Chuyện giám sát quyền lực qua hình thức phản biện từ tổ chức Mặt trận tổ quốc

 Hoàng Minh, VNTB, 21/12/2020 

Có ý kiến, sở dĩ nhà báo Phạm Chí Dũng và bè bạn của ông vì ‘viết lách phản biện’ nên phải chịu tù tội, đó là vì không chịu thông qua cơ quan có tên là Ủy ban Mặt trận Tổ quốc.

Ủy ban Mặt trận Tổ quốc thành phố Tuyên Quang tổ chức hội nghị phản biện xã hội đối với các dự thảo văn bản của Ủy ban nhân dân thành phố ngày 27/11/2020 - Ảnh minh họa

Sự thật ra sao về vai trò "phản biện" lâu nay của Mặt trận Tổ quốc ?

Tính độc lập của Mặt trận Tổ quốc đến đâu ?

Về nguyên tắc Hiến định, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội có vị trí và vai trò quan trọng trong cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước. Hoạt động giám sát của các thiết chế này góp phần bảo đảm quyền lực nhà nước được sử dụng đúng mục đích, có hiệu quả, ngăn ngừa tình trạng lạm quyền.

Lý thuyết về học thuật nói rằng cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước là một chỉnh thể thống nhất, gồm thể chế pháp lý, và các thiết chế có mối quan hệ tác động qua lại, vận động nhịp nhàng, ăn khớp cùng hướng đến việc mục tiêu của hoạt động kiểm soát quyền lực nhà nước, bảo đảm quyền lực nhà nước được sử dụng đúng và hiệu quả.

Hiện nay, kiểm soát quyền lực nhà nước ở Việt Nam được thực hiện thông qua hai cơ chế là cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước giữa các cơ quan nhà nước, và các cơ quan nhà nước vận hành trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của mình tự kiểm soát lẫn nhau: cơ quan thực hiện quyền lập pháp là Quốc hội, cơ quan thực hiện quyền hành pháp  là Chính phủ, cơ quan thực hiện quyền tư pháp là Tòa án nhân dân, được gọi là cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước bên trong bộ máy nhà nước, và cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước bên ngoài nhà nước.

Cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước bên ngoài bao gồm giám sát của Đảng cầm quyền, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị – xã hội, tổ chức xã hội và giám sát trực tiếp của các cá nhân.

Hoạt động giám sát của Mặt trận tổ quốc, các tổ chức chính trị – xã hội là một trong những hình thức của cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước. Đó là hoạt động theo dõi, quan sát, xem xét của Mặt trận tổ quốc và Công đoàn, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp phụ nữ, Hội Cựu chiến binh nhằm tác động, định hướng các đối tượng bị giám sát thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ theo quy định của pháp luật.

Quyền lực giám sát của Mặt trận Tổ quốc ?

Khác với cơ chế kiểm soát quyền lực bên trong bộ máy nhà nước, hậu quả pháp lý trong cơ chế pháp lý kiểm soát quyền từ bên ngoài không có tính cưỡng chế nhà nước, mà kết quả kiểm soát được thể hiện dưới dạng kiến nghị hoặc thông qua dư luận xã hội, gửi "thông điệp" đến cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền để xử lý đối với cán bộ, công chức, viên chức, các cơ quan nhà nước có hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ.

Giám sát của Mặt trận tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội là một bộ phận của cơ chế pháp lý kiểm soát quản lý nhà nước, hướng đến mục tiêu bảo đảm quản lý nhà nước được sử dụng đúng mục đích, đạt hiệu quả, ngăn ngừa và hạn chế tình trạnh lạm quyền, tham nhũng quản lý nhà nước.

Cơ chế kiểm soát quản lý nhà nước phải bảo đảm tính độc lập tương đối của Mặt trận tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội; đồng thời, phải bảo đảm sự kết hợp giữa các hình thức giám sát của nhà nước, giám sát Quốc hội, Hội đồng nhân dân, hoạt động kiểm tra, thanh tra của nhà nước với các hình thức giám sát của Mặt trận tổ quốc, các tổ chức chính trị – xã hội.

Do vậy, mô hình giám sát của Mặt trận tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội phải bảo đảm các thiết chế giám sát không bị phụ thuộc vào đối tượng chịu sự giám sát.

Pháp luật phải bảo đảm Mặt trận tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội không bị lệ thuộc vào chính đối tượng bị giám sát, phản biện về ngân sách, biên chế.

Ngoài ra, Mặt trận tổ quốc và các tổ chức chính trị – xã hội phải thể hiện được hết vai trò giám sát của mình một cách chủ động và độc lập với các chủ thể giám sát khác.

Các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức và người có thẩm quyền phải có trách nhiệm cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến nội dung giám sát; trao đổi những vấn đề liên quan theo đề nghị của chủ thể giám sát; góp ý vào dự thảo báo cáo giám sát khi được chủ thể giám sát đề nghị.

Cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền phải tổ chức thực hiện và trả lời kiến nghị giám sát bằng văn bản cho chủ thể giám sát của nhân dân theo quy định…

Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc là "người của ai" ?

Với những nội dung mang tính lý thuyết như nêu ở trên, cho thấy có một mâu thuẫn không có hướng giải quyết, đó là người đứng đầu các cơ quan Mặt trận tổ quốc đều bắt buộc phải là đảng viên, và đảng viên đó phải ở trong danh sách ‘Quận ủy viên’, ‘Thành ủy viên’. Mà khi đã là ‘Quận ủy viên’, ‘Thành ủy viên’ thì đảng viên đó bắt buộc phải tuẩn thủ theo nghị quyết Đảng, theo các chỉ đạo của người đang là Bí thư.

Như vậy tính độc lập trong yêu cầu giám sát, phản biện xã hội sẽ khó thể thuyết phục về chuyện không phe nhóm quyền lực.

Chính điều này nên với những nhà báo tự do, họ luôn cần có một diễn đàn thích hợp để lên tiếng phản biện theo tiếng nói đa chiều với nguyên tắc Hiến định chung là "Công dân có quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước", ghi tại Điều 28.1, Hiến pháp 2013.

Nhà báo Phạm Chí Dũng cùng một số thân hữu cùng nhau thành lập Hội Nhà báo độc lập, và trang web Việt Nam Thời Báo, chính là thực hiện quyền Hiến định đó, theo ngữ nghĩa của quyền giám sát trực tiếp của các cá nhân.

Hoàng Minh

Nguồn : VNTB, 21/12/2020

*************************

Cần có luật để không bị tù oan vì phản biện

Phú Nhuận, VNTB, 20/12/2020

Nếu như có Luật giám sát và phản biện xã hội, chắc chắn sẽ khó thể có phiên tòa hình sự sơ thẩm vào ngày 5/1/2021 với 3 hội viên Hội Nhà báo độc lập Việt Nam.

Pháp luật Việt Nam hiện nay chưa có quy định về việc buộc các cơ quan tiến hành phải lắng nghe ý kiến của luật sư nhưng đã có nghị quyết 08 của bộ chính trị về việc cải cách tư pháp, tăng cường tranh tụng. Ảnh minh họa ba thanh niên vừa được trả tự do và được minh oan (Tiền Phong, 10/06/2010)

Quyền làm chủ thực chất ?

Mới đây, trong hội thảo "Mặt trận tổ quốc Việt Nam với việc triển khai thực hiện Hiến pháp năm 2013", đại diện Ủy ban Mặt trận tổ quốc Việt Nam đề nghị Quốc hội, Chính phủ sớm nghiên cứu xây dựng và ban hành một số luật như Luật giám sát và phản biện xã hội, Luật dân chủ ở cơ sở, Luật biểu tình, Luật đình công, Luật về Hội, Luật về tự quản ở cộng đồng dân cư…, để qua đó tạo cơ sở pháp lý để nhân dân thực hiện thực chất quyền làm chủ của mình.

Đại diện Đoàn Thanh niên có ý kiến như sau : "Đoàn thanh niên thực hiện giám sát thì tốt rồi, nhưng còn phản biện như thế nào, phản biện cho ai, thông qua kênh nào và tiếp thu như thế nào… ? vẫn là một vấn đề.

Ở hầu hết các chính sách ban hành, cơ bản đều liên quan đến đối tượng thanh niên, nên nếu phản biện xong mà không được tiếp thu, có khi không được quan tâm nữa thì sẽ không tạo được tiếng nói của mình".

Kiến nghị và đưa ra giải pháp để nâng cao hiệu quả về giám sát và phản biện xã hội, cho thấy đã đến lúc cần thể chế hóa quy định về phản biện xã hội, thành một văn bản luật để bắt buộc trách nhiệm tiếp thu, giải trình của các bên liên quan, bao gồm cả Đảng và Nhà nước – bởi hiểu theo nghĩa đơn giản nhất, phản biện xã hội phải được thể chế hóa thành văn bản pháp lý, vì phản biện xã hội rất khó, và phản biện không có tiếp thu thì vô nghĩa.

Quản lý phải bằng luật chứ không phải chỉ là nghị quyết

Giác độ lập luận học thuật, có ý kiến trước hết, mục tiêu chung được đặt ra đối với bất kỳ hệ thống quản lý nào cũng bao gồm : Thứ nhất, hiệu suất (efficiency) cao nhất, nói cách khác là chi phí cần sử dụng là thấp nhất để thực hiện các quy định của pháp luật ; Thứ hai, hiệu quả (effectiveness) cao nhất, nói cách khác là việc thực thi pháp luật đạt được gần nhất với kỳ vọng đặt ra khi xây dựng pháp luật.

Như vậy, có thể thấy sự tham gia của dân bao gồm các tổ chức ngoài nhà nước và của cá nhân công dân được thể hiện dưới 2 dạng : một là tham gia vào quản lý dưới dạng các ý kiến đóng góp cho các quyết định của Nhà nước về chính sách, pháp luật, quy hoạch và các quyết định cụ thể, các ý kiến tham gia dạng này thường gọi là các "phản biện xã hội" ; hai là tham gia vào "giám sát xã hội" việc thực hiện các công việc hành pháp.

Cả "phản biện xã hội" và "giám sát xã hội" được gọi chung là sự tham gia của người dân. Điều kiện cần để thực hiện cả "phản biện xã hội", và "giám sát xã hội" là phải công khai, minh bạch mọi thông tin quản lý. Điều kiện đủ để thực hiện phản biện và giám sát nói trên là các cơ quan nhà nước và cán bộ nhà nước có liên quan phải thực hiện trách nhiệm giải trình trước các ý kiến phản biện và giám sát của dân.

Cần có luật để không bị tù oan vì phản biện

Như vậy để làm được những yêu cầu ở trên Nhà nước cần có quy định pháp luật cụ thể về công khai, minh bạch thông tin quản lý, sự tham gia của người dân và trách nhiệm giải trình của các cơ quan và cán bộ quản lý – tức là cần có Luật giám sát và phản biện xã hội.

Chính vì chưa có hành lang pháp lý về "giám sát và phản biện xã hội" nên trong rất nhiều trường hợp, những thiện chí phản biện thể hiện qua các tác phẩm báo chí được gọi là "lề trái" đã chịu cảnh bị ‘hình sự hóa – chính trị hóa’, thay cho việc đôi bên cùng ngồi lại để trao đổi trên tinh thần dân chủ, thượng tôn pháp luật – bởi đó còn là quyền Hiến định, ghi tại Điều 28 "Công dân có quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước. Nhà nước tạo điều kiện để công dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội ; công khai, minh bạch trong việc tiếp nhận, phản hồi ý kiến, kiến nghị của công dân".

Phú Nhuận

Nguồn : VNTB, 20/12/2020

*************************

Điều 117 Bộ Luật Hình Sự : Hình sự hóa một hành vi dân sự ?

Thiều Hoa, VNTB, 20/12/2020

Vụ án Hội Nhà Báo Độc Lập Việt Nam sẽ được đưa ra xét xử phiên hình sự sơ thẩm ngày 5/1/2021, cho thấy dấu hiệu của ‘hình sự hóa’ về một quyền chính trị dân sự về phản biện xã hội.

Nếu người dân chống đối, rất có thể vì tức nước nên vỡ bờ

Phản biện xã hội là một nhân tố tích cực giúp cho người quản lý rèn luyện được kỹ năng, bản lĩnh lắng nghe, đối thoại và đối mặt với công luận cũng như rèn luyện cho người phản biện nâng cao nhận thức, trình độ hiểu biết, kỹ năng thực hành dân chủ.

Phản biện xã hội đòi hỏi giới cầm quyền phải chấp nhận sự cọ xát, tranh luận, đối thoại với Nhân dân và nhờ đó rèn luyện thêm khả năng thích ứng cao trước mọi biến đổi của hoàn cảnh và tính năng động trong phương thức quản lý, điều hành, khắc phục tình trạng né tránh công luận, gây sự trì trệ của hệ thống.

Thực tế cho thấy, ngay cả những việc hoàn toàn có lợi cho dân nếu được thực hiện bằng cách ép buộc, máy móc thì vẫn có thể gặp sự phản ứng, có khi cả sự chống đối từ phía Nhân dân. Do vậy, dù cho đường lối chính sách đề ra là vì lợi ích của Nhân dân vẫn phải thực hiện phản biện xã hội để tranh luận, đối thoại, để hiểu đúng, tìm ra cái đúng. Như vậy, phản biện sẽ đi tới thống nhất về tư duy, đồng thuận trong xã hội.

Phản biện xã hội không chỉ góp phần nâng cao năng lực, kinh nghiệm của đội ngũ lãnh đạo, quản lý, mà thông qua đó, còn nâng cao nhận thức, trình độ hiểu biết của Nhân dân.

Đối với cá nhân, khi tham gia phản biện xã hội, thì sự bàn luận, trao đổi ý kiến giữa các thành viên trong xã hội sẽ giúp họ đạt tới sự nhận thức chung, thống nhất trong các nhận xét, đánh giá.

Ban đầu, "chuẩn mực" chung chi phối quá trình thảo luận, bàn bạc giữa họ là những thông tin, kiến thức, hiểu biết về pháp luật mà mỗi thành viên có được từ những nguồn khác nhau.

Các ý kiến bước đầu được đưa ra có thể khác nhau vì nhận thức pháp luật của mỗi thành viên xã hội cũng khác nhau. Dần dần, các cuộc thảo luận đi vào chiều sâu, nội dung phản biện xã hội thường tập trung vào những vấn đề trọng tâm, từ đó thể hiện trình độ nhận thức có tính hệ thống. Qua đó, hiểu biết về pháp luật của người dân sẽ được nâng lên, họ sẽ tự điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với quy tắc, yêu cầu của các giá trị, quy phạm pháp luật chung.

Phản biện xã hội giúp tăng cường dân chủ

Thông qua phản biện xã hội, cũng có thể đo lường được ý thức pháp luật và sự hiểu biết của người dân trên mọi lĩnh vực, đo lường được mức độ quan tâm và ý thức trách nhiệm của người dân tới hoạt động xây dựng, ban hành chủ trương, chính sách của cơ quan quản lý.

Dưới góc độ xã hội, phản biện xã hội cũng có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức. Bằng sự tham gia chủ động và tích cực này, các chuyên gia, nhà khoa học có cơ hội thể hiện, chứng minh sở trường của mình, khai thác vốn kiến thức đa dạng đã được tích luỹ trong một quá trình nghiên cứu và cống hiến cho xã hội.

Tóm lại, nhìn từ những gì mà nhà báo Phạm Chí Dũng đã đóng góp qua các bài báo phản biện xã hội đăng tải trên VOA, Người Việt và nhiều tờ báo khác dẫn lại, cho thấy phản biện xã hội có vai trò quan trọng trong thực hành dân chủ, góp phần tạo ra sự năng động và dân chủ trong hoạt động quản lý, nâng cao chất lượng thể chế, nâng cao ý thức và năng lực làm chủ của người dân.

Bằng hoạt động phản biện xã hội, người dân thấy rõ hơn quyền và trách nhiệm công dân trong tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội ; Nhà nước thấy rõ hơn trách nhiệm của mình trong việc đối thoại, lắng nghe và phản hồi ý kiến của người dân.

Nhận thức đó, thực chất sẽ góp phần gia tăng tính dân chủ trong việc quản lý xã hội. Chính vì vậy, phản biện xã hội đang là nhu cầu tất yếu của đời sống dân chủ, của quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Từ góc nhìn lập luận như trên, cho thấy rất cần có cái nhìn tích cực, hơn là cứ áp đặt ngờ vực tiêu cực của chống đối Đảng và Nhà nước qua việc phản biện xã hội đang bị hình sự hóa theo cáo buộc điều 117, Bộ luật Hình sự.

Thiều Hoa

Nguồn : VNTB, 20/12/2020

*************************

Chủ thể phản biện xã hội ở Việt Nam dễ bị ‘chụp mũ’ hình sự hóa

Loan Thảo, VNTB, 20/12/2020

Chủ thể phản biện xã hội trước hết chính là cá nhân, là công dân, hay bất cứ một thành viên nào trong xã hội.

Nếu hiểu phản biện xã hội là một trong các hoạt động thể hiện quyền tự do ngôn luận của con người, quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội của công dân thì chủ thể phản biện xã hội trước hết chính là cá nhân, là công dân, hay bất cứ một thành viên nào trong xã hội.

Phản biện không phải là ‘ăn theo – nói leo’

Chủ thể phản biện xã hội có thể là người dân bình thường, hay là chuyên gia, nhà khoa học – những người có trình độ lý luận, kinh nghiệm thực tiễn nhất định, có quan tâm đến nội dung cũng như tác động của các chính sách khi được ban hành. Họ tham gia phản biện do xuất phát từ ý thức về trách nhiệm cũng như mong muốn đóng góp vào quá trình hoạch định chính sách, thúc đẩy sự phát triển xã hội.

Dĩ nhiên, chủ thể phản biện xã hội phải có tính độc lập và không thuộc "lực lượng Nhà nước" – được xem là chủ thể chịu sự phản biện xã hội. Chủ thể phản biện xã hội phải có tiếng nói độc lập trong quan hệ với chủ thể chịu sự phản biện, để phản biện không rơi vào trạng thái "vừa đá bóng vừa thổi còi". Đây là điều kiện cần để phản biện xã hội bảo đảm tính khách quan và đa diện nhất.

Bên cạnh cá nhân công dân, tổ chức với tư cách là đại diện quyền lợi cho các cá nhân, nhóm lợi ích khác nhau trong xã hội cũng được xem là một chủ thể của phản biện xã hội.

Ở các quốc gia, tổ chức xã hội là một thiết chế xã hội quan trọng đóng vai trò bổ sung cho vai trò của Nhà nước trong quản lý xã hội. Tổ chức xã hội tồn tại bên cạnh Nhà nước và luôn có sự độc lập tương đối của nó. Hoạt động phản biện xã hội của tổ chức xã hội được xem là một nhu cầu tự nhiên của các nhớm lợi ích trong xã hội.

Đối tượng phản biện xã hội, như đã nói ở trên, là tất cả những hoạt động có liên quan đến tổ chức và thực hiện quyền lực nhân dân, liên quan đến công quyền. Và như vậy, tất cả các hoạt động của các thiết chế trong hệ thống chính trị từ bộ máy Đảng đến bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị – xã hội (đối với những hoạt động có tính chính trị) đều thuộc đối tượng phản biện xã hội song, trước hết và trực tiếp nhất là hoạt động của bộ máy đảng và nhà nước.

Phản biện cần độc lập

Hiện tại, theo đặc thù của hệ thống chính trị Việt Nam thì tổ chức có tên Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một chủ thể được coi là phản biện xã hội. Tuy nhiên cần lưu ý là người đứng đầu tổ chức mặt trận tổ quốc luôn là thành viên của cơ quan Thành ủy, Tỉnh ủy, do vậy tính độc lập đối với chủ thể chịu sự phản biện xã hội, chỉ là hình thức.

Về lý thuyết theo Luật Mặt trận Tổ quốc, thì chủ thể phản biện xã hội là nhân dân thực hiện phản biện xã hội thông qua Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận mà mình là hội viên, thành viên, đoàn viên của tổ chức đó.

Trong hoạt động phản biện xã hội, tùy thuộc vào chủ thể và đối tượng phản biện mà sẽ có những hình thức phản biện phù hợp. Nếu chủ thể phản biện là cá nhân, phản biện xã hội có thể được thực hiện một cách trực tiếp hoặc gián tiếp.

Hình thức trực tiếp chính là việc phát biểu ý kiến phản biện có thể thông qua các buổi hội nghị được tổ chức chính thức để lấy ý kiến, các buổi tiếp xúc cử tri của đại biểu dân cử, hoặc trực tiếp đăng tải công khai ý kiến thông qua diễn đàn báo chí, truyền thông, trang thông tin điện tử của cơ quan chức năng, mạng xã hội.

Cá nhân cũng có thể sử dụng hình thức phản biện gián tiếp thông qua các tổ chức xã hội, các hội nghề nghiệp mà mình tham gia là thành viên hoặc thông qua đại biểu dân cử.

Nói đến một hệ thống chính trị dân chủ, một thể chế dân chủ thì phải thấy rõ mối quan hệ giữa nhà nước pháp quyền với sự tham gia của người dân thông qua một cơ chế thực hiện quyền dân chủ là phản biện xã hội. Đây được xem là quyền căn bản nhất của bất kỳ thiết chế dân chủ nào, là thước đo mức độ dân chủ của một xã hội.

Xét về bản chất chính trị – pháp lý thì phản biện xã hội là một hình thức thực hiện các quyền dân chủ của cá nhân đã được Việt Nam cam kết thực hiện trong Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966. Với tư cách là thành viên tham gia Công ước, Việt Nam đã cam kết tôn trọng và bảo đảm cho mọi người trong phạm vi lãnh thổ và thẩm quyền pháp lý của mình các quyền đã được công nhận trong Công ước.

Như vậy rất cần xem xét lại nội hàm lâu nay trong cáo buộc hình sự những ý kiến phản biện xã hội theo các điều luật như 117, 331 của Bộ luật Hình sự.

Loan Thảo

Nguồn : VNTB, 20/12/2020

***********************

Trang Việt Nam Thời Báo có làm tốt vai trò phản biện xã hội ?

Thái Sinh, VNTB, 19/12/2020

Có ý kiến bài vở trên trang Việt Nam Thời Báo, đa phần là ‘phản động’ hơn ‘phản biện’…

Nhận xét trên dường như là cảm tính, qua việc căn cứ rằng trang web Việt Nam Thời Báo đã không được thành lập theo trình tự của bộ thủ tục hành chính liên quan về báo chí điện tử.

Phản biện xã hội là nhiệm vụ mà Đảng đặt ra với báo chí

Một nhà báo đảng viên nhìn nhận phải đến Đại hội Đảng lần thứ XI, năm 2011, Đảng mới chính thức giao cho báo chí nhiệm vụ phản biện xã hội : "Chú trọng nâng cao tính tư tưởng, phát huy mạnh mẽ chức năng thông tin, giáo dục, tổ chức và phản biện xã hội của các phương tiện thông tin đại chúng vì lợi ích của nhân dân và đất nước…" (1).

Và cũng theo đó, chức năng giám sát và phản biện xã hội của báo chí bấy giờ mới chính thức được thừa nhận một cách nghiêm túc. Sở dĩ nói "chính thức được thừa nhận", vì thực sự là báo chí từ xưa đến nay, ngay trong cội rễ, đã luôn mang trong mình chức năng giám sát và phản biện xã hội. Nghĩa là có thừa nhận hay không thừa nhận thì chức năng giám sát và phản biện xã hội của báo chí vẫn đã, đang và sẽ tồn tại.

Trong rất nhiều sách giáo khoa về báo chí và gần đây nhất, trong cuốn "Cơ sở lý luận báo chí" của nhà xuất bản Lao động, 2013, tác giả phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Văn Dững khẳng định báo chí có các chức năng : Chức năng thông tin-giao tiếp ; Chức năng tư tưởng ; Chức năng khai sáng-giải trí ; Chức năng quản lý – giám sát – phản biện xã hội ; Chức năng kinh tế – dịch vụ.

Như vậy, vấn đề đầu tiên đặt ra ở đây không phải là có hay không có chức năng giám sát và phản biện xã hội của báo chí, mà là chức năng này phải được hiểu như thế nào, vì thực tế đã có khá nhiều cách hiểu chưa thống nhất.

Giám sát xã hội là quyền công dân

Trong rất nhiều định nghĩa thì cách hiểu gần nhất với vấn đề đang bàn ở đây nhân vụ án Hội Nhà Báo Độc Lập Việt Nam sẽ được đưa ra xét xử phiên hình sự sơ thẩm ngày 5/1/2021, là : Giám sát xã hội là theo dõi và kiểm tra, đánh giá một vấn đề nào đó của đời sống xã hội, xem có thực hiện đúng những điều đã quy định hay không.

Có hai bộ phận tham gia giám sát xã hội là bộ máy nhà nước và công dân. Trên thực tế thì các thiết chế nhà nước vốn đã được hình thành và hoạt động theo cơ chế tự giám sát và giám sát công dân. Tuy nhiên, một xã hội dân chủ là xã hội cần phải coi trọng sự giám sát của công dân đối với nhà nước. Đồng thời điều này cũng thể hiện trình độ phát triển, ý thức tự giác và thái độ, trách nhiệm của người dân.

Còn phản biện xã hội, hay là sự phản biện mang tính xã hội, tức là sự biện luận, thẩm định, đánh giá của các lực lượng xã hội đối với những chủ trương, chính sách, đề án, dự án xã hội… liên quan đến quyền lợi và đời sống của các thành viên trong xã hội.

Như vậy, phản biện xã hội như các bài viết trên trang Việt Nam Thời Báo, đó là tiếng nói nhận thức của xã hội, của các lực lượng xã hội. Đó là những lập luận có chứng cứ khoa học, thực tiễn nhằm phát hiện, bổ sung, chứng minh, khẳng định hoặc bác bỏ, phủ định một chủ trương, chính sách hay đề án xã hội được công bố hay đang hình thành.

Và như vậy, theo người viết bài này, thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội của báo chí – kể cả báo chí chưa được thành lập theo đúng quy định của bộ thủ tục hành chính, thì có thể nói thực chất là thực hiện chức năng phản ánh nhiều chiều, có chính kiến, có cơ sở khoa học của cơ quan báo chí và nhà báo, nhằm khẳng định sự đúng, sai về một vấn đề nào đó của hiện thực cuộc sống.

Hãy vững tin Đảng đã nói được, ắt sẽ làm được

Cơ chế "dân biết, dân bàn, dân kiểm tra" mà Ban Bí thư Trung ương Đảng đề ra năm 1984 trong công tác dân vận, về nguyên tắc, đã mở đường cho việc giám sát và phản biện xã hội của người dân. Tôn trọng cơ chế này là tôn trọng tính dân chủ.

Người dân có quyền được biết, được thảo luận, bàn bạc, đánh giá, phê bình, biểu thị thái độ về những vấn đề mà họ quan tâm, từ những vấn đề ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống hàng ngày của họ, cho đến những vấn đề trọng đại của đất nước, nhân loại. Báo chí – trong đó có trang Việt Nam Thời Báo chính là diễn đàn thể hiện tiếng nói đó của người dân.

Xin mượn lời của nhà báo Trần Đăng Tuấn, tác giả cuốn sách "Câu hỏi đặt ra từ cuộc sống : Phản biện xã hội", làm lời kết cho bài viết này : "Ở vị trí quyền lực, coi trọng phản biện sẽ có được phản biện xã hội có tổ chức, giúp ích lớn cho ổn định và phát triển ; ngược lại, tránh né phản biện xã hội, kết quả là nhận được phản biện xã hội tự phát – mảnh đất thuận lợi để hình thành tâm thế phản kháng xã hội" (2).

Thái Sinh

Nguồn : VNTB, 19/12/2020

Chú thích :

(1) Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI. Nhà xuất bản Chính trị quốc gia – Sự thật. Hà Nội 2011, trang 225.

(2) Trần Đăng Tuấn, "Câu hỏi đặt ra từ cuộc sống : Phản biện xã hội". Nhà xuất bản Đà Nẵng, năm 2006.

***********************

Phản biện xã hội không là ‘phản động’

Xuân Đức, VNTB, 19/12/2020

Phản biện thường là ‘chói tai’ nên nhiều khi việc xử lý phản biện là đe dọa của bắt bớ, tù đày…

Phản biện giúp Đảng hiểu người dân muốn gì

Trong đời sống chính trị của một đất nước, các thiết chế cầm quyền luôn đứng trước nhu cầu là phải lựa chọn, đắn đo cân nhắc trong số rất nhiều các dữ kiện chủ quan và khách quan cũng như các lợi ích của các giai cấp, các nhóm xã hội, dân tộc, quốc tế… khác nhau để đưa ra những quyết sách đúng đắn, kịp thời, hợp lý nhất để giải quyết những vấn đề cuộc sống đặt ra. Do vậy, họ cố tranh thủ ý kiến, nhận xét của các tổ chức, cá nhân, xã hội.

Các lực lượng xã hội khác, vì lợi ích của mình và lợi ích chung của cộng đồng cũng dưới hình thức này hoặc hình thức khác đưa ra những quan điểm, chính kiến của mình về vấn đề đó. Kết quả là, nhờ thông qua sự sự tranh luận, tìm tòi mà đã đưa ra được những quyết sách đúng đắn, áp dụng vào cuộc sống đem lại lợi ích cho đất nước. Đó là hoạt động phản biện xã hội.

Trong bối cảnh đơn nguyên chính trị, phản biện xã hội nói lên sự phản hồi của xã hội đối với các hoạt động lãnh đạo, quản lý của Đảng và Nhà nước.

Phản biện xã hội về thực chất là người dân, các tổ chức chính trị – xã hội, xã hội – nghề nghiệp của dân góp sức với Đảng và Nhà nước trong việc xây dựng các chủ trương, chính sách, chuẩn bị các quyết định của về chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội.

Mục đích chính trị của phản biện xã hội là góp phần tạo ra và bảo đảm sự đồng thuận xã hội, sự đoàn kết toàn dân dưới sự lãnh đạo của Đảng. Phản biện xã hội là một hình thức, một biện pháp cụ thể thể hiện quyền của dân và ý thức trách nhiệm của dân đối với công việc chung của đất nước, thể hiện lòng tin của cơ quan lãnh đạo đối với mối quan hệ chặt chẽ giữa Đảng và Nhà nước với dân, tin ở trình độ chính trị của dân, mức độ hiểu biết của dân về lãnh đạo và quản lý.

So với góp ý kiến, kiến nghị vốn lâu nay vẫn được tiến hành trong đời sống xã hội, phản biện xã hội tuy có những nét tương đồng, nhưng không phải đồng nhất.

Người chê ta mà chê phải là thầy của ta…

Góp ý kiến, kiến nghị, phê bình, phản ánh ý kiến nhân dân chủ yếu thể hiện sự tham gia thụ động của đối tượng chịu sự lãnh đạo, quản lý với chủ thể lãnh đạo, quản lý, theo yêu cầu của họ mà không có sự chủ động, đặc biệt là không có sự tranh biện.

Nội dung góp ý kiến, kiến nghị không đòi hỏi phải nêu ra đầy đủ các luận cứ khoa học để chứng minh, trong nhiều trường hợp chỉ để thể hiện nguyện vọng của bên kiến nghị, góp ý kiến, việc chấp thuận ý kiến, kiến nghị tuỳ thuộc vào sự xem xét của phía nhận được kiến nghị.

Còn trong phản biện xã hội không phải chỉ nêu lên các khẳng định hay phủ định, mà đòi hỏi phải có luận cứ chứng minh kèm theo. Kiến thức và trách nhiệm của bên phản biện đòi hỏi phải có sự đáp ứng cao hơn. Khi tiến hành phản biện, nhất thiết phải có sự đối thoại trực tiếp hoặc thông qua văn bản của cả hai bên biện luận và phản biện luận.

Khi phản biện, bên biện luận và bên phản biện luận đều phải nêu rõ quan điểm, lập luận, căn cứ khoa học, căn cứ thực tiễn để phủ định hoặc khẳng định. Việc chấp nhận hay không chấp nhận các lập luận biện luận và phản biện luận phải nêu rõ căn cứ và lý do và thông báo công khai, rộng rãi cho mọi người biết.

Nói một cách khác, người ta không thể xử lý phản biện xã hội bằng việc hình sự hóa thay cho tranh biện. Bởi phản biện xã hội là phản biện đối với hoạt động tổ chức và thực thi quyền lực chính trị.

Ở đó, quan hệ giữa các chủ thể – phản biện và được phản biện nằm trong mối quan hệ ràng buộc lẫn nhau : một bên là những thiết chế đại diện có trách nhiệm đưa ra các quyết định lãnh đạo, quản lý chung đối với xã hội, bên kia là các cá nhân công dân và các tổ chức của dân có mối liên hệ về quyền dân chủ, về quyền công dân và sự quan tâm đến lợi ích chung đã đứng ra nêu lên nhận xét, đánh giá, nêu chính kiến về những vấn đề do các thiết chế thực thi quyền lực công đưa ra, với mong muốn quyết định đó trở nên phù hợp hơn, khả thi hơn và đem lại lợi ích chung cho toàn xã hội.

Thế nhưng ở Việt Nam lằn ranh phản biện và phản động lại tùy thuộc vào ý chí trong từng thời điểm, từng hoàn cảnh của nhà chức trách.

Xuân Đức

Nguồn : VNTB, 19/12/2020