LTS : Báo Financiële Dagblad Hà Lan đã dành hai trang báo để đăng một bài về Việt Nam khi chuyến công du cấp nhà nước của Quốc Vương và Hoàng Hậu Hà Lan bị phía Việt Nam yêu cầu hoãn lại vì "hoàn cảnh nội bộ".
Kinh tế Việt Nam nhanh chóng phát triển một phần là do thương mại ngày càng tăng với Châu Âu và Mỹ.
Việt Nam là một trong những quốc gia có nền kinh tế phát triển nhanh nhất, nhưng gần đây đã có những bất ổn về sức khỏe của Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng và tình trạng bất ổn về cách tiếp cận chống tham nhũng. Hiện chuyến thăm cấp nhà nước Hà Lan đã bị hoãn lại vào phút cuối ‘vì lý do nội bộ’.
Năm mới 2024 ở Việt Nam bắt đầu với nhiều tin đồn : Nguyễn Phú Trọng, Tổng bí thư Đảng Cộng sản biến mất ? Lãnh đạo đảng 79 tuổi đã không xuất hiện trước công chúng kể từ cuối tháng 12. Sau khi ông Trọng nhập viện vào tuần thứ hai của tháng Giêng, trên mạng xã hội đã lan truyền tin đồn về sức khỏe và thậm chí cả cái chết của ông. Vài ngày sau, Nguyễn Phú Trọng xuất hiện tại một đại hội Đảng, tuy yếu nhưng khỏe mạnh.
Có nhiều kịch bản khác nhau về nguồn gốc của những suy đoán. Một là chính Nguyễn Phú Trọng đã tung ra tin đồn để xem các phe phái đối địch trong Đảng Cộng sản sẽ phản ứng thế nào nếu ông ra đi sớm hơn trước khi kết thúc nhiệm kỳ – năm 2026. Dù vậy, theo nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Giang, một thành viên thỉnh giảng tại Viện Iseas-Yusof Ishak của Singapore, tình trạng bất ổn cho thấy đảng vẫn chưa chuẩn bị tốt cho sự thay đổi quyền lực dường như không thể tránh khỏi. Bởi vì rõ ràng Nguyễn Phú Trọng không thể giữ chức Tổng Bí Thư thêm một nhiệm kỳ nữa. Bên cạnh thực tế là ông Trọng đang ở nhiệm kỳ thứ ba – trong khi thực ra chỉ có hai nhiệm kỳ là tối đa – người đàn ông quyền lực nhất Việt Nam đang có sức khỏe yếu.
Điều đáng chú ý là ngày hôm qua chuyến thăm cấp nhà nước dự kiến của Đức Vua Willem-Alexander và Hoàng hậu Máxima tới Việt Nam đã bị hoãn lại vào phút chót. Đáng lẽ họ sẽ đến Việt Nam từ ngày 19 đến 22 tháng 3, nhưng chuyến đi đó đã bị hủy vì ‘lý do nội bộ’. Hiện vẫn chưa rõ chuyện gì đang xảy ra. Người ta cũng chưa biết liệu hai phái đoàn thương mại trùng với chuyến thăm cấp nhà nước có bị hoãn lại hay không. Hà Lan là nhà đầu tư Châu Âu lớn nhất tại Việt Nam.
‘Chính trị vô diện’
Khi Nguyễn Phú Trọng kết thúc nhiệm kỳ vào năm 2026, nội bộ Bộ Chính trị mới sẽ bổ nhiệm "tứ trụ cột quyền lực" : chủ tịch nước, thủ tướng, chủ tịch quốc hội và Tổng bí thư. Rất có thể người kế nhiệm ông Trọng sẽ là một trong những lãnh đạo hiện nay. Trận chiến sẽ diễn ra ở hậu trường. Nguyễn Khắc Giang cho biết : ‘Việt Nam có chính sách vô danh, không ai muốn công khai thể hiện tham vọng của mình, vì khi đó sẽ nhanh chóng phải rời sân.’ Hơn nữa, ở Việt Nam không có tự do báo chí. Vì chỉ có truyền thông nhà nước nên thường chỉ có kết quả cuối cùng được công bố.
Nếu Nguyễn Phú Trọng từ nhiệm sớm hơn, ông Giang cho rằng xã hội sẽ bất ổn. "Người dân Việt Nam sẽ không bất mãn nhiều về điều đó." Thành quả kinh tế đã rất tốt trong thập niên qua và tình trạng nghèo đói trầm trọng trong quá khứ hầu như đã biến mất.
Việt Nam cũng được hưởng lợi trong những năm gần đây từ việc các công ty đa quốc gia tìm cách ít phụ thuộc hơn vào Trung Quốc trong chuỗi cung ứng, một phần vì căng thẳng địa chính trị giữa Washington và Bắc Kinh ngày càng gia tăng. Hà Lan là nhà đầu tư Châu Âu lớn nhất tại Việt Nam. Năm ngoái, nền kinh tế Việt Nam tăng trưởng hơn 5%, mặc dù thấp hơn mục tiêu 6,3% do những biến động của kinh tế toàn cầu.
Gabor Fluit, Chủ tịch EuroCham Việt Nam và Giám đốc điều hành khu vực Châu Á của công ty thức ăn chăn nuôi De Heus, nhận định : "Chiến dịch chống tham nhũng ở Việt Nam – đã diễn ra trong nhiều năm – cũng có tác động đến nền kinh tế. Chiến dịch này đang gây ra tình trạng bất ổn ở cả cánh tả và cánh hữu, và chiến dịch chống tham nhũng dường như vẫn chưa kết thúc."
Một trong những vụ án tham nhũng lớn nhất được đưa ra xét xử đầu tháng 3 là vụ đại gia bất động sản Trương Mỹ Lan. Bà Lan bị nghi ngờ biển thủ 12 tỷ USD. Nếu bị kết tội, bà Lan, người xuất thân từ một trong những gia đình giàu nhất Việt Nam, có thể phải chịu án tử hình. 85 người khác đang bị xét xử trong vụ án quy mô lớn này, trong đó có 15 nhân viên của ngân hàng trung ương Việt Nam. Những nỗ lực chống tham nhũng hiện nay cũng được tập trung vào khu vực tư nhân đã khiến thị trường bất động sản và trái phiếu doanh nghiệp bị đảo lộn. Các nhà phân tích lo ngại rằng, nếu vẫn tiếp tục, chiến dịch chống tham nhũng sẽ có tác động lớn hơn đến tăng trưởng kinh tế.
Chiến dịch chống tham nhũng của Đảng cộng sản Việt Nam đã khiến hàng trăm quan chức chính phủ cấp cao và cấp cơ sở bị bắt giữ. Ông Fluit cho biết : ‘Đảng muốn gửi tín hiệu rằng họ muốn giữ cho hệ thống càng trong sạch càng tốt. Cũng để thuyết phục người Việt Nam rằng hệ thống độc đảng hiện nay là hệ thống mà nhờ đó Việt Nam có thể trở thành một quốc gia ‘có thu nhập cao’, như Hàn Quốc, Đài Loan hay Nhật Bản, vào năm 2050.’
Việt Nam muốn tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình, như Thái Lan và Philippines. Bước nhảy vọt – giàu trước khi già này phải xảy ra ngay bây giờ : trong 15 đến 20 năm nữa, Việt Nam sẽ phải đối mặt với một xã hội già hóa.
Theo Ngân hàng Thế giới, Việt Nam đã phát triển từ một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới thành quốc gia có thu nhập trung bình thấp kể từ những năm 1990 và là một trong những nền kinh tế mới nổi năng động nhất trên thế giới. Kể từ năm 2000, kinh tế Việt Nam đã tăng trưởng trung bình 6,2%/năm, giúp cho Việt Nam trở thành một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất trên thế giới.
Hạn chế quyền tự do
Tuy nhiên, vẫn có những xu hướng đáng lo ngại. Ví dụ, Nguyễn Khắc Giang thấy rằng Đảng cộng sản Việt Nam đã có đường lối bảo thủ hơn kể từ năm 2016 và các quyền tự do cá nhân ngày càng bị hạn chế. "Vì Việt Nam đang mở cửa kinh tế nhiều hơn với phương Tây nên đảng cũng lo ngại tư tưởng phương Tây về dân chủ, tự do ngôn luận sẽ thấm vào xã hội".
Theo ông Giang, lãnh đạo hiện nay đang tích cực tìm cách chống lại điều này ; đồng thời quyền tự do ngôn luận và tự do báo chí đã xuống cấp kể từ năm 2016. Các tổ chức nhân quyền như Tổ chức Theo dõi Nhân quyền và Tổ chức Minh bạch Quốc tế cũng xác nhận điều này. Các nhà hoạt động, nhà báo và những người có quan điểm chính trị khác ngoài Đảng cộng sản Việt Nam thường xuyên bị bắt và giam giữ. Ngoài ra kiểm duyệt hơn trên internet cũng gắt hơn. Ông Giang nhận xét : ‘Trước đây, Việt Nam tự do hơn Trung Quốc, nhưng bây giờ tự do internet ở Việt Nam cũng khá hạn chế.’
Ông Giang cho biết hiện nay thương mại với Hà Nội đang phát triển, EU và Mỹ càng khó chỉ trích Việt Nam gay gắt về vi phạm nhân quyền hoặc thiếu tự do báo chí. Điều này cũng làm đàn áp gia tăng vì có không kiểm tra và ít cân bằng hơn.
Một mặt, Việt Nam mở cửa giao thương với phương Tây nhưng đồng thời cũng cố gắng hết sức để ngăn chặn những ảnh hưởng văn hóa phương Tây. Theo ông Fluit, một người Hà Lan đã sống ở Việt Nam được 16 năm, phần lớn người dân không gặp khó khăn gì trong việc này vì họ thấy đất nước mình đang tiến bộ. ‘Rất nhiều thứ được đầu tư vào giáo dục, giới trẻ nói tiếng Anh tốt. Dân có thể đi du học và du lịch nước ngoài, dân ngày càng có nhiều tiền hơn".
Sợ chiến tranh
Ở một nước vẫn còn lo sợ về một cuộc chiến tranh khác hoặc sự can thiệp từ bên ngoài. ‘Những người trên 50 tuổi vẫn có thể nhớ về những thời điểm này, chẳng hạn như Chiến tranh Việt Nam. Họ nói với những người trẻ rằng họ nên trân trọng sự tự do và hòa bình tương đối mà họ lớn lên’, Fluit nói.
Lý do tồn tại của hệ thống hiện tại phụ thuộc vào mọi việc ở Việt Nam đang diễn ra tốt hay xấu như thế nào, ông Fluit cho rằng : ‘Có nhiều điều tốt đẹp đang diễn ra, nhưng cũng cần phải làm ngày càng tốt hơn. Chính phủ nhận thức được điều này." Theo ông, ở Việt Nam có một bầu không khí tích cực về kinh tế đang phát triển.
Ông Giang cũng cho rằng chỉ cần có tăng trưởng thì người dân sẽ ít bất bình. Rủi ro duy nhất là sự đấu đá nội bộ xem ai sẽ là người kế vị Nguyễn Phú Trọng. ‘Điều này có thể dẫn đến một số xung đột ở cấp cao nhất, sau đó lan sang cả xã hội. Nhưng điều đó sẽ không diễn ra nhanh như vậy."
Marianne Slegers
Nguyên tác : Het Financiële Dagblad – Onzekerheden overschaduwen het groeiwonder van Vietnam, 17/03/2024