…và những bộ hồ sơ thẩm duyệt chất lượng phòng cháy trên giấy
Mấy hôm nay một tấm ảnh viral dữ dội trên mạng xã hội Việt Nam.
Bức hình chụp Trung úy Đỗ Đức Việt, một trong ba người vừa hy sinh khi chữa cháy quán karaoke ở Hà Nội. (Bức ảnh này được Việt đăng tải trên Facebook cá nhân với chú thích : Vụ cháy cuối cùng trước khi lên núi đi tu. Chào cậu, nhân vật được tớ đưa ra khỏi vụ cháy ngày hôm nay. Cậu đang mang bầu phải không ? Chúc cậu hạ sinh những chú cún thật đáng yêu, khoẻ mạnh và cũng dũng cảm như cậu ngày hôm nay nhé) - Facebook Đức Việt
Trong ảnh là Đỗ Đức Việt, chiến sĩ Phòng cháy chữa cháy Quận Cầu Giấy, Hà Nội do Việt đăng trên trang Facebook của mình.
Việt và hai người lính Phòng cháy chữa cháy nữa đã hy sinh trong trận đánh mới nhất của em : cứu cháy quán Karaoke cao 5 tầng, 1 tum, vào chiều tối 01/08/2022 tại Hà Nội. Đó là đội trưởng, thượng tá Đặng Anh Quân và chiến sĩ binh nhì Nguyễn Đình Phúc. Phúc mới 19 tuổi, Việt thì mới 24.
Theo tin tức trên báo chí Việt Nam, quán karaoke đang đóng cửa sửa chữa. Đám cháy xuất phát từ tầng 3 (lầu 2) và lan lên dữ dội. Khói bốc cao hàng chục mét. Do ngôi nhà làm quán là kiểu hộp diêm nhỏ hẹp mặt tiền và bịt kín nên các chiến sĩ phải đục, cắt rách vách tôn phía trên mới đưa được vòi nước vào. Ba chiến sĩ vừa hy sinh đã cứu được tám người ra khỏi đám cháy. Khi họ quay lại để cứu ba người nữa thì bất ngờ vật liệu làm trần giả, vật liệu trang trí bên trong nhà sập xuống cầu thang bộ khiến cả ba hy sinh.
Cũng như nhiều người khác, tôi xót thương khi nhìn khuôn mặt trẻ non tơ của Việt trong tấm ảnh. Nhưng tôi nhìn sâu hơn vào đôi ủng bảo hộ em đang mang dưới chân.
Đôi ủng mỏng manh
"Ủng bảo hộ của lực lượng chữa cháy ở nước ngoài họ lót một lá thép nằm ngang vào đế giày nên bảo vệ chân cực kỳ tốt. Công việc của anh em Phòng cháy chữa cháy đặc thù là vào những hiện trường cháy nổ, có rất nhiều mảnh vụn sắc nhọn, hóa chất, xăng dầu, cao su… nóng chảy nên rất dễ bị cắt vào bàn chân"-một sĩ quan Phòng cháy chữa cháy kỳ cựu kể riêng với tôi-" Còn ủng của mình chỉ như ủng thông thường (tôi search các trang bán trang phục bảo hộ Phòng cháy chữa cháy chuyên nghiệp thì thấy họ ghi mũi ủng có lót miếng thép bảo vệ mũi chân, không có lá thép lót toàn bộ đế giày như anh nói), có cái đế cao su dày hơn một chút, vô hiện trường không đủ bảo vệ. Các sếp còn cắt xén tiền bảo hộ của anh em nữa nên trang bị xuống tới anh em còn toàn đồ kém chất lượng thôi. Cái đó mình không nói công khai được nhưng trong ngành ai cũng biết. Lính chữa cháy nghèo, vất vả, công việc nguy hiểm. Có người ngoài giờ làm việc thì chạy xe ôm công nghệ, hay đi phụ bán quán kiếm thêm tiền…"
Tôi không kiểm chứng được việc trang bị bảo hộ cho anh em lính chữa cháy có bị cắt xén từ tận các sếp của họ hay không, nhưng việc bảo kê, vòi vĩnh, hù dọa doanh nghiệp để họ phải chạy lót tay là chuyện không mới mẻ gì trong hậu trường lực lượng Cảnh sát Phòng cháy chữa cháy. Thậm chí người ta còn nói rằng lính chữa cháy vào cứu cháy còn tranh thủ lục lấy tài sản mà gia chủ không kịp chạy.
Vụ cháy chung cư Carina ở Thành phố Hồ Chí Minh vào đầu năm 2018 cũng phơi bày hàng loạt vấn đề về chất lượng Phòng cháy chữa cháy và trách nhiệm kiểm định của cơ quan Phòng cháy chữa cháy. Thời điểm đó dân mạng đã đào ra một tấm ảnh chụp bản kiểm định chất lượng Phòng cháy chữa cháy đạt chuẩn ở nhà xe chung cư. Vấn đề là ngày tháng kiểm định ghi trên đó vượt lên trước thời gian thực đến mấy tháng.
Vấn đề khác là kiểm định đều đặn và luôn luôn đạt yêu cầu nhưng lúc đám cháy bắt đầu, thiết bị Phòng cháy chữa cháy của chung cư câm tịt, không hề phát hiện ra, cho đến khi nó lan rộng và bùng phát đến nỗi lực lượng tại chỗ không thể dập tắt được nữa. Nguyên nhân khiến 13 người tử vong tại chung cư Carina cũng chính từ các hành lang thoát hiểm. Lẽ ra phải luôn luôn được đóng kín (để tránh khói lửa tràn vào nếu có cháy) thì rất nhiều tầng đã bị chính cư dân ở đây chặn bằng gạch đá để giữ cho cửa luôn mở, nhằm tiện cho họ khi đi bộ. Sai sót chết người này diễn ra thường xuyên và từ lâu nhưng công tác Phòng cháy chữa cháy ở chung cư Carina vẫn điềm nhiên được duyệt đạt chất lượng thẩm định.
Sau nỗi xót xa vì cái chết của ba người lính Phòng cháy chữa cháy, dư luận bắt đầu nhắc đến trách nhiệm của những người thanh tra, kiểm tra Phòng cháy chữa cháy ở doanh nghiệp. Họ là sếp của các cơ quan Phòng cháy chữa cháy địa phương. Nhưng, dưới tên người thân, đồng thời họ cũng là chủ các cửa hàng bán đồ phòng hộ, thiết bị Phòng cháy chữa cháy và thường kiêm luôn dịch vụ bao chạy hồ sơ Phòng cháy chữa cháy cho doanh nghiệp.
Theo quy định thì hồ sơ này doanh nghiệp tự làm, không tốn đồng nào.
Nhưng…
Chung cư Cartina ở Thành phố Hồ Chí Minh nơi xảy ra vụ cháy khiến 13 người chết hồi năm 2018. AFP
Những cái bẫy kiếm tiền cài sẵn trong luật
Theo quy định của Luật Phòng cháy chữa cháy và các văn bản hướng dẫn, chủ các cơ sở, dự án, công trình thuộc diện quản lý về Phòng cháy chữa cháy (gồm cơ sở sản xuất, kinh doanh, trụ sở làm việc, công trình công cộng, công trình độc lập, khu chung cư…) phải tuân thủ một quy trình xin phép và thẩm duyệt về Phòng cháy chữa cháy hết sức chi tiết và chuyên môn. Yêu cầu này là cần thiết, nhưng đáng nói là nó vô cùng rườm rà, với vô số thứ hồ sơ, bản vẽ, xác nhận… của đủ ban bệ ba bề bốn bên. Nói trắng ra, doanh nghiệp không thể tự mình hoàn tất hồ sơ này được.
Ví dụ, chủ cơ sở phải có :
- Hệ thống giao thông, cấp nước, thông tin liên lạc phục vụ chữa cháy, hệ thống báo cháy, chữa cháy, ngăn cháy, phương tiện phòng cháy và chữa cháy khác.
- Phương tiện cứu người phù hợp với tính chất, đặc điểm của cơ sở, bảo đảm về số lượng, chất lượng và hoạt động phù hợp với tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về phòng cháy và chữa cháy hoặc theo quy định của Bộ Công an.
- Phương án chữa cháy, thoát nạn đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt.
- Quy trình kỹ thuật an toàn về phòng cháy và chữa cháy phù hợp với điều kiện sản xuất, kinh doanh, dịch vụ.
Một số công trình phải được chấp thuận địa điểm của Phòng cháy chữa cháy trước khi xây dựng.
Chủ các phương tiện giao thông cơ giới có yêu cầu đặc biệt về Phòng cháy chữa cháy cũng phải lập hồ sơ chi tiết và được thẩm duyệt tương tự, với các yêu cầu đòi hỏi chuyên môn rất cao.
Nhưng, như thế nào là phù hợp với tính chất, đặc điểm của cơ sở ? Doanh nghiệp làm sao mà biết viết phương án chữa cháy, thoát nạn, hay quy trình kỹ thuật an toàn về Phòng cháy chữa cháy ? Phương án này phải đạt những yêu cầu gì thì mới được phê duyệt ?
Những vụ cháy khó cứu, hoặc có nhiều người thương vong hay xảy ra ở các cơ sở karaoke trong nội thành, với đặc thù nhỏ hẹp, cao tầng, bịt kín, đường xung quanh nhỏ và đông người, nhiều vật liệu trang trí dễ cháy… Luật pháp Việt Nam đặt ra quy định vô cùng chi tiết về Phòng cháy chữa cháy cho các cơ sở karaoke, tỉ dụ chiều cao thông thủy, chiều rộng thông thủy, bề rộng bậc thang và lối thoát nạn.v.v và được cơ quan Công an Phòng cháy chữa cháy kiểm tra định kỳ, cấp giấy chứng nhận. Thế nhưng khi các vụ cháy xảy ra thì dân tình mới té ngửa với thực tế các quán karaoke xây dựng bất chấp, hầu như đều bịt kín mít bằng tôn, các phòng hát nhỏ hẹp, đầy vật liệu dễ cháy như len tường (phào chỉ), vách ngăn tạm bằng thạch cao và nhiều nơi không có lối thoát nạn.
Những chiếc xe máy bị cháy rụi ở tầng hầm chung cư Cartina, Thành phố Hồ Chí Minh hôm 23/3/2018. AFP
Vậy tại sao họ vẫn thoát êm qua các kỳ kiểm tra định kỳ ?
Là vì những điểm mập mờ, không định lượng rõ ràng mà chỉ rặt định tính như "phù hợp với", "được phê duyệt" "được thẩm định"… đầy rẫy trong luật. Đó chính là những cái bẫy cài sẵn nhằm tạo dư địa cho bên có thẩm quyền tha hồ nhũng nhiễu. Thậm chí, chẳng cần họ nhũng nhiễu, doanh nghiệp cũng phải tự động tìm đến cửa nộp tiền và năn nỉ xin làm giúp hồ sơ phương án Phòng cháy chữa cháy. Nếu không, gần như không thể hoàn tất hồ sơ theo đúng yêu cầu, được thẩm duyệt và nghiệm thu đúng hẹn để mà xây dựng và hoạt động.
Có rất nhiều công ty cung cấp thiết bị bảo hộ và phương tiện Phòng cháy chữa cháy. Trên trang web của họ thường có dòng quảng cáo như sau :
"Hồ sơ phòng cháy chữa cháy là một loại hồ sơ bắt buộc cho các hộ kinh doanh, doanh nghiệp có hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực thuộc diện quản lý về phòng cháy chữa cháy (…).
Trách nhiệm của cơ sở là phải tự tìm hiểu và xây dựng hồ sơ, cảnh sát Phòng cháy chữa cháy sẽ kiểm tra, phê duyệt, yêu cầu chỉnh sửa hồ sơ bổ sung nếu làm sai, xử phạt nếu không lập theo quy định.
Trong hồ sơ phòng cháy chữa cháy, thành phần quan trọng nhất là phương án chữa cháy của cơ sở. Phương án phải được xây dựng theo đúng quy định thì mới được cơ quan Cảnh sát Phòng cháy chữa cháy chấp nhận.
Nếu bạn đang hoạt động, kinh doanh trong lĩnh vực bắt buộc về Phòng cháy chữa cháy và gặp khó khăn trong việc hoàn thành cũng như cách làm hồ sơ phòng cháy chữa cháy, có thể liên hệ… để được tư vấn, hỗ trợ".
Dịch vụ này bảo đảm cho việc hoàn tất hồ sơ, lấy giấy chứng nhận nhân viên đã hoàn tất khóa huấn luyện nghiệp vụ Phòng cháy chữa cháy, cứu nạn cứu hộ theo yêu cầu do cơ quan Phòng cháy chữa cháy tổ chức, đón tiếp và làm việc với Đoàn kiểm tra, lấy giấy xác nhận.., tóm tắt là từ A đến Z.
Nhưng, khi khách hàng đồng ý mua thì phần nhiều là các hồ sơ này sẽ chỉ được hoàn tất trên giấy. Doanh nghiệp không cần tốn tiền đưa nhân viên đi huấn luyện thật, cũng không cần phải nhất nhất tuân thủ các yêu cầu nghiêm ngặt khác về Phòng cháy chữa cháy, cứu nạn cứu hộ.
Tháng 12/2015, Báo Tuổi trẻ đăng hai bài điều tra về một cán bộ Phòng Cảnh sát Phòng cháy chữa cháy Công an quận Bình Tân "thẳng thắn" đòi tiền làm hồ sơ phương án Phòng cháy chữa cháy cho một doanh nghiệp với giá 3 triệu-3,5 triệu đồng.
Khi doanh nghiệp tìm cách từ chối thì người này nổi nóng và nói huỵch toẹt "Nếu anh không làm được thì nhờ dịch vụ làm (…) chậm trễ tôi đi học, người khác về quản lý ráng chịu nha (…) bây giờ anh không làm, ít nữa người ta được quyền xử phạt anh. Bị dí anh đừng nói ông B. (tên của cảnh sát này) không chịu giao hồ sơ".
Xui cho anh này là bị doanh nghiệp cứng cựa nên gài bẫy ghi âm, thu hình lại toàn bộ quá trình sách nhiễu, không chối chạy vào đâu được. Nhưng thực tế thì nạn vòi vĩnh nhan nhản. "Cán bộ đề nghị cung cấp thiết bị Phòng cháy chữa cháy nhưng không làm việc tại cơ quan Phòng cháy chữa cháy như quy định, giá thì cao hơn thị trường. Doanh nghiệp phải đi lại 4-5 lần, cá biệt có doanh nghiệp đi lại đến 10 lần mới được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động. Các khách sạn phản ánh Cảnh sát Phòng cháy chữa cháy "kiểm tra quá nhiều" (Báo Dân Trí tháng 9/2019, vụ việc ở Thừa Thiên-Huế).
Chả thế mà tuy không nổi đình nổi đám như các vụ "đòi bánh mì" của (rất nhiều) cảnh sát giao thông, nhưng độ sâu của tình trạng này bên Phòng cháy chữa cháy chỉ có hơn chứ không kém. Hơn ở sự êm ái, kín kẽ, chủ động của đối tượng, sự thường xuyên của dịch vụ và số tiền.
Nói nào ngay, đó là một dịch vụ bắt buộc phải có và cần thiết cho xã hội. Nhưng, nếu quy định cụ thể các yêu cầu để cho bất cứ ai/tổ chức nào đáp ứng đủ điều kiện thì đều có thể cung cấp, còn cơ quan Phòng cháy chữa cháy chỉ kiểm tra và làm thủ tục công nhận thay vì giao cho cơ quan này toàn quyền thẩm định và xét duyệt như hiện nay, thì đó sẽ là môi trường lành mạnh, hạn chế rất nhiều tình trạng vòi vĩnh, sách nhiễu.
Song, "minh bạch" là từ tối kỵ với tư duy quản lý của Việt Nam.
Có cấm thì mới có chạy. Có chạy thì mới có ăn ! Đó là cẩm nang, là tôn chỉ mục đích của nghề làm lãnh đạo, không loại trừ ngành nghề nào, kể cả những ngành nghề đặc biệt mang tính chất nhân đạo như cứu hỏa, cứu nạn, cứu hộ. Là người lính, anh có thể vô tư và trong sáng. Nhưng khi đã lên làm lãnh đạo, thụ động và chủ động bị cuốn vào guồng quay kiếm tiền của những lãnh đạo khác thì có lẽ chỉ có một số ít cá nhân có bản lĩnh và khả năng đứng ngoài vòng vây tiền tài này. Vì cơ chế nó sinh ra thế. Vì cơ chế đó có thể nghiền nát những ai đơn độc đi ngược lại nó.
Xin mãi mãi biết ơn và ghi khắc sự hy sinh không gì kể xiết của những người lính dũng cảm như thượng tá Đặng Anh Quân, trung úy Đỗ Đức Việt và binh nhì Nguyễn Đình Phúc. Nhưng đừng để những hy sinh ấy trở thành tấm lá chắn cho những sự trục lợi được nuôi dưỡng bằng chính luật pháp.
Lê Dân
Nguồn : RFA, 04/08/2022
Tham khảo :
https://luatvietnam.vn/an-ninh-trat-tu/thong-tu-147-2020-tt-bca-bao-dam-an-toan-pccc-tai-quan-karaoke-va-vu-truong-196894-d1.html
https://dantri.com.vn/xa-hoi/nhieu-doanh-nghiep-to-bi-sach-nhieu-goi-y-nop-tien-khi-lam-thu-tuc-pccc-20190917121006131.htm
https://tuoitre.vn/voi-vinh-lam-dich-vu-phuong-an-phong-chay-chua-chay-1016002.htm