Ngày mai
Lời người dịch : Vào năm 1919 Yevgeny Zamyatin viết bài này như một tuyên ngôn của giới trí thức Nga trong buổi giao thời trong tờ báo tên Ngày Mai ở Petrograd. Tờ báo bị đình bản sau số đầu tiên. (TQV)
Mỗi ngày hôm nay đồng thời là nôi và vải liệm : vải liệm cho ngày hôm qua, nôi cho ngày mai. Ngày hôm nay, ngày hôm qua, và ngày mai đều gần như nhau, và xa như nhau. Những ngày này là những thế hệ, những ngày này là ông, cha, và cháu. Và cháu luôn luôn thương và ghét cha ; cha luôn luôn ghét và thương ông.
Ngày hôm nay phải chết – vì ngày hôm qua đã chết, và vì ngày mai sẽ sinh ra. Quy luật như thế là tàn nhẫn và đúng đắn. Tàn nhẫn, vì nó khiến cho những ai hôm nay đã thấy những đỉnh cao xa xăm của ngày mai phải bất mãn vô tận ; đúng đắn, vì bất mãn vô tận là sự bảo đảm duy nhất cho sự tiến lên vô tận, cho sự sáng tạo vô tận. Người mà đã tìm thấy lý tưởng của mình ngày hôm nay, đã biến thành cột muối như vợ của Lot, đã chìm vào đất và không tiến xa hơn nữa. Thế giới tiếp tục tồn tại là chỉ nhờ vào các nhà bất đồng chính kiến : Chúa Giê su là nhà bất đồng chính kiến, Copernicus là nhà bất đồng chính kiến, Tolstoy là nhà bất đồng chính kiến. Biểu tượng đức tin của chúng ta là bất đồng chính kiến : ngày mai tất yếu là bất đồng chính kiến đối với ngày hôm nay, mà đã biến thành cột muối, và bất đồng chính kiến đối với ngày hôm qua, mà đã tan thành cát bụi. Ngày hôm nay phủ định ngày hôm qua, nhưng ngày mai là phủ định của phủ định. Đây là con đường biện chứng bất biến mà cuốn thế giới vào vô tận theo một đường parabol hùng vĩ. Chính đề ngày hôm qua, phản đề ngày hôm nay, và hợp đề ngày mai.
Ngày hôm qua có Nga hoàng, và có nô lệ ; ngày hôm nay không có Nga hoàng, nhưng vẫn còn nô lệ ; ngày mai sẽ chỉ có các Nga hoàng. Chúng ta đi tới nhân danh người tự do của ngày mai – Nga hoàng. Chúng ta đã sống qua kỷ nguyên đàn áp quần chúng ; chúng ta đang sống trong kỷ nguyên đàn áp cá nhân nhân danh quần chúng ; ngày mai sẽ mang lại sự giải phóng cá nhân nhân danh con người. Các cuộc chiến tranh, đế quốc và nội chiến, đã biến con người thành công cụ của chiến tranh, thành con số, thành người vô giá trị. Con người bị lãng quên, vì ngày Sabbath. Chúng ta muốn nhớ lại điều khác là ngày Sabbath vì con người.
Vũ khí duy nhất xứng đáng với con người – với con người của ngày mai – là lời. Bằng lời, trí thức Nga, văn học Nga, đã đấu tranh trong hàng chục năm vì con người cao cả ngày mai. Và ngày hôm nay đã đến lúc lại cầm vũ khí này lên một lần nữa. Con người đang chết. Con người đứng thẳng đang đi bằng bốn chân, đang mọc răng nanh và lông ; con thú đang ngự trị trong con người. Thời đại Trung cổ tàn bạo đang trở lại, giá trị con người đang rơi thẳng đứng, làn sóng tàn sát người Do Thái Châu Âu đang diễn ra. Không thể nào im lặng được nữa. Đã đến lúc phải thét to lên : người với người là anh em !
Chúng tôi kêu gọi trí thức Nga hãy bảo vệ con người, và những giá trị con người. Chúng tôi không kêu gọi những ai mà không chấp nhận ngày hôm nay nhân danh sự trở lại ngày hôm qua, chúng tôi không kêu gọi những ai mà ngày hôm nay đã làm cho họ điếc đặc ; chúng tôi chỉ kêu gọi những ai mà thấy ngày mai xa xăm – và phán xét ngày hôm nay nhân danh ngày mai, nhân danh con người.
Từ sách thành người
Lời người dịch : Trân trọng tặng tác giả Phạm Đoan Trang và nhà xuất bản Tự Do bản dịch ngắn này. (TQV)
Khi các con tôi ra phố mà ăn mặc tồi tàn, tôi cảm thấy xấu hổ. Khi bọn trẻ mất dạy ở đằng sau góc đường ném đá các con tôi, tôi đau lòng. Khi bác sĩ giải phẫu mang dao hay kéo đến gần các con tôi, tôi nghĩ tôi ước gì ông cắt mổ trên chính người tôi.
Các con tôi là sách của tôi : tôi không có con nào khác.
Có những cuốn sách có thành phần hóa học giống như mìn. Khác biệt duy nhất là một thỏi mìn nổ một lần, còn một cuốn sách nổ ngàn lần.
Con người không còn là con khỉ, đánh bại con khỉ, vào ngày cuốn sách đầu tiên được viết ra. Cho đến ngày này con khỉ vẫn không quên hận : hãy thử đưa cho nó một cuốn sách xem - nó ngay lập tức sẽ làm hỏng sách, xé nát sách, làm nhơ bẩn sách.
23 tháng Mười Hai, 1928
Yevgeny Ivanovich Zamyatin
Nguyên tác : "A Soviet Heretic : Essays by Yevgeny Zamyatin", bản dịch tiếng Anh của Mirra Ginsburg, nhà xuất bản The University of Chicago Press, 1970, trang 131. Tựa đề tiếng Việt của người dịch.
Trần Quốc Việt dịch
Yevgeny Ivanovich Zamyatin (1884-1937) là nhà văn phản kháng Liên Xô. Tác phẩm " Chúng tôi" nổi tiếng nhất của ông được xuất bản ở nước ngoài vào năm 1927. Từ đấy ông bị lên án ở Nga. Tuy nhiên Stalin cho phép ông và vợ được xuất ngoại vào năm 1931, không bao giờ trở lại. Ông qua đời ở Pháp.