Mỗi ngày lại mang đến nỗi kinh hoàng mới cho Ukraine, nơi tiếng pháo của Nga vang dội như sấm khắp các thành phố và thị trấn. Kharkiv nằm trong đống đổ nát sau hai tuần chịu pháo kích. Mariupol trên bờ biển đã bị phá hủy.
Trung Quốc luôn ước mơ thiết lập một trật tự thế giới tự do thay thế trật tự thế giới tự do phương Tây. Ảnh minh họa Putin và Tập Cận Bình ra một tuyên bố chung Trung-Nga hồi tháng 2/2022 kêu gọi NATO ngừng mở rộng
Còn quá sớm để biết liệu có bên nào sẽ chiến thắng trong cuộc giao tranh này. Tuy nhiên, ở phía bên kia hành tinh, siêu cường mới nổi của thế giới đang cân nhắc các lựa chọn của mình. Một số người cho rằng Trung Quốc sẽ xây dựng tình bạn "không giới hạn" được thiết lập từ trước chiến tranh với Nga để tạo ra một trục chuyên quyền. Những người khác phản bác rằng Mỹ có thể khiến Trung Quốc đoạn tuyệt với Nga vì xấu hổ để rồi cô lập Vladimir Putin. Phân tích của chúng tôi cho thấy rằng cả hai trường hợp đều khó có khả năng xảy ra. Mối quan hệ sâu sắc hơn với Nga sẽ được dẫn dắt bởi lợi ích quốc gia, khi Trung Quốc khai thác cuộc chiến ở Ukraine để đẩy nhanh điều mà họ coi là sự suy thoái không thể tránh khỏi của Mỹ. Trọng tâm của Trung Quốc luôn là ước mơ thiết lập một trật tự thế giới tự do thay thế trật tự thế giới tự do phương Tây.
Cả Tập Cận Bình và Putin đều muốn chia thế giới thành những vùng chịu ảnh hưởng của một số nước lớn thống trị. Trung Quốc sẽ điều hành Đông Á, Nga sẽ có quyền phủ quyết đối với an ninh Châu Âu và Mỹ sẽ buộc phải trở về nhà. Trật tự thay thế này sẽ không đề cao các giá trị phổ quát hoặc nhân quyền, thứ mà Tập Cận Bình và Putin coi là thủ thuật của phươn Tây nhằm lật đổ chế độ của họ. Họ dường như cho rằng những ý tưởng như vậy sẽ sớm trở thành di tích của một hệ thống tự do phân biệt chủng tộc và không ổn định sẽ được thay thế bằng hệ thống phân cấp trong đó mỗi quốc gia biết vị trí của mình trong cân bằng quyền lực tổng thể.
Do đó, Tập Cận Bình muốn cuộc xâm lược của Nga phơi bày sự bất lực của phương Tây. Nếu các lệnh trừng phạt đối với hệ thống tài chính và ngành công nghệ cao của Nga không thành công, Trung Quốc sẽ chẳng phải lo sợ trước những loại vũ khí như vậy. Nếu Putin mất quyền vì tính toán sai lầm ở Ukraine có thể khiến Trung Quốc bị sốc. Tập Cận Bình sẽ bị mất mặt vì được cho là đã tính toán sai lầm khi trở thành đồng minh với Putin – một điều bất lợi khi Tập Cận Bình muốn tiếp tục lãnh đạo nhiệm Đảng Cộng sản kỳ thứ ba, vi phạm các quy tắc gần đây.
Tuy nhiên, bất chấp tất cả những điều đó, hỗ trợ của Trung Quốc có giới hạn. Thị trường Nga nhỏ. Các ngân hàng và công ty Trung Quốc không muốn mất đi hoạt động kinh doanh có giá trị hơn ở nơi khác khi vi phạm các lệnh trừng phạt. Một nước Nga yếu ớt phù hợp với Trung Quốc vì nước này sẽ phải mềm mỏng. Putin có nhiều khả năng sẽ cho phép Tập Cận Bình tiếp cận các cảng ở phía bắc Nga, đáp ứng lợi ích ngày càng tăng của Trung Quốc, chẳng hạn như Trung Á, và cung cấp cho Trung Quốc dầu khí giá rẻ cùng công nghệ quân sự nhạy cảm như các thiết kế vũ khí hạt nhân tiên tiến.
Hơn nữa, Tập Cận Bình dường như tin rằng Putin không cần phải giành được chiến thắng rõ ràng để Trung Quốc vượt lên trước : Tồn tại là đủ. Quan chức Trung Quốc tự tin nói với các nhà ngoại giao nước ngoài rằng sự thống nhất của phương Tây đối với Nga sẽ tan vỡ khi chiến tranh kéo dài và chi phí của các cử tri phương Tây tăng lên. Trung Quốc đang cố gắng ly gián Châu Âu và Mỹ, tuyên bố rằng Hoa Kỳ đang tăng cường quyền lực trong khi khiến Châu Âu chấp nhận chi phí năng lượng cao, quân đội lớn hơn và gánh nặng tiếp nhận hơn 3 triệu người tị nạn Ukraine.
Cách tiếp cận của Trung Quốc đối với cuộc chiến Nga-Ukraine được tạo ra từ niềm tin của Tập Cận Bình rằng cuộc đại cạnh tranh trong thế kỷ 21 sẽ diễn ra giữa Trung Quốc và Mỹ — một cuộc chiến mà Tập Cận Bình thích gợi ý rằng Trung Quốc sinh ra để thắng. Đối với Trung Quốc, những gì xảy ra ở các thành phố Ukraine bị pháo kích tàn phá là một cuộc chạm trán nhỏ trong cuộc cạnh tranh này. Do đó, thành công của phương Tây trong việc đối phó với Putin sẽ giúp xác định quan điểm của Trung Quốc về thế giới — và họ phải đối phó với Tập Cận Bình sau này ra sao.
Nhiệm vụ đầu tiên của NATO với các dự đoán của Trung Quốc là gắn bó với nhau. Khi chiến tranh kéo dài từ vài tuần chuyển sang hàng tháng, tình hình có thể trở nên khó khăn. Hãy tưởng tượng rằng cuộc giao tranh ở Ukraine trở thành một mô hình chiến tranh đô thị nghiệt ngã mà không phân thắng bại. Các cuộc đàm phán hòa bình có thể dẫn đến ngừng bắn bị ngưng trệ. Giả sử rmùa đông đến gần và giá năng lượng vẫn ở mức cao. Hành động của Ukraine ngay từ đầu cuộc chiến đã giành được sự ủng hộ của người dân khắp Châu Âu, điều này khiến các chính phủ trở nên cứng rắn hơn. Có thể đã đến lúc các lãnh đạo chính trị sẽ phải tìm thấy giải pháp trong chính họ.
Ý chí có thể được liên kết với cải cách. Để bảo vệ nền dân chủ, các nước phương Tây cần củng cố nó. Đức đã quyết định đối phó với Nga bằng cách đối đầu chứ không phải giao dịch với nước này. Liên Hiệp Châu Âu sẽ cần phải kiểm soát những quốc gia đồng tình với Nga như Ý và Hungary. Lực lượng viễn chinh chung do Anh dẫn đầu, một nhóm gồm mười quốc gia Bắc Âu, đang phát triển thành lực lượng phản ứng nhanh trước sự xâm lược của Nga. Ở Châu Á, Mỹ có thể làm việc với các đồng minh để cải thiện khả năng phòng thủ và lên kế hoạch cho các trường hợp dự phòng, trong đó nhiều vấn đề sẽ liên quan đến Trung Quốc. Hành động gây chấn động Nga sẽ không gây ngạc nhiên cho Trung Quốc nếu nước này xâm lược Đài Loan.
Và phương Tây cần khai thác sự khác biệt lớn giữa Trung Quốc và Nga. Ba thập kỷ trước, kinh tế hai nước có cùng quy mô ; bây giờ Trung Quốc lớn hơn Nga mười lần. Bất chấp tất cả sự thất vọng của Tập Cận Bình, Trung Quốc đã phát triển mạnh mẽ, trong khi Nga chỉ làm suy yếu trật tự thế giới hiện tại. Rõ ràng, Tập Cận Bình muốn sửa đổi các quy tắc để phục vụ lợi ích của chính mình tốt hơn, nhưng Tập Cận Bình không giống như Putin. Ngoài đe dọa gây rối và vũ lực, Putin không có cách nào khác để khẳng định ảnh hưởng của Nga. Nước Nga dưới thời Putin là một quốc gia đáng lo ngại. Với mối quan hệ kinh tế với Mỹ và Châu Âu, Trung Quốc có vai trò ổn định.
Thượng Hải trên sông Dnepr
Thay vì đẩy Trung Quốc "ra ngoài các quốc gia thân cận, nuôi dưỡng những ảo tượng, ấp ủ thù hận và đe dọa các nước láng giềng" – như Richard Nixon đã viết nhiều năm trước chuyến đi nổi tiếng của ông tới Bắc Kinh cách đây 50 năm – Mỹ và các đồng minh nên chứng tỏ rằng họ nhìn nhận siêu cường đang trỗi dậy này theo cách khác. Mục đích là thuyết phục Tập Cận Bình rằng phương Tây và Trung Quốc có thể phát triển khi đồng thuận và chấp nhận khác biệt khi có thể. Điều đó đòi hỏi phải tìm ra đâu là lĩnh vực hợp tác có lợi cho đôi bên và đâu là đe dọa an ninh quốc gia.
Liệu Trung Quốc có thể bắt đầu làm như vậy bằng cách giúp kết thúc nhanh chóng cuộc chiến ở Ukraine ? Khó có chuyện cấm Nga sử dụng vũ khí hóa học hoặc hạt nhân vì Trung Quốc coi Nga là một đối tác trong việc phá bỏ trật tự thế giới tự do. Thuyết phục ngoại giao sẽ ảnh hưởng ít hơn đến các tính toán của Trung Quốc so với quyết tâm của phương Tây trong việc buộc Putin phải trả giá cho tội ác của mình.
The Economist
Nguyên tác : The war in Ukraine will determine how China sees the world, The Economist, 19/03/2022
Khánh An dịch
Nguồn : VNTB, 26/03/2022