Bài học về không quân cho Việt Nam từ cuộc chiến Ukraine
Nhân một năm chiến tranh Ukraine bùng nổ, RFA phỏng vấn Tiến sĩ Kelly A. Grieco, chuyên gia cao cấp của Chương trình Đại Chiến lược Tái thiết của Hoa Kỳ, tại Stimson Center, một think tank ở Washington DC, về các bài học về mặt quân sự của cuộc chiến Ukraine cho các nước Đông Á, Đông Nam Á và Việt Nam, trong bối cảnh nền quân sự thế giới đang thay đổi nhanh chóng.
Theo Tiến sĩ Kelly A Grieco, Việt Nam không nên tốn tiền đầu tư vào các loại máy bay cao cấp với số lượng ít ỏi vì đắt tiền, mà nên xây dựng một không lực với những phương tiện chiến đấu công nghệ cao, di động hơn, nhỏ gọn hơn, và giá rẻ hơn.
CEO hãng sản xuất drone chiến đấu Baykar của Thổ Nhĩ Kỳ nói với Reuters là sẽ hoàn thành nhà máy ở Ukraine trong hai năm - Reuters
Ưu thế trên không trong chiến tranh
RFA : Hôm 15/2/2023, Trung tâm Stimson tổ chức hội thảo "Bài học từ Ukraine cho Vùng biển Đông Á". Bà là một trong những diễn giả chính tại hội thảo. Xin bà cho biết, theo các học giả, những bài học quan trọng sau một năm chiến tranh ở Ukraine là gì ?
Kelly A. Grieco : Tôi nghĩ rằng có một số bài học từ cuộc chiến Ukraine. Và tất nhiên, khi chúng ta thử áp dụng những bài học này vào Đông Á hay Đông Nam Á, chúng ta phải cẩn thận khi làm điều đó. Chúng ta phải hiểu là đặc điểm địa lý của mỗi vùng là rất khác nhau và do đó các kịch bản chiến lược và hành động cũng phải khác nhau. Nhưng dẫu sao tôi nghĩ rằng cuộc chiến cho chúng ta thấy một số thay đổi thực sự quan trọng trong nghệ thuật quân sự ngày nay.
Đối với tôi, một trong những bài học chính của cuộc chiến là ngày nay, thực sự thì mức độ phòng thủ mạnh mẽ hơn tấn công trong nghệ thuật quân sự. Điều này có hai nghĩa.
Một là, đó là tin xấu, theo cái nghĩa là việc giành ưu thế trên không sẽ khó khăn hơn nhiều trong các cuộc chiến tranh trong tương lai. Chẳng hạn Hoa Kỳ thường thích chiếm ưu thế trên không, họ thích sử dụng bầu trời mà không bị đối phương can thiệp đáng kể vào các hoạt động tác chiến của mình. Nhưng rồi đây Hoa Kỳ sẽ khó giành được ưu thế trên không và các lực lượng không quân khác trong các tình huống tương lai. Và do đó, tôi nghĩ rằng điều đó sẽ đòi hỏi một sự điều chỉnh đối với nghệ thuật tác chiến trên không của Mỹ.
Tuy nhiên, tin tốt là khi chúng ta xem xét tình hình ở Đông Á, ta thấy Hoa Kỳ, các đồng minh và đối tác của họ đang ở thế phòng thủ chiến lược. Họ đang cố gắng duy trì hiện trạng. Điều đó giảm áp lực cho các vùng khác, nghĩa là nhu cầu về xây dựng một ưu thế trên không của các quốc gia ở phía Đông Nam Á mà Hoa Kỳ đang cố gắng ủng hộ thực sự ít quan trọng hơn.
Ưu thế trên không trở nên quan trọng đối với Trung Quốc. Gần như bất kỳ loại hoạt động quân sự nào mà họ muốn thực hiện, cho dù đó là một cuộc phong tỏa hay một cuộc tấn công đổ bộ nào đó, hoàn toàn cần đến ưu thế trên không. Vì vậy, ở đây có một cơ hội thực sự để các quốc gia tận dụng sức mạnh phòng thủ đó và gây khó khăn cho Trung Quốc trong việc giành ưu thế trên không.
Nếu Trung Quốc chưa có ưu thế trên không trong tất cả các chiến địa, các hoạt động quân sự của họ về cơ bản sẽ trở nên tan rã, bạn biết đấy, cực kỳ khó có cơ hội chiến thắng.
Vai trò của phòng không di động trên mặt đất
RFA : Vâng. Bà nói về tầm quan trọng của ưu thế trên không khi nhìn lại cuộc chiến Ukraine. Chúng ta thấy rằng trong chiến tranh Ukraine, lực lượng không quân Nga bị vô hiệu hóa, dù không tuyệt đối nhưng về cơ bản là vậy. Điều này ảnh hưởng như thế nào đến kết quả của cuộc chiến như chúng ta đã thấy ? Nó ảnh hưởng như thế nào đến nghệ thuật quân sự đương đại và cách chúng ta áp dụng nó vào khu vực Châu Á ?
Kelly A. Grieco : Chắc chắn rồi, vâng. Chà, tôi nghĩ những gì chúng ta đã thấy là, bạn biết đấy, điều quan trọng là phải nhấn mạnh rằng Nga có lợi thế rất lớn trên giấy tờ về lực lượng không quân. Ý tôi là, đó là lực lượng không quân lớn hơn gấp 10 lần so với Ukraine về máy bay. Chúng ta biết là Nga cũng đã dành hàng thập kỷ để hiện đại hóa những máy bay chiến đấu đó.
Nhưng, những gì chúng ta đã thấy lại là những sai sót của lực lượng không quân Nga. Vì vậy, điều đó chắc chắn là một nguyên nhân khiến họ thất bại. Tất nhiên tôi nghĩ rằng chúng ta cần phải cẩn thận để không cảm thấy thoải mái trước sự yếu kém của không quân Nga và nghĩ một cách đơn giản rằng việc không lực Nga yếu kém đã chứng tỏ mô hình không lực của Mỹ có ưu thế hơn. Bởi vì tôi nghĩ, vấn đề nằm ở chỗ, Ukraine là một đội quân phòng thủ thực sự thông minh. Người Ukraine đang sử dụng các công nghệ sẵn có để khiến việc giành ưu thế trên không của Nga trở nên cực kỳ khó khăn. Họ đã sử dụng khả năng cơ động và phân tán hệ thống phòng không trên mặt đất, để về cơ bản làm cho nó thực sự trở thành mối đe dọa dai dẳng đối với máy bay chiến đấu của Nga.
Nói về chiến tranh trên không là nói về một cuộc thi trốn tìm giữa các máy bay trên không phận. Máy bay Nga và hệ thống phòng không của Nga đều hoạt động trên mặt đất. Họ đang cố gắng tìm những chiếc máy bay đó và lôi kéo chúng vào kịch bản đó.
Lực lượng phòng không trên mặt đất có lợi thế hơn, một phần vì khó phát hiện những lực lượng phòng không trên mặt đất, vừa di động vừa có thể bắn tên lửa, sau đó di chuyển rất nhanh và ẩn nấp trong những địa hình phức tạp.
Nhưng nếu bạn là một chiếc máy bay thì khó để trốn trên bầu trời hơn. Vì vậy, Ukraine đã khai thác điều đó và nhận ra rằng tuy họ không thể giành được ưu thế trên không nhưng họ có thể tạo ra mối đe dọa tích cực dai dẳng đối với máy bay Nga. Và chừng nào người Nga không thể loại bỏ các hệ thống phòng không nhiều lớp trên mặt đất của Ukraine thì việc họ hoạt động trong không phận đó thực sự nguy hiểm.
Bạn biết đấy, nhìn vào cách họ đối xử với lực lượng bộ binh của mình, ta thấy người Nga có thể thậm chí không quan tâm quá nhiều đến tính mạng của các phi công Nga của họ, như một vấn đề đạo đức hoặc luân lý. Nhưng họ có một vấn đề thực tế là máy bay rất đắt. Khi bạn bắt đầu bị mất dù chỉ là nửa tá loại máy bay chiến đấu này, điều đó bắt đầu giáng cấp khả năng của bạn, làm suy giảm năng lực chiến đấu tổng thể của bạn rất nhanh. Bản thân các phi công cũng phải mất nhiều năm để đào tạo. Việc đào tạo phi công rất tốn kém, và rất khó để thay thế họ.
Do đó, người Nga về cơ bản buộc phải hoạt động phần lớn bên ngoài không phận Ukraine khi họ sử dụng sức mạnh không quân của mình. Họ không thể chịu đựng được.
Và, bạn biết đấy, tôi chỉ lưu ý rằng, Nga không phải là lực lượng duy nhất gặp vấn đề khó khăn khi tìm kiếm các hệ thống phòng không trên mặt đất có khả năng di động. Hoa Kỳ cũng gặp vấn đề với nó. Chúng tôi gặp khó khăn trong Chiến tranh vùng Vịnh năm 1991 khi tìm tên lửa Scud di động của Iraq trên xe tải.
Theo đánh giá riêng của quân đội, chúng tôi đã không thể tìm thấy bất kỳ bệ phóng tên lửa Scud nào trên mặt đất của Iraq. Và một lần nữa, ở Kosovo, người Serb đã sử dụng hệ thống phòng không di động một cách thông minh. Mối đe dọa nghiêm trọng đến mức NATO quyết định hoạt động trên độ cao 15.000 feet (hơn 4.500 mét) để cố gắng tránh mối đe dọa càng nhiều càng tốt.
Hoa Kỳ chưa bao giờ có một chiến pháp ngang hàng để đấu lại với hệ thống phòng không luôn di động trên mặt đất.
Những điều chỉnh chiến lược của Trung Quốc và cách ứng phó cho Việt Nam
RFA : Trung Quốc học bài học từ thất bại quân sự của Nga, đặc biệt là thất bại của không quân, ở Ukraine như thế nào ? Họ có động thái gì để thích nghi với những bài học mới này không ? Và các nước khác ở Đông Á và Đông Nam Á như Việt Nam thì sao ? Bởi vì họ phải nhìn vào động thái của Trung Quốc, những chuyển động của Trung Quốc, để điều chỉnh chiến lược của chính mình.
Kelly A. Grieco : Chắc chắn rồi. Chà, thật khó để biết chính xác người Trung Quốc có thể học được gì từ cuộc chiến, bạn biết đấy. Nhưng điều tôi muốn nói là, nếu chúng ta nhìn vào những gì người Trung Quốc quan sát các hoạt động trên không của Hoa Kỳ rất chặt chẽ trong nhiều thập kỷ nay, nhìn vào thực tế là bản thân họ đã học được những bài học liên quan đến hệ thống phòng không di động trên mặt đất, ta thấy đó là một vấn đề khó giải quyết đối với Lực lượng Không quân Hoa Kỳ.
Về cơ bản, chúng tôi đã thấy rằng họ đã tạo ra thứ mà chúng tôi ở phương Tây muốn gọi là "Chiến lược Chống Tiếp cận, Chống Xâm nhập Khu vực" (Anti-Access/Area Denial - A2/AD). Trung Quốc đã triển khai rất nhiều tên lửa mặt đất và hệ thống phòng không để ngăn chặn ưu thế trên không của Hoa Kỳ. Họ đã xây dựng một loạt năng lực được thiết kế theo nhiều lớp để thực hiện điều đó. Đó là điều tôi nghĩ là quan trọng. Người Trung Quốc chắc chắn nhận ra điều này.
Hoa Kỳ chúng tôi muốn tập trung vào không phận chủ yếu nằm trong khoảng từ 15.000 feet (hơn 4.500 mét) đến 60.000 feet (hơn 18 ngàn mét). Đó là nơi các máy bay chiến đấu và máy bay ném bom công nghệ cao của chúng tôi thường hoạt động. Và một trong những điều chúng ta đã thấy trong thời gian qua, tôi không biết chính xác, khoảng 10 đến 15 năm qua, là có nhiều đối thủ đang hoạt động ở độ cao dưới 15.000 feet (hơn 4.500 mét). Bạn biết đấy, ngay cả tổ chức khủng bố "Nhà nước Hồi giáo" (IS) cũng sử dụng máy bay không người lái và tên lửa vác vai mà chúng ta đã thấy ở Libya. Họ kiểm soát không phận gần mặt đất để thực sự thách thức khả năng làm chủ không phận của Hoa Kỳ. Vì vậy, mặc dù họ không thể cạnh tranh với máy bay chiến đấu và máy bay ném bom, họ vẫn có thể tạo ra một lớp không phận thực sự có tranh chấp giữa họ với lực lượng mặt đất của Hoa Kỳ và đồng minh cũng như máy bay của Hoa Kỳ. Người Trung Quốc chắc chắn hiểu điều này.
Trung Quốc rất quan tâm đến máy bay không người lái và tên lửa vác vai. Tôi cũng nghĩ rằng sở thích của họ đối với khinh khí cầu do thám cũng bộc lộ rất rõ về vấn đề này, bởi vì những gì chúng ta đang thấy về cơ bản là họ muốn bay cao hơn 60.000 feet (hơn 18 ngàn mét), làm cho vùng trời đó trở thành một phần của cuộc đấu kiểm soát không phận.
Tôi thấy một số cuộc thảo luận nội bộ của Trung Quốc, một số nghiên cứu của phía Trung Quốc, dù có thể không thực sự đại diện cho quan điểm của chính phủ, đã tập trung chính xác vào khả năng đó, về cách họ có thể sử dụng không phận ở độ cao lớn như vậy, như một cách khác để thách thức sự kiểm soát trên không của Hoa Kỳ. Vì vậy, tôi nghĩ rằng người Trung Quốc đang thực sự học những bài học này.
Điều tôi nghĩ đối với Hoa Kỳ và các đồng minh và đối tác của họ trong khu vực là vào vào thời điểm này, chúng tôi thực sự cần phải lặp lại chiến lược mà Trung Quốc đã thực thi. Ukraine cung cấp rất nhiều bằng chứng cho điều đó. Hãy xây dựng hệ thống A2/AD của riêng chúng ta (tức là hệ thống "Chống Tiếp cận, Chống Xâm nhập Khu vực", Anti-Access/Area Denial - A2/AD). Sắp xếp lực lượng và bố trí ngay sau lưng Trung Quốc trên cùng một địa bàn.
Ở đây, đối với các nước trong khu vực Đông Nam Á như Việt Nam, việc làm chủ được tất cả các công nghệ đó là một điều khó khăn. Nhưng chúng ta cần đi con đường khác, là ứng dụng một số lượng lớn những công nghệ nhỏ hơn và rẻ hơn, những vũ khí tính năng di động và có thể điều phối được.
Vì vậy, hãy xây dựng một lực lượng không quân với những phương tiện chiến đấu di động, nhỏ hơn, và giá rẻ, thay vì đầu tư vào các loại máy bay đắt tiền, cao cấp, nhưng số lượng ít hơn. Những phương tiện chiến tranh nhỏ, giá rẻ, có tính năng di động cao và có thể liên hợp với nhau bằng công nghệ cao, đó thực sự là hình thái mới của chiến tranh, là hình thái chiến tranh tương lai đang hướng tới. Bạn biết đấy, sẽ có nhiều các loại tên lửa và hệ thống phòng không di động cỡ nhỏ, có tính chất robot hơn, sử dụng công nghệ cảm biến.
RFA : Xin quay lại với chiến lược biển của Trung Quốc. Họ thực hiện đồng thời hai hướng phát triển kép : Biển Hoa Đông (Đài Loan, Senkaku…) và Biển Đông (Hoàng Sa, Trường Sa, đường lưỡi bò…). Tất cả các đảo trên hai vùng biển này đều thuộc "chuỗi đảo thứ nhất" trong mạng lưới phòng thủ và bành trướng trên biển của họ. Trung Quốc đã triển khai sức mạnh không quân của mình trên hai mặt trận này như thế nào ? Họ thực hành một số chiến thuật ở Biển Đông và sau đó áp dụng chúng cho Biển Hoa Đông và ngược lại ?
Kelly A. Grieco : Điều đó thực sự thú vị. Cá bạn biết đấy, một trong những điều mà tôi thấy đang xảy ra ở cả Hoa Đông và Biển Đông là, chúng ta đang chứng kiến sự gia tăng các vụ máy bay xâm phạm không phận thuộc chủ quyền của các quốc gia láng giềng. Và điều này thực sự có vấn đề, vì một số lý do, tất nhiên trước hết vì đó là hành vi xâm phạm chủ quyền, nhưng từ góc độ chiến lược, đó cũng là một cách khá hiệu quả để Trung Quốc làm suy yếu các lực lượng không quân của các quốc gia nhỏ hơn. Các nước này phải đối phó với những cuộc xâm nhập thường xuyên đó bằng cách phải cho máy bay cất cánh ngay lập tức để đối mặt với họ.
Tôi nghĩ rằng ở đây mối lo đáng kể là họ đang gây căng thẳng cho một số lực lượng không quân nhỏ hơn trong khu vực. Nhưng tất nhiên duy trì nhịp độ hoạt động như vậy cũng làm họ xao nhãng những việc cần thiết khác như đào tạo thường xuyên hoặc nghỉ ngơi định kỳ.
Tôi nghĩ rằng các quốc gia láng giềng Trung Quốc sẽ ngày càng phải thực hiện những lựa chọn khó khăn, để quyết định mình sẽ làm gì với những kiểu xâm nhập này. Bạn biết, phải không ? Bạn biết đấy, một là họ có thể cố gắng hết sức có thể để tiếp tục đi trên con đường mà họ đang đi, nhưng có những rủi ro. Như tôi vừa trình bày, cách thức các nước đó đang làm thực sự không bền vững.
Hai là họ có thể quyết định rằng họ sẽ không phản ứng với từng vụ xâm nhập như vậy, mà chỉ cho máy bay cất cánh ngăn chặn các cuộc xâm nhập của Trung Quốc ở một loại cấp độ nào đó. Điều đó sẽ làm người Trung Quốc khó đoán phản ứng của mình và giảm số lần phải cất cánh.
Tất nhiên, vấn đề là với cách làm này, bạn đang cho phép người Trung Quốc dần dần di chuyển kim chỉ nam theo kiểu tạo ra chuẩn mực. Phải. Đó là tạo vùng xám. Họ đang thay đổi chuẩn mực quốc tế.
Khả năng thứ ba, và một khả năng mà tôi muốn thấy, là tiềm năng các nước này sử dụng nhiều hơn các thiết bị không người lái, để thực hiện một số hoạt động tuần tra như vậy. Điều này sẽ làm giảm rủi ro leo thang tiềm ẩn và cũng giúp họ không cần dùng đến các phi hành đoàn, có thể giải phóng phi hành đoàn cho các nhiệm vụ khác.
Trung Quốc đang sử dụng lợi thế về số lượng của mình trong cả hai vùng biển, Biển Đông và Biển Hoa Đông. Thậm chí theo cách này, họ có thể điều phối máy bay và phi công một cách phù hợp với nhịp độ hoạt động của những cuộc xâm nhập nà. Và đó là một vấn đề mà tôi nghĩ sẽ ngày càng trở nên nghiêm trọng, cần được giải quyết, cần các quốc gia hợp tác theo một cách nào đó, và chia sẻ trách nhiệm cùng nhau để đối phó với Trung Quốc.
Sáng tạo và đa dạng hóa để thích ứng với chiến tranh thế kỷ 21
Tiến sĩ Kelly A Grieco ở Stimson Center chia sẻ với RFA về bài học Ukraine kết hợp các loại vũ khí thuộc hệ vũ khí Nga với các vũ khí công nghệ mới mà Phương Tây hỗ trợ để đánh bại cuộc xâm lược của Nga. Vũ khí Nga đã được chứng minh là thất bại trước công nghệ quân sự mới. Nhưng theo Tiến sĩ Kelly, việc chuyển đổi của các nước vốn phụ thuộc vào vũ khí Nga như Việt Nam không phải là chuyển hẳn sang vũ khí Mỹ vì điều đó bất khả thi, mà là đa dạng hóa một cách sáng tạo. Ấn Độ cũng nhìn bài học Ukraine để đa dạng hóa vũ khí theo con đường này.
Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính dự Triển lãm Quốc phòng quốc tế tháng 12/ 2022 do nước này lần đầu tổ chức, sau gần một năm Nga xâm lược Ukraine. Chính phủ Việt Nam
RFA : Theo bà, các nước đang phát triển như Việt Nam và phải đối phó với Trung Quốc ở Biển Đông thì nên làm gì và có thể làm gì để thích ứng với cục diện quân sự mới : Trung Quốc tăng cường phát triển vũ khí công nghệ cao ?
Kelly A. Grieco : Các quốc gia nên tận dụng lợi thế phòng thủ trong chiến tranh trên không. Như phần trước đã nói, do ưu thế trên không là điều kiện tiên quyết cho các hoạt động quân sự tấn công, họ nên định hướng lực lượng phòng không, không quân và học thuyết quân sự của mình hướng đến nhiệm vụ thuyết phục Bắc Kinh rằng họ không thể giành được ưu thế trên không. Bắc Kinh sẽ không muốn động thủ một cuộc chiến mà họ không thể thắng. Bạn càng làm cho nó tin rằng nó không thể thống trị bầu trời, thì bạn càng có hòa bình vì bạn ngăn cản ý chí gây chiến của nó.
Để thích ứng với nghệ thuật quân sự công nghệ cao, và ngăn chặn ưu thế trên không trước Trung Quốc, các quốc gia trong vùng như Việt Nam nên sử dụng số lượng lớn các loại vũ khí nhỏ hơn, chi phí thấp hơn, theo cách phân tán, có thể liên hợp cùng nhau bằng các công nghệ mới, để bảo đảm có thể sống sót sau cuộc tấn công trên không ban đầu của kẻ thù, mà vẫn giữ được không phận bị nó tranh chấp.
Như cuộc chiến ở Ukraine đã cho thấy, chiến lược phong tỏa đường không đôi khi là sự lựa chọn thông minh hơn là cố giành ưu thế trên không hoàn toàn về mặt tấn công. Vào năm ngoái, Ukraine đã thành công trong việc ngăn chặn ưu thế trên không của lực lượng không quân Nga, lớn hơn và hiện đại hơn gấp 10 lần so với lực lượng của họ, bằng cách giữ cho hệ thống phòng không trên mặt đất hoạt động trong trạng thái cơ động nhưng vẫn liên kết được với nhau.
Những thay đổi trong công nghệ mới đã tăng cường đáng kể lợi thế của lực lượng phòng không di động trên mặt đất so với các lực lượng không quân tấn công. Sáng tạo chiến thuật "bắn và chuồn" cả trên trời và dưới mặt đất, lực lượng phòng không bắn tên lửa và nhanh chóng tắt radar và lái đi để ẩn nấp trong môi trường hỗn tạp trên mặt đất—thành phố, rừng rậm, v.v.
Tôi nghĩ điều này cũng tạo ra một điều thú vị cho Hoa Kỳ về mặt. Hoa Kỳ cần nhận ra hạn chế này của một số nước đã tích lũy rất nhiều nguồn lực quân sự của Nga. Hoa Kỳ có thể sẽ muốn nghĩ xem chúng tôi cần dự trữ loại nguồn lực nào trong trường hợp xảy ra xung đột để cố gắng hỗ trợ một số quốc gia có công nghệ vũ khí chủ yếu đến từ Nga.
Ví dụ bây giờ, chúng ta đã thấy ở Ukraine chẳng hạn. Người Ukraine thực sự sáng tạo. Họ có thể lắp đặt một tên lửa dẫn đường bằng radar của Mỹ lên một chiếc máy bay MiG cũ kỹ từ thời Liên Xô. Đó là một sáng tạo chưa bao giờ được thực hiện trước đây.
RFA : Đó là yêu cầu về sáng tạo. Còn vấn đề đa dạng hóa vũ khí thì sao ? Sáng tạo như thế nào khi trong tay chủ yếu vẫn là vũ khí kiểu cũ của Nga ?
Kelly A. Grieco : Cuộc chiến ở Ukraine đã cho thấy một số rủi ro của việc phụ thuộc nặng nề vào vũ khí của Nga. Ví dụ, khoảng 60-80% phần cứng quân sự của Ấn Độ đến từ Nga. Nhìn từ kết quả của cuộc chiến Ukraine, Ấn Độ đang tìm cách đa dạng hóa các hoạt động mua sắm quốc phòng.
Điều quan trọng là Ấn Độ không tìm cách thay thế hoàn toàn vũ khí do Nga sản xuất bằng vũ khí của Mỹ. Nó đang theo đuổi sự đa dạng hóa thực sự, thay thế một số máy bay và pháo do Liên Xô và Nga sản xuất bằng sự kết hợp của các hệ thống Pháp, Mỹ và Israel. Công việc này đang được tiến hành. Một chiến lược đa dạng hóa như vậy hứa hẹn sẽ củng cố chính sách tự chủ chiến lược của họ. Đây là một bài học cho các quốc gia khác trong khu vực.
Hầu hết các quốc gia vẫn thích "phòng ngừa rủi ro" hơn là chọn ngả hẳn về một bên trong cuộc cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung. Việc đa dạng hóa vũ khí nhập khẩu giúp tăng cường tính linh hoạt chiến lược đáp ứng hướng đi linh hoạt đó.
Cuộc chiến ở Ukraine mang đến nhiều bài học cho các quốc gia khác, trong đó có Mỹ. Một bài học quan trọng là các quốc gia có khả năng thành công hơn bằng cách mô phỏng các bài học thành công trong thực tiễn với điều kiện họ điều chỉnh chúng cho phù hợp với các điều kiện cụ thể và thực tiễn quân sự của mình.
Nhiều nhà bình luận cho rằng việc huấn luyện quân sự của Hoa Kỳ trước tháng 2 năm 2022 đã góp phần vào thành công quân sự của Ukraine. Đó là một câu chuyện hấp dẫn, nhưng câu chuyện đó cũng nói hơi quá cho Hoa Kỳ và các nước NATO. Người Ukraine đã thành công vì họ học hỏi và thích nghi nhanh chóng trên chiến trường, đồng thời thể hiện sự khéo léo và sáng tạo đáng kể, chứ không phải vì họ đã sao chép học thuyết và chiến thuật quân sự của Hoa Kỳ.
Ví dụ, vào mùa thu, Ukraine đã tiến hành hai cuộc phản công lớn, giải phóng lãnh thổ ở Kharkiv và Kherson. Quân Ukraine điều động lực lượng của họ vào vị trí, bao vây quân Nga. Về cơ bản, họ đưa ra cho người Nga một lựa chọn : bị bao vây hoặc rút lui. Người Nga chọn rút lui. Điều đáng chú ý là Ukraine đã không cố gắng tiến hành chiến tranh cơ động kiểu Mỹ để đạt được những chiến thắng này. Thay vào đó, Ukraine tiếp nhận vũ khí phương Tây nhưng sử dụng chúng một cách sáng tạo theo cách riêng phù hợp với điều kiện của mình.
Việt Nam, giống như Ấn Độ, nên suy nghĩ nghiêm túc về việc đa dạng hóa nhập khẩu vũ khí. Nước này cũng nên xem xét lại các chiến thuật quân sự của Nga tương thích với vũ khí họ có. Đặc điểm của chiến tranh đã thay đổi đáng kể và chiến thuật của Nga đã không theo kịp những thay đổi này.
Thay vào đó, Việt Nam nên lấy Ukraine làm hình mẫu. Khi bắt đầu chiến tranh, phần lớn vũ khí và kỹ thuật quân sự của Ukraine có nguồn gốc từ nước Nga Xô viết. Nhưng người Ukraine đã học được rất nhiều từ cuộc giao tranh ở miền đông Ukraine kể từ năm 2014. Họ đã dần dần điều chỉnh các chiến thuật đó và kết hợp nhiều máy bay không người lái giá rẻ hơn và khả năng kết nối mạng (bao gồm cả ứng dụng di động) vào quân đội của mình.
Nói cách khác, quân đội Ukraine đã và vẫn có nền tảng quân sự của Liên Xô (hoặc Nga), nhưng Kiev đã điều chỉnh nền tảng đó cho phù hợp với thực tế của chiến tranh thế kỷ 21. Các lực lượng của họ được phân bổ và linh hoạt, sử dụng rộng rãi máy bay không người lái để trinh sát và tấn công, đồng thời có khả năng chỉ huy nhanh nhẹn.
RFA : Gần đây, Việt Nam cố gắng đa dạng hóa nguồn cung cấp vũ khí. Global Firepower-GFP xếp năng lực quân sự của Việt Nam hạng 19 thế giới và thứ nhìn Đông Nam Á (sau Indonesia). Tuy nhiên, vũ khí, công nghệ quân sự Việt Nam phụ thuộc gần như chủ yếu vào Nga. Dưới góc nhìn của một chuyên gia về công nghệ quân sự, bà đánh giá như thế nào về khả năng và tốc độ của một quốc gia đang phát triển như Việt Nam trong việc chuyển đổi mô hình quân sự ?
Kelly A. Grieco : Sẽ cần thời gian để một quốc gia như Việt Nam đa dạng hóa nguồn cung cấp vũ khí và chuyển đổi mô hình quân sự của mình để đáp ứng những thách thức mới của chiến tranh mới của thế kỷ 21.
Tin tốt là Việt Nam có thể làm được. Các công nghệ quân sự của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư—trí tuệ nhân tạo, người máy, dữ liệu lớn, sản xuất bồi đắp ("sản xuất bồi đắp" hay "Additive Manufacturing", là cách nói khác của công nghệ in 3D, một cách thức chế tạo sản phẩm bằng thiết kế trước sản phẩm trên phầm mềm, rồi "bồi đắp" từng lớp vật liệu lên nhau, chính xác theo thiết kế đó.), v.v.— là các công nghệ lưỡng dụng.
Không giống như các cuộc cách mạng công nghệ quân sự trước đây, chẳng hạn như các cuộc cách mạng về vũ khí tàng hình và dẫn đường chính xác. Lần này, cái đang thúc đẩy sự thay đổi là các công nghệ mới vốn do bên dân sự phát triển, vốn đã ứng dụng trong thương mại, chứ không phải bắt nguồn từ nghiên cứu bí mật của chính phủ và quân đội. Những công nghệ này tương đối rẻ và đã phổ biến rộng rãi. Do đó, các rào cản gia nhập vào thế giới mới thấp hơn nhiều so với các thời đại trước đây.
Ngày nay, các công nghệ quân sự tiên tiến, từ máy bay không người lái và năng lực không gian mạng cho đến vệ tinh, đã có sẵn ở nhiều quốc gia, bao gồm cả các cường quốc vừa và nhỏ. Việt Nam nằm trong số đó.
Nhưng các nước này nên chi tiêu hợp lý ngân sách quân sự của mình. Thay vì xây dựng quân đội của mình xung quanh một số lượng nhỏ các năng lực tinh vi và đắt tiền (ví dụ : máy bay chiến đấu thế hệ thứ năm hoặc thứ sáu), họ nên tập trung vào việc mua một số lượng lớn các hệ thống vũ khí nhỏ hơn, rẻ hơn, đặc biệt là tên lửa, máy bay không người lái và hệ thống phòng không. Tương lai của chiến tranh trên không là robot bay, không phải máy bay có người lái.
RFA : Xin cảm ơn Tiến sĩ Kelly A. Grieco đã dành thời gian trả lời với RFA.
Nguồn : RFA, 01/03/2023