Liệu Trung Quốc có lợi dụng tình hình Ukraine để gây chiến trong khu vực ?
Hà Hoàng Hợp, Diễm Thi, RFA, 28/02/2022
Trước khi Nga đem quân tấn công Ukraine, Tổng thống Nga đã tuyên bố với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình về một mối quan hệ hợp tác chiến lược "không giới hạn" giữa hai nước. Truyền thông Trung Quốc còn nhấn mạnh hai nước "vai kề vai trong việc duy trì công lý trên thế giới". Một số chuyên gia lo ngại Trung Quốc sẽ lợi dụng tình hình chiến sự ở Ukraine hiện nay. Diễm Thi phỏng vấn Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp, nhà nghiên cứu cấp cao thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS - Singapore) về việc này.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Brasilia, Brazil ngày 14 tháng 11 năm 2019 - Reuters
Diễm Thi :Thưa tiến sĩ, ngay sau khi Nga tấn công Ukraine, dư luận cho rằng, Trung Quốc có thể lợi dụng cơ hội này để tấn công một vài nước trong khu vực. Ông nhận định ra sao ạ ?
Hà Hoàng Hợp : Hiện nay, nhìn từ phía Trung Quốc, thì thấy mấy điểm như thế này :
Thứ nhất là họ không coi cái cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine là một cuộc xâm lược. Thế thì cái điều ấy nó nói lên cái gì ? Nói lên rằng Trung Quốc và Nga đang cùng đi theo một thứ trật tự của "kẻ mạnh là nắm lẽ phải". Nó ngược lại với cái thứ trật tự giữa truyền thống và các quy tắc luật. Từ cái điểm này thì có thể thấy rằng, khi mà nước Nga tấn công xâm lược Ukraine thì Trung Quốc chắc chắn đã chuẩn bị xong việc - có thể là - tấn công Đài Loan.
Từ nhiều tháng nay thì chúng ta vẫn đưa ra cái giả thuyết rằng họ sẽ tấn công bất kỳ lúc nào nhưng cũng có ý kiến cho rằng Trung Quốc sẽ không tấn công Đài Loan trước khi có Đại hội Đảng của họ vào mùa thu tới. Có nghĩa là, theo cách nói này thì từ nay đến đại hội đảng vào khoảng tháng mười tới đây, tức là tám tháng nữa thì không xảy ra chuyện Trung Quốc tấn công Đài Loan hay một chỗ nào đó ở trong khu vực.
Thế nhưng, trong hoàn cảnh Nga tấn công Ukraine đã cho Trung Quốc một cơ hội có thể nói là ngàn năm có một, có thể tính toán làm sao mà nếu tấn công Đài Loan, thì phải thu hồi được Đài Loan. Tức là phải đánh sập được chính quyền của bà Thái Anh Văn và thống nhất Đài Loan về với Trung Quốc cách nhanh nhất.
Những tính toán này thì họ đã làm từ trước rồi, nhưng còn một số những khó khăn mà họ chưa xử lý được. Mà thật sự ra, cái khó khăn lớn nhất không phải là từ phía Đài Loan, mà là từ cái chính sách của Mỹ.
Chúng ta nhớ rằng nước Mỹ có một chính sách đối với Đài Loan rằng, nước Mỹ ủng hộ Đài Loan về mặt chủ quyền theo cái chính sách gọi là "Một Trung Quốc". Có nghĩa là không coi Đài Loan là một tỉnh của Trung Quốc. Trên đời này, chỉ có một Trung Quốc mà thôi. Đài Loan vì nó nhỏ cho nên nó là một phần của Trung Quốc. Nói như thế thì có nghĩa rằng Trung Quốc cũng có thể là một phần của Đài Loan !
Nguyên tắc của Liên Hiệp Quốc và của các nước lớn đã đặt ra thì chỉ có dựa trên các biện pháp hòa bình mà thôi. Một khi xảy ra chiến tranh bằng bạo lực, thì Mỹ có thể can thiệp. Thế nhưng mà cái chữ "có thể can thiệp" của Mỹ thì thế giới người ta gọi là "chính sách mập mờ" của chính quyền Mỹ. Cái được của chính sách mập mờ này là nó là một thao tác răn đe, nhưng cái chỗ yếu của nó là tạo ra một cái rủi ro lớn, là Bắc Kinh có thể đánh Đài Loan bất kỳ lúc nào.
Diễm Thi : Thưa Tiến sĩ, làm thế nào để khắc phục sự ‘mập mờ’ hiện nay ?
Hà Hoàng Hợp : Để khắc phục cái sự mập mờ này thì vào chiều hôm qua, cựu Thủ tướng Nhật là ông Abe Shinzo đã tuyên bố rất rõ ràng. Ông nói rằng, ông kêu gọi chính quyền của ông Joe Biden phải bỏ cái chính sách này đi. Có nghĩa là phải tuyên bố rõ ràng rằng, một khi Đài Loan bị Trung Quốc tấn công quân sự, thì Mỹ sẽ đánh Trung Quốc để mà bảo vệ Đài Loan.
Với người Trung Quốc thì họ rất là lo ngại chuyện nếu lúc này nước Mỹ bỏ cái chính sách mập mờ đi, thì Trung Quốc sẽ khó mà có thể tấn công được Đài Loan.
Với quan hệ đồng minh Mỹ - Nhật thì Nhật có một cái cầu nối như thế này : Tháng 11 năm ngoái, chính phủ Nhật ra một tuyên bố rất mạnh là rằng an ninh của Đài Loan tức là an ninh của Nhật Bản. Lý do vì cả chuỗi đảo chạy từ trên Hokkaido xuống đến đảo của Nhật gần Đài Loan nhất chỉ cách Đài Loan có 99 cây số thôi. Nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan tức là nó đụng đến cái đảo đấy của Nhật, tức là tấn công Nhật. Khi đó Nhật sẽ phải đánh. Cho nên khẳng định an ninh của Đài Loan là an ninh của Nhật là một tuyên bố rất mạnh đủ để cho nước Mỹ nếu chưa đi đến một chính sách rõ ràng trong quan hệ với Đài Loan thì chính sách an ninh mới này của Nhật khắc phục cho người Mỹ sự chậm trễ đó.
Vì sao ? Vì nếu Trung Quốc đánh Đài Loan thì Nhật sẽ phải nhảy vào. Mà Mỹ lại là đồng minh của Nhật thì Mỹ bắt buộc sẽ phải nhảy vào.
Chuỗi logic của vấn đề nó nằm ở chỗ này mà chuỗi này bây giờ người Trung Quốc biết rất rõ.
Diễm Thi : Giả sử Trung Quốc tấn công Đài Loan thì theo ông, Trung Quốc phải hứng chịu hậu quả như thế nào ?
Hà Hoàng Hợp : Người Nhật đã nói rõ hơn nữa về chuyện nếu phải đánh thì họ sẽ đánh như thế nào. Người Nhật sẽ củng cố được hai sức mạnh. Thứ nhất là phòng thủ tên lửa. Thứ hai là khả năng phản công, có nghĩa, nếu bị tấn công thì Nhật sẽ đánh trả như thế nào ? Người Nhật nói luôn không giấu diếm là họ sẽ chủ động tấn công phá hủy các căn cứ quân sự của kẻ thù.
Bậy giờ quay lại vấn đề Trung Quốc. Với hoàn cảnh này thì rõ ràng Trung Quốc muốn đánh Đài Loan thì phải suy tính kỹ. Có hai khả năng Trung Quốc sẽ đánh Đài Loan ngay bây giờ : Một là tính nhầm rằng mình đang mạnh và Đài Loan đang yếu. Đánh là chết. Thứ hai, đánh mà không xong, mà để dây dưa thì cũng không thể hoãn đại hội đảng. Mà không thể hoãn đại hội đảng thì có khi nội bộ Đảng Cộng sản Trung Quốc nó lật Tập Cận Bình. Đấy là cái Trung Quốc sợ nhất.
Bây giờ mình nói họ đang tính nhầm. Giả sự họ tính không nhầm, có nghĩa đánh và thắng luôn thì sao ?
Họ sẽ thắng trong vài chục giờ đầu tiên. Sau đó phản ứng của Đài Loan là một ; Nhật Bản là hai ; Mỹ là ba ; Úc là bốn ; Ấn Độ là năm sẽ không thể nào lường được. Do đó, kể cả Trung Quốc tính đúng thì họ cũng không có gì đảm bảo là chắc thắng. Cho nên sự vui mừng của Trung Quốc khi Nga đang xâm lược Ukraine sẽ không được lâu bởi tính kỹ ra thì đều là bất lợi cả.
Diễm Thi : Nếu Trung Quốc đánh Đài Loan thì rất có thể Trung Quốc cũng sẽ tấn công Trường Sa tại Biển Đông nơi Việt Nam đang giữ hơn 20 đảo. Vậy theo ông, Việt Nam cần phải làm gì ?
Hà Hoàng Hợp : Tóm lại, kể cả tính đúng hay tính sai thì vẫn có khả năng Trung Quốc có thể đánh Đài Loan bất kỳ lúc nào. Khi Trung Quốc đánh Đài Loan thì họ sẽ đồng thời đánh luôn Trường Sa. Trường Sa bây giờ có 27 điểm mà Việt Nam đang giữ. Họ sẽ đánh hết vì nó gần họ. 27 điểm này nó chỉ là tượng trưng thôi. Nó mấy nhà giàn bằng sắt, bằng thép dựng lên nhưng ở trên có cắm cờ Việt Nam, khẳng định chủ quyền Việt Nam ở đó. Nếu Trung Quốc tấn công, phá hủy hay giết binh lính ở đấy, có nghĩa là gây chiến thì Việt Nam bắt buộc phải đánh lại có thể bằng tên lửa và có thể gây thiệt hại rất lớn cho Trung Quốc.
Đấy là một khả năng. Còn nếu họ không đánh Việt Nam mà chỉ đánh Đài Loan thì Việt Nam lại càng phải chuẩn bị để phòng thủ tốt hơn. Phòng thủ tốt nhất vẫn là chiến lược chống xâm nhập. Đặt ra các vùng cấm mà không ai có thể vào được. Vùng cấm của Việt Nam là bờ biển, là không phận, là những chỗ có nhà giàn. Phải quây lại để họ không vào được. Đấy là cái phòng thủ quan trọng mà không tốn kém lắm. Họ đã làm, còn làm tốt đến mức nào thì không ai nói được, nhưng mà đã làm. Và sự sẵn sàng của Việt Nam đơn giản là Việt Nam không cần phải năng lời với Trung Quốc, trong khi Trung Quốc rất nặng lời và có hành động phi pháp với Việt Nam.
Điều đó Việt Nam đã có một cái gì đó. Không thể nói chính quyền Việt Nam cũng mang tên Cộng sản mà lại phải sợ chính quyền Cộng sản Trung Quốc - một chính quyền đặt việc cướp lãnh thổ của nước khác trong đó có Việt Nam cao hơn lợi ích bề chính trị cũng như lợi ích về thức hệ.
Giữa Ukraine và Đài Loan có sự khác biệt rất lớn. Trung Quốc sẵn sàng nói ‘Đài Loan không phải Ukraine’ vì nó dùng một thứ quan niệm riêng gọi là nguyên tắc ‘một Trung Quốc’ nói rằng Đài Loan là một tỉnh ly khai của Trung Quốc và bằng mọi cách Trung Quốc sẽ lấy về. Đấy là thái độ bá quyền của những kẻ cậy mình có sức mạnh, và từ sức mạnh nắm lẽ phải y như Nga đối xử với Ukraine bây giờ. Mà đối xử như thế là hoàn toàn dựa trên một sức mạnh bất chấp lẽ phải.
Như vậy, cái quan trọng nhất của những nước trong khu vực là cảnh giác đối với Trung Quốc. Cảnh giác bây giờ đang ở mức độ cao. Việt Nam thì rõ ràng chưa tham gia một cái gì về mặt quân sự hay quốc phòng với những nước như Ấn Độ, Nhật Bản hay Úc. Thế nhưng khi xảy ra chiến tranh thì chắc chắn tình hình sẽ phải khác, và Việt Nam khác hẳn Ukraine.
Diễm Thi : Cảm ơn Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp đã dành thời gian cho RFA
Diễm Thi thực hiện
Nguồn : RFA, 28/02/2022
**************************
Cuộc xâm lược của Ukraine có làm Trung Quốc mạnh bạo hơn ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương ?
Sau khi Nga tiến hành cuộc xâm lược Ukraine trên quy mô toàn diện, các con mắt đang đổ dồn vào Trung Quốc để xem liệu Bắc Kinh có động thái cơ hội nào ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương hay không. Các nhà phân tích cho rằng Bắc Kinh đang theo dõi diễn biến ở Ukraine một cách "chăm chú" trước khi đưa ra bất kỳ quyết định nào.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Ánh tại cuộc họp báo ngày 24/2/2022. Reuters
Trong khi từ chối gọi hành động của Putin là "xâm lược", các quan chức Trung Quốc nói rằng họ "đang theo dõi chặt chẽ những diễn biến mới nhất" về tình hình ở Ukraine.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Ánh cho biết : "Chúng tôi kêu gọi tất cả các bên kiềm chế và ngăn ngừa tình hình vượt quá khả năng kiểm soát".
Trung Quốc đã duy trì lập trường này kể từ đầu cuộc khủng hoảng Ukraine.
Việt Nam - quốc gia có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc ở Biển Đông - đã phát ngôn rất hạn chế về cuộc xung đột này. Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Việt Nam khi được hỏi đã nói giống hệt như người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc : "Chúng tôi kêu gọi tất cả các bên liên quan kiềm chế".
Hà Nội từ lâu vốn nghi ngờ về những ý định của Bắc Kinh ở Biển Đông và chắc chắn đang theo dõi sát sao các động thái của Trung Quốc.
Lính Ukraine đang khám xét hiện trường 1 chiếc máy bay bị bắn hạ ngày 25/2/2022 tại Kiev, Ukraine. Ảnh AP
Trò chơi chờ đợi
Bắc Kinh, trong khi đó, cũng đang dõi theo tình hình ở Ukraine.
"Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, đồng minh của Putin, đang chăm chú theo dõi tiền lệ do Putin tạo ra" - Giáo sư John Blaxland tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng thuộc Đại học Quốc gia Australia nói.
"Nếu ông ta [Putin] thoát được, điều này có thể giúp Trung Quốc tự tin, hung hăng hơn ở Biển Đông hoặc gia tăng phá hoại sự ổn định và độc lập của Đài Loan - một trung tâm kinh tế tự trị đồng thời là một nền dân chủ tự do sôi động trong khu vực"- Giáo sư Blaxland nói.
Ông Grant Newsham, một đại tá thủy quân lục chiến Mỹ đã nghỉ hưu và trở thành nhà phân tích chính trị cũng cho rằng : "Trung Quốc đang theo dõi chặt chẽ và ghi chép".
"Nếu phản ứng của Mỹ và phương Tây đối với cuộc xâm lược Ukraine được coi là yếu ớt hoặc không hiệu quả và cuối cùng chấp nhận việc Nga chiếm Ukraine như một chuyện đã rồi thì Trung Quốc sẽ bạo dạn hơn để tiến tới".
"Việc này sẽ mất vài tháng. Nhưng trong thời gian chờ đợi, Trung Quốc sẽ giữ căng thẳng với Đài Loan đồng thời thắt chặt kiểm soát Biển Đông và tiếp tục gây sức ép với Nhật Bản ở Biển Hoa Đông" – ông Newsham nhận định và nói thêm rằng theo quan điểm của ông "đây là tình hình quốc tế nguy hiểm nhất kể từ Chiến tranh Thế giới lần thứ hai".
Yun Sun, giám đốc chương trình Trung Quốc tại Trung tâm Stimson ở Washington cho biết : Bắc Kinh không thích sự so sánh giữa Ukraine - một quốc gia có chủ quyền, có đại diện tại Liên Hợp Quốc - với Đài Loan, vùng lãnh thổ mà họ coi là một phần của Trung Quốc.
Tuy nhiên, bà nói rằng phản ứng của Hoa Kỳ đối với cuộc xâm lược Ukraine có thể là một tham khảo cho Trung Quốc.
"Trung Quốc đang theo dõi Mỹ phản ứng như thế nào với cuộc khủng hoảng Ukraine như một phép thử sự quyết tâm và sẵn sàng của Mỹ trong việc đưa quân tham gia vào một cuộc khủng hoảng quân sự ở rất xa Mỹ" - bà Yun Sun nói.
Nếu các nhà lãnh đạo ở Việt Nam và các nước giáp Biển Đông có lo lắng về những hành động mà Trung Quốc có thể làm thì chắc chắn họ cũng không thể hiện điều đó.
Báo chí nhà nước Việt Nam không nói về bất kỳ mối đe dọa tiềm tàng nào nhưng nhấn mạnh sự cần thiết phải độc lập và tự chủ.
Một phụ nữ đang cầu nguyện cho hòa bình tại Quảng trường Độc lập ở Kiev, Ukraine ngày 24/2/2022. Ảnh : AFP
Quan ngại được bác bỏ
Teodoro Locsin Jr, nhà ngoại giao hàng đầu của Philippines, đã tweet khá nhiều về cuộc xung đột ở Ukraine nhưng ông không đưa ra bình luận nào về cuộc xâm lược của Nga. Ông cũng không bày tỏ bất kỳ quan ngại nào về Biển Đông.
Thay vào đó, ngoại trưởng Philippines đã nói về việc đến Ba Lan để gặp "người dân của tôi" - những người Philippines đã chạy trốn khỏi Ukraine.
Philippines và Việt Nam là hai quốc gia tích cực theo đuổi các tuyên bố chủ quyền chống lại Trung Quốc ở Biển Đông. Brunei, Malaysia và Đài Loan cũng là các bên tranh chấp.
Theo ông Jay Batongbacal, Giám đốc Viện Các vấn đề Hàng hải và Luật Biển tại Đại học Philippines, chính quyền ở Manila "không có lập trường" về tình hình đang diễn ra ở Ukraine đồng thời "đang đứng ngoài cuộc".
"Nhưng tất nhiên, có những lo lắng và các cuộc thảo luận riêng trong giới học thuật và an ninh"- ông nói.
Một số nhà phân tích khác bác bỏ lo ngại về các hành động tức thì của Bắc Kinh ở Biển Đông.
"Không có bất kỳ vụ việc lớn nào giữa Việt Nam và Trung Quốc trên Biển Đông kể từ năm 2019. Cả hai bên đều muốn duy trì điều đó và Trung Quốc sẽ không làm bất cứ điều gì chống lại Việt Nam trong thời điểm hiện tại " - ông Carl Thayer, giáo sư danh dự tại Đại học New South Wales, Australia đồng thời là một chuyên gia kỳ cựu về Việt Nam cho biết.
"Với Philippines, Bắc Kinh đã tằng cường thể hiện sự quyết đoán và hung hăng vào năm ngoái khi Tổng thống Rodrigo Duterte quay lưng lại với lập trường thân Trung Quốc của mình" - GS Thayer nhận định.
"Nhưng với cuộc bầu cử tổng thống sắp đến và việc ông Duterte sẽ rời nhiệm sở thì không cần thiết phải tiếp tục gây áp lực" - ông nói thêm.
Nguồn : RFA, 28/02/2022