Sự vắng mặt của nhiều sĩ quan trong tiệc mừng Quốc Khánh thể hiện quyết tâm của Tập Cận Bình trong việc củng cố lòng trung thành của quân đội.
Bên trong cuộc thanh trừng quân đội của Tập Cận Bình - Ảnh minh họa
Một cuộc đại thanh trừng quân đội đang được tiến hành ở Trung Quốc.
Sự vắng mặt của các nhân vật chủ chốt của quân đội trong bữa tiệc chiêu đãi kỷ niệm ngày thành lập nước Trung Hoa thời hiện đại vào tuần trước đã làm rõ thực tế đó và khiến chính giới Bắc Kinh phải suy nghĩ về ý định của Chủ tịch Tập Cận Bình.
Một trong những cái tên đáng chú ý nhất là Lý Thượng Phúc, 65 tuổi, Ủy viên Quốc vụ kiêm Bộ trưởng Quốc phòng, người đã không được nhìn thấy suốt nhiều tuần qua. Việc ông bị thất sủng đã được công khai cho công chúng Trung Quốc vào đêm 28/09 khi họ xem truyền hình trực tiếp từ phòng tiệc của Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh.
Buổi tiệc này là nhằm kỷ niệm 74 năm ngày thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Nó cũng là thời điểm bắt đầu kỳ nghỉ lễ Quốc Khánh và Tết Trung Thu, khi các gia đình quây quần bên nhau để ăn mừng dưới ánh trăng rằm.
Nhưng bầu không khí bao trùm các tầng lớp chính trị ở Bắc Kinh không hề bình yên chút nào.
Lý Thượng Phúc là một sĩ quan quân đội nổi tiếng, người giám sát việc khởi động dự án thám hiểm Mặt Trăng Hằng Nga (Chang’e) của Trung Quốc.
Một chiếc máy bay phản lực bay ngang qua Mặt Trăng ngày trung thu khi nhìn từ Osaka, Nhật Bản, vào ngày 29/09. (Ảnh của Yo Inoue)
Sự vắng mặt của vị tướng, người mà tên tuổi có liên hệ mật thiết với Mặt Trăng nhờ một trong những nhiệm vụ lớn nhất của ông, vào đêm trước Tết Trung Thu cho thấy nền chính trị Trung Quốc đã trở nên khắc nghiệt như thế nào.
Lý cũng là một trong bảy thành viên của Quân ủy Trung ương do Tập làm chủ tịch.
"Vấn đề là Lý Thượng Phúc là nhân vật được một đồng minh của Tập tiến cử và người đó thuộc thế hệ đỏ thứ hai vốn được Tập đặc biệt giữ lại để nắm quyền kiểm soát quân đội," một nguồn tin cho biết. "Đồng minh" mà nguồn tin nhắc đến là Trương Hựu Hiệp, 73 tuổi, một trong hai Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương.
Từ trái sang phải : Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nâng ly chúc mừng sau bài phát biểu kỷ niệm 74 năm thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Lý Thượng Phúc tuyên thệ nhậm chức Bộ trưởng Quốc phòng. (Nikkei ghép ảnh/Nguồn ảnh từ AP)
"Thế hệ đỏ thứ hai" là từ dùng để chỉ con cái của các lãnh đạo Đảng cộng sản Trung Quốc thời kỳ cách mạng.
Lý thực sự đã quá già để được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Quốc phòng, nhưng Tập đã đồng ý vì tôn trọng Trương. Và vào tháng 3, Lý được bổ nhiệm làm Ủy viên Quốc vụ và Bộ trưởng Quốc phòng.
Trước khi đảm nhận vai trò tại Bộ Quốc phòng, Lý từng là Cục trưởng Cục Phát triển Thiết bị của Quân ủy Trung ương, cơ quan chịu trách nhiệm mua sắm vũ khí và do đó có quyền lực lớn.
Một điểm quan trọng cần lưu ý là Lý đã tiếp quản vị trí này từ Trương.
Một điểm quan trọng khác là Lý phụ trách mua máy bay chiến đấu và hệ thống tên lửa hiệu suất cao từ Nga. Vì điều này, ông đã bị Mỹ trừng phạt vì cáo buộc vi phạm các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Nga. Kết quả là cuộc gặp giữa các bộ trưởng quốc phòng Mỹ và Trung Quốc đã không được tổ chức trong một thời gian.
Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương Trương Hựu Hiệp là người thân cận với Chủ tịch Tập. © AP
Trong chính giới Trung Quốc, có tin đồn rằng Tập đang gửi đi một thông điệp bằng cách trừng phạt nghiêm khắc Lý : Trương, người được coi là đồng minh của Tập và thuộc thế hệ đỏ thứ hai, chí ít phải chịu một phần trách nhiệm.
Hiện tại Trương dường như đã an toàn ; sự hiện diện của ông tại bữa tiệc đã xác nhận điều đó.
Tập đã quyết định giữ lại Trương, người năm nay ngoài 70 tuổi, làm Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương thêm một nhiệm kỳ vào tháng 10 năm ngoái vì Trương có ảnh hưởng đối với quân đội.
Các tướng lĩnh đương nhiệm chủ yếu được bổ nhiệm từ thời Tập, nhưng Tập vẫn cần Trương – một "siêu cựu chiến binh" và là anh hùng trong chiến tranh Trung-Việt năm 1979 – để duy trì sự ổn định.
Cuộc thanh trừng lớn đang diễn ra phản ánh một sự thay đổi lớn về động lực. Không phải ngẫu nhiên mà bộ phận mua sắm trang thiết bị quân sự lại là mục tiêu đầu tiên.
Cuối tháng 7, Bộ đã gửi một tín hiệu quan trọng, thông báo sẽ điều tra các vấn đề liên quan đến mua sắm từ tháng 10/2017.
Các vấn đề đang bị điều tra cho thấy có dấu hiệu tham nhũng, và quãng thời gian bị điều tra trùng khớp với nhiệm kỳ Cục trưởng Cục Phát triển Thiết bị của Lý.
Nhưng điều tra không quay ngược lại thời của người tiền nhiệm của Lý là Trương ; nó chỉ nhắm vào một mình Lý.
Vẫn chưa rõ lý do tại sao Tập chỉ để một mình Lý làm "con dê tế thần," nhưng đây là một bí ẩn sẽ được chuyên mục này giải đáp trong tương lai.
Tuần này, trọng tâm của chuyên mục sẽ tập trung nhiều hơn vào cơ cấu quyền lực phức tạp của Tập Cận Bình.
Người ta có thể nghĩ rằng vị tướng lão thành Trì Hạo Điền, 94 tuổi, cũng sẽ vắng mặt trong bữa tiệc vào ngày 28/09, nếu xét đến vai trò của ông trong mật nghị Bắc Đới Hà mùa hè năm nay.
Vị tướng lão thành Trì Hạo Điền, cựu Bộ trưởng Quốc phòng, vào ngày 26/03/1998.
Trì là cựu Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc cao tuổi nhất còn sống. Tại mật nghị Bắc Đới Hà – sự kiện thường niên tại một khu nghỉ mát ven biển ở tỉnh Hà Bắc dành cho các đảng viên quyền lực, cả đương nhiệm và đã nghỉ hưu – cựu Phó Chủ tịch nước Tăng Khánh Hồng, 84 tuổi, đã đưa ra một số lời khuyên gay gắt cho các lãnh đạo đảng đương nhiệm trong khi Trì ngồi cạnh ông.
Thế nhưng, Trì vẫn nhận được lời mời dự tiệc mừng như những năm trước ; địa vị của ông trong quân đội dường như vẫn không lay chuyển.
Mặt khác, Tăng Khánh Hồng và Trương Đức Giang, 76 tuổi, cựu Chủ tịch Ủy ban Thường vụ Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc (tức Chủ tịch Quốc hội Trung Quốc), đều vắng mặt trong bữa tiệc. Trương là đảng viên lão thành thứ ba tại mật nghị Bắc Đới Hà.
Tuy nhiên, sự vắng mặt của hai người là điều bình thường trong thời kỳ Tập Cận Bình.
Ngoại trừ những bữa tiệc cực kỳ quan trọng, chẳng hạn như tiệc mừng nhân kỷ niệm 70 năm thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, các cựu thành viên Ban Thường vụ Bộ Chính trị, cơ quan ra quyết định hàng đầu của đảng, thường không được mời dự tiệc trong những năm gần đây.
Điều tương tự cũng đúng với các trợ lý thân cận của Tập. Lật Chiến Thư, 73 tuổi, cũng là cựu Chủ tịch Ủy ban Thường vụ Quốc hội, và nhiều người khác cũng không có mặt trong bữa tiệc.
Tuy nhiên, Trì Hạo Điền lại được mời. Dù đã 94 tuổi nhưng vị tướng vẫn còn rất sung sức và có thể đi lại mà không cần người trợ giúp.
Ông được mời bởi vì quân đội là nguồn gốc của quyền lực chính trị to lớn của Tập. Nếu không có quân đội, Tập sẽ không có được vị trí như hiện nay.
Một phần nhờ vào quân đội, Tập đã có thể giành được nhiệm kỳ Tổng bí thư thứ ba chưa từng có tiền lệ vào tháng 10 năm ngoái.
Ngụy Phượng Hòa, một cựu Bộ trưởng Quốc phòng khác, cũng vắng mặt trong bữa tiệc mừng Quốc Khánh. © Reuters
Một thông lệ khác của bữa tiệc là mời các cựu Bộ trưởng Quốc phòng, nhưng năm nay có một sự vắng mặt bất thường. Ngoài bộ trưởng đương nhiệm Lý Thượng Phúc, cựu bộ trưởng Ngụy Phượng Hòa cũng không có mặt.
Ngụy, 69 tuổi, là người tiền nhiệm của Lý, đồng thời giữ chức Bộ trưởng Quốc phòng và Ủy viên Quốc vụ. Ông cũng là cựu Tư lệnh Quân đoàn Pháo binh số 2, tiền thân của Quân chủng Tên lửa, lực lượng giám sát kho vũ khí hạt nhân và tên lửa của Trung Quốc.
Gần đây, đã có nhiều bí ẩn xoay quanh Quân chủng Tên lửa. Cuối tháng 7, hai quan chức hàng đầu của đơn vị này bất ngờ bị cách chức. Có thông tin cho rằng nhiều sĩ quan cấp cao của Quân chủng Tên lửa đã bị giam giữ.
Tuy nhiên, Ngụy Phượng Hòa (hiện đã nghỉ hưu) thậm chí còn không phải là thành viên Quân ủy Trung ương. Điều này khiến các nhà quan sát phải tự hỏi sự vắng mặt của ông có ý nghĩa gì.
Nhưng câu hỏi lớn hơn là : Tập Cận Bình hy vọng đạt được gì từ cuộc đại thanh trừng của mình ?
Một chuyên gia quen thuộc với cơ cấu quyền lực của chính quyền Trung Quốc cho biết Tập đang tìm cách củng cố quyền lực của mình thông qua các quân nhân trung thành. Chuyên gia cũng nói thêm rằng một nhóm gồm các phe phái lớn trong quân đội mà Tập có thể kiểm soát đang lớn dần. Chuyên gia kết luận : "Bằng cách cố tình chia rẽ từ bên trong và khiến các phe phái cạnh tranh với nhau để thể hiện lòng trung thành với ông ấy, Tập đang cố gắng hình thành một nhóm mạnh hơn, với cam kết trung thành tuyệt đối".
Về vấn đề này, Tập chỉ đơn giản là áp dụng một chiến lược cổ xưa đã được các hoàng đế Trung Quốc sử dụng.
Nhiều thế kỷ trước, thừa tướng là quan chức cấp cao nhất làm cố vấn cho các hoàng đế. Và hoàng đế thường bổ nhiệm hai người – Tả thừa tướng và Hữu thừa tướng – để họ cạnh tranh với nhau.
Trong một diễn biến lớn tại bữa tiệc tuần trước, Tập đã đích thân đọc bài phát biểu chúc mừng. Tại buổi chiêu đãi năm ngoái, Thủ tướng Lý Khắc Cường, 68 tuổi, là người phát biểu.
Trước sự kiện này, các báo cáo về việc người sáng lập tập đoàn bất động sản China Evergrande Group bị bắt giữ đã gây ra làn sóng chấn động trong giới kinh doanh Trung Quốc. Tuy nhiên, trong bài phát biểu của mình, Tập không đưa ra bất kỳ thông báo mới nào về kinh tế.
Du khách tại Bảo tàng Đảng cộng sản Trung Quốc, nơi trưng bày ảnh của Tập Cận Bình, ở Bắc Kinh, vào ngày 4/9/2022. NOEL CELIS / AFP
Thay vào đó, những chi tiết bất thường của sự kiện đã giúp dư luận Trung Quốc và phần còn lại của thế giới xác nhận tình hình bất thường xung quanh quân đội.
Danh sách tham dự từ phía Bộ Ngoại giao cũng bất thường. Tần Cương, người bị cách chức Ngoại trưởng hồi cuối tháng 7, cũng nằm trong số những người vắng mặt. Trên thực tế, Tần vẫn chưa chính thức bị loại khỏi chức vụ còn lại của mình, Ủy viên Quốc vụ. Hiện chưa rõ nguyên nhân khiến ông không thể xuất hiện trong bữa tiệc.
Nhiều phụ tá của Tập vẫn chưa nhận được lời giải thích chính thức nào về những lần vắng mặt, sa thải, và sự im lặng xoay quanh những vấn đề lớn gần đây. Tại bữa tiệc, họ phải cố gắng đoán biết ý định của nhà lãnh đạo cao nhất bằng cách ghi lại danh sách người tham dự, cố gắng đọc nét mặt của họ, và xác định những người vắng mặt.
Kỳ nghĩ lễ quốc gia bắt đầu vào ngày hôm sau. Nhưng tin đồn đã xôn xao khắp chính giới Bắc Kinh từ đêm hôm trước.
Katsuji Nakazawa
Nguyên tác : "Inside Xi Jinping’s great military purge," Nikkei Asia, 05/10/2023
Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch
Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 09/10/2023
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.