Chuyến thăm Việt Nam của Thủ tướng Nhật Suga Yoshihide
Nguyễn Quang Dy, Viet-studies, 19/10/2020
Ngày 16/9/2020, ông Suga Yoshihide (chủ tịch đảng LDP) đã chính thức trở thành thủ tướng Nhật Bản (với kết quả bỏ phiếu là 314/462). Ông là thủ tướng thứ 99 của Nhật Bản (đến tháng 9/2021 sẽ phải bầu cử lại). Có thể nói, chính phủ Suga là sự nối tiếp của chính phủ Abe mà không có Abe. Ông Suga sẽ tiếp tục chính sách kinh tế của ông Abe (Abenomics) và chính sách đối ngoại của chính phủ Abe : Nhật là đồng minh số một của Mỹ ở Đông Á, có quan hệ gắn bó với ASEAN theo tầm nhìn Indo-Pacific, và có quan hệ nhạy cảm với Trung Quốc. Cũng như ông Abe, ông Suga cũng chọn Việt Nam là nước đầu tiên để đến thăm (18-20/10) với cương vị Thủ tướng. Nhưng tại sao Tokyo lại chọn Việt Nam và Indonesia ?
Thủ tướng Suga Yoshihide khẳng định Việt Nam là đối tác trọng yếu của Nhật Bản
Thứ nhất, ông Suga không thể đi thăm Mỹ vào lúc này khi có đại dịch và cuộc tranh cử đầy kịch tính bước vào giai đoạn cuối (showdown). Đi thăm ASEAN là lựa chọn tốt nhất lúc này, khi đối đầu Mỹ-Trung tại Biển Đông tăng lên. Việt Nam là chủ tịch ASEAN, có vị trí chiến lược quan trọng và nhạy cảm tại Biển Đông, trong khi Indonesia là nước lớn nhất ASEAN, và thành viên nhóm G-20. Việt Nam và Indonesia có vị trí chiến lược quan trọng bậc nhất trong ASEAN. Hai nước này là cái đê ngăn Trung Quốc bành trướng xuống phía Nam.
Thứ hai, chuyến thăm này của ông Suga tiếp theo cuộc họp ngoại trưởng bốn nước "Bộ Tứ" (Quad) tại Tokyo (6/10) tập trung bàn về tình hình căng thẳng ở khu vực Indo-Pacific và trật tự quốc tế sau đại dịch Covid-19. Cuộc họp không có tuyên bố chung vì quan điểm các nước khác nhau, và "Bộ Tứ" chưa có cơ chế làm việc chính thức (informal). Đây là cuộc họp ngoại trưởng "Bộ Tứ" lần thứ hai, sau cuộc họp lần đầu tại Washington (9/2019).
Trong bối cảnh các nước phải tập trung đối phó với đại dịch, Trung Quốc tranh thủ thời cơ để tăng cường gây sức ép tại Biển Đông. Các nước Mỹ, Canada (Bắc Mỹ) Anh, Pháp, Đức (Tây Âu), Nhật, Ấn Độ, Úc, Hàn Quốc (Châu Á) đang liên kết để đối phó với đại dịch, và hạn chế sự phụ thuộc vào nguồn cung của Trung Quốc. Trong khi Mỹ triển khai chủ trương "tách đôi" (decoupling) thì Nhật cũng đa dạng hóa chuỗi cung ứng (supply chain).
Trung Quốc đã lên tiếng phản ứng, gọi "Bộ Tứ" là "NATO Châu Á". Tuy Hà Nội ủng hộ "Bộ Tứ" và tham gia "Bộ Tứ +3" (gồm Việt Nam, Hàn Quốc, Tân Tây Lan) để chống dịch, nhưng Jakarta vẫn lưỡng lự vì ngại Trung Quốc phản ứng, và sợ làm ảnh hưởng đến vai trò "trung lập" (neutrality) của ASEAN. Nhưng gần đây, ASEAN nói chung và bốn nước "tiền tuyến" (frontline states) tại Biển Đông nói riêng (Việt Nam, Indonesia, Malaysia, Philippines) có thái độ cứng rắn hơn trước sức ép ngày càng trắng trợn của Trung Quốc tại Biển Đông.
Thứ ba, trong bối cảnh nước Mỹ bị phân hóa cao độ trong chiến dịch tranh cử tổng thống, vai trò quốc tế và cam kết đồng minh của Mỹ suy giảm, trong khi đối đầu Mỹ-Trung ngày càng quyết liệt, và hậu quả kinh tế của đại dịch Covid-19 ngày càng nặng nề. Vì vậy, Nhật phải tăng cường quan hệ với các nước khu vực Indo-Pacific để bảo vệ lợi ích của Nhật ở khu vực này, và giúp các nước ASEAN đương đầu với áp lực của Trung Quốc. Tuy lập trường của Nhật mềm mỏng hơn Mỹ, nhưng tăng cường hợp tác quốc phòng là "mấu chốt" (key point) trong chuyến thăm Việt Nam của ông Suga, sau khi ba chiến hạm Nhật vừa đến thăm cảng Cam Ranh (10/10), gồm tàu sân bay JS Kaga, tàu khu trục JS Ikazuchi, và tàu ngầm JS Shoryu.
Nhật đã tham gia "Five Eyes" (cơ chế tình báo năm nước Mỹ, Anh, Úc Canada, Tân Tây Lan) nay trở thành "Six Eyes". Trong khi đó, Úc bắt đầu tham gia tập trận hải quân Malabar ở Ấn Độ Dương cùng Mỹ, Ấn Độ, Nhật (Bộ Tứ). Năm nay, quan hệ Trung-Úc ngày càng xấu đi sau khi Canberra kêu gọi điều tra nguồn gốc dịch Covid-19, làm Trung Quốc tức giận, áp đặt các biện pháp trừng phạt thương mại (không mua thịt bò và lúa mạch của Úc).
Gần đây, ba nước (Nhật, Úc, Ấn) xúc tiến "Sáng kiến Chuỗi Cung ứng Bền vững" (Supply Chain Resilience Initiative), nhằm giảm lệ thuộc vào Trung Quốc, và để ngỏ cho các nước ASEAN tham gia. Nếu Bắc Kinh hành xử thô bạo, thì các nước sẽ liên kết để cô lập Trung Quốc. Để hỗ trợ các doanh nghiệp Nhật rút khỏi Trung Quốc, Tokyo quyết định chi 2,2 tỷ USD. Tháng 7/2020, Tokyo đã chi 542 triệu USD để hỗ trợ 57 công ty đầu tư vào Nhật, và 30 công ty khác đầu tư vào ASEAN, trong số đó một nửa đầu tư vào Việt Nam.
Việt Nam đang nổi lên như một nước kiểm soát thành công đại dịch, và trở thành một địa chỉ đầu tư lý tưởng tại khu vực cho các công ty Nhật đang rời Trung Quốc. Theo các chuyên gia Nhật, có ba lý do quan trọng làm cho Nhật quan tâm đến Việt Nam. Một là, số người Việt đến sống và làm việc tại Nhật tăng nhanh nhất (đến nay có 420.000 người). Hai là, Việt Nam có tốc độ tăng trưởng cao nhất về dòng vốn FDI từ Nhật, để điều chỉnh chuỗi cung ứng. Ba là, ASEAN có vị trí sống còn trong chiến lược của Nhật tại khu vực Indo-Pacific.
Tính đến 12/2019, Nhật đã cho Việt Nam vay (ODA) là 23,76 tỷ USD (đứng đầu, chiếm 26,3% tổng vốn vay nước ngoài). Tính đến 9/2020, Nhật có 4.595 dự án FDI tại Việt Nam, với tổng vốn đầu tư là 59,87 tỷ USD (đứng thứ 2 trong số 136 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam). Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu trong 9 tháng đầu năm 2020 là 28,6 tỷ USD (giảm 1,8% so với cùng kỳ năm 2019), trong đó nhập khẩu là 14,6 tỷ USD (tăng 3,1% so với cùng kỳ năm 2019), xuất khẩu là 14 tỷ USD (giảm 6,4% so với cùng kỳ năm 2019).
Quan hệ Nhật-Việt đã phát triển rất mạnh trên cơ sở hai nước đã thiết lập quan hệ ngoại giao sớm (từ 21/9/1973), nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược (2009) và đối tác chiến lược sâu rộng (3/2014). Nhật là nước G7 đầu tiên công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam (2011), và mời Việt Nam dự Hội nghị Thượng đỉnh G7 mở rộng (5/2016). Những năm gần đây, quan hệ Nhật-Việt đã phát triển lên một tầm cao mới, với các chuyến thăm chính thức của lãnh đạo hai nước, như Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng (2015) và Nhật Hoàng (2017). Đặc biệt, Thủ tướng Abe Shinzo đã thăm Việt Nam bốn lần trong 8 năm cầm quyền.
Theo Nikkei, trong chuyến thăm Việt Nam lần này của Thủ tướng Suga Yoshihide, ngay sau hội đàm Nhật-Việt (sáng 19/10), hai bên đã ký 12 văn bản hợp tác, trong đó có hiệp định chuyển giao thiết bị và kỹ thuật quốc phòng của Nhật cho Việt Nam. Đây là một bước phát triển quan trọng cho hợp tác an ninh-quốc phòng giữa hai nước, đặc biệt là an ninh trên biển. Nhật sẽ tiếp tục chuyển giao cho Việt Nam tàu tuần tra của lực lượng cảnh sát biển. Hợp tác an ninh là chủ đề chính trong các cuộc gặp của ông Suga với các lãnh đạo của Việt Nam.
Theo CSIS, Thủ tướng Suga Yoshihide đã "phá vỡ truyền thống" khi không đi thăm Mỹ trước mà đi thăm Việt Nam và Indonesia. Chuyến thăm này nhằm củng cố quan hệ của Nhật với khu vực, nơi Việt Nam và Indonesia có vai trò trọng yếu trong tầm nhìn Indo-Pacific tự do và rộng mở . Ông Suga nói : "Tôi chọn Việt Nam vì đó là địa điểm thích hợp nhất để tôi gửi thông điệp này ra thế giới". Tuy liên minh Nhật-Mỹ vẫn là nền tảng của an ninh và ổn định trong khu vực, nhưng Nhật Bản có vai trò dẫn đầu đối với hòa bình và thịnh vượng tại đây.
Sớm hay muộn, "Bộ Tứ mở rộng" sẽ là xu hướng tất yếu trong cấu trúc an ninh khu vực để đối phó với bành trướng và đe dọa của Trung Quốc. Tokyo thúc đẩy tầm nhìn Indo-Pacific không chỉ qua hợp tác an ninh quốc phòng (như tập trận và chuyển giao thiết bị quốc phòng), mà còn qua hợp tác toàn diện (như phát triển hạ tầng và đa dạng hóa chuỗi cung ứng). Vì vậy, Việt Nam phải cải thiện môi trường kinh doanh (như thủ tục minh bạch, thông thoáng), và nâng cao năng lực cho nguồn nhân lực (như ngôn ngữ và hiểu biết về văn hóa Nhật).
Nguyễn Quang Dy
Nguồn : Viet-studies, 19/10/2020
****************************
Biển Đông : Nhật tăng cường quan hệ an ninh với Việt Nam, thêm sức ép lên Trung Quốc
BBC, 20/10/2020
Tokyo đang tăng sức ép lên Bắc Kinh về vấn đề tranh chấp Biển Đông, khi thủ tướng mới đắc cử của Nhật Bản tìm cách tăng cường quan hệ an ninh trong chuyến công du chính thức đầu tiên của ông ở Đông Nam Á.
Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga (thứ 3) và người đồng cấp Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc (thứ 2) thăm Nhà sàn của cố Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Hà Nội ngày 19/10/2020
Đến thăm Hà Nội hôm thứ Hai, ông Yoshihide Suga đã nhất trí với người đồng cấp Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc hợp tác trong nhiều vấn đề của khu vực, bao gồm cả về Biển Đông đang tranh chấp, theo SCMP.
Trong một động thái khác khiến Bắc Kinh phiền lòng, tại Tokyo, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Nobuo Kishi và người đồng cấp Úc Linda Reynolds đã đồng ý tăng cường hợp tác Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, bao gồm các hoạt động hàng hải ở Biển Đông.
Phát biểu với giới truyền thông tại Hà Nội, ông Suga mô tả thỏa thuận với Việt Nam là một "bước tiến lớn trong lĩnh vực an ninh". Về nguyên tắc, theo thỏa thuận này, Nhật Bản sẽ xuất khẩu thiết bị và công nghệ quốc phòng gồm máy bay tuần tra và radar cho Việt Nam.
Ông Suga, người nhậm chức tháng trước, nói Việt Nam là "nền tảng" trong các nỗ lực nhằm hiện thực hóa một "Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và cởi mở" và rằng Nhật Bản sẽ đóng góp vào "hòa bình và thịnh vượng trong khu vực", Kyodo News đưa tin.
Ông cũng chỉ trích các hoạt động ở Biển Đông "đi ngược lại pháp quyền" - một ám chỉ sự lấn lướt của Bắc Kinh tại Biển Đông, nơi ước tính 1/3 các tầu hàng toàn cầu đi qua.
"Điều quan trọng là tất cả các quốc gia liên quan phải nỗ lực hướng tới một giải pháp hóa giải xung đột ở Biển Đông mà không cần dùng đến vũ lực hoặc ép buộc", ông Suga nói trong bài phát biểu tại một trường đại học ở Hà Nội.
Điểm đến kế tiếp của ông Suga là Indonesia. Giới quan sát khu vực cho biết chuyến công du nước ngoài đầu tiên của ông trên cương vị thủ tướng một phần là nhằm thúc đẩy sự hiện diện của Nhật ở Đông Nam Á, đồng thời nêu bật sự cạnh tranh giữa Tokyo và Bắc Kinh về tranh chấp lãnh thổ và ảnh hưởng trong khu vực.
Với tư cách là đồng minh quan trọng của Mỹ ở Châu Á, Nhật Bản đã tìm cách cân bằng một cách thận trọng các mối quan hệ với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của Nhật, và tránh mọi cuộc đối đầu công khai với Bắc Kinh. Tokyo đã do dự trong việc cử tàu chiến tham gia các hoạt động tự do hàng hải do Mỹ tổ chức, mà Washington nói là một phần trong nỗ lực chống lại các hoạt động của Trung Quốc trong khu vực nhưng Bắc Kinh cho rằng đang làm tổn hại đến sự ổn định của khu vực.
Giới quan sát cho rằng Bắc Kinh nhận thức sâu sắc về sức ép đó trong bối cảnh căng thẳng gia tăng với Washington về Biển Đông và các vấn đề nhạy cảm khác như nhân quyền, Đài Loan, Tân Cương và Tây Tạng.
Nhưng vẫn chưa rõ liệu các nước Đông Nam Á có xoay trục về phía Mỹ và các đồng minh thay vì Trung Quốc hay không.
Trong cuộc gặp với ông Suga hôm thứ Hai, Thủ tướng Phúc cho biết "Việt Nam hoan nghênh Nhật Bản, một cường quốc toàn cầu, tiếp tục đóng góp tích cực vào hòa bình, ổn định và thịnh vượng của khu vực và toàn cầu".
Việt Nam đã tìm cách củng cố mối quan hệ với Nhật Bản cũng như Mỹ, Úc và Ấn Độ trong những năm gần đây trong bối cảnh quan hệ căng thẳng với Bắc Kinh về Biển Đông. Việt Nam là thành viên duy nhất của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á không được các nhà ngoại giao hoặc quan chức quốc phòng Trung Quốc đến thăm trong chuyến công du của Bắc Kinh vào tháng trước.
Nguồn : BBC, 20/10/2020