Chính sách đóng cửa toàn diện để chống Covid 19 đã khiến kinh tế ngưng đọng. Nhưng khi bệnh dịch đi qua, nền kinh tế vẫn tiếp tục xuống vì mô hình phát triển lỗi thời và chính sách sai lầm.
Chủ tịch Tập Cận Bình phát biểu tại cuộc họp mặt năm mới, do Ủy ban Quốc gia Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc tổ chức tại Bắc Kinh ngày 29/12 (Tân Hoa Xã). Mối lo của Tập Cận Bình trong năm mới là không vực lại được nền kinh tế. Hình minh họa.
Sang năm, tổng thống Mỹ, thủ tướng Anh, thủ tướng Ấn Độ sẽ lo phải tranh cử lại. Ai cũng có thể bị dân chúng cho về hưu sớm. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình không bận tâm đến mối lo lắng tầm thường đó. Từ năm ngoái ông đã biết sẽ giữ chức vụ của mình suốt đời.
Tập Cận Bình giữ ba chức quan trọng. Mạnh nhất là chức Tổng bí thư đảng cộng sản Trung Quốc. Thứ nhì, là chủ tịch Quân Ủy Trung Ương. Chức vụ "quốc gia chủ tịch", tức chủ tịch nhà nước, mặc dù người đầu tiên giữ chức này là Mao Trạch Đông, bây giờ là ngôi vị ít quyền nhất, giống như ông vua nước Anh hay Nhật hoàng. Thời 1960, 70, sau khi hạ bệ chủ tịch Lưu Thiếu Kỳ, Mao đã bỏ trống cái ghế đó hàng chục năm chẳng cần ai ngồi ; năm 1975 đã xóa bỏ luôn, đầu thập niên 1980 mới tái lập.
Mối lo của Tập Cận Bình trong năm mới là không vực lại được nền kinh tế.
Một tín hiệu kinh tế mạnh hay yếu là thị trường chứng khoán. Trong tháng 12, chỉ số S&P 500 của Thị trường New York tăng 4,7%, chỉ số Nifty 50 của Ấn Độ tăng hơn 14%, cả hai báo hiệu kinh tế hai nước này vẫn vững chắc trong năm tới. Chỉ số CSI 300 của thị trường chứng khoán Trung Quốc tụt giảm hơn 3%.
Tín hiệu quan trọng nhất là số tiền người ngoại quốc mua cổ phiếu các công ty Trung Quốc đã giảm bớt gần 90%. Trong một năm họ đã rút ra 29 tỷ đô la. Nhật báoFinancial Times cho biết kể từ tháng 8, tiền đầu tư quốc tế đã tụt xuống từ 235 tỷ nguyên xuống chỉ còn dưới 31 tỷ ; bắt đầu vào lúc công ty địa ốc Bích Nhai sắp phá sản.
Chính sách đóng cửa toàn diện để chống Covid 19 đã khiến kinh tế ngưng đọng. Nhưng khi bệnh dịch đi qua, nền kinh tế vẫn tiếp tục xuống vì mô hình phát triển lỗi thời và chính sách sai lầm.
Trung Quốc đang trải qua ba nỗi khó khăn : dân chúng mất lòng tin nên giảm bớt tiêu thụ ; cuộc khủng hoảng địa ốc nặng nề hơn ; và tỷ lệ thất nghiệp trong giới trẻ lên cao đến độ chính phủ phải ngừng công bố các số thống kê để dư luận đỡ bi quan.
Kể từ khi Đặng Tiểu Bình mở cửa năm 1978, kinh tế Trung Quốc đã phát triển nhanh chóng. Từ năm 1991 đến 2011, mỗi năm Tổng sản lượng nội địa tăng thêm trung bình 10,5%/năm ; nhờ bắt đầu từ một mức rất thấp. Từ năm 2012, khi Tập Cận Bình nắm quyền, tỷ lệ phát triển thấp hơn nhưng vẫn ở mức trung bình 6,7%, cho tới năm 2021.
Tháng 11, Quỹ Tiền tệ Thế giới (IMF) ước tính trong năm 2023 kinh tế Trung Quốc chỉ tăng được 5,4% và sẽ xuống, năm 2028 chỉ còn 3,5%. IMF báo động : khi hơn một tỷ người Trung Hoa bớt chi tiêu, kinh tế thế giới sẽ bị kéo xuống theo.
Số người trong tuổi làm việc giảm bớt, số người già cần cấp dưỡng tăng lên ; cả hai sẽ đưa tới cảnh ngân sách khiếm hụt và nợ nần tăng lên. Vì số dân lao động xuống thấp nên số tiền tiết kiệm cũng giảm, số đầu tư cho tương lai giảm theo, một hậu quả là nhà cửa đã bắt đầu khó bán. Những biện pháp nhất thời không chấm dứt được những trở ngại lâu dài, nằm trong mô hình kinh tế bắt đầu từ thời Hồ Cẩm Đào, căn bản là cho các công ty địa ốc vay tiền để xây cất.
Năm 2009, Mỹ và các nước Âu Châu bị khủng hoảng tín dụng vì ngành địa ốc phá sản, các ngân hàng không đòi được nợ đã ngưng cho vay. Bắc Kinh làm ngược lại, thả lỏng cho các công ty địa ốc vay tiền để xây cất, tạo thêm công việc làm. Vì các ngân hàng đều nằm trong tay nhà nước nên họ muốn làm gì cũng được. Một hậu quả là số tiền nợ trên toàn quốc cứ thế gia tăng, không ngừng lại được.
Mô hình kinh tế này tiếp tục đến mức số nhà cửa xây thêm không có người vào ở. Hàng chục triệu căn hộ bỏ trống dù trong số đó nhiều căn đã có người mua ; họ mua để đầu tư chứ không phải để ở vì tin tưởng giá nhà cửa còn tăng lên mãi mãi.
Trong cùng thời gian đó, chính quyền các địa phương cũng khuyến khích công nghiệp xây dựng. Họ bán đất công, hoặc chuyển quyền sử dụng đất cho các nhà địa ốc, vì đó là nguồn tài chánh dễ vận dụng nhất trong quyền hạn của họ, nếu không tăng thuế. Phong trào vay nợ để đầu tư vào việc xây dựng lên cao trên toàn quốc, đẩy các con số thống kê lên cao. Đến năm 2023, cả mô hình phát triển dựa trên các công trường xây cất bị "chết đứng". Vì nhà cửa xây lên rồi không có người mua như trước nữa ! Các địa phương không còn đất công để bán, mà các công ty xây dựng cũng không muốn mua đất khi không bán được nhà. Không đủ tiền trả nợ, chính quyền nhiều nơi đã phải ngưng các dịch vụ săn sóc người già cả, như tiền khám bệnh và mua thuốc.
Mô hình kinh tế đến lúc hết hiệu lực, chính quyền Trung Quốc lại tạo thêm những khó khăn vì chính sách bạc đãi tư doanh và bảo vệ các doanh nghiệp nhà nước. Giới doanh nhân tư vốn là động lực mạnh nhất thúc đẩy kinh tế phát triển, khi họ bị chèn ép thì sức đẩy cũng giảm. Dân chúng mất tin tưởng đã giảm bớt chi tiêu, các nhả sản xuất phải giảm giá bán. Trung Quốc đang bị nạn "giảm phát" đe dọa, như Nhật Bản thời 1990. Điều khác biệt giữa hai trường hợp là nước Nhật lâm nạn giảm phát sau khi đã phát triển, dân chúng giàu có hơn ; còn dân Trung Hoa phải mất hàng chục năm nữa mới giàu bằng dân Nhật.
Giới đầu tư ngoại quốc đã nhìn thấy viễn tượng đó, đã ngưng không bỏ thêm tiền vào. Ba chục năm trước, kinh tế Trung Quốc lên được nhờ đầu tư từ nước ngoài, bắt đầu từ nhà tư bản Đài Loan, rồi đến các các công ty ở Nhật, Mỹ, Nam Hàn. Tình trạng bây giờ đảo ngược. Trong quý thứ ba năm 2023, số đầu tư trực tiếp (FDI) vào Trung Quốc không những ngưng lại mà còn giảm bớt, tức là người ta bán bớt các cơ xưởng để rút tiền ra. Đây là chuyện bất ngờ, xảy ra lần đầu tiên kể từ năm 1998.
Bên trên nỗi khó khăn trước mắt này, kinh tế Trung Quốc còn phải đương đầu với một vấn đề lâu dài, là lực lượng lao động, sản xuất cũng giảm dần khi dân số đi xuống. Năm 2022, sinh suất của một phụ nữ Trung Quốc trung bình là sanh 1,18 đứa con, thấp hơn cả phụ nữ Nhật và rất thấp so với sinh suất tối thiểu 2,1 đứa con để số dân giữ cân bằng.
Theo tiên đoán của Liên Hiệp Quốc, dân số Trung Quốc sẽ giảm từ 1,426 tỷ năm 2022 xuống 1,313 tỷ người vào năm 2050 và đến cuối thế kỷ 21 sẽ chỉ còn dưới 800 triệu. Các cuộc kiểm tra mới cho thấy năm ngoái là lần đầu tiên dân số giảm bớt, xuống 1,411 tỷ người. Có thể so sánh với dân số Mỹ, đang tăng từ 337 triệu vào năm 2021 sẽ lên tới 394 triệu vào năm 2100. Trong mười năm tới, số người trong lớp tuổi làm việc ở Trung Quốc sẽ giảm bớt trong khi số người về hưu tăng lên.
Ông Tập Cận Bình có thể vượt qua các chướng ngại trên để đạt mục tiêu tăng trưởng khiêm tốn 5,4% hay không ? Trong năm 2024, ông vẫn còn hy vọng, vì có thể cho các công ty vay thêm nợ và tiếp tục hoạt động. Nhưng về lâu dài sẽ càng ngày càng khó. Vì tình trạng kinh tế tụt giảm không phải do các chính sách ngắn hạn mà nằm trong cơ cấu. Thứ nhất là giới tiêu thụ mất niềm tin, các nhà sản xuất không bán được hàng sẽ phải bớt hoạt động và giảm giá khiến tình trạng giảm phát trầm trọng hơn. Thứ hai là lợi tức cá nhân không tăng lên vì từ trước đến nay nhà nước chỉ chú trọng thúc đẩy ngành sản xuất. Đứng trước tình trạng kinh tế trì trệ vì Covid-19 cũng như sau khi hết bệnh dịch,
Trung Quốc không bao giờ nói tới việc trợ cấp tiền cho tất cả dân chúng để thúc đẩy họ chi tiêu, như Mỹ và các nước Âu Châu đã làm.
Trong năm 2024, ông Tập Cận Bình có thể lại "kích thích" kinh tế bằng cách bắt các ngân hàng cho vay nợ nhiều hơn. Đó chỉ là một phương thuốc giảm đau, có thể gây hiệu quả một thời gian ngắn, nhưng không thể chữa được gốc của căn bệnh. Căn bệnh gốc là do Đảng cộng sản nhất định kiểm soát cả nền kinh tế, để củng cố quyền hành.
Ngô Nhân Dụng
Nguồn : VOA, 30/12/2023