Hãy nói thật và tôn trọng nhau !
Viết từ Sài Gòn, RFA, 25/07/2020
Thế giới trở nên hỗn loạn khi người ta không còn biết nói thật, thế giới trở nên thù hận và giết chóc tràn lan bởi người ta không còn tôn trọng nhau. Trong khi đó, nói thật và tôn trọng nhau có gì là khó, bởi ngay từ trứng nước, lúc mới lọt lòng mẹ, trong lời ru của bà, trong bài học đầu tiên của bé đã có tiếng à ơi của lòng yêu thương và thật thà, của sự tôn trọng, yêu quí, trân quí giữa người với người, giữa người với vạn vật gần xa, từ cây cỏ, chim muông cho đến ánh trăng… Thế nhưng tại sao khi lớn lên, người ta lại đánh mất điều này, và thế giới trở nên căng thẳng, mệt mỏi, chiến tranh và thù hận ?
Vì đâu nên nỗi ? Nếu xét trên bình diện quốc tế, có lẽ người viết sẽ đuối mất, nhưng xét trên bình diện quốc gia, mà thực ra cũng chỉ nên xét trên bình diện quốc gia, dân tộc thôi, bởi nói về rối rắm và bất an, có quốc gia nào nhỉnh hơn Việt Nam, nói về sự dối trá, lường gạt nhau hay đạp lên số phận, mạng sống của nhau mà thăng tiến, đâu nhiều hơn Việt Nam ? ! Và điều này cũng đồng nghĩa với tính hồn nhiên, lòng thật thà và sự tôn trọng giữa người với người đã xuống đến mức tối thiểu.
Thiết nghĩ, cũng nên đặt câu hỏi do đâu mà ra nông nỗi này ? Đương nhiên, câu trả lời đầu tiên và tiên yếu là do giáo dục, do một nền giáo dục tệ hại, bệ rạc và không tôn trọng sự thật đã đẩy đất nước đến chỗ như vậy. Nhưng, cũng trong nền giáo dục này, tức nền giáo dục Cộng sản xã hội chủ nghĩa, người ta luyến tiếc về một nền giáo dục quá khứ mà không nghĩ đến một nền giáo dục tương lai. Khi nhìn nền giáo dục Việt Nam hiện tại càng tệ hại bao nhiêu thì nỗi luyến tiếc về một nền giáo dục xưa càng dâng trào bấy nhiêu. Đương nhiên, so sánh với nền giáo dục bây giờ, thì nền xưa, nền giáo dục Việt Nam Cộng Hòa nhân bản và tiến bộ hơn nhiều. Nhưng, ông tôi từng nói với tôi rằng giáo dục thời Việt Nam Cộng Hòa lõa lồ và thiếu đạo đức so với giáo dục thời nhà Nguyễn, giáo dục Việt Nam Cộng Hòa để con gái thả sức đi lại với con trai, tự do tình dục, mất đi nữ tính, giáo dục thời nhà Nguyễn không có ai làm đĩ Mỹ nhưng giáo dục Việt Nam Cộng Hòa đã làm cho nhiều cô gái bán trôn nuôi miệng… Bla.. bla… bla… giáo dục phong kiến tốt đẹp hơn giáo dục Việt Nam Cộng Hòa !
Nhưng vấn đề là câu chuyện giáo dục được đặt trong bối cảnh lịch sử nào và dưới nhãn quan nào, dường như các nhận định đều tắc tị. Bởi nói giáo dục thời nhà Nguyễn tốt hơn giáo dục Việt Nam Cộng Hòa thì phải nói rằng tam cương, ngũ thường, tam tòng tứ đức tốt hơn dân chủ, khai phóng, nhân bản sao ? Nhưng nếu so sánh mức độ lễ nghĩa của con cái dành cho cha mẹ giữa thời Việt Nam Cộng Hòa với thời nhà Nguyễn thì rõ ràng thời nhà Nguyễn, con cái hiếu đạo với cha mẹ, ông bà hơn, thậm chí khép nép, sợ sệt trước cha mẹ. Và đương nhiên, nhìn theo khía cạnh nào thì giáo dục Việt Nam Cộng Hòa vẫn tốt hơn, nhân bản và khai phóng hơn so với giáo dục nhà Nguyễn.
Và tiếp tục so sánh giáo dục Việt Nam Cộng Hòa với giáo dục Cộng sản xã hội chủ nghĩa từ 1975 đến nay. Thì nhìn theo góc độ nào, giáo dục Việt Nam Cộng Hòa cũng tốt hơn, tự do, khai phóng, nhân bản hơn. Nhưng, có một yếu tố cực kì quan trọng đó là tính tự lực trong kinh tế, có vẻ như thời Việt Nam Cộng Hòa thiếu điều này, mọi khoản viện trợ từ Mỹ vẫn còn chi phối quá mạnh đến nền kinh tế và giáo dục Việt Nam Cộng Hòa. Khi Mỹ cắt giảm viện trợ thì liền sau đó là giải giáp quân sự, bỏ bê trường lớp. Điều này là sự thật, không cần tô hồng hay bôi đen. Tính thiếu tự chủ trong kinh tế khiến cho giáo dục Việt Nam Cộng Hòa như một chậu hoa đẹp, thơm, quí nhưng lại thiếu nền đất tốt để phát triển. Và hậu quả của nó là một thể chế chính trị rực rỡ vàng son của hiện đại và nhân văn nhanh chóng bị đẩy lùi bởi thế lực man rợ và rừng rú. Đây là điều hết sức đáng tiếc.
Và, trong nền tảng giáo dục hiện tại, nó quá thiếu những thứ cần thiết như tính thật thà, lòng yêu thương, hay nói khác đi là nó thiếu cái lõi nhân văn, nhân bản, khai phóng và tự do… Thì có một thứ nó có được, đó là tính tự chủ về tài chính, nền tảng kinh tế tự lực. Đó là sự thật của giáo dục Cộng sản xã hội chủ nghĩa. Với nền giáo dục có được yếu tố tự lực tài chính nhưng không có triết lý giáo dục sẽ mau chóng đẩy con người đến chỗ bế tắc và tội ác. Giáo dục Cộng sản xã hội chủ nghĩa đang lâm vào thảm cảnh này. Nhưng, đừng bao giờ thấy cái tệ hại của hiện tại mà nuối tiếc và tung hê, ngợi ca cái quá vãng như một biểu mẫu để hướng đến tương lai. Vì trong quá khứ chúng ta đã từng, trong hiện tại chúng ta đang tiếc về, thì chắc chắn trong tương lai, sự nỗ lực sẽ đạt được những gì tốt đẹp hơn cả quá khứ và hiện tại.
Vì hiện tại, chúng ta chưa bao giờ dám sống thật, từ hệ thống trung ương xuống đến địa phương, từ quan chức đến người dân nghèo, từ trí thức (gồm cả cũ và mới) đến nông phu… Tất cả đều cố gắng sống bằng một gương mặt khác để hợp thời, phù thịnh, tất cả đều sắm cho mình một vai diễn để làm sao có lợi cho bản thân và tạo ra danh nghĩa lợi cho cộng đồng nhưng thực chất, đó là lợi cho mô hình lý tưởng của bản thân hoặc thấp hơn một chút là vinh thân phì gia. Dường như xu hướng xã hội tại Việt Nam, ngay lúc này đều vậy, và hình như vấn đề chính trị từ cổ chí kim cũng xoay quanh mô hình đạt cho được lý tưởng hoặc đạt cho được vinh thân phì gia, nó chưa bao giờ vượt thoát khỏi nó. Mọi mô hình chính trị chỉ giải quyết được vấn đề cộng đồng thấy ưng ý, phù hợp trong chừng mực quyền lợi cộng đồng hay là cộng đồng loại bỏ nó đi vì nó trái với lợi ích cộng đồng (nhưng sâu xa hơn là một nhóm lợi ích và quyền lực). Nhưng suy cho cùng, tất cả đều phục vụ một thứ lý tưởng nào đó. Nếu vượt thoát lý tưởng, không chừng lại rơi vào ý niệm tôn giáo. Dân tộc nói riêng và nhân loại nói chung đều phải mắc kẹt trong thứ lý tưởng này (tức nó có thể phù hợp lúc này nhưng cần loại bỏ lúc khác).
Và một khi lý tưởng hoặc mô hình, quyền lợi được đặt trong bối cảnh thật thà, không dối trá, biết tôn trọng tha nhân thì nhu cầu thực hiện cho bằng được của nó sẽ gắn liền với quyền lợi nhân quần, với lịch sử phát triển dân tộc, quốc gia. Ngược lại, lý tưởng được đặt trong tâm thế bất chấp, đạp bằng mọi thứ để đạt được bởi không cần tôn trọng tha nhân hay thật thà giữa người với người, thì chắc chắn, đích đến của nó phải là chiến tranh hay diệt vong.
Sở dĩ tôi nói như vậy bởi tôi tin rằng các nhà trí thức cũng nhìn thấy hoặc manh nha nhìn thấy mối nguy nếu tiếp tục lún sâu vào con đường giáo dục xã hội chủ nghĩa với chủ thuyết thần tượng hóa, thậm chí tôn giáo hóa lãnh tụ và không dạy cho con người lòng thật thà mà dạy cho con người nói theo, nói leo, cạnh tranh khốc liệt, và đích đến là phù thịnh. Nhưng các nhà giáo dục, trí thức cũng thừa biết rằng nếu lấy mô hình giáo dục Việt Nam Cộng Hòa làm lý tưởng hoặc điểm tham chiếu thì cũng chưa chắc đã ổn, vì mọi thứ, một khi đã thành quá khứ thì rất khó phù hợp với hiện tại. Đáng sợ nhất trong tiến trình phát triển của loài người là mang một kiểu lý tưởng quá khứ áp đặt với sinh thể hiện tại. Chỉ có con đường duy nhất, đó là tìm ra một mô hình giáo dục cho tương lai, với đầy đủ tính thật thà, nhân văn, nhân bản, sáng tạo và cầu thị, yêu thương.
Bởi chỉ có lòng thật thà, tình yêu thương mới cứu rỗi chúng ta. Bởi chỉ có yêu thương và tôn trọng người khác mới giúp chúng ta đứng đủ vững trên mặt đất này !
Viết từ Sài Gòn
Nguồn : RFA, 25/07/2020 (VietTuSaiGon's blog)
**********************
Vì sao các quan chức cộng sản và cả chúng ta sợ nói thật ?
Nguyễn Hùng, VOA, 24/07/2020
Các chính trị gia Việt Nam đang chuẩn bị cho đại hội cộng sản lần thứ 13 và ngoại trừ có điều gì bất thường, hàng ngàn đảng viên sẽ lại nghĩ một đằng và bỏ phiếu một nẻo. Họ cũng sẽ bỏ phiếu một nẻo và bỏ phiếu bằng chân một nẻo khác. Kết quả là hiện trạng lại vẫn như xưa. Hiển nhiên chẳng ai tin hiện trạng sẽ nhanh chóng mang lại những điều họ đang mong muốn. Đó là một nền giáo dục đủ tốt để khỏi phải lo cho con cái ra nước ngoài học tốn cả tỷ đồng mỗi năm. Đó là hệ thống y tế có lương tâm. Đó là một đất nước giàu có và một xã hội cưu mang những người nghèo khó và kém may mắn.
Một kỳ họp Quốc hội tại Việt Nam. Hình minh họa.
Vậy lý do tại sao họ lại làm vậy ? Đây là câu hỏi tôi có trong đầu khi nghebài diễn thuyết trên mạng hối cuối tháng Bảy của một tác giả có sách bán chạy hàng đầu theo bình chọn của báo New York Times, bà Luvvie Ajayi Jones. Bà Luvvie sinh ra ở Nigeria, lớn lên tại Chicago, thành phố nơi cựu Tổng thống Barack Obama bắt đầu sự nghiệp chính trị. Bà nói trong nhiều năm bà sống theo ước mơ của người khác. Ba má bà muốn con gái trở thành bác sĩ và bà theo đuổi giấc mơ của người lớn cho tới năm đầu đại học hồi đầu thập niên 2000. Sau khi đạt điểm rất thấp cho môn hóa học trong năm đầu ở đại học, bà quyết định không tự dối mình nữa vì bản thân bà không thích cả môi trường bệnh viện lẫn công việc trong môi trường đó. Việc nói thật với bản thân đã đưa bà tới với thế giới viết nơi bà nói thật về những gì ở nơi bà sống, nước bà sống và cả thế giới mà bà quan tâm tới. Bà bông đùa tự giới thiệu mình là "kẻ gây chuyện chuyên nghiệp".
Những gì bà Luvvie nói giúp chúng ta hiểu tại sao bà có thể nói ra sự thật mà rất nhiều người không thể. Tác giả có tiếng cho rằng nói thật cũng như một múi cơ trong cơ thể, phải có luyện tập cơ mới cứng cáp và có sức bền. Nói thật, theo bà Luvvie, là điều chính bà nhiều khi cũng sợ, nhưng khác với nhiều người khác, bà vượt qua nỗi sợ đó và học cách "làm cho bản thân thoải mái với điều khó thoải mái". Bà muốn mọi thứ tốt đẹp hơn cho mình và mọi người nhờ vào nói ra sự thật.
Công dân Hoa Kỳ gốc Nigeria cũng đặt ra ba câu hỏi cần trả lời mỗi khi quyết định có nên nói ra điều gì đó không ? Câu hỏi thứ nhất là ‘Tôi có thực sự nghĩ thế không’ hay chỉ vì thích chọc người khác. Câu hỏi thứ hai là ‘Tôi có thể bảo vệ điều mình nói không’ và cuối cùng là ‘Tôi có nói điều đó một cách có suy nghĩ không’. Ngoài ra bà cũng luôn nghĩ tới điều tệ nhất có thể xảy ra và điều tốt nhất có thể đến khi bà nói ra sự thật. Có những lần bà nghĩ nói thật sẽ khiến bà mất cơ hội được mời tới các sự kiện khi bà chỉ trích chính những nhà tổ chức sự kiện. Nhưng rồi nhiều nơi khác lại thích tính chính trực của bà, báo chí đưa tin về cuộc đấu tranh với bất công và bà lại có nhiều cơ hội hơn. Kết luận của bà là thực ra nhiều người có nhiều quyền lực hơn họ nghĩ và nhiều khi những điều xấu nhất họ lo ngại sẽ không xảy ra.
Điều đó hoàn toàn đúng với hàng trăm ủy viên trung ương hay hàng chục vị trong bộ chính trị và ban bí thư của Đảng cộng sản Việt Nam. Tôi tin rằng nhiều vị ngồi trong các cuộc họp ngán ngẩm tới mức chỉ muốn đập bàn nói "sao các anh cổ hủ và lạc hậu thế". Nhưng họ không nghĩ rằng họ có đủ quyền lực để nói vậy. Họ không nghĩ rằng nếu có một người dám lên tiếng, có lẽ những người khác cũng đứng lên. Nếu những người khác đó không đủ can đảm đứng lên ngay, họ cũng sẽ suy nghĩ và có lựa chọn trong lần sắp tới. Bà Luvvie nói làm cho người khác khó chịu vì lý do đúng đắn là trách nhiệm của chúng ta. Một diễn giả khác cũng từng nói khi chúng ta nói rõ cho người khác biết quan điểm và mong muốn của chúng ta, đó là khi chúng ta thể hiện sự quan tâm tới người khác và tới môi trường sống nói chung. Khi chúng ta nói ra sự thật và tạo ra sự thay đổi, nhiều người không có điều kiện để nói ra những điều đó cũng được hưởng lợi từ m ột môi trường sống tốt hơn. Chúng ta nói thật không phải vì ích kỷ mà vì cái chung.
Nói thật không phải khi nào cũng dễ dàng vì chính người Việt cũng nói "sự thật mất lòng". Để được lòng người khác, các quan cộng sản cũng như nhiều người trong chúng ta chọn nói dối. Các nhà khoa học ước tính mỗi ngày chúng ta phải nghe những lời nói dối từ 10-200 lần trong khi chúng ta tự dối mình từ 1-2 lần. Tác giả cuốn ‘Đoán ai nói dối’, bà Pamela Meyer cũng nói : "Dối trá là hành động [đòi] sự hợp tác… Lời nói dối chẳng có quyền lực gì chỉ dựa vào chuyện nó được nói ra. Quyền lực của nó xuất hiện khi có người đồng ý tin vào điều dối trá".
Nếu sau năm 1975 nhiều người đừng vờ tin vào những điều dối trá, Việt Nam giờ có lẽ đã ở trong nhóm đầu về sự phát triển của các nước Asean chứ không phải ở cuối. Ngay cả bây giờ nếu nhiều đảng viên vượt qua được nỗi sợ và nói ra những gì họ thực sự suy nghĩ về thực trạng xã hội, những thay đổi ở Việt Nam trong những năm tới sẽ nhanh hơn. Điều khó khăn hơn ở các thể chế cộng sản là các quan chức ở đó có nhiều nỗi sợ hơn ở các nước minh bạch. Không những chỉ sợ làm mất lòng người khác, sợ mất việc, mất thu nhập, nhiều quan chức còn sợ bị lộ vì đã làm quá nhiều điều sai trái trong một thể chế không coi trọng sự minh bạch. Vì lý do này sự minh bạch sẽ lại tới rất chậm trừ khi có sự thức tỉnh đồng loạt.
Sự im lặng trước những điều sai trái và bất công xảy ra hàng ngày ở năm xã hội cộng sản còn lại trên thế giới và ở nhiều nơi khác cho thấy vẫn có quá nhiều người chọn tin vào những lời dối trá dù họ có thực sự tin như thế không. Nhà hoạt động Martin Luther King từng nói hồi năm 1968, năm ở Việt Nam xảy ra biến cố Mậu Thân mà người ta còn nói dối tới tận hôm nay, rằng : "Rốt cuộc lại chúng ta sẽ nhớ không phải những lời của kẻ thù mà là sự im lặng của bạn bè chúng ta". Nhà thơ và nhà giáo Hoa Kỳ Clint Smith dẫn câu trích dẫn này trong một bài nói chuyện và nói ông có bốn nguyên tắc cho học sinh của mình : Đọc có phân tích, Viết có ý thức, Cất tiếng rõ ràng và Nói thật. Nếu các quan chức cộng sản chỉ cần bắt đầu với nguyên tắc cuối cùng và khuyến khích xã hội cùng làm vậy, Việt Nam sẽ không còn nằm trong cuối bảng xếp hạng về các quyền tự do căn bản và tấm hộ chiếu Việt Nam sẽ không còn bị nhiều nước coi rẻ như hiện nay.
Nguyễn Hùng
Nguồn : VOA, 24/07/2020
