Trong bối cảnh đại dịch và địa chính trị đang thay đổi, các nhà lãnh đạo tiếp theo của Việt Nam sẽ có tầm quan trọng thiết yếu đối với tương lai của đất nước.
Các đại biểu vỗ tay khi dự lễ bế mạc Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng cộng sản Việt Nam tại Hà Nội, Việt Nam, ngày 28/1/2016 - Kham / Pool Photo via AP - Ảnh tư liệu
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 13 của Đảng cộng sản Việt Nam kiến diễn ra vào quý I - 2021. Đại hội sẽ quyết định về ban lãnh đạo mới trong 5 năm tới và thiết lập các chính sách quan trọng cho đất nước.
Có thể cho rằng, mật nghị quan trọng nhất của Đảng cộng sản Việt Nam kể từ Đại hội 1986 đưa ra cải cách đổi mới dẫn đến việc Việt Nam mở cửa, Đại hội 2021 là do hậu quả của đại dịch kéo dài một thế kỷ đã làm tê liệt toàn cầu và ảnh hưởng đến hầu hết các khía cạnh của cuộc sống. Đồng thời, sự cạnh tranh quyền lực lớn giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc đang gia tăng, làm cho môi trường quốc tế trở nên kém thuận lợi hơn cho sự hợp tác quốc tế, do đó cần cho sự phục hồi toàn cầu. Thành công về kinh tế và chính trị của Việt Nam trong ba thập kỷ qua phụ thuộc rất nhiều vào sự hợp tác quốc tế đó.
Ban lãnh đạo mới sẽ hoạt động như thế nào trong thế giới mới sau Covid ? Một thế giới với những tham vọng hiếu chiến dường như vô độ hơn của Trung Quốc , khả năng và lợi ích của Hoa Kỳ trong khu vực đang suy giảm, và khả năng của các thể chế đa phương, bao gồm cả ASEAN, phục vụ lợi ích chung của các thành viên cũng dường như đang suy yếu.
Tranh chấp Biển Đông và các hoạt động gia tăng của Trung Quốc nhằm khẳng định quyền kiểm soát đối với việc di chuyển và khai thác tài nguyên trong khu vực đang thách thức Việt Nam ở nhiều cấp độ, từ toàn vẹn lãnh thổ đến chủ quyền tài nguyên và an ninh kinh tế và con người.
Đại dịch Covid-19 có nghĩa là Việt Nam, giống như hầu hết các quốc gia, sẽ phải đối mặt với những thách thức kinh tế ngày càng gia tăng khi suy thoái toàn cầu vì khủng hoảng sức khỏe cộng đồng. Bên cạnh những thách thức đó là khủng hoảng khí hậu mà Việt Nam rất dễ bị tổn thương và sẽ không chờ đợi các ưu tiên khác được giải quyết trước.
Kết quả của Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 13 sẽ quyết định việc bổ nhiệm lãnh đạo, đặt kế hoạch kinh tế xã hội của đất nước trong 5 năm tới và đưa ra dấu hiệu về cách thức ban lãnh đạo mới sẽ ứng phó với những thách thức nội bộ cấp bách và điều hướng môi trường bên ngoài ngày càng biến động.
Sắp đặt sân khấu : Bối cảnh chính trị hiện tại
Bản chất của hệ thống chính trị của Việt Nam là rất độc quyền, vì vậy hiểu biết về bức tranh toàn cảnh của việc ra quyết định vẫn còn hạn chế. Có một số quy tắc, quy định và luật hướng dẫn rộng rãi quá trình tuyển chọn, mặc dù có nhiều trường hợp ngoại lệ và bất ngờ.
Trong hệ thống lãnh đạo tập thể của Việt Nam, có bốn vị trí quan trọng hàng đầu – được thiết kế để lan tỏa quyền lực và ngăn chặn sự tích tụ của nó vào bất kỳ người nào, một hệ thống còn được gọi là "nguyên tắc tập trung dân chủ". Bốn vị trí đó là : Tổng bí thư, lãnh đạo Đảng cộng sản Việt Nam và có nhiều quyền lực nhất ; Chủ tịch nước, đứng đầu nhà nước, một vai trò khá đại diện ; Thủ tướng, lãnh đạo chính phủ và thực hiện quyền hành pháp ; và Chủ tịch quốc hội, đứng đầu cơ quan lập pháp.
Những vị trí này cần phải có : thành viên Bộ Chính trị ; thời hạn ; giới hạn về tuổi tác ; đại diện khu vực ; và yếu tố quan trọng nhất – sự ủng hộ của các nhà lãnh đạo.
Đại hội Đảng lần thứ 12 vào đầu năm 2016 đã bổ nhiệm lại ông Nguyễn Phú Trọng làm tổng bí thư, ông Trần Đại Quang – nguyên bộ trưởng bộ công an – làm chủ tịch nước, ông Nguyễn Xuân Phúc làm thủ tướng và bà Nguyễn Thị Kim Ngân là nữ chủ tịch đầu tiên của Quốc hội.
Ông Quang bất ngờ qua đời khi đang đương chức vào tháng 9/2018. Trong một động thái chưa từng có, Ban Chấp hành Trung ương đảng đã nhất trí quyết định rằng ông Trọng cũng sẽ đảm nhận vai trò chủ tịch nước. Đó là một sự thay đổi đáng ngạc nhiên của sự kiện khi ông Trọng, người đã nắm giữ chức vụ tổng bí thư từ năm 2011, được cho là chỉ đảm nhiệm vai trò đó trong nửa nhiệm kỳ thứ hai của mình.
Do quá 65 tuổi nên ông không đủ tiêu chuẩn tái tranh cử tại Đại hội XII của Đảng. Nhưng trong một cuộc cạnh tranh rất gay gắt với đối thủ là Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng lúc bấy giờ, ông Trọng đã bất ngờ chiếm ưu thế vào phút cuối. Do đó, ông đã đảm nhận vai trò này, dường như là không muốn, và được cho là chỉ trong nửa nhiệm kỳ 5 năm. Nhưng trước khi được nửa đường, Trọng không lùi bước. Thay vào đó, ông đảm nhận hai trong số bốn vai trò quan trọng trong khi đang bị bệnh.
Không giống như những lần trước, một trong những câu hỏi đầu tiên mà Đại hội 13 sắp tới sẽ trả lời là : Liệu chúng ta có thấy sự trở lại của bộ phận quyền lực "tứ trụ" hay sẽ gắn bó với ba Nếu quyết định được đưa ra để củng cố các vai trò, thì nó sẽ có nghĩa là một cuộc cải tổ trong tổ chức chính trị của cơ cấu quyền lực của Đảng cộng sản Việt Nam.
Một quyết định khác mà Đại hội đưa ra là bổ nhiệm vào Bộ Chính trị, cơ quan này sẽ có một số lượng lớn các vị trí trống. Bộ Chính trị là cơ quan tối cao của Đảng cộng sản Việt Nam, bao gồm các đảng viên cấp cao nhất được xếp theo thứ tự thâm niên. Quyết định của Đại hội Đảng lần thứ 12 mở rộng Bộ Chính trị lên 19 thành viên.
Nhưng ba ghế hiện đang bỏ ngỏ, do một Ủy viên Bộ Chính trị – Đinh La Thăng, nguyên Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh – bị cách chức trong một chiến dịch chống tham nhũng chưa từng có. Hai vị trí trống còn lại là do Đinh Thế Huynh, Bí thư Trung ương Đoàn phải từ chức vì lý do sức khỏe, và chiếc ghế do cố chủ tịch nước Trần Đại Quang để lại.
Hiện chưa rõ Ban Chấp hành Trung ương khóa 13 sẽ có bao nhiêu Ủy viên Bộ Chính trị, nhưng danh sáchứng cử viên còn dài. Một nửa trong số những người hiện đang nắm giữ 16 vị trí còn lại sẽ vượt quá giới hạn độ tuổi. Hơn nữa, một nửa trong số 14 thành viên của Ban Bí thư cũng phải đối mặt với giới hạn tuổi tác, khiến cho cuộc chuyển giao quyền lực này có lẽ là lần trẻ hóa lớn nhất của Đảng cộng sản Việt Nam cho đến nay.
Ai sẽ là nhà lãnh đạo kế tiếp của Việt Nam ?
Tuy nhiên, câu hỏi chính là ai sẽ kế nhiệm ông Trọng ?
Hầu hết các ứng cử viên rõ ràng cho vai trò cao nhất sẽ vượt quá giới hạn độ tuổi, là thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, đạt thành tích đáng nể và khả năng lãnh đạo trong đại dịch Covid-19 đã tăng thêm quyền lực của ông. Nhưng vẫn chưa rõ liệu ông Phúc sẽ tranh cử vị trí cao nhất hay vẫn ở vị trí điều hành hiện tại. Ngay cả khi có một số ngoại lệ, khó mà được hưởng quá nhiều.
Các yếu tố quyết định thực sự dựa trên các điều kiện phức tạp hơn nhiều và thường ít thấy rõ ràng hơn từ bên ngoài. Sự mờ nhạt của hệ thống không khuyến khích các nhà phân tích đặt cược vào các ứng cử viên có thể ; như Đại hội 12 đã chứng minh, kết quả cuối cùng có thể nằm ngoài dự đoán và được quyết định vào phút cuối Nhưng có một số chỉ số cho thấy yếu tố nào có khả năng chiếm ưu thế trong quá trình ra quyết định.
Mặc dù sức khỏe không tốt, ông Trọng được hiểu vẫn là động lực chính của quá trình quyết định. Tổng thư ký kiêm chủ tịch đã biến mất khỏi mắt công chúng gần một tháng vào năm 2019, khiến nhiều người lo lắng về việc kế vị và khả năng chứng kiến một nhà lãnh đạo khác mất khả năng. Kể từ đó, Trọng liên tục có vấn đề về sức khỏe (nghi ngờ bị đột quỵ). Nhưng mỗi khi có tin đồn xoay quanh việc ông đang suy yếu quyền lực, thì người đàn ông 76 tuổi lại chứng minh rằng họ sai.
Ông Trọng là nhà lý luận mác xít, từng nhiều năm làm Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản. Trong nhiệm kỳ của mình, ông đã kiên quyết phục hồi các giá trị xã hội chủ nghĩa và đặt chúng trở lại trung tâm của sứ mệnh của Đảng cộng sản Việt Nam. Trong hai nhiệm kỳ của mình, ông đã tìm cách phục hồi và lấy lại niềm tin của người dân đối với đảng.
Đó là chiến dịch chống tham nhũng, nhằm vào việc lạm dụng quyền lực có hệ thống và biển thủ công quỹ của các đảng viên cấp cao, những người quản lý sai các doanh nghiệp nhà nước quy mô lớn. Mục đích là để làm sạch hình ảnh của một Đảng cộng sản Việt Nam thối nát, ngay cả khi cũng liên quan đến việc loại bỏ các đối thủ chính trị, một số những người được cho là vẫn ủng hộ đối thủ cũ của ông Trọng là Nguyễn Tấn Dũng và di sản tư bản thân hữu của cựu thủ tướng.
Vào tháng 4 và tháng 5 năm 2020, Trọng ban hành các chỉ thị và quy định mới đặt ra các tiêu chí cho các nhà lãnh đạo mới. Chúng bao gồm lòng trung thành với hệ tư tưởng Mác-Lênin, và những người lãnh đạo mới phải có khả năng lấy được lòng tin của nhân dân và là lực lượng đoàn kết. Điều này, đối với một số người, có thể cho thấy sự ưu tiên cho việc kế nhiệm dựa trên tính liên tục của chiến dịch chống tham nhũng.
Trên cơ sở đó, ông Trọng có khả năng ủng hộ việc ứng cử những người đóng vai trò nòng cốt trong chiến dịch tranh cử như Trần Quốc Vượng, 67 tuổi, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam trong nhiệm kỳ này. Đáng chú ý, Vương đã nhận một số trách nhiệm của Trọng trong thời gian ông ốm yếu.
Bộ trưởng Quốc phòng đương nhiệm, ông Ngô Xuân Lịch, 66 tuổi, chỉ xếp sau 4 lãnh đạo cao nhất trong Bộ Chính trị, cũng là một ứng cử viên có khả năng.
Bà Nguyễn Thị Kim Ngân, 66 tuổi, Chủ tịch Quốc hội, là ứng cử viên nữ duy nhất đến từ tỉnh Bến Tre, miền Nam, điều này có thể quan trọng vì đại diện khu vực là một yếu tố khác trong quá trình quyết định. Ngân có ba bằng Tiến sĩ luật, chính trị và quản lý tài chính. Nếu thắng, bà sẽ là người phụ nữ đầu tiên làm tổng thư ký của Đảng cộng sản Việt Nam.
Một số đồn đoán khác cho rằng Thủ tướng Phúc có thể tranh cử tổng bí thư hoặc chủ tịch nước – nếu hệ tứ trụ trả về. Bộ trưởng Ngoại giao và Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh, một người theo chủ nghĩa quốc tế mạnh mẽ, có thể đang chạy đua để nhận lấy chức của ông Phúc.
Một trong tứ trụ sẽ cần do một phụ nữ đảm nhận vì lợi ích đại diện giới, do đó, vai trò chủ tịch Quốc hội, trên danh nghĩa là cao nhất, ít nhất là theo hiến pháp, có thể sẽ thuộc về một phụ nữ khác.
Tô Lâm, 63 tuổi, Thứ trưởng Bộ Công an ; Nguyễn Thiện Nhân, 67 tuổi, nguyên Chủ tịch Uỷ ban Trung Ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nguyên Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh ; và Vương Đình Huệ, 63 tuổi, Phó thủ tướng có khả năng được thăng chức. Phó thủ tướng thường trực Trương Hòa Bình, 65 tuổi, người dường như đang chiếm lĩnh nhiều hơn danh mục đầu tư kinh tế, cũng có thể là thủ tướng tiếp theo.
Mặc dù tất cả các ứng cử viên, là thành viên Bộ Chính trị, đều có bằng chứng và hồ sơ thành tích đã được chứng minh rõ ràng của Đảng cộng sản Việt Nam, nhưng có sự phân biệt giữa các ứng cử viên giữa những người cống hiến hơn cho sự trong sạch và trung thành của đảng, và những người ủng hộ thành tích và cải cách kinh tế của đất nước.
Kết quả của Đại hội Đảng lần thứ 13 sẽ phản ánh hướng đi của Việt Nam và Đảng cộng sản Việt Nam và liệu cuộc khủng hoảng toàn cầu Covid có ảnh hưởng đến tư duy của đảng hay không.
Chiến dịch chống tham nhũng
Chiến dịch chống tham nhũng của ông Trọng, với trọng tâm là sự trong sạch về tư tưởng và việc ông cuối cùng củng cố hai vị trí chủ chốt, đã làm dấy lên những lo lắng về khả năng truyền cảm hứng của ông Tập Cận Bình ở Trung Quốc.
Bởi một lẽ, "chiến dịch đốt lò" đã "thiêu sống" khoảng 70 quan chức cấp cao, trong đó có một Ủy viên Bộ Chính trị, một Ủy viên Trung ương đương nhiệm và các cựu ủy viên. , các bộ trưởng, các tỉnh trưởng Đảng cộng sản Việt Nam, các tướng lĩnh, và những người khác ở các cấp tổ chức đảng khác nhau, nhiều người trong đó nhân án tù dài hạn.
Có lẽ vụ đốt lò lớn nhất, thu hút sự chú ý của quốc tế, là vụ bắt cóc Trịnh Xuân Thanh, cựu lãnh đạo PetroVietnam (một doanh nghiệp nhà nước về dầu khí chủ chốt), ở Đức vào năm 2018. Động thái này cho thấy quyết tâm của Đảng cộng sản Việt Nam trong việc thanh trừng nhưng dẫn đến mối quan hệ căng thẳng với Đức và có nguy cơ gây tổn hại đến uy tín quốc tế của Việt Nam. Số lượng những người bất đồng chính kiến bị bắt và cái mà các tổ chức phi chính phủ quốc tế gọi là "tù nhân lương tâm" tiếp tục tăng.
Câu hỏi đặt ra là liệu lứa lãnh đạo tiếp theo có tiếp tục con đường này hay không và ở mức độ nào. Nếu được thực hiện theo những cải cách có hệ thống trong hệ thống luật pháp để không chỉ trừng phạt những kẻ thủ phạm mà còn ngăn chặn các hành vi tham nhũng, chiến dịch này thực sự có thể hồi sinh Đảng cộng sản Việt Nam. Nhưng nếu các nỗ lực vẫn hoàn toàn mang tính trừng phạt và có chọn lọc, chiến dịch chống tham nhũng có thể gây mất ổn định và kích động sự chia rẽ trong nội bộ, tạo ra cảm giác khủng bố có thể làm tê liệt đảng.
Nhận thức về tham nhũng ở Việt Nam rất cao và phổ biến. Tổ chức Minh bạch Quốc tế, tổ chức thực hiện các nghiên cứu dọc trên toàn cầu, chấm điểm số minh bạch của Việt Nam là 37 điểm (trên 100) vào năm 2019, đứng ở vị trí thứ 96 trên 180 quốc gia. Điểm số tăng 4 điểm kể từ năm 2018, đây là một bước phát triển tích cực và có thể là kết quả của chiến dịch chống tham nhũng. Công chúng Việt Nam, mặc dù nhận thức được khía cạnh chính trị của chiến dịch, nhưng nhìn chung đều ủng hộ việc giám sát và thực thi các biện pháp hạn chế lạm quyền.
Đó là kinh tế !
Kinh tế sẽ là trọng tâm phía trước, thậm chí còn hơn thế sau đại dịch Covid-19. Việt Nam đã làm rất tốt trong suốt đại dịch. Việt Nam được dự đoán sẽ phục hồi nhanh hơn nhiều quốc gia khhác trong khu vực.
Về kinh tế vĩ mô, Việt Nam là nước có nền kinh tế phát triển mạnh trong dài hạn. Nhưng những thách thức đã xuất hiện khi giai đoạn phát triển tăng trưởng nhanh kết thúc đã đến gần. Điều đáng khen là dưới thời ông Phúc, Việt Nam đã chống lại sự suy giảm đó và giữ được tốc độ tăng trưởng ổn định ở mức 5-6% sau mức kỷ lục 7% của những thập kỷ trước. Trong thập kỷ qua, GDP của nước này đã tăng gấp đôi, đạt 262 tỷ USD vào năm 2019.
Khi Covid-19 bùng phát, mục tiêu đầy tham vọng là duy trì mức tăng trưởng trên 5% đã phải được điều chỉnh. Giống như cả thế giới, Việt Nam phải hứng chịu sự đóng băng toàn cầu về giao thông, du lịch và dịch vụ. Nhưng ứng phó với đại dịch của Việt Nam thuộc hàng hiệu quả nhất trên thế giới, thời gian ngừng hoạt động ngắn hơn nhiều nước và đến cuối tháng 4, Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở Đông Nam Á nới lỏng các hạn chế xã hội. Kể từ đó, Việt Nam đã có những đợt bùng phát nhỏ, nhưng nhìn chung, Việt Nam đã có thể kiểm soát số ca bệnh và trong nước, gần như trở lại "kinh doanh như thường lệ. Do đó, Việt Nam nằm trong số ít các nước Đông Nam Á thoát khỏi tình trạng kinh tế co lại, và trong khi tăng trưởng GDP năm 2020 ước tính ở mức 1,8-2,5%, thì dự kiến sẽ tăng trở lại 6,5% vào năm 2021 – tức là cao hơn dự kiến trước đại dịch.
Đại dịch đã đẩy nhanh cuộc chiến thuế quan giữa Hoa Kỳ với một số đồng minh và Trung Quốc. Trong quá trình di dời các doanh nghiệp và nhà máy khỏi Trung Quốc, Việt Nam là điểm đến phổ biến do chi phí sản xuất thấp hơn (đây là một yếu tố cần xem xét ngay cả khi không có căng thẳng chính trị gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc), lực lượng lao động có trình độ cao, điều kiện chính trị ổn định , và ngày càng tin tưởng vào đất nước nói chung.
Những cuộc di dời này là của các công ty Mỹ, Nhật Bản và Đài Loan. Chính phủ Nhật Bản đã sắp xếp một chương trình đặc biệt để giúp các doanh nghiệp di dời từ Trung Quốc sang Đông Nam Á ; cho đến nay 15 công ty đã được trả tiền để chuyển đến Việt Nam.
Theo số liệu từ Bộ Kế hoạch Việt Nam, các dự án đầu tư nước ngoài được giải ngân trong 10 tháng đầu năm 2020 lên tới 13,76 tỷ USD, tương đương 96,8% vốn đầu tư nhận được so với cùng kỳ năm ngoái, điều này cho thấy tác động của Covid-19 đã được giảm nhẹ.
Tương lai kinh tế số của Việt Nam có vẻ đầy hứa hẹn. Đây là một trong những nền kinh tế kỹ thuật số phát triển nhanh nhất trong khu vực với hơn 52 triệu người dùng internet và đến năm 2025, con số đó dự kiến sẽ tăng lên khoảng 80 triệu. Dân số trẻ của Việt Nam khiến nó trở thành thị trường thương mại điện tử lớn thứ ba ở Đông Nam Á với doanh thu thương mại điện tử đạt 8 tỷ USD vào năm 2018. Điều này đã chứng kiến một sự gia tăng đáng kể trong đại dịch Covid-19. Việt Nam cũng là một trong những trung tâm đổi mới kỹ thuật số phát triển năng động nhất trong khu vực.
Chính phủ đã nâng cao năng suất theo định hướng công nghệ và ưu tiên đầu tư vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, phát triển kỹ năng, áp dụng công nghệ trong sản xuất và nông nghiệp cũng như các lĩnh vực công nghệ mới. Trên thực tế, cũng giống như chiến dịch chống tham nhũng là "dự án con cưng" của Trọng, thì với ông Phúc là động lực cho cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư. Trong khi có nhiều thách thức còn lại, một thái độ như vậy giúp Việt Nam có thể phục hồi sau đại dịch.
Chính sách Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư đã chuẩn bị cho đất nước thành công trong lĩnh vực viễn thông, bao gồm cả 5G. Viettel của Việt Nam là công ty thứ sáu trên toàn thế giới sản xuất thiết bị mạng 5G và triển khai thành công tại Hà Nội vào tháng 12 năm 2020. Kết nối 5G cho các bệnh viện chính là một đóng góp đáng kể cho các dịch vụ y tế từ xa, đặc biệt quan trọng trong đại dịch.
Một nhà mạng khác của Việt Nam là MobiFone cũng đã thử nghiệm thành công 5G và dự kiến sẽ nối gót Viettel triển khai thương mại. Viettel hợp tác với Ericsson và Nokia, trong khi MobiFone hợp tác với Samsung và sử dụng thiết bị Nokia để phát triển công nghệ.
Điều đó khiến Việt Nam trở thành một trong những nước đầu tiên trên thế giới có 5G và một trong số rất ít nhà cung cấp quốc gia của họ, trong trường hợp này là hai, là nhà cung cấp mạng. Việt Nam cũng đã tránh được các rủi ro bảo mật liên quan đến việc sử dụng thiết bị của Huawei.
Tuy nhiên, đây không phải tất cả đều là tin tốt. Luật An ninh mạng mới có hiệu lực vào năm 2018 yêu cầu các công ty công nghệ nước ngoài phải mở văn phòng tại Việt Nam, lưu trữ dữ liệu người dùng trong nước và giao nộp thông tin nếu chính phủ yêu cầu.
Luật An ninh mạng cũng yêu cầu các công ty truyền thông xã hội gỡ bỏ bất kỳ nội dung nào mà nhà chức trách cho là xúc phạm. Nhiều người lo lắng rằng điều này có thể được sử dụng để tăng cường kiểm duyệt bất kỳ hoạt động chính trị nào và hạn chế tự do ngôn luận. Các tính năng này có thể là một yếu tố bất lợi trong việc mở rộng hơn nữa thị trường công nghệ.
Việt Nam thường xuyên là mục tiêu của các cuộc tấn công mạng, bao gồm cả các cơ sở hạ tầng và dịch vụ quan trọng, cũng như các báo cáo thường xuyên về các cuộc tấn công nhắm vào các sân bay, tàu sân bay quốc gia, cũng như các vụ cắt cáp dưới biển. Những vấn đề này thường xảy ra đồng thời với căng thẳng trên Biển Đông, đặc biệt với Trung Quốc. Một trong những vụ việc đáng chú ý nữa đã xảy ra sau khi Việt Nam đề nghị hỗ trợ ngoại giao đối với phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực trong vụ Philippines kiện Trung Quốc năm 2016.
Số hóa, công nghệ và lĩnh vực mạng là một trong những cơ hội lớn nhất cho sự phát triển trong tương lai của Việt Nam. Tuy nhiên, các thách thức và lỗ hổng mạng cũng là một trong những thách thức nghiêm trọng nhất. Khả năng phục hồi không gian mạng của Việt Nam vẫn đứng thứ 50 trên toàn cầu. Năm ngoái, Việt Nam đã tăng 50 bậc ấn tượng trong Chỉ số An ninh mạng Toàn cầu, nhưng vẫn còn nhiều việc phải làm, đặc biệt là khi chính phủ đặt mục tiêu nằm trong top 30 thế giới vào năm 2030.
Covid-19 là một thảm kịch toàn cầu đáng kinh ngạc, không chỉ đối với Việt Nam. Nhưng đại dịch này cũng đã tiết lộ tiềm năng đổi mới của đất nước. Không chỉ quản lý tốt nguồn cung cấp y tế quan trọng khi cả thế giới, với một số nền kinh tế phát triển nhất như Hoa Kỳ, lại thiếu khẩu trang và quần áo bảo hộ y tế – PPE và phải chặn các đơn đặt hàng quốc tế, mà Việt Nam nhanh chóng chuyển sang tài trợ và xuất khẩu các mặt hàng cần thiết. Khi mới bùng phát,
Việt Nam đã tự sản xuất bộ xét nghiệm và hiện đang thử nghiệm vắc xin của nội địa. Đại dịch đã tạo động lực đổi mới cho dân số trẻ của đất nước. Một ví dụ là các máy ATM gạo được thiết lập cho những người có nhu cầu trong thời gian bị cách ly xã hội để giảm thiểu lây nhiễm, và sự bùng nổ của các ứng dụng mới và dịch vụ trực tuyến ít tiếp xúc hơn.
Các nhà lãnh đạo tiếp theo cần khai thác tiềm năng sáng tạo và đổi mới hiện tại, cung cấp một môi trường phát triển thuận lợi và an toàn hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động kinh doanh và hỗ trợ phát triển nền kinh tế số. Điều này đòi hỏi các nhà kỹ trị.
Đồng thời, nhóm lãnh đạo tiếp theo cũng cần tiếp thu những vấn đề đang kìm hãm nền kinh tế Việt Nam. Ở tầm vĩ mô, công cuộc đổi mới đổi mới từ năm 1986 chuyển nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang "kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa" đã đưa Việt Nam thoát nghèo, hội nhập kinh tế toàn cầu và nâng cao sức mạnh quốc gia.
Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi đó chỉ là một phần và ở giai đoạn hiện tại, các lĩnh vực và công ty được kiểm soát tập trung còn lại đặt ra những thách thức đối với khu vực tư nhân. Hơn nữa, sự kết hợp này đã dẫn đến việc tạo ra các mối quan hệ doanh nghiệp nhà nước theo kiểu khách hàng, đặc biệt trong các lĩnh vực chủ chốt như năng lượng, viễn thông và dầu khí, vốn vẫn do các doanh nghiệp nhà nước gần như độc quyền điều hành.
Điều đó đã tạo ra một tầng lớp các nhà tài phiệt – nhiều triệu phú và tỷ phú kiểm soát các công ty tư nhân lớn, và thường được sự ủng hộ và bảo vệ từ giới chóp bu chính trị. Sự tăng trưởng liên tục và không được kiểm soát của "tầng lớp" này có thể dẫn đến một số thách thức, từ các điều kiện không công bằng cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ đến quyết định tăng cường tìm kiếm đầu tư của chính phủ, kể cả từ các nhà đầu tư nước ngoài cho các dự án lớn. Trong thực tế hậu đại dịch, những thách thức này và những thách thức khác liên quan đến các cải cách chưa hoàn thành sẽ ngày càng nổi bật hơn và sẽ cần nhóm lãnh đạo tiếp theo giải quyết cho kịp thời.
Điều hướng quan hệ bên ngoài
Có thể nói, không thiếu những thách thức mà ban lãnh đạo mới phải đối mặt khi khu vực này đang ở giữa sự thay đổi địa chính trị có hậu quả lớn nhất kể từ Chiến tranh Lạnh. Ngay cả trước khi bùng phát covid-19, thời kỳ này đã được gọi là Chiến tranh Lạnh 2.0. Đối với Việt Nam, những gì được gọi là "Chiến tranh Lạnh" ở phương Tây hoàn toàn không phải là "lạnh", và chắc chắn nó sẽ muốn tránh rơi vào bất kỳ vị trí tương tự một lần nữa.
Vào cuối năm 2019, Việt Nam đã phát hành Sách Trắng Quốc phòng, Sách trắng đầu tiên trong một thập kỷ, trong đó ghi nhận sự xấu đi nhanh chóng của môi trường quốc tế. Những lo ngại về an ninh của Hà Nội đã được tuyên bố cùng với việc tái khẳng định "chính sách ba không" (không liên minh quân sự, không có căn cứ nước ngoài và không đứng về phía nước này chống lại nước khác).
Sách trắng 2019 đã bổ sung thêm chữ "không" thứ tư nhằm bác bỏ cụ thể việc sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực và "một điều tuỳ thuộc"được nêu ra : "Tùy theo hoàn cảnh, điều kiện cụ thể, Việt Nam sẽ cân nhắc phát triển quan hệ quốc phòng, quân sự cần thiết, phù hợp với các nước trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của nhau cũng như các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, các bên cùng có lợi".
Đây là một cách thể hiện rằng Việt Nam coi vấn đề chủ quyền là ưu tiên hàng đầu và tất cả các học thuyết quốc phòng và chiến lược chỉ là phương tiện để bảo đảm toàn vẹn lãnh thổ của đất nước. Hà Nội đang mở rộng dư địa để điều động các phương án phòng thủ, để phản ứng trước việc Bắc Kinh thường xuyên xâm nhập vào Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ) của Việt Nam, can thiệp vào hoạt động khai thác tài nguyên thiên nhiên ngoài khơi, gia tăng các cuộc tập trận và triển khai quân sự từ các đảo nhân tạo, cũng như các hành động khiêu khích khác và cố gắng kiểm soát bất hợp pháp các vùng biển tranh chấp, chẳng hạn như tuyên bố các đặc khu hành chính mới.
Trong khi tôn trọng các nguyên tắc không liên kết của mình, Hà Nội cũng tuyên bố rõ ràng ủng hộ việc đi lại vô tội, cũng như an ninh và an toàn hàng hải và hàng không ở Biển Đông ; không thực hiện các hành động làm phức tạp tình hình hoặc mở rộng tranh chấp ; đồng thời, tránh quân sự hóa, đe dọa hoặc sử dụng vũ lực. Đặc biệt, "Việt Nam hoan nghênh các tàu của hải quân, tuần duyên, biên phòng và các tổ chức quốc tế đến thăm cảng thông thường hoặc dừng lại tại các cảng của mình để sửa chữa, bổ sung vật tư hậu cần, kỹ thuật hoặc ứng cứu thiên tai".
Điều này cho thấy sự ủng hộ của các Hoạt động Tự do Hàng hải (FONOP) của Hoa Kỳ và sự cởi mở trong việc tăng tần suất các chuyến thăm của hải quân, bao gồm cả đến Vịnh Cam Ranh.
Dưới thời chính quyền Trump, quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ đã đạt được động lực đáng kể, và bất chấp mọi thách thức, mối quan hệ này vẫn tiếp tục đi trên quỹ đạo tích cực và có lẽ xét về mặt tương đối, là mạnh nhất ở Đông Nam Á.
Tăng cường quan hệ quân sự và các chuyến thăm, kể cả trong thời gian diễn ra đại dịch Covid-19, việc Hoa Kỳ quan tâm đến việc tìm kiếm các đối tác cùng chí hướng trong chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và nhận thức chung về Trung Quốc là một mối đe dọa cho thấy mức độ liên quan ngày càng tăng của các khía cạnh quốc phòng của Việt Mỹ phức tạp – điều đó ở một mức độ nào đó đã đẩy nhanh quá trình hàn gắn quá khứ.
Tuy nhiên, thương mại vẫn là một cái gai trong chính sách "Nước Mỹ trên hết" của Tổng thống Donald Trump. Ngay sau chuyến thăm ngẫu hứng của Ngoại trưởng Mike Pompeo tới Hà Nội vào tháng 11 trong chuyến công du được cho là chống Trung Quốc, Bộ trưởng Thương mại Wilbur Ross đã áp thuế đối với lốp xe Việt Nam. Có hơn 300 mức thuế mà Mỹ vẫn có thể áp dụng đối với Việt Nam vì nghi ngờ phá giá tiền tệ, nếu cán cân thương mại được tiếp tục thặng dư sau khi chuyển giao quyền lực cho Joe Biden vào tháng Giêng.
Trong khi chương trình nghị sự thương mại có thể ít vấn đề hơn dưới thời chính quyền Biden sắp tới, điều đó cũng có thể có nghĩa là quay trở lại tập trung vào các khía cạnh nhân quyền rắc rối hơn, vốn bị bỏ qua dưới thời chính quyền Trump. Với thành tích ngày càng tồi tệ trong những năm qua, một chính quyền mới của Đảng Dân chủ Hoa Kỳ có khả năng sẽ đưa ra các vấn đề nhân quyền với Việt Nam, bất chấp những cân nhắc chiến lược đã thúc đẩy hai nước xích lại gần nhau hơn.
Vượt qua những thách thức của giữ cân bằng trong bối cảnh quan hệ Mỹ-Trung ngày càng xấu đi, đáp ứng thỏa đáng các yêu cầu của Mỹ và phản ứng hiệu quả trước sự hung hăng của Trung Quốc, Việt Nam đang làm rất tốt. Việt Nam đã chủ trì thành công các cuộc họp Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương (APEC) vào năm 2017, hoạt động tích cực tại Liên hợp quốc, kết thúc nhiệm kỳ thành viên không thường trực trong Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và gần đây nhất là hoàn thành vai trò chủ tịch ASEAN 2020 với năng suất đáng kể bất chấp Covid -19 đại dịch.
Trong những năm gần đây, mối quan hệ của Việt Nam với Nhật Bản, Australia, Liên minh Châu Âu, Hàn Quốc, Nga và Ấn Độ ngày càng sâu sắc hơn. Việt Nam đang nổi lên như một trong những đối tác quan trọng nhất ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, thể hiện qua việc tân Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide đã đưa Việt Nam trở thành điểm đến đầu tiên ở nước ngoài.
Thủ tướng Phúc đảm nhận nhiều nhiệm vụ hơn trong các chuyến thăm nước ngoài, tổ chức các diễn đàn đa phương, và thăm nước ngoài do Chủ tịch Quang đã qua đời và sức khỏe yếu của ông Trọng. Ông Phúc và Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh từ lâu đã là bộ mặt của một Việt Nam tiến bộ và hướng ngoại, ngày càng nằm trong số những quốc gia năng động nhất trong khu vực.
Thực hiện chủ trương nhất quán về hội nhập toàn cầu, Việt Nam đã mở rộng mạng lưới thương mại và trong những năm gần đây đã ký kết thành công các hiệp định thương mại tự do với Liên minh Châu Âu và Vương quốc Anh. Việt Nam là thành viên của cả Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) mới được ký kết. Cách tiếp cận này đã đưa Việt Nam trở thành một trong những nền kinh tế tự do hóa thương mại nhất trên thế giới.
Ban lãnh đạo tiếp theo sẽ phải có khả năng tiếp tục với thành tích tốt này và khai thác những lợi ích của hội nhập toàn cầu cho Việt Nam. Trong khi định hướng chính của chính sách đối ngoại khó có thể thay đổi, bất kể ai cuối cùng xuất hiện ở Đại hội Đảng lần thứ 13, thần thái cá nhân, sự tự tin và nhanh nhẹn sẽ là điều cần thiết để đối mặt với những thách thức phức tạp và ngày càng gia tăng của môi trường quốc tế phía trước.
Việc Việt Nam trở thành chủ tịch ASEAN thành công vào năm 2020 chỉ khẳng định vị thế và uy tín của Việt Nam đối với các nước láng giềng Đông Nam Á cũng như trên toàn cầu. Nhưng vẫn còn đó những thách thức trong quan hệ láng giềng, bao gồm khả năng quản lý mối quan hệ phức tạp với Campuchia, quốc gia có mối quan hệ thân thiết với Trung Quốc thường làm phức tạp các chương trình nghị sự vùng Mekong và ASEAN.
Với các chức chủ tịch ASEAN của Brunei và Campuchia lần lượt vào năm 2021 và 2022, một số người lo ngại điều đó có thể dẫn đến những thỏa hiệp không mong muốn trong các cuộc đàm phán giữa Trung Quốc-ASEAN ở Biển Đông trong những năm tới. Ban lãnh đạo và các chính sách do Đại hội 13 đề ra sẽ phải bước đi một cách khéo léo giữa lợi ích của ASEAN và những hạn chế đặc hữu của khối.
Kết luận
Việt Nam đang trỗi dậy khỏi đại dịch Covid-19 mạnh hơn. Ví dụ, chỉ số Lowy Power năm 2020 ghi nhận rằng Việt Nam đạt điểm tăng mạnh nhất trong bảng xếp hạng so với năm 2019, phản ánh thành công trong việc ứng phó với đại dịch. Việt Nam được định vị để phục hồi nhanh, nhanh hơn nhiều so với các đối thủ trong khu vực và đang tích cực chuẩn bị cho thế giới hậu Covid.
Quản trị hiệu quả trong bối cảnh đại dịch đã làm tăng uy tín quốc tế của Việt Nam và củng cố nội bộ tính chính danh của Đảng cộng sản Việt Nam. Nhưng đảng không phải là một khối, và điều đó không bao giờ rõ ràng hơn lúc này, khi giai cấp chính trị chuẩn bị cho một cuộc chuyển giao quyền lực. Sự phân chia giữa những người trung thành với ý thức hệ và những nhà kỹ trị thực dụng là rõ ràng.
Điều nào sẽ chiếm ưu thế và chèo lái Việt Nam vượt qua những khó khăn của thế giới hậu đại dịch, trong đó trật tự toàn cầu chắc chắn sẽ bị đảo lộn ? Như mọi khi, chúng ta sẽ biết vào sáng hôm sau kết thúc Đại hội.
Huong Le Thu
Nguyên tác : Vietnam’s Coming Leadership Change, Diplomat Magazine, January, 2021
Ngọc Lan dịch
Nguồn : VNTB, 01/01/2021
Tiến sĩ Hương Le Thu là chuyên gia phân tích cấp cao tại Viện Chính sách Chiến lược Úc và Nghiên cứu viên Cạnh tranh Châu Á tại Văn phòng Quốc gia về Nghiên cứu Châu Á.