghiêm trọng, bị Ủy ban Châu Âu lấy cớ cuộc đàm phán đã đi qúa xa để không thực hiện được và họ đã có tham khảo ý kiến của một vài tổ chức phi chính phủ. Điều này cho thấy Ủy ban Châu Âu cố tình lơ là vấn đề nhân quyền và những tổ chức bảo vệ nhân quyền đã vào cuộc tương đối trễ. Vào thời điểm này, ngoại trừ FIDH và VCHR, phía bảo vệ nhân quyền chưa có sự theo dõi nghiên cứu chương trình làm việc của Ủy ban Châu Âu hữu hiệu để đưa ra những đòi hỏi chính xác.
Phán quyết của bà Thanh tra không hiệu qủa cho thấy không có ràng buộc pháp lý hay kinh tế, thì phe phạm lỗi không bao giờ chịu sửa đổi trước những lời cảnh cáo suông.
– Những tổ chức chức nhân quyền quốc tế (thí dụ như Tổ chức Theo dõi Nhân quyền HRW, VCHR, VETO !) và một số tổ chức xã hội dân sự Việt Nam tại hải ngoại và trong nước đã bền bỉ đưa tin tức về những tù nhân lương tâm cho Nghị viện Châu Âu xin can thiệp, đưa đến nhiều nghị quyết của Nghị viện (nhiệm kỳ 8) đòi trả tự do cho những người này.
Tuy cả 8 cuộc đối thoại nhân quyền giữa EU và Việt Nam xảy ra mỗi năm một lần đều có nhắc tới tình trạng vi phạm nhân quyền trầm trọng của Việt Nam nhưng chỉ là lấy lệ, và một số nhà hoạt động trong nước đã từng được mời tới gặp Ủy ban Liên Hiệp Châu Âu cũng chưa từng lên tiếng phê bình những cuộc gặp gỡ vô bổ này.
Tình trạng này có thể được cắt nghĩa vì các nhà hoạt động trong nước nhìn Ủy ban Châu Âu là nơi ban bố, giúp đỡ. Cũng có người nhìn rõ mình bị lạm dụng nhưng không thể lên tiếng (Tiến sĩ Phạm chí Dũng đã bị bắt sau khi vừa lên tiếng). Trong khi đó, những tổ chức nhân quyền quốc tế nắm vị thế đòi hỏi Liên Hiệp Châu Âu một khi đã đưa những giá trị đạo đức phổ quát vào nền tảng của những hiệp định thương mại thì phải hoàn thành trách nhiệm bảo vệ những giá trị này.
– Tổ chức VETO ! đặc biệt đưa ra những đề nghị cụ thể với Nghị viện Châu Âu nhiệm kỳ 8 để hỗ trợ việc thực hiện các khía cạnh nhân quyền trong mục tiêu của EVFTA (1).
Sau cuộc bầu cử Nghị viện nhiệm kỳ 9, tổ chức VETO ! đã được mời đến điều trần trước Tiểu ban Nhân quyền.
Vì phía Việt Nam không có hành động nào cụ thể đáp ứng những đòi hỏi về nhân quyền, Nghị viện Châu Âu nhiệm kỳ 8 đã đình trệ tiến trình phê chuẩn EVFTA và hiệp định đã không được phê chuẩn trong nhiệm kỳ 8 Nghị viện như mong đợi.
2. Các tổ chức xã hội dân sự quốc tế vào cuộc
Ngày 9/2/2020, chỉ một ngày trước bầu cử, 68 tổ chức xã hội dân sự Châu Âu mới vào cuộc gửi thư thúc dục Nghị viện Châu Âu không chấp thuận phê chuẩn EVFTA/IPA.
Trong tuyên bố chung, 68 tổ chức phi chính phủ, trong đó có Attac, Friends of Earth, Foodwatch, Emmaus International, Global Campaign to Reclaim Peoples Sovereignty, Dismantle Corporate Power and Stop Impunity… nhận định EVFTA không đáp ứng rất nhiều vấn đề như giải quyết bất bình đẳng quyền lợi giữa đôi bên ký kết, bảo vệ công nhân, cuộc chiến chống biến đổi khí hậu… cũng như thiếu những ràng buộc pháp lý rõ ràng và cần thiết. Ngoài ra Việt Nam là một nước độc đảng, không tôn trọng những quyền tự do dân sự (tự do ngôn luận, báo chí, lập hội…), không có một ngành tư pháp độc lập, nên không thể thích hợp với tự do thương mại. Một phần vì thời gian tính, thư đã không kịp gây ảnh hưởng trên sự quyết định của các dân biểu.
Trước sự phản đối đồng loạt của gần 100 tổ chức bảo vệ nhân quyền và xã hội dân sự, với những lý do đa dạng và chính đáng, dân biểu thuộc hai nhóm đảng Xanh/Liên minh Tự do Châu Âu (Verts/ALE) và Cánh tả Châu Âu Thống Nhất (GUE) xin tạm hoãn cuộc bỏ phiếu thông qua thỏa thuận để Nghị viện mới nhiệm kỳ 9 có thêm thời gian xem xét.
Đề nghị này đã bị phe đa số bác bỏ, với lý do Việt Nam đã đáp ứng phần nào một số điều kiện EU đặt ra dựa trên những phê bình, phản đối của các tổ chức bảo vệ nhân quyền.
Tuy vậy, trong tương lai, những thiếu sót của EVFTA do các tổ chức bảo vệ nhân quyền và xã hội dân sự quốc tế nêu ra, cần được nghiên cứu kỹ lưỡng để là nền tảng cho Nghị viện Châu Âu theo dõi và kiểm soát khi EVFTA đi vào hoạt động.
Thục Quyên
Nguồn : VNTB, 23/02/2020
Chú thích :
(1) Loại trừ tin nhiễu liên quan tới EVFTA
https://baotiengdan.com/2019/05/24/loai-tru-tin-nhieu-lien-quan-toi-evfta/
*******************
Loại trừ tin nhiễu liên quan tới EVFTA
Thục Quyên, VNTB, 24/05/2019
EVFTA là chữ tắt của European Union- Vietnam Free Trade Agreement, tức Hiệp định Thương mại Tự do giữa Liên Hiệp Châu Âu và Việt Nam.
Mạng lưới Người bảo vệ Nhân quyền VETO ! đã tổ chức một buổi thuyết trình ngày 18/05/2019 tại Bad Vilbel (gần Frankfurt), nhằm đưa tin tức chính xác liên quan đến những ràng buộc nhân quyền trong Hiệp định Thương mại Tự do giữa Liên Hiệp Châu Âu và Việt Nam (1), đồng thời trình bày những cơ sở pháp lý VETO ! đã dựa vào để vận động hữu hiệu với Liên Hiệp Châu Âu trong một năm rưỡi qua, hầu đưa cao trọng trách của EVFTA trong việc tôn trọng và bảo vệ nhân quyền tại Việt Nam.
EVFTA và những ràng buộc nhân quyền
Nói tới Hiệp định Thương mại Tự do giữa Liên Hiệp Châu Âu và Việt Nam EVFTA thì phải nói tới :
– PCA (Comprehensive Partnership and Cooperation Framework Agreement) Hiệp định khung về Hợp tác và Đối tác toàn diện,
– FTA (Free Trade Agreement) Hiệp định Thương mại và
– IPA (Investment Protection Agreement) Hiệp định Bảo hộ Đầu tư
PCA là hiệp định với khung luật và cơ chế hoạt động ràng buộc vững chắc về Nhân quyền. FTA và IPA chịu sự ràng buộc nhân quyền định rõ trong PCA và đồng thời những cam kết đối với những luật nhân quyền quốc tế.
Vi phạm nhân quyền là vi phạm đến bản chấtcủa PCA, FTA và IPA.
Như vậy, chiếu điều 57 PCA, vi phạm bản chất của PCA, FTA và IPA có thể dẫn đến việc chế tài, kể cả ngưng thực hiện một phần hay toàn bộ những Hiệp định FTA và IPA.
Chỉ sau khi được Nghị viện Châu Âu phê chuẩn, FTA mới thực sự đi vào hiệu lực
FTA cần sự phê chuẩn của Nghị viện Châu Âu
IPA cần sự phê chuẩn của tất cả 28 quốc hội của các quốc gia thành viên trong Liên Hiệp Châu Âu (27 quốc gia sau Brexit).
Hiện nay tin đồn EVFTA (FTA và IPA) có thể được "thông qua" hoặc " ký kết" chỉ vô tình hay cố ý gây ra hiểu lầm. Đây chỉ là dự tính của Hội đồng Bộ trưởng Liên Hiệp Châu Âu đem FTA và IPA ra cứu xét vào ngày 28/05/2019 để quyết định có cho phép ký hay không. Và dù quyết định thuận, dù những cơ quan trách nhiệm có gặp gỡ để ký kết, FTA và IPA cũng chưa có hiệu lực.
FTA phải chờ Nghị viện Châu Âu phê chuẩn và IPA phải chờ được toàn thể quốc hội các nước thành viên Liên Hiệp Châu Âu phê chuẩn. Việc phê chuẩn IPA có thể cần nhiều năm. Do đó mọi chú ý hiện nay phải nên được dồn vào quyết định của Nghị viện Châu Âu đối với FTA
VETO ! hỗ trợ việc thực hiện những khía cạnh nhân quyền trong mục tiêu của Hiệp định EVFTA
Sự tôn trọng các quyền con người là một bộ phận quan trọng của EVFTA và vi phạm các quyền này là một vi phạm nguyên tắc của thỏa thuận.
Kể từ khi triển khai thực hiện Hiệp định PCA vào năm 2012 và kể từ khi kết thúc đàm phán EVFTA vào năm 2016, tình hình nhân quyền tại Việt Nam đã xấu đi một cách đáng kể : số lượng người bảo vệ nhân quyền bị bắt giữ và bị kết án vẫn đang tăng đều đặn, dù trong lĩnh vực tự do tôn giáo, ý kiến, báo chí hoặc hiệp hội, khiến chính Nghị viên Châu Âu đã lên tiếng đặt vấn đề rất nhiều lần.
1. Trong tình huống này, quyết định của EU phải được dựa vào các hành động chứ không phải là lời hứa của Việt Nam trong quá trình phê chuẩn EVFTA.
2. VETO ! đưa ra 4 yêu cầu để hỗ trợ việc thực hiện các khía cạnh nhân quyền trong mục tiêu của Hiệp định
Điều 1. EU chỉ nên phê chuẩn EVFTA sau khi Việt Nam phê chuẩn ba công ước cốt lõi ILO 87, 98 và 105, và ban hành luật lao động, cũng như luật công đoàn hoặc hiệp hội phù hợp.
Công ước ILO 87 về quyền tự do thành lập công đoàn độc lập phải được ký đầu tiên để bảo đảm việc thực thi đứng đắn những công ước – 98 về quyền tổ chức và thương lượng tập thể và – 105 về chống lao động cưỡng bức
Điều 2. Trả tự do trướckhi ký EVFTA cho tất cả các nhà bảo vệ nhân quyền ở Việt Nam đã bị bắt hoặc bị kết án kể từ khi hoàn tất PCA, đặc biệt là những người trong danh sách quan tâm của Nghị viện Châu Âu.
Điều 3. Phải thiết lập một cơ chế đền bù và giúp đỡ nạn nhân trong trường hợp bị tước đoạt bất hợp pháp quyền sở hữu bất động sản hoặc tài sản di động.
Điều 4. Phải thiết lập cơ chế đánh giá tác động của các phiên Đối thoại Nhân quyền EU-VN, với sự tham gia của các tổ chức phi chính phủ độc lập (NGO).
Cơ chế này (nhân quyền) phải được thêm vào các cơ chế hiện hành đánh giá những chính sách thương mại của EVFTA. Trong trường hợp vi phạm nguyên tắc điều 57 của PCA, trong đó bao gồm các vi phạm nhân quyền, phái đoàn Đối thoại nhân quyền phải khuyến cáo Ủy ban Hỗn hợp EU-VN áp dụng các biện pháp thích hợp để sửa sai và tránh tái phát
Tình trạng hiện nay
Dưới áp lực của những xã hội dân sự và một số dân biểu Nghị viện Châu Âu, ngày 10/10/2018, Ủy ban INTA (International Trade-Thương mại Quốc tế) của Nghị viện Châu Âu đã tổ chức một buổi điều trần công khai về Hiệp định thương mại tự do (FTA) và Hiệp định bảo hộ đầu tư (IPA) giữa EU và Việt Nam (2).
Những dân biểu giữ các chức vụ then chốt trong các ủy ban của Nghị viện Châu Âu đã lên tiếng mạnh mẽ, đưa vấn đề tôn trọng cũng như bảo vệ nhân quyền là điều kiện phải có, để Nghị viện Châu Âu có thể phê chuẩn EVFTA.
Vì phía Việt Nam không có hành động nào cụ thể, tiến trình phê chuẩn đã bị đình trệ. Nghị viện Châu Âu nhiệm kỳ 8 đã ngưng nhóm họp và Liên Hiệp Châu Âu sẽ bầu nghị viện mới từ ngày 23 tới 26/05/2019.
Sau bầu cử, Nghị viện nhiệm kỳ 9 sẽ cần thời gian để tổ chức (3) :
Ngày 24/06/2019 Các khối đảng thông báo chánh thức thành phần của họ
Ngày 01/07/2019 Nghị viện nhiệm kỳ 8 chính thức chấm dứt nhiệm kỳ
Ngày 02/07/2019 Lễ bàn giao giữa các Nghị viện nhiệm kỳ 8 và 9
Và cho tới tháng 10/2019 là thời gian để thành lập những Ủy ban để bắt đầu làm việc.
Dự tính hiện nay là mùa thu 2019 Nghị viện nhiệm kỳ 9 mới có thể họp bàn về EVFTA.
Trước đó, những nhóm xã hội dân sự, những tổ chức phi chính phủ quan tâm đến khía cạnh nhân quyền của EVFTA, nên tránh mất thì giờ vì những tin nhiễu và liên lạc sớm để vận động các nghị viên trúng cử.
Thục Quyên
Nguồn : Tiếng Dân, 25/05/2019
_____________________________
(1) EVFTA : Cơ hội hành động (Phần1và Phần 2)
(2) Giá trị Nhân quyền trong buổi điều trần về EVFTA
(3) http://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/elections-press-kit/0/key-dates-ahead