Đội quân mạng
Mai Khôi, "Lady Gaga của Việt Nam", muốn loại lực lượng dư luận viên nọ ra khỏi Facebook. Facebook nói với Mai Khôi rằng họ tuân thủ các quy tắc của Facebook.
Trong hai năm qua, Đỗ Nguyễn Mai Khôi đã cố gắng một cách khổ sở, vô vọng, để lôi kéo sự quan tâm của Facebook đến Việt Nam. Ca sĩ Việt Nam và nhà hoạt động dân chủ, được biết đến với cái tên Mai Khôi, đã cố gắng không mệt mỏi để cảnh báo Facebook về một nhóm Facebook thân chính phủ với hàng nghìn người là công an, quân đội và những đảng viên trung thành cộng tác với nhau để kích động những người bất đồng chính kiến trực tuyến và những người bất đồng chính kiến bị giam cầm.
Bằng chứng của cô ấy về hoạt động của nhóm này rất phong phú, lập luận của cô rõ ràng, và bất chấp nguy cơ bị lãnh đạo Việt Nam trả thù liên tục, quyết tâm của cô ấy dường như là không dứt. Vấn đề duy nhất là Facebook dường như không quan tâm chút nào đến việc đó.
Facebook, từng được coi là một món quà trời cho đối với một đất nước như Việt Nam, nơi mạng xã hội cho phép người dân vượt qua sự kiểm duyệt của nhà nước trên các phương tiện truyền thống, giờ đây đã trở thành một phương tiện khác để bóp nghẹt tiếng nói.
Các nhóm kín gồm các đảng viên chính phủ phối hợp các chiến dịch gỡ bài – hoặc tệ hơn – chống lại bất kỳ quan điểm nào bị nhà nước Việt Nam coi là "phản động", trong khi Facebook tiếp tục chẳng làm ngoài chỉ nói cho có về lý tưởng tự do ngôn luận. Intercept đã có thể tiếp cận với một lữ đoàn kiểm duyệt kín như vậy của Việt Nam, có tên là "E47", nơi rõ ràng, thông qua sự thờ ơ rõ ràng của Facebook vốn đã làm người dùng thất vọng một cách khủng khiếp.
E47 chỉ là một ví dụ trong số các lực lượng kiểm duyệt internet trực thuộc nhà nước ở cả Việt Nam và trên thế giới, nhưng việc Facebook không chống lại được nhóm này sẽ khiến những người bất đồng chính kiến bất kể quốc tịch gì lo lắng, đặc biệt là những người có thể đã tin vào lời hứa của Facebook trước đây.
Trong một bài báotháng 10 năm 2019 trên Wall Street Journal , Giám đốc điều hành Mark Zuckerberg tuyên bố rằng "Facebook là đại diện cho quyền tự do ngôn luận" và rằng "trong một nền dân chủ, một công ty tư nhân không nên có quyền kiểm duyệt các chính trị gia hoặc Tin tức". COO Sheryl Sandberg tuyên thệ trước Quốc hội rằng công ty "sẽ chỉ hoạt động ở một quốc gia khi chúng tôi có thể hoạt động phù hợp với các giá trị của mình". Nhưng trong một cuộc điều tra của The Intercept cho thấy sự tôn trọng tự do ngôn luận của công chúng này khác hẳn với các hoạt động bên trong của Facebook.
Để đảm bảo tiếp tục được hưởng thị phần lớn, sinh lợi cao trong thị phần Internet của Việt Nam – được cho là có trị giá 1 tỷ đô la hàng năm – Facebook ngày càng tuân thủ các yêu cầu xóa nội dung do chính phủ yêu cầu dựa trên cơ sở là nội dung đó bất hợp pháp ở Việt Nam.
Hình thức kiểm duyệt này được các chính phủ trên toàn thế giới thực hiện bởi và một hình thức mà Việt Nam dường như đã thực thi rất cứng rắn : Vào tháng 4, Reuters đưa tin rằng chính phủ Việt Nam đã làm chậm các máy chủ của Facebook đến mức không thể hoạt động, khiến Facebook đồng ý tuân thủ các yêu cầu gỡ bài chính thức xuống nhiều hơn.
Nhưng như Mai Khôi đã phát hiện ra, Facebook Việt Nam cũng gặp khó khăn với sự kiểm duyệt không chính thức, không phải do nội dung bất hợp pháp mà là do người dùng phối hợp báo cho Facebook việc vi phạm quy tắc nội dung riêng của Facebook, được gọi là "Tiêu chuẩn cộng đồng". Việc này lừa Facebook xóa bài viết về chính trị thông thường như thể đó là bài viết thù hận, kích động bạo lực hoặc video đẫm máu.
Các nhóm Facebook cá nhân như E47 không chỉ âm mưu làm biến mất các bài viết về chính trị không mong muốn, mà họ còn hợp tác trực tiếp với bộ máy an ninh nhà nước Việt Nam để đưa việc quấy rối trực tuyến ra đời thực, theo điều tra của The Intercept và các cuộc phỏng vấn với các chuyên gia khu vực.
Thông qua Facebook, khả năng quan sát những người hàng xóm của ai đó và sau đó làm lộ bí mật của họ trực tuyến và hủy hoại là hoàn toàn không có gì khó khăn, khi sử dụng một thuật ngữ của Thung lũng Silicon yêu mến.
Facebook có lợi ích nhất định trong việc tham gia vào các chiến thuật gỡ bỏ cửa sau không chính thức. Khi các bài đăng bị coi là vi phạm luật địa phương và bị xóa thông qua các kênh chính thức, Facebook sẽ phải xấu hổ vì đưa ra những "hạn chế về nội dung" hợp pháp như vậy trong một báo cáo minh bạch hai năm một lần.
Nhưng khi bài bị xóa thông qua các chính sách kiểm duyệt nội dung của Facebook – không thể kiểm soát, luôn thay đổi và chín muồi để khai thác – việc xóa bài không được công chúng nhận biết ; bài đó chỉ đơn giản biến mất. Điều này cung cấp một lộ trình mà qua đó Facebook có thể đánh đổi lợi ích của công chúng về quyền tự do ngôn luận để tiếp cận thị trường Việt Nam, làm đảo lộn tiềm năng dân chủ hóa của Internet.
Ming Yu Hah, phó giám đốc chiến dịch khu vực của Tổ chức Ân xá Quốc tế, nói với The Intercept : "Facebook từng được coi là niềm hy vọng lớn cho quyền tự do ngôn luận ở Việt Nam. Ngày nay, việc tăng cường kiểm duyệt đang nhanh chóng thay đổi điều này.
Tổ chức Ân xá Quốc tế đã ghi nhận hàng chục trường hợp bắt giữ và truy tố tùy tiện, hành hung và các hình thức tấn công ngoại tuyến khác liên quan đến phát ngôn trực tuyến. Bất kỳ cá nhân nào vạch trần các hành vi vi phạm nhân quyền, hoặc soi mói cáo buộc tham nhũng hoặc lạm dụng quyền lực, hoặc chỉ đơn giản là thách thức lời của Đảng Cộng sản đều có khả năng bị xử".
Thông qua người phát ngôn Drew Pusateri, Facebook từ chối bình luận về bài viết này. Một người quản lý Facebook nói với Mai Khôi rằng các lựa chọn của công ty đối với E47 bị hạn chế vì nhóm này hoạt động mà không có bịa đặt hoặc che giấu danh tính của các thành viên.
Mai Khôi tại một cuộc biểu tình năm 2018 ở Hà Nội chống lại Facebook và Google. Ảnh : Adam Bemma
"Lady Gaga của Việt Nam" vs Facebook
Mặc dù Mai Khôi thường được ví von là "Lady Gaga của Việt Nam" vì giọng hát gây xúc động của cô ấy, thì việc so sánh với nhóm Pussy Riot có lẽ còn phù hợp hơn : Giống như nhóm người Nga, những lời chỉ trích kiên quyết, không khoan nhượng của Mai Khôi đối với chế độ đàn áp đang thống trị nước nhà đã khiến cô trở thành mục tiêu.
Vào năm 2018, sau chuyến lưu diễn Châu Âu của cô ấy cho một album mới, công an Việt Nam đã tạm giữ và thẩm vấn cô trong tám giờ liền, sự cố xảy ra ngay sau chuỗi các buổi biểu diễn bị đột kích, trục xuất và tịch thu album .
Đã có lúc tưởng chừng như Facebook có thể giúp được những người như Mai Khôi : "Khi công an đột kích các buổi hòa nhạc của tôi và tôi bị cấm hát, Facebook đã cho phép tôi vượt qua hệ thống kiểm duyệt và phát hành album mới của tôi trực tuyến", cô kể lại trong một tờ báo Washington Post năm 2018 . "Nhưng tôi cũng đã thấy Facebook có thể được sử dụng để bịt miệng những người bất đồng chính kiến như thế nào".
Kể từ đó, Mai Khôi đã nhắm vào trên Facebook với cùng tinh thần bất đồng chính kiến khiến cô trở thành kẻ thù của nhà nước Việt Nam khi cô yêu cầu cải cách bộ máy quan liêu quyền lực, mờ ám khác – bộ máy này có trụ sở chính ở Menlo Park chứ không phải ở Hà Nội. Theo đánh giá của Mai Khôi, Facebook đã chuyển từ một cơ quan tiềm năng tự do ngôn luận và năng động chính trị sang kiểm duyệt và cưỡng chế cực kỳ mạnh mẽ.
Mặc dù Mai Khôi đã cố gắng sử dụng sự nổi tiếng của mình trong một chuỗi các cuộc gặp gỡ và trao đổi với giám đốc điều hành Facebook mà bất kỳ nhà hoạt động nào cũng có thể nói là rất khó, nếu không muốn nói là không thể có được, cô nói rằng Facebook trong hai năm qua không quan tâm đến cô gì mấy, họ chỉ đưa ra những lời đảm bảo cho có và những lời phúc pháp eho nguyên tắc để đáp lại việc vận động hành lang của cô ấy.
Trong khi đó, những người bất đồng chính kiến, nhà hoạt động và nhà báo ở Việt Nam vẫn tiếp tục bị trừng phạt và cưỡng bức qua Facebook, và dù Mai Khôi có đưa ra cho Facebook bao nhiêu bằng chứng đi chăng nữa thì vẫn không có gì thay đổi.
Trong hơn hai năm, Facebook đã nói với Mai Khôi rằng họ hiểu mối quan tâm của cô, cam kết bảo vệ quyền con người và quyết tâm làm cho Facebook trở thành nền tảng an toàn cho tự do ngôn luận. Và trong hai năm đó, các nhóm kín trên Facebook như E47 vẫn tiếp tục hoạt động tự do như ngày nay. Những nhóm này khiến cho việc thể hiện chính kiến bất đồng ôn hòa trở thành điều bất khả thi đối với hàng chục triệu người Việt Nam có kết nối internet,
Tên gọi E47 rõ ràng là liên quan đến lữ đoàn "Lực lượng 47" của quân đội Việt Nam ; truyền thông nhà nước tuyên bố vào năm 2017 sẽ triển khai một đội ngũ 10.000 người để "chủ động chống lại các quan điểm sai trái" được phát hiện trên mạng. E47 được lập ra cùng ngày.
"Khi nhiều lực lượng và quốc gia đang nói về một cuộc chiến thực sự trên không gian mạng, [Việt Nam] cũng nên sẵn sàng chiến đấu chống lại những quan điểm sai trái trong từng giây, từng phút và từng giờ", Tướng Nguyễn Trọng Nghĩa nói về Lực lượng 47 vào thời điểm đó, theo Wall Street Journal.
Không rõ E47 là tổ chức chính thức của nhà nước Việt Nam, hay do chính Lực lượng 47 vận hành. Ở Việt Nam, cả các tiểu đoàn truyền thông xã hội và các tình nguyện viên nhiệt thành của Đảng Cộng sản đều chia sẻ nhiều phương pháp, động cơ và mục tiêu giống nhau, khiến các chiến dịch của họ trở nên khó khăn, nếu không muốn nói là không thể phân biệt với bên ngoài.
Trên thực tế, ranh giới giữa đội kiểm duyệt của Quân đội được tổ chức chính thức như Lực lượng 47 và các lữ đoàn tình nguyện (như E47) được gọi là dư luận viên có thể mỏng đến mức không tồn tại, mà gần như hoàn toàn trùng lắp về phương pháp, mục tiêu và động cơ.
Nhiều năm trước khi thành lập E47, ban tuyên giáo Việt Nam đã tuyển dụng hàng trăm "dư luận viên" trực tuyến, như The Verge đưa tin , và mối quan hệ của họ với các nhóm ủng hộ chính phủ trên Facebook là không rõ ràng.
Hah nói với The Intercept rằng "nhà chức trách Việt Nam đã sử dụng tất cả các phương pháp có sẵn để tăng cường kiểm duyệt và giám sát", sử dụng cả các biện pháp gỡ bài chính thức, "hợp pháp" và các chiến thuật liên quan đến các trang trại troll để tối đa hóa việc ngăn chặn ngôn luận. Ông Hah cho biết : "Dư luận viên’ là những người được Ban Tuyên giáo Đảng Cộng sản Việt Nam tuyển dụng và quản lý.
"Vai trò của họ là bảo vệ chính phủ khỏi những lời chỉ trích trực tuyến thông qua việc theo dõi, giám sát, phá hoại những người chỉ trích và truyền bá tuyên truyền ủng hộ Đảng cộng sản Việt Nam. Chúng tôi hiểu rằng họ thường được tuyển chọn trong số các đảng viên Đcộng sản Việt Nam trẻ và Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh. Mặc dù hoạt động và trách nhiệm của họ không rõ ràng, nhưng chúng tôi tin rằng họ thực hiện nhiều chức năng tương tự như ‘đội quân mạng’ của nhà nước như Lực lượng 47".
Một số thành viên E47 sử dụng tên giả, vi phạm chính sách của Facebook, nhưng nhiều người khác không bận tâm. Cho dù E47 có chính thức thuộc nhà nước hay không thì nhà nước cũng được thể hiện rõ ràng : Các sĩ quan quân đội và công an Việt Nam dường như là một trong những thành viên tích cực nhất, cả trên tài khoản cá nhân của họ.
Người ta thường có thể nhấp qua một bài đăng trên E47 để tìm những ảnh của tác giả chụp sẽ thấy rõ họ đang mỉm cười khi làm việc trong đồn cảnh sát hoặc tạo dáng bên cỗ pháo trong bộ quân phục, bảng tên rõ ràng dễ đọc.
Bên cạnh họ là một số thành viên của báo chí Việt Nam, trong đó có hai biên tập viên của tờ báo nổi tiếng Ngày Nay và tờ báo nhà nước VnExpress làm quản trị nhóm – mặc dù thực tế là hoạt động của E47 là đàn áp quan điểm của các nhà báo và blogger bất đồng chính kiến.
Làm việc ít nhiều công khai giúp cho các thành viên E47 dường như có thể hoàn toàn vượt qua quy tắc mà Facebook sử dụng để chống lại truyền thông xã hội của chính phủ Nga nhằm cố gắng gây ảnh hưởng đến cuộc bầu cử tổng thống năm 2016. Facebook đã trấn áp các hoạt động như vậy bằng cách nhắm mục tiêu các danh tính bịa đặt mà họ dựa vào, cấm các hành vi được cho là "hành vi phối hợp không xác thực".
E47 dường như sử dụng các tài khoản "xác thực" với tên thật và hình ảnh thật, để vi phạm các quy tắc về "hành vi không xác thực". Chỉ cần không hoạt động chính xác như cách các trang trại troll của Nga bốn năm trước, các nhóm như E47 có thể gây ra tác hại có thể chứng minh được, trong thế giới thực ở mức độ mà người Nga không bao giờ đạt được trong khi tránh né cuộc đàn áp hậu năm 2016 của Facebook đối với sự can thiệp của chính phủ.
Nguyễn Ngọc Như Quỳnh, một blogger Việt Nam lưu vong, nói chuyện tại Houston, Texas, về việc cô được ra tù tại Việt Nam với điều kiện rời khỏi đất nước vào ngày 26 tháng 10 năm 2018. Ảnh: Eric Gay / AP
Chúng tôi xâm nhập vào đội quân ảo
Intercept đã truy cập lời mời vào nhóm E47 để chứng thực và ghi lại các hoạt động của nhóm, cho thấy một môi trường vô cùng bình thường, không có bất kỳ hồ sơ nào có thể liên kết với một âm mưu chống giới bất đồng chính kiến. E47 có vẻ như một nhóm bạn hơn là một nhóm kiểm duyệt : Những câu chuyện cười, ảnh chế và cuộc tranh luận lạc đề xen kẽ với những nỗ lực khiến các nhà bất đồng chính kiến Việt Nam và các nhà báo nước ngoài bị trục xuất khỏi nhóm hoặc xóa các liên kết đến bài viết của họ.
Các trò đùa xã hội không phải một cỗ máy vận hành trơn tru để dẹp bỏ những bất đồng chính kiến : thành viên E47 có chung mục tiêu, thường là một nhà văn hoặc nhà xuất bản bất đồng chính kiến, được chọn ra để họ kiểm duyệt. Lời kêu gọi chiến đấu thường đi kèm với hình ảnh mục tiêu với dấu "X" màu đỏ được vẽ trên đó để nhấn mạnh.
Từ đó, bất kỳ ai quan tâm đến việc giúp trừng phạt nhà báo, nhà hoạt động hoặc công dân bình thường bị coi là phản động chỉ cần truy cập vào liên kết được cung cấp đến bài đăng được đề cập và báo cáo bài đăng đó vì vi phạm Tiêu chuẩn cộng đồng luôn sẵn sàng của Facebook, cho dù có vi phạm quy định hay không.
Mặc dù Facebook thường xuyên cho thấy các khoản đầu tư họ đã thực hiện trên toàn thế giới để mở rộng năng lực kiểm duyệt con người và thuật toán, E47 đã đạt được thành công to lớn trong việc sử dụng hệ thống và báo cáo bài viết chính trị hàng loạt vì vi phạm điều khoản sử dụng, khiến bài viết biến mất và bịt miệng các tác giả của nó mà không cần suy xét.
Mặc dù các chiến thuật trấn áp khác nhau đôi chút tùy thời điểm và mục tiêu, nhưng việc làm của E47 mà họ gọi là tác chiến, hoặc "hoạt động mục tiêu", thường tuân theo cùng một kịch bản : gửi báo cáo (report) liên tục với số lượng lớn đến mức Facebook phải xóa một bài đăng hoặc một trang vô thưởng vô phạt như thể đã thực sự vi phạm một quy tắc nào đó.
Trong một bài đăng vào tháng 1 năm 2018 trong nhóm, một quản trị viên E47 tự nhận mình là Huyền Nguyễn đã đưa ra một phương pháp tuyệt vời để bóp méo bài viết trên Facebook.
Quy trình ba bước về "cách chiến đấu" với các công cụ tích hợp của Facebook rất đơn giản và trực quan : Đối với một trang Facebook được nhắm mục tiêu, người dùng của nhóm E47 được yêu cầu xếp hạng trang đó một sao, báo cáo các bài đăng giả mạo trên trang là có chứa thông tin đe dọa bạo lực hoặc tự tử, sau đó báo cáo trang đó là trang đưa thông tin rác.
Các hoạt động nhắm mục tiêu khác của E47 yêu cầu hơn 3.400 thành viên của nhóm báo cáo sai sự thật các vi phạm Tiêu chuẩn cộng đồng khác như nội dung khiêu dâm – sau đó tấn công trang mục tiêu với các nhận xét bạo lực hoặc khiêu dâm vi phạm quy tắc thực tế, chủ yếu là đưa ra bằng chứng về hành vi vi phạm có thể bị cấm đoán.
Lãnh đạo của nhóm E47 thường thúc giục người của họ sử dụng VPN khi tham gia truy quét Facebook, cho phép họ định tuyến truy cập internet thông qua một máy chủ ở Hoa Kỳ để che giấu địa chỉ IP thực và vị trí địa lý tại Việt Nam.
Điều cuối cùng của đội quân này là các thành viên E47 thường chụp lại ảnh chụp màn hình kỷ niệm các báo cáo vi phạm Tiêu chuẩn cộng đồng không có thật của họ, cổ vũ lẫn nhau và cung cấp các cập nhật quân sự táo bạo ("Báo cáo nhiệm vụ đã hoàn thành, kết thúc") hoặc đôi khi chỉ cần bình luận "RIP".
Nhưng một trang Facebook bị khóa đôi khi có thể là điều thiệt hại ít nhất do E47 gây ra. Một bài viết cho E47 tháng 1 năm 2019 của Huyền Nguyễn có tiêu đề, "Quá trình loại bỏ các phần tử phản động trên Internet" cho thấy các hành động thù địch trực tuyến chỉ là một mũi tấn công như thế nào.
Huyền Nguyễn khuyến khích các thành viên trong nhóm lập hồ sơ về những người bất đồng chính kiến và những người chỉ trích chế độ, không chỉ theo dõi những lời lẽ xúc phạm của họ, liên quan đến những hành vi vi phạm pháp luật Việt Nam mà còn cả những chi tiết cá nhân như nơi ở và làm việc.
Sau đó không chỉ báo cáo các mục tiêu của E47 cho công an địa phương, mà còn lưu ý rằng các quản trị viên của nhóm sẽ tự báo cáo hoạt động cho những người bên trong Bộ Công an Việt Nam.
Brad Adams, người đứng đầu bộ phận Châu Á của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, cho biết trong một email gửi tới The Intercept, trích dẫn các trường hợp "quấy rối thân thể những người bất đồng chính kiến" trên Facebook. E47 cũng không ngoại lệ và thường xuyên hướng dẫn các thành viên theo dõi tung tích của kẻ thù để có thể xử lý ngoài đời.
Nhiều bài đăng được The Intercept xem xét cho thấy các thành viên E47 yêu cầu trợ giúp xác định hoặc trong một số trường hợp xác định vị trí "những kẻ phản động", thường là những người bị buộc tội chỉ trích công an hoặc những người đã tham gia một cuộc biểu tình thực sự.
Trong một bài đăng vào tháng 6 năm 2018, một thành viên E47 đã chia sẻ hồ sơ của nhà hoạt động Nguyễn Quốc Đức Vượng, bị cáo buộc tham gia một cuộc biểu tình không xác định ở Thành phố Hồ Chí Minh, nói thêm rằng họ hy vọng công an địa phương có thể điều tra.
Một người đàn ông tự nhận mình là công an tỉnh Lâm Đồng đã nhanh chóng tình nguyện ; hơn một năm sau, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền báo cáo rằng Vượng, người đã "tham gia một cuộc biểu tình lớn ở Thành phố Hồ Chí Minh chống lại dự thảo luật về đặc khu kinh tế và luật an ninh mạng mới được thông qua", đã bị bắt vì các bài viết trên Facebook.
Khi Việt Nam thông qua luật "an ninh mạng" năm 2018 bị chỉ trích nhiều vì cho phép nhà nước có quyền xóa các bài viết bất đồng trên mạng, E47 đã giao nhiệm vụ cho các thành viên chụp màn hình các bình luận "phản động" trên một bài báo nhà nước thảo luận về luật để làm mục tiêu sau đó.
Trong một trường hợp khác, các khiếu nại được chia sẻ với E47 về việc một công dân Hà Nội đôi co với cảnh sát giao thông đã nhanh chóng dẫn đến việc người này bị bắt, theo một bài đăng trong nhóm chia sẻ hình ảnh về việc giam giữ và thẩm vấn người này.
Một loạt bài đăng khác cho thấy E47 đã làm gì khiến một người đàn ông Hà Nội khác bị bắt vì chế nhạo công an. Hành vi phạm tội của người đàn ông đó là tạo một bài đăng trên Facebook cho thấy một sĩ quan đang ăn tối một mình, với chú thích (bằng tiếng Việt), "Một con chó đang ăn sáng".
Một thành viên E47 đã gửi bài đăng trực tiếp cho một sĩ quan cảnh sát, và người đàn ông này sau đó đã bị giam giữ và buộc phải ký vào bản in của bài đăng. Hình ảnh về quá trình tố tụng đã được E47 đăng tải lại ngay cho các thành viên thưởng thức.
Trong một lần khác, các thành viên của E47 đã âm mưu nhắm vào trang Facebook của Hội Những Nhà văn Can đảm (?), một nhóm bất đồng chính kiến của Việt Nam, đưa ra các báo cáo sai sự thật tuyên bố rằng nhóm này cổ vũ bạo lực và tự tử, và ngay sau đã thành công : Trang của hội đã bị khóa và không thể truy cập được.
Vài tháng sau, trang của nhóm có thể truy cập được một lần nữa, nhưng vào tháng 6 năm 2018, tổ chức này nói với những người theo dõi rằng vì đã bị Facebook báo cáo và phạt rất nhiều lần nên tổ chức đã chuyển hoàn toàn sang một trang web khác.
Khả năng tiếp cận toàn cầu của Facebook giúp E47 dễ dàng trừng phạt những người sống ngoài Việt Nam. Blogger Nguyễn Ngọc Như Quỳnh, còn được gọi là "Mẹ Nấm", đã viết một chuỗi bài về hủy hoại môi trường và tham nhũng nhà nước, khiếnviệc cô bị bắt năm 2016 vì "tuyên truyền chống nhà nước và chịu hai năm tù giam.
Cô được trả tự do vào năm 2018, sống lưu vong ở Hoa Kỳ và bắt đầu tham gia Facebook lại. Điều này thu hút sự chú ý ngay lập tức của E47, kêu gọi các thành viên báo cáo hàng loạt hồ sơ mới của Quỳnh. Tổ chức Ân xá Quốc tế, sau khi thay mặt Quỳnh vận động, cũng trở thành mục tiêu E47 được ưu ái.
Theo Reuters, vào tháng 10 năm 2019, ứng dụng giám sát chất lượng không khí AirVisual có trụ sở tại Los Angeles thông báo rằng họ đang phải đối mặt với một "cuộc tấn công phối hợp" nhằm vào danh tiếng của họ sau khi đánh rằng Hà Nội gần đây đã phải chịu ô nhiễm không khí tồi tệ nhất trong số 90 thành phố lớn.
Một ngày trước đó, theo các bài đăngThe Intercept xem được, E47 đã khởi động một chiến dịch chống lại ứng dụng AirVisual, kêu gọi các thành viên ồ ạt đánh giá ứng dụng một sao và báo cáo vi phạm nội dung gian lận để "gây áp lực buộc công ty phải đưa ra lời xin lỗi".
Các bài đăng khác được The Intercept xem xét cho thấy các quản trị viên của E47 tổ chức các cuộc tấn công chống lại nhiều tổ chức khác, như Việt Tân và Luật Khoa, một trang tin tức độc lập chỉ có thể truy cập qua Facebook, vì tổ chức này bị chính phủ chặn ở Việt Nam.
Trong bài đăng trên E47 tháng 8 năm 2019 thông báo về cuộc tấn công Việt Tân sắp xảy ra, một thành viên nhóm lưu ý rằng thời điểm đình công đã đến vì tổ chức này đã mất dấu stick xác minh màu xanh "vì chính phủ Việt Nam [ủng hộ] Tổng Giám đốc FB Mark Zuckerberg".
Thật vậy, thường có vẻ như E47 và Facebook có một mối quan hệ công việc tuyệt vời.
Sau khi E47 vận động chống lại Facebook của Luật Khoa, đặc biệt nhắm vào các bài đăng chỉ trích "chính phủ hoặc ca ngợi các nhà hoạt động nhân quyền", theo một biên tập viên của Luật Khoa, Facebook đã phản ứng bằng cách thu hồi khả năng sử dụng Instant Articles tải nhanh của tờ báo, một tính năng đặc biệt có giá trị đối với người dùng các gói dữ liệu hạn chế và kết nối chậm ở các quốc gia như Việt Nam.
Các biên tập viên của Luat Khoa nói rằng lượng truy cập vào trang của họ đã giảm hơn một nửa kể từ khi các biện pháp kỷ luật của Facebook, và những nỗ lực để kháng cáo quyết định hoặc kêu gọi sựthông cảm của Facebook đã bị từ chối và bỏ qua.
Nguyễn Quốc Đức Vượng, trung tâm, trong phiên tòa xét xử tại tỉnh Lâm Đồng của Việt Nam vào ngày 7 tháng 7 năm 2020. Ảnh : Thông tấn xã Việt Nam / AFP qua Getty Images
Facebook : Nhóm này vẫn ổn
Những dấu hiệu của Facebook với E47 là từ chối và thờ ơ theo Mai Khôi và những người đã ủng hộ Facebook bảo vệ ngôn luận trên Facebook nhận xét trước các cuộc tấn công của E47. Mai Khôi cho biết nhiều năm qua cô cố gắng thúc giục Facebook – một công ty nổi tiếng là dậm chân tại chỗ trừ khi gặp phải khủng hoảng PR – đã thuyết phục cô rằng lời khen ngợi của Zuckerberg về "sự tự do biểu đạt" là "dối trá hoàn toàn".
"Hai năm gần đây, tôi đã vận động Facebook bảo vệ không gian duy nhất mà mọi người ở Việt Nam có thể tự do thể hiện bản thân", Mai Khôi nói trong một cuộc phỏng vấn. "Thay vì làm điều này, chính sách của Facebook là tuân theo luật trong nước được sử dụng để bịt miệng quyền tự do ngôn luận và cho phép các nhóm troll của chính phủ quấy rối người dùng Việt Nam (trực tuyến và ngoại tuyến) và kiểm duyệt các phương tiện truyền thông xã hội…giống như chính phủ Việt Nam, Facebook là một sự chuyên chế không thể vượt qua ".
Mai Khôi cho biết Facebook đã mời cô thảo luận về mối đe dọa mà E47 thể hiện đối với quyền tự do ngôn luận và hậu quả thực tế của việc Facebook không hành động, trong nhiều dịp khác nhau, trong đó có nhiều lần trò chuyện với Alex Warofka, giám đốc chính sách về nhân quyền ; Andy O’Connell, trưởng bộ phận phân phối nội dung và chính sách thuật toán ; và Monika Bickert, phó chủ tịch quản lý chính sách toàn cầu.
Mai Khôi cho biết, cứ mỗi cuộc họp họ lại đưa ra một đợt trấn an khác về mức độ Facebook coi quyền tự do ngôn luận và sự an toàn của người dùng cao cả, vàhọ đã bỏ ra bao nhiêu công sức để loại bỏ những kẻ xấu sử dụng Facebook như một mục tiêu dân sự ở các nước trên thế giới. Nhưng hết lần này đến lần khác, E47 vẫn tiếp tục tồn tại trực tuyến và hoạt động.
Lần đầu tiên Mai Khôi đưa việc E47 vũ khí hóa Tiêu chuẩn cộng đồng của Facebook trong cuộc họp tháng 10 năm 2018 với O’Connell. Phản ứng sớm của họ rất đáng khích lệ : "Tôi đã yêu cầu họ ngăn chặn các trang trại troll do chính phủ hỗ trợ nhằm ngăn chặn các nhà báo và nhà hoạt động độc lập trên Facebook", Mai Khôi nói với The Intercept qua email.
Facebook nhanh chóng đảm bảo rằng họ đã giải quyết vấn đề kiểm duyệt bí mật của nhà nước, cũng như đề nghị làm việc trực tiếp với cô ấy để đảm bảo rằng vụ việc đã được giải quyết. Một trong số những yêu cầu đầu tiên của cô là thiết lập một kênh riêng giữa Facebook và các nhóm xã hội dân sự Việt Nam, với hy vọng rằng ngay cả khi những người bất đồng chính kiến và nhà báo bị đóng Facebook hoặc bài đăng bị xóa, họ sẽ nhận được lời cảnh báo và giải thích từ Facebook.
Trước sự ngạc nhiên của cô, Facebook tuyên bố rằng một kênh như vậy đã tồn tại và thường xuyên liên lạc với cộng đồng các nhà hoạt động Việt Nam. "Đây là một bất ngờ lớn đối với tôi", Mai Khôi nói. "Tôi biết tất cả các nhà báo và nhà hoạt động độc lập hàng đầu ở Việt Nam, và không ai trong số họ biết về bất kỳ kênh liên lạc chuyên biệt nào giữa xã hội dân sự và Facebook".
Vào tháng 12, Warofka đã liên lạc với Mai Khôi để cảm ơn cô đã đưa E47 vào tầm ngắm của Facebook, lưu ý rằng mặc dù chính sách quyền riêng tư của công ty cấm ông chia sẻ bất kỳ thông tin chi tiết nào, nhưng Facebook sẽ đảo ngược mọi hành vi xóa nội dung hoặc cấm tài khoản mà họ xác định là sai lầm trong khi "cuộc điều tra đang diễn ra. "
Warofka cảm ơn sự quan tâm của Mai Khôi trong việc đảm bảo "Facebook vẫn là nơi mà mọi người ở Việt Nam và trên toàn thế giới có không gian để thể hiện bản thân một cách an toàn". Facebook có cùng sự quan tâm này hay không hoàn toàn là một chuyện khác.
Mai Khôi giải thích rằng trong khi sự quan tâm của Facebook đến vấn đề này được đánh giá cao, cô thắc mắc tại sao E47 và các lãnh đạo E47vẫn thoải mái sử dụng nền tảng này. Mai Khôi không nhận được câu trả lời nào nhưng đã theo dõi trong suốt năm 2019, yêu cầu cập nhật về cuộc điều tra của Facebook đối với nhóm này và số phận của các tài khoản và trang mà nhóm đã âm mưu gỡ xuống.
"Xin lỗi đã gửi quá nhiều email mặc dù tài khoản của các nhà hoạt động và nhà báo đang bị khóa nhanh hơn mức chúng tôi có thể theo dõi", cô viết vào tháng 1 năm 2019. "Tôi hy vọng rằng trong tương lai, chúng ta có thể thiết lập một hệ thống để tôi không cần phải gửi email cho quý vị mỗi khi có chuỵện". Lần này không có ai trả lời.
Vào tháng 6, cô ấy đã thử lại : "Anh vẫn làm việc với các bên liên quan đến xã hội dân sự ở Việt Nam chứ ? Tôi hỏi vì có một số vấn đề gần đây tôi muốn quý vị lưu ý đến hoạt động của Facebook tại Việt Nam mặc dù quý vị đã không trả lời một số email tôi gửi gần đây nhất".
Cuối cùng, Warofka đã trả lời, tuyên bố một lần nữa rằng công ty đang "xem xét" các tài khoản bị khóa quá mức, nhưng lưu ý rằng việc xem xét các tài khoản trước đó do E47 nhắm mục tiêu cho thấy rằng họ "đã bị xử lý chính xác vì vi phạm Tiêu chuẩn cộng đồng toàn cầu của chúng tôi".
Nói cách khác, Facebook đã xác định rằng E47 đang sử dụng Facebook như thiết kế. Nhóm E47 tiếp tục sử dụng các công cụ kiểm duyệt nội dung để loại bỏ bất đồng chính kiến một cách dễ dàng như trước ; sự khác biệt duy nhất bây giờ là Facebook biết điều đó đang xảy ra.
"Có vẻ như các quyết định về quyền truy cập và nội dung đang được đưa ra một cách rất tùy tiện, ít minh bạch", Mai Khôi than thở khi trả lời Warofka. "Tôi hy vọng anh có thể tìm ra cách để cải thiện điều này".
Vào tháng 10, Facebook đã đồng ý tổ chức một cuộc họp khác về E47, một động thái mà Mai Khôi nghĩ có thể là cuối cùng Facebook cũng đã nghiêm túc xem xét mối đe dọa. Chỉ trong tháng đó, theo Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, Vượng, nhà đấu tranh ủng hộ dân chủ Việt Nam, đã bị bắt và bị buộc tội "làm, lưu trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu và sản phẩm nhằm chống lại Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam" trên Facebook.
Trước khi bị bắt, Vượng là mục tiêu thường xuyên của E47 : "Thằng này là một đứa tích cực tham gia biểu tình ở Thành phố Hồ Chí Minh ngày hôm qua. Mong công an phía Nam và huyện Lạc Lâm, tỉnh Lâm Đồng vào cuộc điều tra".
Với bài đăng này và những bằng chứng khác về nỗ lực của E47, Mai Khôi hy vọng rằng cuộc gặp tiếp theo này sẽ khác, là cơ hội để Facebook ngừng nói không về tôn chỉ "tự do ngôn luận" và bắt đầu thực sự bảo vệ điều đó.
Với hàng chục tỷ đô la tiền mặt và tài liệu trong nhiều năm về âm mưu của E47, Facebook có thể khẳng định không thiếu nguồn lực cũng như kiến thức về những gì đang xảy ra ở Việt Nam. Nhưng những gì họ tuyên bố thay vào đó thậm chí còn khiến Mai Khôi và bạn bè của cô tức giận hơn : E47 chẳng vi phạm quy tắc nào.
Cuộc gọi của Warofka vào tháng 12 cho thấy Facebook đã trở nên phi thường như thế nào, chân dung của một tổ chức vừa kiểm soát luồng thông tin đến gần 3 tỷ người trên khắp thế giới, vừa bằng cách nào đó có vẻ không thể giải quyết những sai lầm hiển nhiên và lâu năm nhất cũng như các hành vi sai trái.
Warofka mở đầu bằng cách nói với Mai Khôi rằng ông đã chuyển tiếp thông tin trên E47 mà cô cung cấp cho nhóm tình báo về mối đe dọa của Facebook, họ chịu trách nhiệm điều tra các chiến dịch phối hợp hành vi không xác thực, cũng như cho một nhóm nội bộ có nhiệm vụ xem xét các vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng. Tin vui kết thúc ở đó.
Mặc dù Warofka cho biết công ty đã xác định rằng một số lượng nhỏ người dùng Facebook đã vi phạm các quy tắc của Facebook trong khi cố gắng bịt miệng các mục tiêu của E47, ông cũng thừa nhận rằng "chúng tôi không thể phát hiện ra hoạt động nào đáp ứng định nghĩa của chúng tôi về hành vi không xác thực phối hợp dựa trên bất kỳ thông tin đó".
Mặc dù "hành vi không xác thực có phối hợp" đã trở thành lời nói vàng của Facebook trong cuộc chiến chống lại thông tin sai lệch trực tuyến và lật đổ dân chủ sau cuộc bầu cử tổng thống năm 2016, định nghĩa và ứng dụng của cụm từ này vẫn còn hạn hẹp.
Có vẻ như các nhóm như E47 được qua mặt được ; hành vi của họ được điều phối và sử dụng các công cụ kiểm duyệt của Facebook một cách ác ý, không xác thực ; nhưng để tồn tại trên Facebook, hoạt động tổng thể của họ hoàn toàn khác với cách thức troll của Nga năm 2016.
"Ở cấp độ cao, chúng tôi yêu cầu cả sự phối hợp rộng rãi, cũng như việc sử dụng tài khoản và danh tính không xác thực", Warofka nói với Mai Khôi. Mặc dù thực tế là E47 đại diện cho sự phối hợp rộng rãi của hàng nghìn người dùng Facebook, nhiều người sử dụng tên thật, ảnh thật, từ các tài khoản "xác thực".
Với việc thậm chí không thèm che giấu hành động của họ bằng danh tính giả, các thành viên E47 dường như đã một lần nữa tìm ra cách sử dụng các quy tắc rối rắm của Facebook để chống lại chính người dùng Facebook mà không bị trừng phạt hoàn toàn.
Ngay cả khi đối mặt với bằng chứng thuyết phục rằng E47 hoạt động cùng với và thay mặt cho chính phủ Việt Nam – một yếu tố khiến những nỗ lực can thiệp bầu cử của Nga vào năm 2016 trở nên vô cùng giật gân – Warofka nhún vai, giải thích rằng "khi chúng tôi nhận được báo cáo về các tiêu chuẩn cộng đồng của chúng tôi , chúng tôi không xem báo cáo đó đến từ đâu. Chúng tôi không quan tâm liệu chính phủ có báo cáo hay không ".
Theo sự thừa nhận của chính Facebook, việc tập trung cực kỳ hạn chế vào "tính không xác thực" có nghĩa là sự ác ý trắng trợn không vi phạm quy tắc nào, rõ ràng trái với các giá trị được công bố công khai của Facebook. Warofka thừa nhận : "Có rất rất ít tác nhân vi phạm thực sự các hành vi không xác thực được phối hợp với nhau".
Mai Khôi hiểu rằng Facebook đã điều tra cụ thể E47 và từ chối thực hiện bất kỳ hành động nào chống lại E47 : "Chúng tôi không thể xác định mức độ vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng đủ để loại bỏ nhóm hoặc các tác nhân cụ thể đó".
Nói cách khác, Facebook đã xác định rằng việc gửi liên tục các báo cáo không có thật về nội dung khiêu dâm và bạo lực sắp xảy ra với danh nghĩa đàn áp ngôn luận ủng hộ dân chủ là không trái với các quy tắc của Facebook.
"Khi Alex nói với tôi rằng nhóm này không đáp ứng được định nghĩa của Facebook về hành vi không xác thực phối hợp vì tài khoản của họ không phải là giả mạo", Mai Khôi giải thích với tôi trong một tin nhắn, "Tôi hỏi tại sao Facebook không có chính sách cấm hành vi xác thực phối hợp – và anh ấy không có câu trả lời cho tôi".
Tiêu đề Facebook của E47 có câu nói của chính trị gia Việt Nam và Ủy viên Bộ Chính trị Vương Đình Huệ : "Nhà nước không dọa ai và cũng không ai dọa được Nhà nước…". Ảnh chụp màn hình : The Intercept
E47 tiếp tục sử dụng Facebook để chống lại những người bất đồng chính kiến
Kể từ cuộc gọi năm 2019, E47 vẫn hoạt động và không hề nao núng. Những người nổi tiếng Việt Nam được các thành viên E47 theo dõi và nhắm mục tiêu từ lâu vẫn tiếp tục bị bỏ tù. Chỉ trong năm 2020, một số mục tiêu lâu năm của E47 đã bị bắt vì tội tuyên truyền hoặc vi phạm bí mật nhà nước. Trong tháng 10, các mục tiêu của E47 là Phạm Đoan Trang và Nguyễn Quang Khải đều bị nhà nước bắt giữ ; Nhóm vận động nhân quyền Việt Nam, Người Bảo vệ Nhân Quyền Defend the Defenders, cho biết "theo thông báo gửi cho gia đình ông Khải ngày 21 tháng 10, Cơ quan An ninh điều tra Công an tỉnh Đồng Nai đã tạm giữ ông Khải trong trường hợp khẩn cấp về hành vi sao chép và phát tán bí mật nhà nước trên tài khoản Facebook".
Cả đại dịch Covid-19 đang diễn ra và một loạt các cuộc xung đột giữa nông dân và các quan chức chính phủ về đất tranh chấp đều trở thành ưu tiên hàng đầu của E47. Trong một bài đăng được The Intercept xem, một thành viên E47 đã khuyến khích các thành viên là nhân viên an ninh nhà nước theo dõi một phụ nữ đã lên tiếng chỉ trích phản ứng dịch corona của chính phủ. Chỉ 10 ngày sau, cô bị cảnh sát giam giữ, theo Dự án 88, một tổ chức tự do ngôn luận của Việt Nam.
Một bài đăng khác nhắm vào một người đàn ông đã chia sẻ liên kết tới Facebook so sánh phản ứng của đại dịch ở Việt Nam và châu Âu đã khuyến khích các thành viên đánh chết người này. Như Los Angeles Times đã đưa tin, cuộc chiến tranh giành đất đai đã trở thành một tiêu điểm trong cuộc đấu tranh chỉ trích chính phủ Việt Nam trên Facebook.
Rõ ràng Facebook sẵn sàng nhìn theo hướng khác trong khi trang web của họ được sử dụng để trừng phạt các diễn ngôn chính trị ôn hòa, để nghe những người như Mai Khôi và các nhóm như Ân xá nói về điều đó, một thảm họa cho tự do ngôn luận và liên kết ở Việt Nam, một quốc gia được xếp hạng 5 từ dưới lên (chỉ trên những nước như Trung Quốc và Triều Tiên) về Chỉ số Tự do Báo chí Thế giới của Tổ chức Phóng viên Không Biên giới.
Với việc Facebook thống trị internet, các phương tiện truyền thông truyền thống do nhà nước chi phối, và Facebook không muốn làm phiền nhà nước, thì chẳng còn nơi nào cho những người bất đồng chính kiến ở Việt Nam. Những người chỉ trích Facebook tại Việt Nam cũng như trên thế giới cũng không còn sự lựa chọn.
Brad Adams của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền cho biết : "Chúng tôi đã thảo luận về những điều này với Facebook nhiều lần. "Họ sẵn sàng nói chuyện và những người có quyền của họ dường như thông cảm, nhưng nhìn chung phản ứng yếu ớt, không nhất quán, không minh bạch và quá sẵn sàng để thỏa hiệp các nguyên tắc cơ bản".
Nếu các nhóm nửa bí mật như E47 mất quyền sử dụng Facebook , có thể chỉ vì Facebook gần đây đã dễ dàng hơn trong việc đệ trình các yêu cầu kiểm duyệt chính thức. Các mánh khóe bẩn thỉu của E47 có thể trở nên lỗi thời nếu Facebook làm cho việc yêu cầu trở nên dễ dàng hơn đáng kể.
"Yêu cầu gỡ bài hợp pháp đã trở thành vũ khí được lựa chọn gần đây", Ming Yu Hah của Tổ chức Ân xá giải thích. "Trước đây, Facebook dường như đã chống lại các yêu cầu gỡ bài xuống với nội dung được bảo vệ bởi các tiêu chuẩn nhân quyền quy định quyền tự do ngôn luận như vậy. Tuy nhiên, việc họ công bố chính sách mới cho Việt Nam trước áp lực của chính phủ vào tháng 4 đã khuyến khích các nhà chức trách mở rộng việc sử dụng các yêu cầu gỡ bài hợp pháp như một cách thức kiểm duyệt. Theo Hah, Facebook hiện tuân thủ 95% yêu cầu kiểm duyệt từ các cơ quan chức năng Việt Nam.
Trước một dấu hiệu cho thấy tình hình đã trở nên tuyệt vọng đến mức nào, nhiều nhà bất đồng chính kiến ở Việt Nam bị đe dọa vì facebook không hành động nói rằng bây giờ, họ sẽ giải quyết trung thực. "Đối phó với Facebook giống như mò mẫm trong bóng tối đối với các nhà hoạt động của chúng tôi", Vi Tran, đồng sáng lập Tổ chức Sáng kiến Pháp lý cho Việt Nam cho biết. "Nếu Facebook quyết định xóa một trạng thái vì bất kỳ lý do gì, vui lòng cho chúng tôi biết lý do đó là gì. Cho chúng tôi là ‘vi phạm Tiêu chuẩn cộng đồng’ là không đủ vì nó là tùy tiện và mơ hồ".
Nhưng sau nhiều năm thất vọng và vô ích, Mai Khôi, cũng như số lượng người dùng ngày càng tăng ở quê nhà của Facebook, cho rằng thời gian cho các sáng kiến và diễn ngôn minh bạch có thể đã qua đi. Với khối lượng quảng cáo khổng lồ và thương mại điện tử đang tiếp tục hiện diện tại Việt Nam, Mai Khôi cho biết không thể tin Facebook sẽ đặt người dùng trước thu nhập : "Quốc hội cần phải điều chỉnh và ngăn cản Facebook".
Sam Biddle
Nguyên tác : Facebook lets Vietnam's cyberarmy target disidents, rejecting a celebrity's Plea, The Intercept, 21/12/2020
Ngọc Lan dịch
Nguồn : VNTB, 23/12/2020