Luật Bảo vệ Môi trường sửa đổi là "đáng thất vọng"
Đặng Ngọc Quang, BBC, 17/11/2020
Tuần này, Quốc hội Việt Nam và các đại biểu của Quốc hội lại gây ra một sự chú ý mà có thể gọi là "xôn xao dư luận" từ các giới và công luận Việt Nam, nhưng lần này là từ khía cạnh luật pháp và chính sách pháp luật của nhà nước liên quan tới môi trường, khi cơ quan lập pháp này thông qua một đạo luật mà nhiều người cho là không thỏa mãn và đầy tranh cãi.
Nhiều thảm họa môi trường và thiên tai liên quan tới các chính sách phát triển, ứng phó và bảo vệ thiên nhiên đang ảnh hưởng đến an sinh và đời sống của người dân Việt Nam
Thực vậy, ngay sau khi Quốc hội công bố kết quả bỏ phiếu Luật Bảo vệ môi trường [Sửa đổi], giới bảo vệ môi trường Việt Nam lập tức tỏ ra thất vọng trên mạng xã hội. Luật Bảo vệ Môi trường sửa đổi vừa được thông qua chỉ yêu cầu công bố quyết định đánh giá tác động môi trường mà theo đó, các doanh nghiệp không có nghĩa vụ cho công chúng và báo chí tiếp cận Báo cáo tác động môi trường.
Tôi hoàn toàn đồng ý với nhận xét của không ít chuyên gia môi trường đây là một bước lùi tệ hại so với điều Điều 131 quy định về nghĩa vụ Công khai thông tin về môi trường theo Luật Bảo vệ Môi trường 2014. Việc hủy bỏ Điều luật này được đánh giá mang lại lợi ích nặng cân cho giới đầu tư công nghiệp và năng lượng.
"Phản bội" môi trường và "phản bội" người dân ?
Người biểu tình Việt Nam phản đối tập đoàn Formosa gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng làm thủy, hải sản chết hàng loạt ở miền Trung Việt Nam năm 2016
Trong phiên biểu quyết chiều hôm nay, 17/11/2020, chỉ có 16 đại biểu quốc hội không tán thành, 7 người không biểu quyết trong số 466 người bỏ phiếu.
Trên trang Facebook cá nhân, bày tỏ sự thất vọng ngay sau khi kết quả bỏ phiếu ở quốc hội được công bố nhà hoạt động, thạc sĩ Phạm Thị Hương Giang (còn được biết đến là Facebooker Jang Kều) - người sáng lập và chủ tịch Quỹ Sống nhận xét "họ [những người bỏ phiếu trong phiên họp quốc hội] không có khả năng đọc hiểu, hoặc họ phản bội môi trường, phản bội người dân".
Trong phần bình luận của bài viết nói trên, bà Ngụy Thị Khanh, Chủ tịch Liên minh Năng lượng Bền vững Việt nam (VSEA), người được Quỹ Môi trường Goldman đã trao giải Anh hùng môi trường năm 2018 - Giám đốc Trung tâm phát triển sáng tạo xanh viết bình luận "kết quả [này] cho thấy Đại biểu Quốc hội không quan tâm, không lo cho môi trường sống của họ. Tiếc là những người hiểu và lo cho môi trường ít quá".
Còn tiến sĩ Nguyễn Ngọc Huy - Cố vấn cấp cao về biến đổi khí hậu và giảm thiểu thiên tai của tổ chức Oxfam, nêu ý kiến đây là "Một bước lùi vào đầm lầy đen đúa của tàn dư hóa chất, của sặc sụa khói bụi và một tương lai mịt mờ".
Ý kiến trong nội bộ Đại biểu quốc hội nói gì ?
Môi trường sống ở nhiều nơi đang là một thách thức của người dân Việt Nam trước nạn ô nhiễm
Trước đấy, ngày 02/11/2020 một liên minh các tổ chức xã hội với sự tham gia của 124 tổ chức thành viên đã gửi thư kêu gọi Quốc hội hoãn thông qua dự luật sửa đổi này.
Trong các đại biểu quốc hội, có bác sĩ Phó Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Lân Hiếu đăng đàn thảo luận và được dẫn lại ở báo chí những ý kiến phù hợp với các quan điểm của giới hoạt động. Tuy vậy, ông không viện dẫn trực tiếp ý kiến trong khuyến nghị của Liên minh các tổ chức xã hội.
Đại biểu Hiếu đã nói với Tuổi Trẻ : "Việc công khai đánh giá tác động môi trường cho phép và đảm bảo sự giám sát của cộng đồng, của các tổ chức độc lập, hạn chế các xâm phạm tới tài nguyên thiên nhiên, và bảo vệ môi trường.
"Nếu sự giám sát này bị triệt tiêu, trong tương lai chúng ta sẽ lại phải tiếp tục chứng kiến những hậu quả tàn khốc sau khi thiên nhiên, môi trường đã bị hủy hoại vì sự yếu kém, tham lam, cuồng vọng của con người".
Dẫn thông tin từ Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn, năm 2013, báo mạng Việt Nam gần đây cho biết khoảng 20.000 héc-ta rừng đã bị phá hủy để làm 160 nhà máy thủy điện nhỏ trong những năm gần đây, hay là mỗi dự án này hủy diệt 125 héc-ta rừng.
Còn trong một dự án về Green New Deal của Liên Hiệp Châu Âu, mà Việt Nam cũng trong danh sách quốc gia nhận tài trợ, họ nhận định ngành sản xuất năng lượng và công nghiệp phát thải trực tiếp tới 45% tổng lượng khí CO2 vào khí quyển.
Cân đối giữa tăng trưởng và phát triển bền vững, lành mạnh, trong đó có bảo vệ môi trường là một vấn đề lớn đối với nhiều quốc gia trên thế giới
Kết quả bỏ phiếu năm nay tỏ ra là sản phẩm mà Báo Người Đô thị đã ghi nhận từ năm 2019 khi thấy 'Bộ Tài nguyên & Môi trường đang nhất định tiếp tục "biến tấu" đánh giá tác động môi trường và toàn bộ quy trình xung quanh nó trở thành thông tin "mật", quy chuẩn thành quy phạm pháp luật'.
Báo đã dự báo "chất lượng đánh giá tác động môi trường dễ bị những bàn tay lợi ích nhóm "thọc" vào lũng đoạn.
Và như vậy, rất có thể đất nước không chỉ có một Formosa, Vedan hay Bauxit Tây Nguyên, mà sẽ còn có hàng trăm dự án tương tự.'
Tôi muốn hỏi "phải chăng đối chiếu với thực tế môi trường Việt Nam và tương lai, luật Bảo vệ Môi trường sửa đổi mới được Quốc hội Việt Nam thông qua có phải đã đem lại một thất vọng to lớn không chỉ cho giới hoạt động môi trường ?
Đặng Ngọc Quang (Huế)
Nguồn : BBC, 17/11/2020
Tác giả là một nhà nghiên cứu về cộng đồng và phát triển Việt Nam, hiện đang sinh sống và làm việc tại Huế.
**********************
Nguy hại nào từ Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi) vừa được thông qua ?
Diễm Thi, RFA, 17/11/2020
Luật Bảo vệ Môi trường (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua với gần 92% phiếu tán thành. Luật sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2022. Riêng nội dung về đánh giá sơ bộ tác động môi trường có hiệu lực thi hành từ ngày 1/2/2021. Luật này sẽ thay thế Luật Bảo vệ môi trường số 55/2014.
Đốt rác vùng ven thành phố Hà Nội. AFP
Trước giờ Quốc hội bấm nút biểu quyết, đại biểu Quốc hội Nguyễn Lân Hiếu có ý kiến hoãn việc thông qua dự luật này vì điều khoản về việc công khai Báo cáo đánh giá tác động môi trường tiếp tục không được chỉnh sửa sau nhiều đóng góp của các chuyên gia, nhà khoa học, tổ chức xã hội.
Trước đó hai tuần, một nhóm các tổ chức hoạt động trong lĩnh vực môi trường, năng lượng, sức khoẻ, pháp lý tại Việt Nam cũng có thư kiến nghị gửi tới Uỷ ban Khoa học Công nghệ Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường, cùng một số đại biểu quốc hội đề nghị hoãn thông qua luật sửa đổi này để có thêm thời gian nghiên cứu, hoàn thiện dự thảo.
Dù có những ý kiến đề nghị hoãn thì luật cũng vẫn được thông qua vào ngày 17/11. Giáo sư Đặng Hùng Võ, nguyên thứ trưởng Bộ Tài Nguyên- Môi trường, nói với RFA vào tối cùng ngày :
"Một cách khái quát thì tôi cho rằng một số triết lý để bảo vệ môi trường đã được đưa vào luật sửa đổi. Ví dụ ai gây ra hậu quả về môi trường thì người đó phải chi trả. Nhưng tôi cho rằng nếu chỉ như thế thì cũng như nhiều luật khác ở Việt Nam, tức là sẽ ách tắc ở khâu triển khai. Cơ chế nào để triển khai những nguyên tắc thì phải cần những nghị định của chính phủ với các nghiên cứu để đưa ra các giải pháp thật cụ thể. Nhất là trong hoàn cảnh hiện nay cái xu thế tăng phí ở Việt Nam là đáng ngại.
Tôi cho rằng khả năng tăng phí chính thức thông qua các quy định về luật pháp với khả năng tăng các loại phí không chính thức trên thực tế vẫn là bài toán lớn. Để xem giải pháp nào là giải pháp phù hợp và không gây đè nặng phí lên người dân".
Một số chuyên gia cho rằng dự thảo Luật Bảo vệ Môi trường sửa đổi còn bộc lộ không ít bất cập, hạn chế cần được tiếp tục xem xét, bổ sung. Thêm vào đó, dự thảo Luật chưa quy định rõ ràng về việc cung cấp thông tin và công khai thông tin về các thành viên hội đồng thẩm định.
Sáng 2/11/2020, các tổ chức Liên minh Năng lượng bền vững Việt Nam, Liên minh Phòng chống các bệnh không lây nhiễm, Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam và Nhóm Công lý-Môi trường-Sức khỏe cùng tổ chức tọa đàm "Góc nhìn cộng đồng và chuyên gia đối với luật Bảo vệ môi trường sửa đổi".
Truyền thông Nhà nước dẫn lời Phó Giáo sư Tiến sĩ Bùi Thị An-Viện trưởng Viện Tài nguyên, môi trường và Phát triển cộng đồng, phát biểu tại tọa đàm rằng : Sau hơn 5 năm được thực thi, Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 đã bộc lộ không ít bất cập, hạn chế, đòi hỏi phải sửa đổi, bổ sung để phù hợp với thực tiễn đất nước. Theo đó, từ khi khởi thảo đến nay, dự thảo Luật Bảo vệ môi trường đã qua 7 lần sửa đổi, đã qua bước thẩm tra và chỉ còn chưa đầy 10 ngày nữa là được Quốc hội, đại biểu Quốc hội xem xét, thông qua. Tuy vậy, dự thảo Luật sửa đổi còn nhiều vấn đề thiếu sót, từ phạm vi, kết cấu, nội dung cần được tiếp tục xem xét, bổ sung để tránh tình trạng luật ra đời thiếu tính khả thi, không áp dụng được vào thực tiễn.
Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Sinh, Chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam, từng nói với RFA rằng :
"Luật Bảo vệ môi trường đầu tiên được Quốc hội thông qua và được ban hành năm 1993. Từ đó đến nay đã qua một lần sửa đổi là 2003, một lần nữa vào năm 2014 và bây giờ là 2020, tức là lần thứ ba để sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật năm 1993 đó.
Vì thế cho nên việc điều chỉnh, bổ sung là việc rất bình thường, một nhu cầu thực tiễn, làm sao để luôn luôn hoàn thiện các quy định của luật để khả thi hơn đồng thời có tác dụng tốt hơn với biến động cuộc sống, trong đó có nội dung về đánh giá tác động môi trường và các nội dung khác mà chúng tôi thấy cần phải cập nhật tình hình".
Một điểm đặc biệt lần đầu tiên được nêu ra trong luật này quy định cộng đồng dân cư là một chủ thể trong công tác bảo vệ môi trường.
Giáo sư Đặng Hùng Võ không đồng tình với khái niệm này. Ông cho rằng khái niệm ‘cộng đồng dân cư’ ở Việt Nam chưa được định nghĩa rõ ràng, chuẩn mực. Do đó, nếu nói ‘nhân dân là một chủ thể trong công tác bảo vệ môi trường' thì chính xác hơn. Người dân phải được tham gia vào việc giám sát các cơ sở công nghiệp để họ không xả thải trực tiếp ra môi trường khi chất thải chưa qua xử lý.
Trong số các đại biểu tham gia biểu quyết ở Quốc hội hôm 17/11 có 16 đại biểu không tán thành thông qua dự luật, 7 đại biểu không biểu quyết. Một trong những điều mà đại biểu, chuyên gia băn khoăn là về trách nhiệm công khai báo cáo đánh giá tác động môi trường.
Theo những đại biểu này, luật thông qua chỉ quy định trách nhiệm của chủ dự án đầu tư công khai báo cáo đánh giá tác động môi trường đã được phê duyệt kết quả thẩm định, trừ các thông tin thuộc bí mật nhà nước, bí mật của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật. Cơ quan thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường chỉ có trách nhiệm công khai trên cổng thông tin điện tử quyết định phê duyệt kết quả thẩm định, trừ các thông tin liên quan đến bí mật nhà nước, bí mật của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật.
Như vậy là chưa có sự thay đổi rõ ràng về bản chất của điều luật, vẫn đang hạn chế quyền tiếp cận đánh giá tác động môi trường của cộng đồng.
Cũng có ý kiến cho rằng, với những điều khoản trong dự luật chưa được rõ ràng mà luật đã thông qua thì thực chất, luật này chỉ bảo vệ lợi ích cho các chủ dự án đầu tư, chứ không phải bảo vệ cho môi trường sinh thái, an toàn môi sinh, phát triển bền vững, sức khoẻ cho người dân.
Tiến sĩ Dương Văn Ni từ chối bình luận. Ông nói : "Cái này nó nhạy cảm quá mình không bàn được. Không trả lời được !"
Giáo sư Đặng Hùng Võ thì nhận định nguồn gây ô nhiễm lớn nhất vẫn là các chủ đầu tư. Họ gây ô nhiễm môi trường trong quá trình đầu tư công nghiệp, dịch vụ, nông nghiệp. Trong đó, trách nhiệm của chính quyền sở tại không nhỏ. Ông giải thích :
"Các chủ đầu tư thường là những người gây ra các sự cố môi trường lớn. Tuy vậy, việc xử lý mối quan hệ giữa các cơ quan quản lý với các chủ đầu tư để bảo vệ môi trường mới là vấn đề cốt yếu. Nguồn gây ô nhiễm lớn nhất vẫn là các chủ đầu tư. Thứ hai là chính quyền. Ví dụ như chính quyền các đô thị làm gì để giải quyết vấn đề khí thải, nước thải và vấn đề chất thải rắn.
Tôi cho rằng nếu đặt vấn đề bảo vệ môi trường đối với các chủ đầu tư phải trên tinh thần nâng cao trách nhiệm đầu tư sao cho không gây ô nhiễm môi trường. Muốn thế phải có sự tham gia giám sát của người dân".
Ông Đặng Hùng Võ kết luận, ba yếu tố quan trọng nhất trong quản trị là công khai, minh bạch ; người dân tham gia giám sát ; trách nhiệm giải trình của cơ quan quản lý. Ba yếu tố đó phải kết lại với nhau thành một hệ thống. Nếu không thì nó sẽ vô nghĩa.
Diễm Thi
Nguồn : RFA, 17/11/2020