Hồi tháng Giêng, chỉ vài tuần trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát gây chết người ở Anh, Hội đồng An ninh Quốc gia đã trao cho công ty viễn thông khổng lồ Trung Quốc Huawei một hợp đồng phát triển mạng 5G của Anh. Thủ tướng Anh, Boris Johnson, đã tuyên bố rằng đây là "một chiến thắng chiến lược rất quan trọng" sẽ thúc đẩy nền kinh tế, và hứa rằng nó sẽ "không gây hại cho cơ sở hạ tầng trọng yếu của quốc gia".
Nhưng các cơ hội kinh tế có lớn hơn các rủi ro đối với an ninh quốc gia hay không ? Liệu cuộc khủng hoảng Covid-19 có bổ sung thêm một khía cạnh mới và thậm chí đáng sợ hơn vào việc hợp tác với một công ty hàng đầu của Trung Quốc không ?
Johnson khẳng định rằng cơ sở hạ tầng kỹ thuật số quốc gia trọng yếu của Anh sẽ không bị ảnh hưởng. Điều này là nhờ vào quyết định rằng Huawei sẽ chỉ cung cấp phần rìa của mạng – chiếm 35% – chứ không phải phần lõi, cũng như giả định rằng mọi mối đe dọa bảo mật do Huawei gây ra đều có thể được ngăn chặn hoàn toàn.
Quyết định của Johnson đã bị chỉ trích cả trong và ngoài nước – ngay cả bởi các nghị sĩ thuộc Đảng Bảo thủ và Tổng thống Mỹ Donald Trump. Các nghị sĩ Bảo thủ cho rằng Anh đã trao cho Trung Quốc chìa khóa. Các nghị sĩ Úc rất phẫn nộ đến nỗi họ đã hủy một chuyến thăm Anh.
Khi quyết định này được Nghị viện phê chuẩn vào tháng 3, chỉ có 38 nghị sĩ Bảo thủ bỏ phiếu chống, nhưng sau thảm họa Covid-19, hai nghị sĩ Bảo thủ hàng đầu có nhiều kinh nghiệm về an ninh đã thành lập một nhóm vận động nội bộ, được gọi là Nhóm Nghiên cứu Trung Quốc, nhằm phối hợp việc phản đối quyết định đối với Huawei cũng như quan hệ kinh tế với Trung Quốc (mô hình của họ, Nhóm Nghiên cứu Châu Âu, từng thúc đẩy Đảng Bảo thủ chuyển sang hoàn toàn ủng hộ Brexit và là động lực chính đằng sau việc đưa Johnson lên làm thủ tướng).
Trump đã tweet rằng "bất kỳ quốc gia nào chọn sử dụng nhà cung cấp 5G không đáng tin cậy sẽ gây hại cho khả năng chia sẻ thông tin và tình báo [với Mỹ] ở cấp độ cao nhất". Một số ý kiến cho rằng Hoa Kỳ đang cố gắng buộc các đồng minh áp dụng các chính sách chủ yếu nhằm gây thiệt hại cho ngành công nghiệp Trung Quốc. Ý tưởng rằng Trung Quốc có thể cài một công cụ có thể làm sập mạng 5G của Anh đã bị cộng đồng tình báo Anh bác bỏ. Các "cầu giao" có thể tắt mạng Internet được kiểm soát bởi các chính phủ quốc gia và mọi công cụ để tiến hàng việc đó đều được bảo vệ cẩn thận, nhất là thông qua mã hóa.
Nhưng không khó để thấy lý do tại sao mọi người vẫn hoài nghi. Luật Gián điệp Trung Quốc năm 2014 và Luật Tình báo Quốc gia năm 2017 bắt buộc các công ty Trung Quốc, bao gồm cả Huawei, phải hỗ trợ an ninh quốc gia Trung Quốc nếu được yêu cầu. Mặc dù Huawei không phải là công ty nhà nước, nhưng họ được hỗ trợ mạnh mẽ bởi nhà nước – và gắn chặt với chiến lược kinh tế cũng như Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc. Tình báo Anh cũng đã đưa ra những bình luận trái ngược nhau về rủi ro xuất phát từ việc Trung Quốc tham gia xây dựng mạng 5G và biện pháp giảm các rủi ro này. Một số chuyên gia nhận thấy không có sự khác biệt rõ ràng giữa "vùng lõi" và "vùng rìa" trong vận hành mạng 5G.
Quyết định của Johnson làm nổi bật những câu hỏi quan trọng hiện chính phủ Anh đang phải đối mặt.
Anh phải nhanh chóng phát triển ngành dịch vụ của mình sau Brexit để hạn chế tổn thất cho nền kinh tế Anh sau khi rời khỏi Thị trường Đơn nhất Châu Âu, và tác động của dịch Covid-19 đối với nền kinh tế càng làm cho nhiệm vụ này trở nên quan trọng hơn. Anh phải đi đầu trong 5G vì tương lai của các ngành dịch vụ, như y tế và ngân hàng, nằm ở tốc độ dữ liệu cao. 5G cũng rất quan trọng trong việc phát triển internet vạn vật, bao gồm thành phố thông minh, dây chuyền sản xuất tự động, phương tiện không người lái và in 3D. Khả năng xây dựng lại một nền tảng kinh tế mạnh mẽ sau khủng hoảng sẽ xoay quanh việc mở rộng nền kinh tế kỹ thuật số. Giải phóng tiềm năng kinh tế mới sẽ là trung tâm của chính sách công.
Nhưng đồng thời, nhu cầu kinh tế cần phải được cân nhắc cùng những lo ngại về an ninh quốc gia. Vấn đề nan giải này càng phức tạp hơn do hậu quả thảm khốc về kinh tế và sức khỏe cộng đồng do đại dịch gây ra và sự mất lòng tin lan rộng của giới làm chính trị cũng như của công chúng đối với Trung Quốc.
Một số người cho rằng an ninh quan trọng hơn sự thịnh vượng kinh tế và đổi mới kỹ thuật số. Tuy nhiên trong thời bình, khi đối mặt với một đối thủ thay vì một kẻ thù, hai vấn đề này bổ sung cho nhau. Triển vọng một sự suy thoái kinh tế kéo dài làm suy yếu an ninh quốc gia, vượt ra ngoài giả thuyết về việc tình báo Trung Quốc có thể được hỗ trợ bởi các công ty viễn thông Trung Quốc. Và đâu là lựa chọn thay thế cho Huawei mà không có rủi ro ? Một nhà cung cấp thay thế như Ericsson hoặc Nokia chỉ có thể được phát triển với sự hỗ trợ lớn của EU. Nhưng với việc Brexit diễn ra trong năm nay, một giải pháp thay thế Huawei của EU là khó khả thi. Ngay cả khi không có Brexit, EU cũng gặp áp lực phải sử dụng Huawei thay vì công nghệ của Mỹ do các vấn đề về quyền kiểm soát.
Mặc dù các đánh giá chính sách do tình báo Anh đưa ra không phải lúc nào cũng đúng – bằng chứng là các báo cáo về Iraq và vũ khí hủy diệt hàng loạt năm 2002 – nhưng họ cũng không có lợi ích gì trong việc đưa ra một đánh giá tình báo không chính xác nữa. Không có gì là không có rủi ro, và cũng không có đánh giá rủi ro nào chỉ đơn thuần dựa vào khoa học thuần túy, như đại dịch đã cho thấy. Nhưng không phải không thể đánh giá rủi ro nào lớn hơn và đây dường như là điều mà cộng đồng tình báo Anh đã làm.
Câu hỏi về rủi ro cũng là trọng tâm trong tuyên bố của Hoa Kỳ rằng Huawei sẽ làm suy yếu an ninh kỹ thuật số của Anh. Anh phải cân bằng lại lời đe dọa của Hoa Kỳ rằng họ sẽ ngừng hợp tác tình báo. Mặc dù Anh muốn chia sẻ thông tin tình báo mở với Hoa Kỳ, nhưng điều đó không phải lúc nào cũng hữu ích hoặc được thực hiện – bằng chứng là vụ ám sát của Hoa Kỳ đối với Tướng Iran Qasem Soleimani.
Bây giờ khi chính phủ Anh đã ký thỏa thuận, họ phải học cách vượt qua những thách thức mà Huawei có thể đặt ra. Triển khai 5G là ưu tiên hàng đầu. Huawei là công ty dẫn đầu thị trường và rẻ hơn bất kỳ nhà cung cấp nào khác. Họ có thể mang đến rủi ro, nhưng việc không có 5G cũng tạo ra những rủi ro trong tương lai gần.
Anthony Glees
Nguyên tác : "Is Huawei’s 5G national security threat or economic opportunity ?", East Asia Forum, 06/05/2020.
Phan Nguyên biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 06/05/2020
Anthony Glees là Giáo sư hưu trí tại Trường Nhân văn, Đại học Buckingham.