Hà Nội đã phải có bước đi cẩn trọng trong một giai đoạn chuyển giao đầy cam go ở Washington.
Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và Chủ tịch nước Việt Nam Trần Đại Quang chụp ảnh tại Hà Nội vào ngày 11 tháng 11 năm 2017. Ảnh : Flickr / Nhà Trắng
Ngày 30/11, lãnh đạo Việt Nam đã chính thức gửi điện mừng ông Joe Biden trở thành Tổng thống đắc cử Mỹ, gần một tháng sau cuộc bầu cử căng thẳng giữa ông Biden với Tổng thống đương nhiệm Donald Trump. Trong một động thái ngoại giao được tính toán kỹ lưỡng, Tổng bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng và Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cùng bày tỏ tin tưởng quan hệ sẽ tiếp tục được cải thiện khi chính quyền Biden nhậm chức.
"Trên cơ sở quan hệ song phương được xây dựng trong 25 năm qua", hai nhà lãnh đạo tuyên bố trong thư gửi ông Biden, "quan hệ đối tác toàn diện Việt Nam-Hoa Kỳ sẽ tiếp tục phát triển theo hướng có kết quả, hiệu quả và bền vững, mang lại lợi ích cho nhân dân hai nước cũng như hòa bình, an ninh, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực và trên thế giới".
Thời điểm diễn ra lời chúc mừng phản ánh tình trạng tiến thoái lưỡng nan chung của các cường quốc vừa và nhỏ khi tìm cách phản ứng với cuộc bầu cử Mỹ, khi Tổng thống Trump vẫn không chịu thừa nhận thất bại. Ở Đông Nam Á, Singapore gửi lời chúc mừng đầu tiên vào ngày 8/11. Trung Quốc đã gửi lời chúc mừng hơn hai tuần sau đó, trong khi Tổng thống Vladimir Putin của Nga nói rằng ông sẽ đợi cho đến khi kết quả bầu cử Mỹ được chốt. Vậy thì giải thích thế nào về thời điểm Việt Nam chọn chúc mừng ?
Thứ nhất, các nhà lãnh đạo Việt Nam xác định không nên đi quá sớm, vì Việt Nam đã có một số kinh nghiệm gần đây trong việc đối phó với những bất ngờ từ Washington. Năm 2016, Việt Nam, giống như cả thế giới, chứng kiến cuộc bầu cử đầy bất ngờ của Trump vào vị trí Tổng thống Mỹ, mặc dù thực tế rằng Hillary Clinton đã được dự đoán là người chiến thắng. Điều tương tự cũng xảy ra đối với hiệp định thương mại Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), được Tổng thống Obama đàm phán trước khi cả Trump và Clinton phản đối hiệp định này trong cuộc bầu cử năm 2016. Trump đã rút khỏi TPP trong những ngày đầu tiên nắm quyền.
Hơn nữa, Việt Nam chẳng có mấy lợi ích từ việc chúc mừng Biden trước khi kết quả được chính thức công bố hoặc khi còn nhiều nghi ngờ. Trong những năm gần đây, chính sách đối ngoại của Việt Nam và chính sách của chính quyền Trump gần như bổ sung cho nhau. Thông điệp ngoại giao của Việt Nam liên quan đến cuộc bầu cử Mỹ cũng phải tính đến các chuyến thăm bất ngờ của Ngoại trưởng Mike Pompeo và Cố vấn An ninh quốc gia Robert O’Brien tới Hà Nội vào tháng 11. Vì vậy, Việt Nam đã phải tính đến thực tế là chính quyền Trump vẫn có khả năng đưa ra các quyết định ảnh hưởng đến lợi ích của mình, chẳng hạn như các phiên điều trần sắp tới liên quan đến cuộc điều tra Mục 301 về cáo buộc Việt Nam thao túng tiền tệvà nhập khẩu gỗ chặt hạ trái phép. Đồng thời, Việt Nam coi Đảng Dân chủ là một thể chế sẽ hành động vừa phải và sẽ không đổ lỗi cho Việt Nam trước khi tiến hành điều gì. Trong trường hợp này, việc ghi nhận chiến thắng của Biden không quá muộn sẽ giúp Hà Nội đi đúng hướng với chính quyền mới tiềm năng mà chính sách đối ngoại của họ, đặc biệt là đối với khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương, vẫn còn được xem xét.
Nói cách khác, Đảng Dân chủ sẽ không quá khó chịu trước thông điệp chúc mừng trễ nải của Việt Nam, trong khi phe Trump có thể bị kích động nếu Việt Nam chọn hành động sớm.
Thứ hai, việc Việt Nam theo đuổi chính sách đối ngoại độc lập và tự chủ, đặc biệt là đối với Trung Quốc, giúp giải thích tại sao Việt Nam không hành động ngay sau khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gửi điện mừng tới Biden vào ngày 8/11. Xét đến căng thẳng Mỹ-Trung hiện nay, Bộ Ngoại giao Việt Nam muốn tránh việc thông điệp chúc mừng bị coi là phản ánh bất kỳ mối quan hệ Mỹ-Trung hay Việt-Trung. Do đó, Hà Nội đã đưa ra quan điểm không "theo sau" hành động của Trung Quốc khi chúc mừng Biden.
Một điều nữa cần lưu ý là các nhà lãnh đạo Việt Nam có nhiều tính toán để thực hiện trước Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 13 của Đảng cộng sản Việt Nam vào tháng 1, sẽ chọn ra tứ trụ và đề ra đường lối chính sách của Việt Nam trong 5 năm tới. Sau nhiều năm thành công trong hội nhập quốc tế, Ban lãnh đạo Việt Nam coi đối ngoại là một trong những ưu tiên hàng đầu và sẽ tập trung vào các biện pháp giảm thiểu tác động của việc gia tăng cạnh tranh Mỹ – Trung.
Do kết quả của Đại hội Đảng cộng sản Việt Nam được nhiều người ở Hà Nội cho là rất "cạnh tranh" và "không thể đoán trước được", nên vẫn còn phải xem liệu ông Trọng có giữ chức tổng bí thư của đảng hay không, hay liệu sẽ có người kế nhiệm là ông Trần Quốc Vượng, Ủy viên Thường trực Ban Bí thư trung ương Đoàn. Một ứng cử viên khả dĩ khác là Thủ tướng đương nhiệm Nguyễn Xuân Phúc, người đã được ghi nhận vì những đóng góp cho thành tích kinh tế Việt Nam gần đây.
Ví dụ rõ ràng nhất là việc Việt Nam là một trong số ít quốc gia trên thế giới – và là quốc gia duy nhất ở Đông Nam Á – tránh được suy thoái sau đại dịch corona. Theo ông Phúc, Việt Nam cũng đã ký một hiệp định thương mại tự do quan trọng với Liên Hiệp Châu Âu và gần đây nhất là hiệp định thương mại lớn của Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP). Trong khi đó, với việc ông Trọng làm tổng bí thư, Đảng cộng sản Việt Nam lần đầu tiên đã ban hành một nghị định cụ thể tập trung vào các vấn đề đối ngoại. Nghị định 25 CT/TW của Ban Chấp hành trung ương đảng nhấn mạnh cam kết của Việt Nam trong việc theo đuổi và thúc đẩy ngoại giao đa phương.
Ai lên nắm quyền sẽ đặt vấn đề đối ngoại lên hàng đầu và đối mặt với những thách thức nảy sinh từ tình hình căng thẳng Mỹ-Trung hiện nay. Và trong một thời kỳ khó khăn của Quá trình chuyển đổi ở Washington, Việt Nam đã và đang chuẩn bị ứng phó với mọi tình huống, như được phản ánh trong phát biểu của ông Trọng tại lễ khai mạc Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 37 vào tháng trước : "Chính sách nhất quán của Việt Nam là tham gia vào đa dạng hóa và đa phương hóa quan hệ đối ngoại, trở thành một người bạn và đối tác tin cậy, một thành viên tích cực và có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế, phấn đấu vì hòa bình, hợp tác và phát triển", ông nói với những người đồng cấp Đông Nam Á. "Tinh thần ấy đã hướng Việt Nam đi từ sức mạnh này sang thế mạnh khác trong 75 năm qua và sẽ tiếp tục là kim chỉ nam cho chính sách đối ngoại của chúng ta, đặc biệt trong bối cảnh thế giới đang diễn ra những diễn biến phức tạp và khó lường".
Du Nhat Dang
Nguyên tác : Vietnam’s Balancing Act Between Biden and Trump, The Diplomat, 10/12/2020
Anh Khoa dịch
Nguồn : VNTB, 13/12/2020
Du Nhat Dang là một phóng viên Việt Nam làm việc cho báo Tuổi Trẻ tại Việt Nam, tốt nghiệp Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh. Ông là thành viên của chương trình Báo cáo ASEAN, hỗ trợ các bài báo về ASEAN.