Nông sản Ukraine trong tầm ngắm của nông dân Châu Âu : Nga thắng lớn
Sébastien Abis, Thanh Hà, RFI, 26/03/2024
Nông dân tại nhiều nước trong Liên Hiệp Châu Âu, những đồng minh gắn bó với Kiev, phẫn nộ vì nông phẩm rẻ Ukraine phá giá thị trường. Trong khi đó lúa mì, ngô và ngũ cốc của Nga dễ dàng được nhiều nước trong Liên Âu "mở rộng vòng tay chào đón" mà không bị cáo buộc "cạnh tranh bất bình đẳng" với nông phẩm của Châu Âu. Đây là một "thắng lợi quan trọng về nhiều mặt" đối với Moskva từ khi Vladimir Putin đưa quân xâm chiếm Ukraine.
Lúa mì tại Nikolaev, miền nam Ukraine. Ảnh chụp ngày 13/07/2013. © Reuters/Vincent Mundy
25 tháng sau khi những người lính Nga đầu tiên tràn sang biên giới Ukraine, mãi đến hôm 22/03/2024 Ủy Ban Châu Âu mới đề nghị tăng thuế đánh vào ngũ cốc, dầu ăn của Nga. Một công đôi việc : vừa ngăn chận nông phẩm rẻ khuynh đảo thị trường Châu Âu (qua đó xoa dịu nỗi công phẫn trong giới nông gia trước bầu cử Nghị Viện Châu Âu), vừa ngừng tài trợ cho cỗ máy chiến tranh của Vladimir Putin.
Tại sao phải mất hơn 2 năm, Liên Âu mới nhắm tới đến nông phẩm của Nga ? Sau nhiều tháng "khủng hoảng", nông dân Ba Lan, Solvakia hay các nước vùng Baltic, chận xe tải chở lương thực, thực phẩm Ukraine ở các đường biên giới, sau việc 5 nước thành viên Liên Âu đầu mùa thu 2023 tạm cấm nhập khẩu ngũ cốc Ukraine, Bruxelles mới đề nghị tăng thuế nhập khẩu đánh vào nông phẩm của Nga (ngũ cốc, ngô, lúa mì, dầu thực vật và các sản phẩm chế biến từ dầu…) bán trực tiếp cho Liên Âu. Biện pháp đề xuất đó không liên quan đến nông phẩm của Nga chỉ trung chuyển qua khối này để xuất khẩu sang một thị trường khác như Châu Phi, hay Trung Đông …
Chiến tranh Ukraine, nông dân Nga hưởng lợi
Thống kê của Châu Âu cho thấy từ tháng 7/2023 đến tháng 1/2024, Liên Âu hàng tháng nhập khẩu ngũ cốc từ Nga cao hơn "gấp 5 lần so với mức trung bình của 5 năm gần đây".
Ý và Tây Ban Nha là hai nước mua vào nhiều nhất ngũ cốc của Nga. Lúa mì của Nga bán cho Ý tăng 82 % trong chưa đầy một năm, đạt 423.000 tấn hồi 2023.
Theo giới quan sát, điện Kremlin có nhiều lý do để vẫn yên tâm "trên mặt trận nông nghiệp" vào lúc mà Bruxelles đòi đánh thuế nông phẩm Nga. Thứ nhất, đây mới chỉ là một đề xuất được Liên Hiệp Châu Âu đưa ra trong phiên hôm 22/03/2024, mà ai cũng biết là về bất cứ một vất đề gì, 27 thành viên Liên Âu luôn cần "thảo luận, đàm phán" rất nhiều trước khi tìm được đồng thuận và thực sự áp dụng chính sách đã đề ra.
Điểm thứ nhì là đành rằng do tác động chiến tranh Ukraine và Châu Âu vẫn để ngỏ cửa cho hàng của Nga thâm nhập, nhưng chỉ riêng về ngũ cốc, nhập khẩu của Liên Âu (mà Nga chỉ là một trong số các đối tác) tính ra chưa đầy 0,56 % so với khối lượng ngũ cốc mà khối này bán ra cho toàn thế giới. Nói cách khác, đánh thuế nông phẩm của Nga chỉ mang tính tượng trưng chứ không ảnh hưởng gì đến nông dân Nga, đến các hoạt động xuất khẩu nông phẩm của Nga.
Điểm thứ ba là vào lúc Liên Âu bàn thảo về khả năng tăng thuế nhập khẩu đối với nông phẩm Nga thì Bruxelles, vì bảo vệ lợi ích cho nông dân khối Châu Âu, cũng trở nên ích kỷ hơn và ít đoàn kết hơn với nông dân Ukraine.
Hầu như mỗi ngày các phương tiện truyền thông của Pháp, Đức hay Ba Lan, Slovakia đều điểm danh thịt gà, trứng, đường, ngô, dầu ăn… của Ukraine nhân gây xáo trộn trên thị trường lương thực thực phẩm của Liên Hiệp Châu Âu, gây thiệt hại cho giới chăn nuôi của khối này.
Nông gia Châu Âu có lợi cho Putin tịch thu một công cụ kháng chiến của Kiev
Châu Âu càng đau đầu vì nông phẩm Ukraine, Nga càng mừng. Hình ảnh nông dân Ba Lan (mà Warszawa là điểm tựa trung thành và vững chắc của chính quyền Kiev ngay từ những ngày đầu chiến tranh), đổ nông phẩm Ukraine xuống đường, cũng đủ để thách thức tính đoàn kết của quốc gia đông Âu này với Ukraine. Đó là một thắng lợi về mặt tâm lý mà Moskva không phải tốn đến một xu !
Hơn thế nữa, từ khi nổ ra chiến tranh, nếu như tổng thống Nga Vladimir Putin trông cậy vào năng lượng để tài trợ "chiến dịch quân sự đặc biệt", thì nông phẩm đối với tổng thống Ukraine, Volodymyr Zelenski, cũng là một công cụ kháng chiến.
Trong một chương trình về địa chính trị, do giám đốc Viện Quan Hệ Quốc Tế và Chiến Lược IRIS của Pháp, ông Pascal Boniface điều hành, nhà nghiên cứu về lương thực, thực phẩm Sébastien Abis, giám đốc Câu Lạc Bộ Club Déméter phân tích :
Sébastien Abis : Trong trường hợp cụ thể của Ukraine, một cường quốc nông nghiệp trên thế giới, bị ngăn cản xuất khẩu qua ngả Biển Đen cho nên chính quyền Kiev đã phải tìm những giải pháp thay thế, bằng đường sông, đường bộ. Tuy nhiên, sau hai năm chiến tranh, Ukraine đã có khả năng thích nghi, xuất khẩu trở lại qua Biển Đen. Từ một vài tháng trở lại đây, kim ngạch xuất khẩu lương thực, thực phẩm của quốc gia này đã trở lại ngang bằng với thời kỳ trước khi bị Nga xâm chiếm. Đối với Ukraine thì xuất khẩu nông phẩm mang yếu tố sống còn. Đây là một trong những cột trụ của kinh tế Ukraine trong giai đọan chiến tranh. Nhờ xuất khẩu nông phẩm mà Kiev có phương tiện kháng cự trước sức mạnh quân sự của Nga.
Cũng chính hồ sơ nông nghiệp đã đẩy căng thẳng giữa Kiev và Warszawa lên cao đến mức, vào tháng 9/2023, vài tuần trước bầu cử Quốc hội, Ba Lan tuyên bố "ngừng cung cấp vũ khí cho Ukraine". Ba Lan là cửa ngõ chính đưa viện trợ vũ khí của phương Tây vào Ukraine.
Tuyên bố cuả thủ tướng khi đó là ông Mateusz Morawiecki, (với lâp trường bảo thủ) đã gây chấn động đến nỗi tổng thống Ba Lan cùng phe với Morawiecki đã vội vàng giải thích đấy là một sự "hiểu nhầm".
Sau bầu cử Quốc hội Ba Lan, tân chính phủ do thủ tướng Donald Tusk, một người có lập trường cởi mở với Châu Âu đứng đầu, nhưng nông dân Ba Lan vẫn bất mãn vì bị nông phẩm rẻ của Ukraine cạnh tranh.
Sự phẫn nộ đó dễ hiểu do : từ đầu chiến tranh Ukraine, Bruxelles mở cửa cho Kiev tự do xuất khẩu từ lúa mì đến ngũ cốc vào Liên Âu bằng đường bộ. Liên Hiệp Châu Âu không áp dụng các hàng rào quan thuế, cũng không quy định hạn ngạch quota.
Trên nguyên tắc, khối lượng thực phẩm đó sẽ tiếp tục được chuyển tới một thị trường ở ngoài khối Châu Âu. Thực tế có phần khác. Thống kê của Liên Hiệp Châu Âu Eurostat cho thấy : lượng lúa mì Ukraine tràn vào Liên Âu trong hai năm đã được "nhân cao lên tới 17 lần so với trước chiến tranh". Cùng thời kỳ, giá một tấn lúa mì trên thị trường quốc tế đang từ 430 euro nay đã giảm xuống còn chưa đầy 200 euro/tấn. Giới chăn nuôi trong Liên Hiệp Châu Âu nói đến một "sự sụp đổ trên thị trường" và lên án Ukraine "cạnh tranh bất bình đẳng".
Về phía Kiev, tổng thống Zelensky hoàn toàn ý thức được là "già néo đứt dây" nên đã liên tục tỏ thiện chí trên hồ sơ nông nghiệp. Gần đây nhất, hôm 25/03/2024, Ukraine khẳng định sẵn sàng "kiểm soát các luồng xuất khẩu liên quan đến 4 loại ngũ cốc" sang Ba Lan và đã có những thỏa thuận tương tự với một số quốc gia khác như Rumani hay Bulgari.
Lòng tốt của Liên Âu có hạn
Chuyên gia về tầm mức địa chính trị của lương thực, thực phẩm Sébastien Abis cũng trong chương trình của Viện IRIS phân tích thêm :
Sébastien Abis : Vấn đề Ukraine rất tế nhị bởi ở đây bao hàm tất cả những mâu thuẫn giữa tầm nhìn đôi khi thiển cận của Liên Âu. Ở đây đặt ra hai vấn đề : một là chính sách nông nghiệp chung Châu Âu PAC mà trên thực tế trong thời gian gần đây, mỗi thành viên đều chủ động đưa ra một số biện pháp riêng lẻ để bảo vệ nông dân của mình. Tình thần cộng hưởng của chính sách nông nghiệp chung Châu Âu trong một chừng mực nào đó đã bị một số thành viên xé rào từ 2023. Điểm thứ nhì là trong bối cảnh chiến tranh Ukraine, thì ngay từ những ngày đầu, Liên Hiệp Châu Âu đã rất đoàn kết với Ukraine và đã giúp đỡ Kiev về mọi mặt, kể cả trong việc tìm cách đưa lúa mì, ngũ cốc … của Ukraine ra khỏi các vùng chiến sự để bán được cho nước ngoài. Cũng ngay từ những ngay đầu cuộc chiến, Bruxelles đã lập tức cắt giảm các hàng rào thuế quan đánh vào nông phẩm của Ukraine. Liên Âu thực sự đứng về phía Ukraine và nhấn mạnh đến vị trí của quốc gia này trong khối Châu Âu. Song Ukraine như vừa nói là một cường quốc nông nghiệp, mà mại không phải tuân thủ các chuẩn mực hay quy định nghiêm ngặt của Liên Hiệp Châu Âu về môi trường, về sinh thái, về các điều khoản vệ sinh, y tế… Lao động của Ukraine rẻ hơn nhiều so với trong khối 27 nước thành viên Liên Âu. Thành thử nhiều lĩnh vực nông nghiệp của Châu Âu cạnh tranh không lại với nông phẩm Ukraine. Thí dụ như ban đầu ngũ cốc của Ukraine đánh bại hàng từ phía các nước đông Âu, rồi tới gà Ukraine rẻ hơn so với của các nước Tây Âu, thế rồi đường, lúa mì của Ukraine rẻ hơn so với giá thành ở Pháp… Đến một lúc nào đó, nông gia Châu Âu phẫn nộ…
Phòng Nông Nghiệp Pháp ghi nhận : Năm 2022, hơn 50 % trứng gà Ukraine bán ra cho thế giới bán sang Liên Hiệp Châu Âu. Xuất khẩu của Ukraine sang thị trường Châu Âu trên mặt hàng này đã nhân lên gấp 10 trong vòng một năm. Trước khi Nga xâm lược Ukraine, chỉ có 20% đường cát sản xuất tại Ukraine được dành để bán sang Liên Âu. Dưới tác động chiến tranh, tỷ lệ đó tăng lên tới 74%
Điều khiến nhiều thành viên trong Liên Hiệp Châu Âu bất bình là sau hai năm chiến tranh, Ukraine đã thích nghi với tình huống, giao thương hàng hải ở Biển Đen không còn bị đứt quãng như trong nửa đầu năm 2022. Lạm phát vẫn tồn tại và giá nhu yếu phẩm tại một số quốc gia vẫn còn cao, nhưng giá một tấn lúa mì giờ đây đã giảm đi hơn 50% so với những tháng đầu cuộc chiến. Thậm chí, các hoạt động ở những bến cảng Ukraine chung quanh Biển Đen đã phục hồi và tìm lại được "nhịp độ như trước tháng 2/2022".
Do vậy, Kiev khó chỉ trích Bruxelles ích kỷ khi mà Ủy Ban Châu Âu "điều chỉnh lại" các biện pháp hỗ trợ nông nghiệp cho Ukraine. Đó là chưa kể bài toán của Liên Âu càng thêm khó hơn hai tháng trước bầu cử Nghị Viện. Khuynh hướng chung là các đảng cực tả và cực hữu khai thác phẫn nộ của nông dân Châu Âu để kiếm phiếu.
Thanh Hà
Nguồn : RFI, 26/03/2024
***************************
Ukraine chấp nhận kiểm soát xuất khẩu ngũ cốc để giảm căng thẳng với Ba Lan
Minh Anh, RFI, 26/03/2024
Ngày 25/03/2024, Ukraine cho biết sẵn sàng thiết lập một hệ thống cấp phép quản lý xuất khẩu nông sản, đưa ra các bảo đảm với Ba Lan. Chính quyền Kiev cũng bày tỏ "thất vọng" về những hạn chế mà Liên Hiệp Châu Âu áp đặt đối với nhiều loại sản phẩm của Ukraine.
Nông dân Ba Lan tuần hành với xe máy kéo để phản đối Thỏa thuận xanh của Liên Hiệp Châu Âu và việc nhập khẩu nông sản Ukraine, Zakret, gần Warszawa, ngày 2003/2024. Reuters - Aleksandra Szmigiel
Trả lời phỏng vấn hãng tin Pháp AFP, bộ trưởng Nông nghiệp Ukraine, Mykola Solsky, cho biết Ukraine "sẵn sàng chấp nhận một hệ thống cấp phép xuất khẩu" đối với nhiều loại sản phẩm xuất khẩu sang Ba Lan, "nhưng chỉ đối với bốn loại ngũ cốc. Ukraine đã có một hệ thống tương tự với Romania và Bulgaria".
Từ tháng 2 năm nay, nông dân Ba Lan chặn nhiều chốt biên phòng với Ukraine để phản đối cạnh tranh "không lành mạnh" của nhiều loại thực phẩm ồ ạt đến từ nước láng giềng đang có chiến tranh và được Liên Hiệp Châu Âu miễn thuế nhập khẩu từ năm 2022. Ba Lan yêu cầu áp mức trần đối với ngũ cốc Ukraine, sau khi đã đơn phương áp đặt lệnh cấm vận trong năm 2023.
Hiện hai nước láng giềng tìm kiếm một lối thoát cho khủng hoảng. Theo ông Solsky, các tổ chức nông nghiệp của Ukraine và Ba Lan sẽ có một cuộc họp vào thứ Tư 27/3 trước kỳ họp chung của hai chính phủ vào thứ Năm 28/3.
AFP dẫn nguồn tin từ hãng thông tấn PAP của Ba Lan cho biết, bộ trưởng Phát triển và Công nghệ Ba Lan, Krzysztof Hetman, hôm qua, trấn an rằng các cuộc thương lượng với Kiev "có những tiến bộ, và đang ở giai đoạn thiết lập các dòng sản phẩm nhạy cảm", đối tượng cấp phép. Ông hy vọng có thể đúc kết một thỏa thuận vào cuối tuần này.
Về phần mình, bộ trưởng Nông nghiệp Ukraine tỏ ra thận trọng khi cho biết không thể dự đoán trước điều gì có thể sẽ diễn ra ở Warszawa.
Minh Anh